3. Anestiziologiya
• Tabobatning mustaqil yo’nalishi bo’lib uning
asosiy vazifasi bemorni jarroxlik agressiya
ta’siridan himoya qilishdir. Jarroxlik amaliyoti
va og’riq bilan kechadigan har qanday muolaja
turli darajadagi stress reaksiyasini vujudga
keltiradi. Stress reaksiyasining asosida ruhiy
zarbalanish og’riq sindromi qon yo’qotish gaz
almashinuvining izdan chiqishi va bioximyaviy
siljishlar oqibatida kelib chiquvchi
gomeostazning buzilishi yotadi.
www.themegallery.com
8. NARKOZ
Farmakologik dorilar bilan
hosil qilinadi
Qaytuvchi holat
Vaqtincha hushni
o`chiradi
Og`riqsizlantiradi
Hayotiy muhim
funksiyalarni vaqtincha
o`z zimmasiga oladi
Miorelaksatsiya
va areflekisya
14. INGALYATSION ANESTEZIYA
VA UNING USULLARI
Anestetiklarni havo yoki
kislorod bilan aralashma
ko'rinishida nafas yo'llari
orqali yuborish bilan hosil
qilihgan anesteziya
ingalyatsion anesteziya
deb ataladi.
15. Azot oksidi. Rangsiz, hidsiz va chuchukroq mazali gaz.
Azot oksidi 36,5°C dan past haroratda suyuqlikka
aylanadi. 1 kg suyuq holdagi azot oksididan 500 litr gaz
hosil bo'ladi. Azot oksidi «shodlantiruvchi gaz» ham
deyiladi. Azot oksidi suvda, qonda va to'qima
suyuqliklarida yaxshi eriydi. Organizmdan o'zgarmagan
holda nafas yo'llari orqali chiqariladi. Azot oksidi
kulrangli po'lat ballonda suyuq holda chiqariladi, uning
gaz qismi bosimi 50 atm atrofida bo'ladi.
16. . Azot oksidi umumiy anesteziyaning tarkibiy qismi
shaklida analgetiklar, relaksantlar, neyroleptiklar va
boshqa anestetiklar bilan birga ishlatiladi. Azot oksidi
faqat kislorod bilangina ingalyatsiya qilinishi mumkin.
Aralashmaning tarkibida kislorod hajmi 20 foizdan kam
bo'lmasligi kerak. Azot oksidining anestetik quvvati kam
bo'lganligidan eng yuqori konsentratsiyada (80 foiz azot
oksidi va 20 foiz kislorod aralashmasi) ham faqat
analgeziya hosil qiladi xolos. Azot oksidi alangalanmaydi
va portlamaydi, azot oksidi analgeziyasiga kirish va
uyg'onish davri qisqa, ko'ngil behushligi va qusishga
sabab bo'ladi, nafas yo'llariga qitiqlovchi ta'sir
ko'rsatmaydi. Azot oksidi kuchsiz anestetik, mushaklar
relaksatsiyasini ta'minlay olmaydi, diffuzion gipoksiyaga
olib kelish xususiyatiga ega, uzoq vaqt ishlatilganda
suyak ko'migi faoliyatida depressiya qo'zg;atadi.
17. Efir, etil efiri. Tiniq, rangsiz va o'ziga xos noxush hidli suyuqlik. Efir oson
yonuvchan, uning bug'i havo va kislorod bilan aralashganda portlash
xavfini tug'diradi. Yorug'lik va issiqlik ta'siridan efir parchalanib, zaharli
moddalar hosil qiladi. Shu sababli anesteziya uchun tozalangan va
qoramtir shisha idishda saqlanadigan etil efiri qo'llaniladi. Efirning
anestetiklik kuchi yuqori, terapevtik va toksik dozalari o'rtasidagi farq
katta, maxsus jihozlarsiz, odcliy uskunalar yordamida ham efir
anesteziyasini o'tkazish mumkin
18. Efir alangalanuvchan va
portlovchan, uning anesteziyaga
kirish davri uzoq davom etadi va
kuchli qo'zg'alish bilan kechadi,
uyg'onish davri esa uzoq
davom etadi, nafas
yo'llarining qitiqlanishi tufayli
gipersalivatsiya, gipersekresiya,
laringo va bronxospazmlar
kuzatiladi, efir ta'siridan ko'ngil
behushligi va qusish hollari
kuzatiladi.
19. Metoksifluran (pentran). Rangsiz, tiniq va o'ziga xos
hidli suyuqlik. Sekin bug'lanuvchan, yuqori darajada
yerlarda eruvchan, anestetikning organizmdan
chiqarilishi ko'p kunlar davom etadi. Metoksifluran
alangalanmaydi va portlamaydi, ingalyatsiya paytida
bemor noxushlik maydi, bronxlar va ovoz paylari
faoliyatiga ta'sir etmaydi. Meto'ksifluran analgeziyadan
tashqari mushaklar relaksatsiyasini ham (a'minlaydi.
Anestetik oddiy bug'latgichlar yordamida ingalyatsiya
qilinishi mumkin, yurak ritmiga ta'sir ko'rsatmaydi.
Metoksifluran .1 ncsteziyasiga kirish va undan uyg'onish
uzoq vaqt talab qiladi va sczilarli qo'zg'alish bilan o'tadi.
Anesteziya mobaynida nafas faoliyatining ilepressiyasi
ro'y beradi va sun'iy o'pka ventilyatsiyasi o'tkaziiishi talab
qilinadi. Metoksifluran arterial gipotoniyaga, jigar va
buyrakning iiiohatlanishiga olib keladi
20. Trilen (trixloretilen, narkogen). Rangsiz, tiniq va o'ziga xos
hidli suyuqlik. Trilen havo va yorug'lik ta'sirida parchalanib,
fosgen va galogen larkibli kislota hosil qiladi. Bu holatda
trilen binafsha lusga kiradi. Anestetik qoramtir shisha
idishda saqlanganda parchalanmaydi. Trilen kuchli
anestetik bo'lib, asosan kombinatsion anesteziyada
foydalaniladi. Mmsoanestetik sifatida ishlatilganda, uning
konsentratsiyasi 1,5 hajm foizdan oshmasligi kerak. Trilen
kuchli analgetik samaraga ega. Ingalyatsiya paytida noxush
sezgilar yuzaga kelmaydi.
21. Niqobli ingalyatsion
anesteziya oddiy moslamalar yoki
maxsus anesteziya jihozlari
yordamida o'tkaziladi. Esmarx niqobi,
ftorotan va trilen bug'latgichlari kabi
oddiy moslamalar bilan o'tkaziladigan
anesteziya oddiy niqobli ingalyatsion
anesteziya deb ataladi.
22. Niqobli anesteziyaning
zamonaviy ko'rinishi maxsus
bug'latgich va dozimetri, sun'iy
nafas oldirish moslamalari bor
jihozlar yordamida o'tkaziladi va
jihoz niqob usulli ingalyatsion
anesteziya deb ataladi.
Anesteziyani boshlashdan oldin
ballondagi kislorod miqdori,
jihoz va moslamalarning ishga
yaroqliligi, nafas oldirish
sistemasining germetikligi,
barcha zarur dori-darmonlarning
borligi tekshirilad
23. Niqob vositali anesteziyani o'tkazish nchun
bemorning amaliyot stoliga bir qo'li va sonining o'rta
qismidan enlik tasma yordamida bog'lab qo'yiladi.
Bog'lanmagan qo'l arterial qon bosimi va pulsni
nazorat qilish, venaga infuziya qilish hamda
anesteziya preparatlarini yuborish uchun ishlatiladi.
Bemor 1-2 daqiqa davomida toza kisloroddan nafas
oladi. So'ngra anestetikli aralashmadan ingalyatsiya
qilinadi. Ingalyatsiyaning boshida aralashma
tarkibidagi anestetikning miqdori kam bo'lishi shart.
Bemor niqob orqali nafas olishga moslashgan va
anestetikka ko'nikkach, aralashma tarkibidagi
anestetikning miqdori oshirib boriladi. Nafas yo'llari
o'tkazuvchanligini ta'minlash uchun og'iz yoki burun
havo o'tkazgich naylari ishlatiladi.
24. Niqobli ingalyatsion anesteziya qisqa vaqt davom etuvchi va
mushaklar relaksatsiyasi talab qilmaydigan amaliyot va muolajalarni
og'riqsizlantirishda keng foydalaniladi. Niqob vositali anesteziyada
nafas yo'llari o'tkazuvchanligining buzilishi mexanik asfiksiyaga olib
keladi. Tilning tanglayga tegib qolishi, pastki jag'ning osilib qolishi,
traxeya va bronxlarning qusuq massalari, so'lak, shilliq moddalar
bilan to'silishi, laringospazm va bronxospazmlar, kislorod tanqisligi -
gipoksiya sababchisi bo'ladi. Til tanglayga yopishganda va pastki
jag' osilib qolganda havo o'tkazuvchi nay qo'yiladi. Pastki jag'ni
oldinga surish va yuqoriga ko'tarish bilan ham nafas yo'llari
o'tkazuvchanligini tiklash mumkin. Nafas yo'llari qusuq massalar,
so'lak va shilliq moddalardan dokali tampon, so'rg'ich va boshqa
moslamalar yordamida tozalanadi. Gipoksiya kuchayib borsa
anestetik ingalyatsiya to'xtatilib, toza havo va kislorod aralashmasi
uzatilib turiladi. Zudlik bilan traxeya intubatsiya qilinadi, sun'iy
o'pka ventilyatsiyasi zaminida gipoksiya oqibatlarini yo'qotishga
qaratilgan tadbirlardan foydalaniladi
25. INTUBATSION ANESTEZIYA
Anesteziyaning intubatsion usuli traxeya yoki
bronxlariga maxsus havo o'tkazgich nayi
kirgizish orqali amalga oshiriladi. Intubatsion nay
yordamida bemorning o'pkasiga havo, kislorod
va anestelik aralashma uzatiladi hamda sun'iy
o'pka ventilyatsiyasi o'tkaziladi. Intubatsion nay
traxeyaga (endotraxeal) va ayrim hollarda bronxlarga
(endobronxial) qo'yiladi. Intubatsion usul qo'llanilganda
qusuq massalari, so'lak va shilliqning traxeya va bronxlarga
tushish ehtimoli yo'qoladi. Anesteziya jarayonida traxeya va
bronxlar sanatsiyasini o'tkazish uchun sharoit yaratiladi.
Intubatsion usul zaminida miorelaksantlar qo'llanish sun'iy
o'pka ventilyatsiyasi o'tkazish uchun qulaylik yaratadi.
•Nafas yo'llarining to'silib qolish xavfi bor, miorclaksantlardan foydalanish zarur
bo'lgan, hayot uchun muhim organlar faoliyatini boshqarib turishzaruriyati
tug'ilgan paytlarda intubatsion anesteziyadan foydalaniladi.
26.
27. Niqobli anesteziya
Niqobli ingalyatsion anesteziya
oddiy moslamalar yoki maxsus
anesteziya jihozlari yordamida
qilinadi.
Esmarx niqobi, ftorotan va trilen
bug’latkichlari kabi oddiy
moslamalar bilan o’tkaziladigan
anesteziya oddiy niqobli
anesteziya deyiladi.
29. Intubatsion anesteziya
Anesteziyaning intubatsion usuli traxeya va bronxlarga
maxsus havo o’tkazgich nayi kirgizish orqali amalga
oshiriladi. Intubatsion nay yordamida bemorning
o’pkasiga havo, kislorod va anestetik aralashmasi
uzatiladi hamda sun’iy o’pka ventilyatsiya intubatsion nay
traxeyaga va ayrim hollarda bronxlarga qo’yiladi.
Intubatsion narkoz yordamida miorelaksantlar qo’llanish
sun’iy o’pka ventilyatsiyasini qo’llash mumkin.
34. Bemorni narkozga tayyorlash - premedikatsiya
Bemorning umumiy
ahvolini aniqlash
Bemorni anesteziya va
jarrohlik amaliyotiga
umumiy tayyorlash
Anesteziya va amaliyot
xavfi darajasini aniqlash
Premedikatsiya
belgilash
anemnezi (vita, morbi,
allergologik)
obyektiv ko`rik
laborator-funksional
tekshiruvlar
bemorning yoshi va umumiy
ahvoli
amaliyotga sarflanadigan vaqt
amaliyot o`tkaziladigan
organning o`rni va hayotiy
ahamiyati
jarroh va anesteziolog malakasi
(me`da – ichak traktini
tozalash, qovuqni bo`shatish)
barbituratlar
trankvilizatorlar
antigistaminlar
35. Premedikatsiya o`tkazish
operatsiya arafasidagi oqshomda bemor
uxlashdan avval 0.1 lyuminal ichadi
naxorda anesteziyadan 2 soat oldin 5-10
mg seduksen ichadi
anesteziya boshlashga 30-40 minut
qolganda t/o yoki m/o 10-20 mg dimedrol,
0.2-1.0 mg atropin sulfat, 10-20 mg
promedol yuboriladi
36. Bemorning tinch yotishi,
uyqisirashi, tashqi muhitga
loqaydligi, og`iz qurishi, taxikardiya,
qon bosimining turg`unligi kabi
belgilar premedikatsiya samarali
bo`lganligidan dalolat beradi!
Bu muhim!
37.
38. Narkoz apparatlari
• Anesteziya asboblarining asosiy
qismlari va moslamalariga kislorod va
anestetik ballonlar, reduktorlar, dozimetr,
bug’latkichlar, adsorber, klapanlar, nasaf
oldirish qopqog’I va mexi, o’tkazuvchi
shlanglar va ulovchi elementlar kiradi.
• Yurak va tomirlar faoliyatini aniqlash
uchun “Kardiokompleks-5”
“Elektrokardioskop EKSN-02”
“Kardiomonitor KM-1 A” “Tamed” “RFT”
“MX-Salyut” kabilar ishlatiladi. Monitorlar
yurak urishi va nafas olishning sonini va
ularning ritmik xususiyatlarini va
diastolic arterial qon va markaziy vena
bosimlarni yozilib borishini ta’minlaydi.
