Noem in Den Haag of omgeving de naam 'Maison Kelder' en het antwoord is altijd hetzelfde: 'Van de hazelnoottaart!' Probeer het maar eens. Het komt omdat het banketbedrijf al tachtig jaar een begrip is - niet alleen in de residentie, maar ook tot ver daarbuiten. Wat daarentegen vrijwel niemand weet, is wat zich achter de schermen heeft afgespeeld. Dit wordt op levendige wijze verteld in 'Maison Kelder, Het huis van de hazelnoot'. Van de joodse onderduiker die in het huis van oprichter Dirk Kelder een schat had verborgen, tot het geraffineerde misleidingsspel van de nazi's. En van de overname van het bedrijf in 1946 door banketbakker Wiggert Jonker tot aan diens niet-aflatende expansie- en vernieuwingsdrift. Zelfs van oude vorken en de wielen van ziekenhuisbedden knutselde hij apparatuur om het werk in de bakkerij te vergemakkelijken. Ook de klanten komen aan bod. Koning Willem-Alexander kocht bijvoorbeeld, nog als kroonprins, zelf de hazelnootgebakjes voor zijn verjaardagsvisite. Auteur Danny Verbaan verhaalt bovendien over de latere eigenaren van Maison Kelder en de gedachte achter de verhuizing naar nieuwbouw in een Haags bedrijvengebied. Het boek is gebaseerd op uitgebreid archiefonderzoek en een groot aantal interviews. Danny Verbaan (1962) werkte bijna vijfentwintig jaar als journalist bij de Haagsche Courant en AD Haagsche Courant voordat hij een eigen tekstbureau begon. Hij heeft inmiddels tien boeken op zijn naam staan, waarin de historie en de belevenissen van mensen centraal staan. Direct naar het boek: http://www.scriptum.nl/boeken/koken/algemeen/maison-kelder

1. H E T H U I S VA N D E H A Z E L N O O T
Danny Verbaan
scriptum

3. H E T H U I S VA N D E H A Z E L N O O T
Danny Verbaan
scriptum

4. Copyright © 2014 Danny Verbaan
Grafische vormgeving Bram Vandenberge, www.igraph.be
De foto’s in dit boek zijn grotendeels afkomstig uit de privécollecties van Lucas
Jonker, Wietske van der Dussen-Kelder, Nel den Haan, Martha Davidson-­Borgman,
Meindert Marijs, Tineke Schaap-Rotteveel, Gerard van Vliet, John
Houtman, Joop van der Steuyt, Nel Mulder-Verbruggen, Nel van der Harst,
Jannes Schipper en Hans de Jong.
Danny Verbaan maakte de actuele foto’s die op Dedemsvaart betrekking hebben.
De moderne serie van zowel de winkels van Maison Kelder als het werk in de
bakkerij aan de Junostraat is afkomstig van Ben Deiman. Andrea Ege maakte de
portretfoto van Danny Verbaan die op de achterkant van de omslag is geplaatst.
Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd in enige vorm of op enige
wijze zonder schriftelijke toestemming met uitzondering van korte citaten als
onderdeel van kritieken en boekbesprekingen.
ISBN 978 90 5594 931 1 NUR 680
www.maisonkelder.nl
www.scriptum.nl
Voor reacties kan contact worden opgenomen met Danny Verbaan,
de auteur van dit boek. Hij is te bereiken via info@dannyverbaan.nl

5. Inh oud
•
Proloog Het geheim van een ­hazelnootspecialist........................................................
9
Twee enthousiaste banket­bakkers
uit Overijssel................................................................15
Zoon van een geweermaker..............................................................................................................25
Oorlog zonder strijd............................................................................................................................... 35
De jurk met diamanten.......................................................................................................................40
Geraffineerd misleidingsspel in het Oranjehotel............................................................. 50
Voedselvoorziening met Kelderpersoneel............................................................................. 63
Voortaan op één been...........................................................................................................................66
Het verraad van Dedemsvaart.........................................................................................................71
Alsnog naar Zuid-Afrika.....................................................................................................................81
Een eigen zaak met ook een kreeftenkokerij.......................................................................84
Duizenden plaatjes van marsepein.............................................................................................89
Hazelnoottaart in Transvaal.............................................................................................................96
De zaak komt op de eerste plaats, altijd................................................................................104
Operettes en pianomuziek aan de Arabislaan..................................................................108
Castratie op de keukentafel............................................................................................................. 115
Suikerviool voor een jubilerende dirigent...........................................................................130
Kindermeisjes en de zorg van Stonnie....................................................................................135
Alleen naar Gare du Nord................................................................................................................141
De uitvinder..............................................................................................................................................144
Wat in de kelder gebeurt, is niet toegestaan....................................................................... 154
Brandnetelthee tegen de reumatiek..........................................................................................161
Gewichtheffen in de bakkerij.......................................................................................................166
Koninklijke klanten............................................................................................................................. 173

6. Opvolging met hindernissen........................................................................................................ 175
Een handige automaat vol hazelnootgebak.......................................................................184
Verdriet aan de Arabislaan.............................................................................................................. 188
Zestig bonbonsoorten en een taartentovenaar................................................................196
Halsbrekende toeren op een verkeersader..........................................................................200
Hondje Speedy weet het als eerste............................................................................................206
Veel taart voor Marco Borsato .................................................................................................... 212
Iedereen heeft wel iets met Keldergebak...............................................................................215
Afscheid van een stel met een gouden hart.........................................................................223
Boze buurtbewoners...........................................................................................................................232
Ander ontwerp voor nieuwe bakkerij.....................................................................................237
Na de verhuizing gaat alles mis................................................................................................... 242
Op zoek naar huurders...................................................................................................................... 253
Alsnog een Zilveren Ooievaar......................................................................................................256
Turkse hazelnoot is de beste..........................................................................................................260
Niemand mag weten van Project Cake................................................................................267
Een cruciale zin.......................................................................................................................................271
Visioen in de bergen........................................................................................................................... 284
ADO-Twente zorgt voor doorbraak...................................................................................... 289
Als een donderslag bij heldere hemel.....................................................................................294
Wat zou Wiggert ervan hebben gevonden?.......................................................................297
Eerst kijken en wachten...................................................................................................................304
Bijzonder nieuws en een speciale taart..................................................................................309
Nawoord Zoektocht met de gouden tip........................................................................ 314
Literatuur................................................................................................................................................... 320

8. 8 
Lucas Jonker

9. 9
Proloog
Het geheim van een
­hazelnootspecialist
•
Het moment nadert waarop Lucas Jonker zijn grootste geheim kan
prijsgeven. Eindelijk. Hij heeft er lang op moeten wachten, maar mor-gen
gaat hij het nieuws vertellen aan iedereen die het maar wil weten.
Er is een spannende periode aan voorafgegaan. Zonder dat zijn personeel
het wist, voerde de 59-jarige Haagse banketbakker gedurende meer dan een
jaar gesprekken met tal van partijen. Het gebeurde altijd buiten werktijd of
op plekken waar niemand hem kon betrappen. De meeste ontmoetingen leid-den
tot niets, maar de afgelopen vier maanden zat hij met een ondernemer
aan tafel met wie het, na een moeizame start, steeds beter klikte. Bob Kaptein
is zijn naam.
Twee grotere tegenpolen zijn nauwelijks denkbaar. Lucas Jonker is een
bescheiden, zelfs wat verlegen man die zichzelf niet snel op de voorgrond
plaatst. Hij is laconiek en is de nuchterheid zelve. Het grootste deel van zijn
leven heeft in het teken gestaan van zijn werk. Elke dag staat hij al om zes uur
’s ochtends, en vaak nog eerder, in de bakkerij die hij overnam van zijn vader
Wiggert. Lucas is niet anders gewend sinds hij in 1974 van de middelbare
technische school af kwam. Hij was klaargestoomd om iets met werktuig-bouwkunde
te gaan doen, maar zijn vader haalde hem in het bedrijf en leer-de
hem het vak.
Bob Kaptein heeft minstens zoveel werklust, maar hóúdt er juist van om
in de openbaarheid te treden, zijn verhaal te doen en met een soms overrom-pelend
positivisme zijn visie op zaken te geven. Hij is een makkelijke prater

10. die zich amicaal opstelt, maar tegelijkertijd precies weet waar hij mee bezig
is. Kaptein is twintig jaar jonger, studeerde Technische Bedrijfskunde aan de
Universiteit Twente en maakte als ingenieur carrière in de financiële wereld.
Lucas vond Bob bij de eerste ontmoeting ‘een beetje een rare kwibus’.
‘Wat een rare sjaak,’ dacht Bob op zijn beurt over Lucas.
Het is maandag 16 mei 2011 en de twee ontmoeten elkaar op een jong en
modern notariskantoor op een hoge etage in het World Trade Center in Am­­sterdam.
Vanuit het raam is het drukke verkeer op de ringweg te zien. Het is
een onwerkelijk stilleven. De auto’s zijn een centimeter groot en schieten als
kleurige muggen voorbij, zonder ook maar het geringste geluid te maken.
Omringd door hun eigen accountants en adviseurs zijn Lucas Jonker en Bob
Kaptein hier naartoe gekomen voor de finale afronding van hun onderhande-lingen.
Het gaat nog slechts om een formaliteit, maar dat is er wél een die hun
beider leven verandert.
Maison Kelder, het bekende Haagse banketbakkersbedrijf,
verandert van eigenaar.
Dick Kelder richtte het bedrijf op in 1934, Lucas’ vader Wiggert nam de zaak
in 1946 over en maakte deze groot. Sinds 1980 is het Lucas die aan het roer
staat. De laatste minuten waarin hij de scepter zwaait over drie goedlopende
winkels en een moderne bakkerij zijn aangebroken.
Iedereen kent Maison Kelder, het is een op-en-top Haags instituut met keu-rige
winkels in voorname straten: de Weissenbruchstraat in de wijk Benoor-denhout
en de Arabislaan in Bohemen. Ook aan de Kerkstraat in Wassenaar
bevindt zich een filiaal. De populariteit komt vooral door de hazelnoottaarten
en -gebakjes die verkrijgbaar zijn in verschillende varianten. Die met slag-room
of met vanillebotercrème worden veruit het meest verkocht, maar ze
zijn ook verkrijgbaar met mokkaboter- en chocoladebotercrème. De produc-tie
is enorm. Alleen al van de hazelnoottaarten worden er gemiddeld vijfen-twintighonderd
per week gemaakt.
Noem in Den Haag en omgeving de naam ‘Maison Kelder’ en het ant-woord
luidt steevast: ‘Ah! Van de hazelnoottaart.’
De lezer die dit niet gelooft, moet het maar eens proberen.
10 Proloog Het geheim van een ­hazelnootspecialist

11. Koning Willem-Alexander kwam, nog als kroonprins, geregeld langs om de
hazelnootgebakjes te kopen. Dat was in de winkel in de Weissenbruch­straat.
Zijn dochters Amalia, Alexia en Ariane haalden niet lang geleden appeltaart
in de zaak in de Kerkstraat in Wassenaar. Marco Borsato, Mart Smeets, Wie-teke
van Dort, Lee Towers, Vanessa, Paul van Vliet, de vroegere minister Luns,
drummer Cesar Zuiderwijk en voormalig eurocommissaris Neelie Kroes –
allen hebben ze, de een vaker dan de ander, wel eens iets van het banket­bedrijf
gegeten.
Die reputatie was voor Bob Kaptein een van de belangrijkste drijfveren
om met Lucas Jonker in zee te gaan. Zelf heeft hij geen enkele ervaring in het
banketbakkersvak. Wel houdt Kaptein ervan om urenlang in de keuken aan
de slag te zijn. Het is een van zijn passies. Maar die hartstocht kan nog zo
groot zijn, het ligt natuurlijk niet voor de hand om dan maar meteen een
compleet banketbedrijf over te nemen. Ook kan de aanstaande eigenaar niet
een overtuigd liefhebber van de hazelnoottaart worden genoemd. Vele malen
liever eet Kaptein een gewone appelcarré. Daar mag je hem ’s nachts voor wak-ker
maken. Toch spreekt Maison Kelder hem aan. Het komt door de bijna
legendarische naam van het bedrijf en de bijzondere, veelal ambachtelijke
wijze waarop al sinds de jaren dertig van de vorige eeuw de producten worden
gemaakt.
Kaptein beschouwt het als een unieke kans om die traditie voort te zetten,
het bedrijf te stroomlijnen en het nog een lange, gezonde toekomst te geven.
Daarom was hij de laatste maanden vastbesloten om Maison Kelder te kopen.
Bij de overdracht horen de recepten van het hazelnootgebak en alle andere
producten zoals de truffel-, kirsch- en sinasschnitten, de chipolatataart, tom-pouces,
vruchtenschelpjes, bananensoezen, kaastabletten en bonbons. Bob
Kaptein verwerft ook de machines, de bakovens en de rest van de inventaris
van zowel de bakkerij als de winkels.
Ook het personeel gaat mee naar de nieuwe eigenaar. Het was een van de
belangrijkste uitgangspunten van Lucas bij zijn gesprekken over de over­name:
zijn medewerkers zijn hem dierbaar, hij wilde er daarom alles aan
doen om ze binnenboord te houden. Zelf blijft Lucas alleen nog de eigenaar
van alle panden. Die verhuurt hij voortaan aan zijn opvolger.
Het lijkt een overzichtelijk pakket te zijn, maar dat is het niet. Dit komt
mede door een groot aantal afspraken over de financiële kant van het verhaal.
Niet alleen Lucas en Bob spelen daarin een rol, ook de bank is vanzelfsprekend
11

12. partij. De voorgaande dag heeft Lucas nog een telefoontje gekregen van een
juriste van een van zijn adviseurs. Ze wilde nog wat extra informatie om de
laatste puntjes op de i te kunnen zetten. ‘Hoezo?,’ dacht Lucas nog. ‘Alles is
toch al in orde?’ Die zorg bleek voor niets te zijn, dus trok hij deze ochtend met
een gerust gevoel de voordeur van zijn huis in Den Haag achter zich dicht.
Monique, zijn echtgenote, is meegegaan. Eind jaren tachtig was ze als
winkelmeisje in het filiaal in het Benoordenhout gaan werken. Nadat haar
huwelijk was stukgelopen, ontlook de liefde voor Lucas, haar baas. In 1995
hebben ze elkaar het jawoord gegeven.
Op weg naar Amsterdam pikten ze ook Jochem Beekhuizen op. Al vanaf
2002 is hij Lucas’ vaste accountant. De twee weten precies wat ze aan elkaar
hebben. Dit zorgde ervoor dat Beekhuizen nauw betrokken is geweest bij
alle voorbereidingen van de verkoop van Maison Kelder.
Het is al met al een heel gezelschap dat elkaar bij de notaris treft, want ook
de juriste die Lucas de voorgaande dag aan de telefoon had, is naar het
World Trade Center afgereisd. Bob heeft eveneens zijn adviseurs meegeno-men.
Zijn echtgenote Sabine is er niet bij. Ze heeft een drukke en verant-woordelijke
baan als manager bij PostNL. De afgelopen periode hield haar
man haar voortdurend op de hoogte van alle ontwikkelingen rond zijn aan-staande
aankoop. Maar de bijeenkomst bij de notaris beschouwt ze als een
administratieve afhandeling; daar hoeft ze niet voor vrij te nemen.
Hier gaat het gebeuren, realiseert Lucas zich na binnenkomst. Het is het
levenswerk van zijn inmiddels overleden vader dat hij uit handen geeft. Het
leidt niet tot twijfels over de te zetten stap, maar het gevoel is onbestemd.
Met Maison Kelder is hij opgegroeid. Zijn wieg stond boven de winkel,
bij zijn ouders draaide álles om het bedrijf. Zijn vader zag hij vrijwel uitslui-tend
in bakkerskleren rondlopen. Tot enkele dagen voor zijn overlijden in
1996 draaide Wiggert zelfs nog volop mee in de zaak. Ook zijn moeder Loe-kie
was dag en nacht in touw. Er zijn banketbakkers en winkeldames die
Lucas nog als baby hebben gekend. Toen hij kleuter was, zetten ze hem in de
bakkerij op een werkbank, zodat hij kon zien hoe de koekjes werden
gemaakt. Natuurlijk mocht de kleine Lucas ze ook proeven. Later moest hij
ook zelf meehelpen. Dat is altijd zo gebleven. Ook als directeur/eigenaar is
hij vaker in de bakkerij te vinden dan op zijn kantoor of gewoon in huis.
Natuurlijk, Lucas was de baas, maar zo gedroeg hij zich nooit. Tineke
12 Proloog Het geheim van een ­hazelnootspecialist

13. Schaap-Rotteveel, de filiaalhoudster van de winkel in Wassenaar, is bijvoor-beeld
zijn leeftijdgenoot en haar kent hij al zijn hele leven. Dat geldt ook
voor haar vader Piet. Die werkte al als banketbakker bij Maison Kelder toen
Lucas nog niet eens was geboren. Zo zijn veel meer voorbeelden te geven,
want Maison Kelder is geen bedrijf, het is meer een soort familie. Veel perso-neelsleden
zijn er al twintig, dertig jaar of soms nog veel langer in dienst.
De sfeer is goed, de meeste medewerkers zijn trots op ‘de zaak’ en ze vin-den
het niet erg om in drukke tijden een tandje bij te schakelen. Zo is het
nu, zo is het altijd al geweest.
Met het tekenen van de dikke stapel documenten bij de notaris zegt Lucas
die familie vaarwel.
Niemand weet het nog. Morgen zal Lucas het bekendmaken, heeft hij
zich al voorgenomen. Dan zal hij ook vertellen waaróm hij met Bob Kaptein
in zee is gegaan. Het is omdat de nieuwe eigenaar ervoor wil zorgen dat Mai-son
Kelder op z’n minst het honderdjarig bestaan haalt. Kaptein heeft hem
dat persoonlijk en meermaals laten weten. In hem heeft Lucas inmiddels
alle vertrouwen.
Dat eeuwfeest is nog ver weg. Het duurt nog drieëntwintig jaar voordat
het kan worden gevierd. Zelf kan Lucas de kar niet meer zo lang trekken. Hij
zal tegen die tijd tweeëntachtig jaar oud zijn. Maar met de verkoop lijkt de
positie van het bedrijf in elk geval tot in 2034 veiliggesteld te zijn. Bovendien
heeft het personeel niets te vrezen van de ommezwaai; er wordt niemand
ontslagen. Die gedachten geven hem een goed gevoel. Ze overtuigden Lucas
ervan om deze ingrijpende stap te zetten.
Vanavond belt hij de filiaalhoudsters en een aantal anderen om ze te zeg-gen
dat ze iedereen moeten oproepen om morgenmiddag aanwezig te zijn.
Pas dan maakt Lucas bekend wat hij zo lang heeft moeten verzwijgen. Tot die
tijd krijgt niemand iets te horen, óók niet wanneer hij ’s morgens gewoon om
zes uur in de bakkerij zal verschijnen om, zoals hij gewend is, te beginnen
met de productie van die dag. Hij zal zich stoïcijns houden, van zijn gezicht
mag niemand iets kunnen aflezen.
Lucas kijkt op zijn horloge. De notaris kan hem, Bob Kaptein en alle
anderen ieder moment naar binnen roepen. De akten liggen klaar. Alleen de
handtekeningen moeten nog worden gezet. Het duurt nog minder dan vier-entwintig
uur, voordat Lucas zijn personeel bijeenroept en het grootste
13
geheim uit zijn leven prijsgeeft.

14. Het voortbestaan van Maison Kelder heeft voor hem steeds vooropgestaan.
Zijn missie is geslaagd, iedereen kan de toekomst met vertrouwen tegemoet-zien.
Zelf is Lucas hiervan overtuigd. Maar hoe reageren zijn medewerkers
als ze horen dat het bedrijf voortaan niet langer meer door een van de Jon-kers,
maar door een wildvreemde kerel uit de financiële wereld wordt geleid?
Misschien wordt het Lucas wel kwalijk genomen dat hij deze stap heeft
gezet. Er kan zelfs sprake zijn van boosheid. Bij iedereen zal de verbazing in
elk geval groot zijn, dat weet hij zeker.
14 Proloog Het geheim van een ­hazelnootspecialist

15. 15
Twee enthousiaste banket­bakkers
uit Overijssel
•
Het allerliefst wil Wiggert Jonker architect worden. Al op jonge
leeftijd lijkt het hem geweldig om huizen, boerderijen en andere gebou-wen
te ontwerpen. Boven de tekentafel zou hij zijn fantasie de vrije loop
laten en de mooiste creaties bedenken. Wiggert is slim, handig, creatief en
inventief, daar zal het niet aan liggen. Maar er is ook een andere factor waar
hij in de jaren twintig van de vorige eeuw mee te maken heeft. Dat is zijn
vader Lucas. Die is banketbakker en vindt die toekomstdroom maar niets.
Van verder leren door zijn zoon wil Jonker senior niet weten. Wiggert is
goed van de tongriem gesneden en houdt van discussiëren, maar dit gevecht
valt niet te winnen. Hij moet omstreeks 1927 bij zijn vader in het bedrijf gaan
helpen. En dat, terwijl hij op de middelbare school bekendstaat als een uit-muntende
leerling. De derde klas van de mulo mag hij zelfs overslaan, maar
in de vierde moet Wiggert er toch aan geloven: volgens zijn vader is hij oud
genoeg om te gaan werken in de bakkerij. Zo gaat dat in die tijd. Niet alleen
bij de familie Jonker, maar in verreweg de meeste gezinnen. Studeren is slechts
weggelegd voor een selecte groep kinderen uit welgestelde families. Ook
Wiggert maakt de middelbare school daarom niet af.
Hij is teleurgesteld, maar al snel heeft Wiggert zijn draai gevonden. Het
ambachtelijk werken spreekt hem aan. Wat meespeelt, is dat ook in een bak-kerij
veel creativiteit aan de dag kan worden gelegd. Bovendien is Wiggert
zakelijk aangelegd en heeft hij al snel door dat ook het bakkersvak aanlok-kelijke
perspectieven biedt. ‘Producten van een goede kwaliteit voor een con-currerende
prijs,’ is een gedachte die bij hem opkomt en hem steeds meer gaat
bezighouden. Het zal later zijn lijfspreuk worden. De gedachte erachter is
eenvoudig: als het publiek zichzelf kan trakteren op iets wat niet te veel kost,

16. dan leidt dit automatisch tot veel klanten. En ook al is de winst per artikel dan
misschien bescheiden, een grote afname zal ervoor zorgen dat er per saldo
toch veel geld in het laatje komt.
Er gaan nog vele jaren overheen voordat Wiggert dit daadwerkelijk in de
praktijk kan brengen. Sowieso is het de vraag of hij voor het verwezenlijken
van die nieuwe droom wel op de goede plek woont, want hij groeit op in
Dedemsvaart, een dorp op het platteland van het noorden van Overijssel.
Het maakt deel uit van de gemeente Avereest en dankt zijn naam aan Wil-lem
Jan baron van Dedem (1776–1851). Die hield zich vanaf de eerste helft van
de negentiende eeuw volop bezig met het winnen van veen in het omliggen-de
niemandsland. De baron liet zelfs een veertig kilometer lang kanaal – de
‘Dedemsvaart’ – aanleggen voor het vervoer van turf, een belangrijke brand-stof
die ontstaat door het veen te drogen en in handzame blokken te snijden.
De Jonkers weten er alles van. Wiggerts grootouders hadden een lange, platte
schuit, waarmee ze turf naar Noord-Holland brachten. Via de Dedemsvaart
voeren ze naar het Zwarte Water, de rivier waarvan de naam een minder
onheilspellende verklaring heeft dan deze doet vermoeden. Dat ‘zwart’ komt
voort uit het woord ‘zwet’, wat niet meer betekent dan ‘grens’. In dit geval is
dat die tussen Overijssel en Drenthe.
Na het Zwarte Water volgde nog een lange reis over de Zuiderzee (het hui-dige
IJsselmeer), voordat de plaats van bestemming werd bereikt. Tijdens
een van die tochten was Wiggerts vader Lucas geboren – aan boord, toen het
schip lag aangemeerd in Alkmaar. Dat was op 3 juni 1873.
Net als Wiggert heeft ook deze Lucas al op jeugdige leeftijd een brede in­­teresse.
Eigenlijk wil hij onderwijzer worden en hiermee in de voetsporen
treden van drie familieleden, onder wie zijn veelzijdige grootvader Warner
Wessels Ruine. Die combineerde het vak van schoolmeester en later dat van
schoolhoofd met dat van kastelein en boer. En ook weer net zoals dit later
zijn zoon Wiggert overkomt, gaat Lucas’ leven een heel andere richting op.
Dit gebeurt wanneer hij als jongen tijdens een vakantie bij een banketbak-kerij
aan de slag gaat. Dat bevalt hem zo goed dat hij meteen besluit zijn
plannen bij te stellen. En ook Lucas blijkt ambitieus te zijn. Hij streeft ernaar
om vakmanschap te kunnen bieden. Daarom bekwaamt hij zich door prak-tijkervaring
op te doen bij banketbedrijven in Zwolle, Hengelo, Rotterdam
16 Twee enthousiaste banket­bakkers
uit Overijssel
en Amsterdam.

17. Gepokt en gemazeld durft Lucas uiteindelijk in 1902 de stap te zetten om
voor zichzelf te beginnen. In zijn woonplaats Dedemsvaart laat hij een bak-kerij
met een winkel en een woonhuis bouwen op een veelbelovende plek:
aan de Dedemsvaart en vlak bij de Julianastraat, de brede hoofdstraat van
het dorp. Wie die straat uitwandelt, richting kanaal, en rechtsaf slaat, pas-seert
nog enkele andere winkels en staat dan bij Lucas op de stoep. Het is een
populaire route, want iets verderop bevindt zich het ‘Post- en Telegraaf­kantoor’,
één van de belangrijkste gebouwen van Dedemsvaart. Vanwege
die be­­tekenis
is voor de deur van dat imposante pand een robuust en streng
gedenkteken opgericht voor de belangrijkste man die het dorp heeft gekend
in de negentiende eeuw (niet in de twintigste eeuw, want toen zal het de
schaatser Reinier Paping zijn geweest, de winnaar van de barre Elfstedentocht
van 1963). Dit was natuurlijk baron Van Dedem.
Ook in 2014 leeft diens naam nog voort dankzij de kolossale obelisk van zwart
geschilderd gietijzer die indertijd is neergezet. Met goudkleurige letters is
hierop aangeven dat het om een initiatief ging van ‘het dankbare nageslacht’.
Het monument wordt bekroond door een zwarte engel die, met gouden
vleugels en een dito klaroen, uitkijkt over de Dedemsvaart, het levenswerk
van de baron.
Aan het begin van de twintigste eeuw valt ook de nabijgelegen winkel van
Lucas op, zij het dat dit door iets heel anders komt. Het verhaal gaat dat de
banketbakker een van de eerste winkeliers in het dorp is geweest die in de pui
van hun zaak grote etalageruiten maakten om hun handelswaar onder de
aandacht van de voorbijgangers te brengen. Ook plant hij in de uitgestrekte
tuin achter zijn huis appel-, peren- en pruimenbomen, omringd door bessen-struiken.
Die privéboomgaard verzekert hem kosteloos van verse ingrediën-ten
voor zijn taarten en het gebak. Met deze en andere producten presen-teert
Lucas zich op beurzen en bij tentoonstellingen. Het levert hem diverse
prijzen op die zijn reputatie als kwaliteitsbanketbakker verstevigen. Hij is
ook innovatief, want tot zijn assortiment behoren de door hem bedachte
‘Dedemsvaartse turfjes’. Die mogen zich tot in de verre omtrek in een grote
popula­riteit
verheugen.
In 1905 trouwt Lucas met de negen jaar jongere Henrietha Maria van der
Waa. Hij leerde haar kennen bij een tentoonstelling in Leiden. Een jaar nadat
ze elkaar het jawoord geven, krijgen ze een dochtertje, maar dit sterft al na
17

18. twee maanden. Het zal nog tot augustus 1908 duren voordat het echtpaar
het geluk hervindt en in het huis weer het gehuil van een baby kan worden
ge­­hoord.
Het is opnieuw een meisje dat wordt geboren. Daarna volgen nog
vier dochters en twee zonen. Van die jongens is Wiggert Cornelis de oudste.
Hij komt op 13 december 1912 ter wereld en wordt Wiggert genoemd.
De toenemende drukte van zijn gezin weerhoudt vader Lucas er geenszins
van om op vele terreinen aan de weg te blijven timmeren. Zo heeft hij een keer
in het westen van het land een theesalon gezien. Dat lijkt hem ook wel wat,
dus zorgt hij ervoor dat ook Dedemsvaart zo’n uitspanning krijgt. Lucas
heeft er hoge verwachtingen van, maar in dit geval leidt de uitbreiding van
zijn za­­kelijke
activiteiten tot een teleurstelling: de horecagelegenheid levert
te weinig op en moet haar deuren sluiten.
Door al die initiatieven ontwikkelt Lucas Jonker zich tot een bekende naam
in Dedemsvaart. Hij geniet aanzien, want tussen zijn drukke werkzaamheden
door ziet hij kans om actief te zijn als secretaris van het bestuur van een chris-telijke
lagere school. Ook zit de banketbakker een tijd lang in de gemeente-raad;
hij is hervormd en steunt daarom de idealen van de CHU (Christelijk-
His­torische
Unie). Lucas neemt tevens de taak van president-kerkvoogd van
de Nederlands Hervormde Kerk in Dedemsvaart voor zijn rekening.
In de tijd die nog overblijft, laaft hij zich aan de literatuur en de poëzie. Op
zijn boekenplank staat een indrukwekkende rij dichtbundels, schouder aan
schouder met het complete oeuvre van Charles Dickens en een twaalfdelige
encyclopedie. Met zichtbaar genoegen vertelt Lucas zijn kinderen ’s avonds
verhalen, die soms worden afgewisseld met de gedichten die hij uit zijn
hoofd voordraagt, schrijft literatuurhistoricus Hendrik (Henk) Nijkeuter in
zijn bijna zevenhonderdvijftig pagina’s tellende proefschrift Den pen gewijd
aan Drenthe’s dierbren grond. Het is een zeer gedegen onderzoek naar, al­­dus
Nijkeuter, de ‘literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap in de periode
1816–1956’. In 2001 promoveerde Nijkeuter ermee aan de Rijksuniversiteit
Groningen.
Als zoon van een gevierd banketbakker lijkt Wiggert in een gespreid bedje
terecht te zijn gekomen. Maar de creativiteit van zijn vader houdt geen gelij-ke
tred met diens zakelijk inzicht. Lucas mag nog zoveel ideeën hebben en
activiteiten ontplooien, winst maakt hij nauwelijks. Of zoals Nijkeuter con-cludeert:
‘Lucas Jonker was een vakman, maar geen zakenman.’ Het gezin
18 Twee enthousiaste banket­bakkers
uit Overijssel

19. heeft het daarom niet breed, ook niet doordat veel monden moeten worden
gevoed, terwijl het besturen van een school en de liefde voor de literatuur
niets extra’s opleveren. Elk dubbeltje moet worden omgedraaid.
Wiggert draagt de kleding waar zijn zussen zijn uit gegroeid. Na wat knip-en
herstelwerk kan dat best, vindt zijn moeder. Zuinigheid wordt de jongen
met de paplepel ingegoten. Die eigenschap zal Wiggert nooit meer kwijtraken.
Wiggert is acht jaar oud, wanneer zijn ouders in 1921 hun laatste kind krij-gen.
Het is een zoon, Andries. Daarna gaat het niet goed met zijn moeder.
Ze tobt met haar gezondheid en kiest er vaak voor om al vroeg naar bed te
gaan. ’s Avonds, wanneer ook de kinderen slapen, wordt het stil in huis. Om
wat te doen te hebben, besluit Lucas, volgens literatuurhistoricus Nijkeuter,
om zijn liefde voor de literatuur in daden om te zetten. Een gesprek met een
boerin heeft hem op dit idee gebracht. Ze raakten aan de praat over vroeger
en waren het er over eens dat het zonde is dat alle mooie verhalen uit de tijden
van weleer langzaamaan in de vergetelheid raken. Lucas wil ze vastleggen en
zit vanaf dat moment elke avond te schrijven in zijn kantoortje achter de
winkel.
Zijn grootvader Warner Wessels Ruine dient als belangrijke bron van in­­spiratie.
Die was niet alleen onderwijzer, kastelein en boer, maar had ook een
militaire achtergrond: in 1832 hielp hij met de verdediging van Antwerpen
tegen de Belgische opstandelingen die zich – met, naar later bleek, succes –
wilden losmaken van de Noordelijke Nederlanden; hun strijd begon in 1830
en leidde tot het stichten van België als zelfstandige staat. Warner Wessels
Ruine kon er bij het haardvuur prachtig over vertellen. Lucas vond het als
jongetje geweldig om ernaar te luisteren.
Om de authenticiteit van zijn streekverhalen zoveel mogelijk te waarborgen,
kiest Lucas voor het dialect van het gebied rond de Reest, een riviertje op de
grens van Drenthe en Overijssel. Een denkbeeldige boerenzoon, genaamd
Harm Stok, wordt zijn hoofdpersoon. Misschien wel tot zijn eigen verbazing
blijkt de banketbakker een begenadigd auteur te zijn. Harms avonturen op
het platteland leiden tot het feuilleton Harm Boer’nlèv’n an de Riest, dat in
1928 wordt gepubliceerd in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant.
Drie maanden lang volgen de lezers het wel en wee van de boerenzoon. Een
jaar later verschijnen de verhalen in boekvorm; het is de eerste Drentstalige
roman die ooit is verschenen.
19

20. De eerste oplage telt vijftienhonderd exemplaren. Het publiek kan het
boek van tevoren bestellen. De belangstelling is zó groot, dat alleen al via deze
voorintekening de eerste druk meteen is uitverkocht. ‘De heer Jonker is een
voortreffelijk verteller,’ schrijft hervormd weekblad Pniël in 1930 in een
enthousiaste recensie. Lucas kan zijn geluk niet op wanneer hij de krant open-slaat
en het leest. Er verschijnen veel meer enthousiaste artikelen over zijn
werk. De Alkmaarsche Courant spreekt van ‘een juweeltje voor ieder die van
folklore houdt’. Een journalist van De Vechtstreek kan zelfs niet nalaten om
iedereen op te roepen ‘dit werk’ te kopen, want de avonturen van Harm zijn
volgens hem zowel een ‘bron van leering ten aanzien van het intieme boeren-leven’
20 Twee enthousiaste banket­bakkers
uit Overijssel
als een ‘bron van genot’.
In navolging van zijn vader timmert de jonge Wiggert intussen volop aan de
weg. Ook hij wil een banketbakker van naam worden. Hij reist af naar Zwit-serland,
het paradijs voor iedere banketbakker en chocolatier, om vakoplei-dingen
te volgen aan een instituut in Zürich. Van de producten die hem be­­vallen,
krabbelt hij de bereidingswijze in een aantekenboekje. Het komt mis-schien
later nog eens van pas, bedenkt hij. En wie weet zijn die recepten ook
nog wel te verbeteren, is een andere gedachte die bij hem opkomt. Want als
Wiggert iets doet, dan wil hij daar goed in zijn. Hij is leergierig, leest veel om
zich over werkelijk de meest uiteenlopende zaken een mening te kunnen vor-men
en legt in zijn werk in de bakkerij dezelfde voortvarendheid aan de dag.
Al snel merkt hij dat Dedemsvaart te klein voor hem is. Wiggert droomt
van een mooie zaak van naam en grote bekendheid. Als het enigszins kan,
zal die tot de top van Nederland moeten gaan behoren. Om dit te bereiken,
moet hij niet blijven hangen in een dorp waar landbouw, veeteelt en turfste-kerijen
de belangrijkste middelen van bestaan vormen. Met het verstrijken
van de jaren wordt hem dit steeds duidelijker.
Net als de meeste andere jongens ontvangt ook Wiggert een oproep voor
het vervullen van zijn militaire dienstplicht. Als 19-jarige wordt hij in­­gedeeld
bij de Koninklijke Marine en krijgt hij een opleiding tot kok. Dat spreekt
hem aan, want het sluit naadloos aan op zijn interesses. Bovendien vormt
zo’n lidmaatschap van de witte brigade een mooie aanvulling op zijn groei-ende
kennis van het banketvak. Op 24 februari 1932 moet Wiggert zich mel-den
in Den Helder. Het is een gure dag met een temperatuur van enkele gra-den
boven nul. De zon laat zich nauwelijks zien. Wiggert gaat al vroeg de