Materi Tembang Macapat Kelas 11 - Afriza Wilda Octaviani

1. Tembang
Macapat
Afriza Wilda Octaviani
03 / XI Mipa 4
SMA Negeri 1 Pasuruan

2. 1. Filosofi Tembang Macapat
Maskumambang
Mijil
Sinom
Kinanthi
Asmaradana
Gambuh
Dhandanggula
Durma
Pangkur
Megatruh
Pucung
2. Ancase Tembang Macapat
3. Paugeran Tembang
Macapat
Daftar Isi
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Tabel Macapat
4. Unsur Kebasaan Tembang
Macapat
Tembung Garba
Dasanama
Sandi Asma
Sandi Karsa
Tembung Kawi
i
1
1
1
2
2
2
3
3
3
4
4
5
6
6
6
7
8
8
8
8
9

3. 1. Filosofi Tembang Macapat
Maskumambang
Maskumambang dimaknani
manifesto bibit insan saka wong
lanang sing tumbuh ing wadah wong
wadon ing jero rahim ibu. Watake
susah, sedhih, melas asih, cocog
kanggo rasa sedhih kang ngenesake.
Mijil
Proses kelairan manungsa yaiku
mijil, ing etomologi kata artine laire
jabang bayi sing jeneng e
manungsa. Watake tinarbuka,
lumrahe gawe pitutur nasehat uga
crita bab katresnan.
Sinom
Sinom artine panggambaran masa
enom sing endah lan wakeh
pangarep lan angan-angan.
Watake sabar, grapyak lan
sumanak, lumrahe kanggo crita
kang ngemu crita lan pitutur.
1

4. 1. Filosofi Tembang Macapat
Kinanthi
Kinanthi nyritakake masa
pembentukan karakter manungsa, lan
niti dalan menuju cita-cita, sekolah
lan ngenal kahidupan ing jobo omah
dadi kagiatan individu manungsa.
Watake tresna asih, seneng,
nuladhani, mula cocok kanggo pitutur
lan nelakake rasa tresna asih.
Asmaradana
Asmaradana yaiku nyritakake masa
asmara, percintaan, utawa larut ing
lautan cinta. Watake tresna asih lan
sedhih, pantes kanggo nelakake
rasa brangta, tresna asih lan crita
katresnan.
Gambuh
Maknane gambuh yaiku jumboh
utawa bersatu, fase iki nyritakake
komitmen ing pernikahan gawe
nyatukake cinta ing rumah tangga.
Wayake grapyak, sumanak, cocok
kanggo nyritakake pitutur.
2

5. 1. Filosofi Tembang Macapat
Dhandhanggula
Dhandhanggula iki gambaran fase
kehidupan sing wis sampe ing tahap
golekake kestabilan sosial,
kesejahteraan lan goleki nilai sing
cukup gawe sandang, papan, pangan.
Watake luwes lan ndudut ati, pantes
kanggo ngandhakake crita apa bae,
ing ngendi bae, lan kapan bae.
Durma
Durma duweni makna manungsa
sing kudu wani ngadepi cobaan urip.
Watake galak, sereng, lan kebak
napsu, cocok kanggo nyritakake
wong kang nesu lan kahanan
perang.
Pangkur
Pangkur nduweni arti mbuang
nafsu, amarah, lan nafsu negatif
sing ngrogoti jiwa manungsa
dengan njalani printah agama.
Watake sereng lan gagah, cocok
kanggo nyiritakake rasa mangkel
lan peperangan
3

6. Pocung yaiku awake manungsa sing
dibungkus kain, ruh suci
ngelanjutake kahidupan selanjute
sesuai karo amal ibadah e. Watake
sakpenake lan kurang greget,
lumrah kanggo geguyonan lan
pitutur.
1. Filosofi Tembang Macapat
Megatruh
Megatruh yaiku fase pisahe ruh saka
jasad manungsa, copote ruh utawa
kahidupan marang keabadian.
Watake sedhih, lan kentean
pangarap-arep cocok kanggo crita
kang nggrantesake ati.
Pocung
4

7. 2. Ancase Tembang Macapat
5
1. Kanggo ngekei amanat
utawa pesen kanggo seng
ngerungoake.
3. Nyeritaake tentang
kehidupan manungsa ing
dunya iki.
2. Kanggo hiburan lan
keestetikan.

8. 3. Paugeran Tembang Macapat
A. Guru Gatra
Guru Gatra yaiku akehe gatra (baris) saben
sapada (bait) tembang.
C. Guru Lagu
Guru Lagu yaiku dhong-dhinge/tibane
swara ing saben pungkasane gatra.
Struktur teks tembang macapat
yen mung sapada mau wujude
guru gatra, guru wilangan lan
guru lagu.
B. Guru Wilangan
Guru Wilangan yaiku akehe wanda (suku
kata) ing saben gatra (baris) tembang.
Sinom
Nuladha laku utama (8a)
Tumrape wong tanah jawi (8i)
Wong agung ing ngeksiganda (8a)
Panembahan senopati (8i)
Kepati amarsudi (7i)
Sudane hawa lan nepsu (8u)
Pinesu tapa brata (7a)
Tanapi ing siyang ratri (8i)
Amemangun karyanak tyasing sesama (12a)
Guru gatrane: 9 gatra
Guru wilangan lan guru 8a,8i,8a,8i,7i, 8u, 7a, 8i, 12a.
Tuladha
6

9. 3. Paugeran Tembang Macapat
7
Tabel Macapat

10. 4. Unsur Kebasaan Tembang Macapat
Tembung Garba
Tembung kang kedadeyan saka
gandhenge tembung loro utawa luwih
Dasanama
Asale saka tembung 'dasan' ateges
sepuluh, 'nama' ateges jeneng utawa
aran.
Dasanama: jenenge wonng utawa aran
siji nduweni jeneng utawa aran nganti
sepuluh (utawa luwih) kang padha utawa
meh padha tegese.
Sandi Asma
Sandi asma: jenenge pangarang,
pangripta, utawa pujangga kang
diwedharake kang satemene kang
dipilah- pilah adhapur wanda-wanda
utawa aksara-aksara
Sandi Karsa
Sandi karsa: ukara kang
diwedharake kang satemene kang
dipilah-pilah adhapur huruf. Sandi iki
digawe medharake cipta, gagasan,
utawa kekarepan.
8

11. 4. Unsur Kebasaan Tembang Macapat
Tembung kawi
Tembung-tembung sing asale saka Basa
Jawa Tengahan/ Jawa Kuno.
Tembung iki biasane digunakake kanggo
omongan saben dino, mula saiki wis arang
keprungu.
9
Tuladha :
Wiraku aneng ngendi
Lor ngidul tak goleki
Darma mu tansah ning ambek
Wardaya iki mendem kangen
Lir pantai kelangan ombak
Dina-dina rasa senja
Sandi Asma : WiLDa WaLDi
Tembung Kawi :
Dasanama :
Tembung Garba : aneng = ang lan ing
1. Wira = prajurit
2. Wardaya = ati
1. Darma = becik
2. Sunja = sepi
3. Ambek = ati