Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen; een onderzoek naar verschillen tussen de vakken, vooral volgens opvattingen van 73 havo 4 en 5 leerlingen die deelnamen aan de pilot Maatschappijwetenschappen nieuwe eindexamenprogramma (2011-2014)

1. MAATSCHAPPIJLEER
VERSUS
MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN
ONDERZOEK NAAR VERSCHILLEN TUSSEN MAATSCHAPPIJLEER EN
MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN, VOORAL VOLGENS OPVATTINGEN
VAN HAVO 4 EN 5 LEERLINGEN
JANINE VAN HARSSELAAR
3 JUNI 2014

2.  Familie, vrienden en bekenden
 Begeleiders:
Margarita Jeliazkova, vakdidacticus, docent, onderzoeker en begeleider
Ringo Ossewaarde, tweede begeleider en docent Sociologie
 Afronding MLVHOM: Master Leraar Voortgezet en Hoger Onderwijs
Maatschappijleer en Maatschappijwetenschappen
1e graads lesbevoegdheid na:
6 vakken (8),1 schoolpracticum, onderzoek en presentatie
18-6-2014 2
WELKOM
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

3. 1. Introductie (21 dia’s, ca. 20 min.)
2. Onderzoeksvragen
3. Methoden van onderzoek
4. Literatuurstudie
en focusgroep-interviews
5. Resultaten
6. Conclusie en aanbevelingen
7. Afsluiting en vragen
18-6-2014 3
INHOUDSOPGAVE
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

4.  Waarom dit onderzoek:
- afronding studie
- pilot MW nieuwe eindexamenprogramma
- nieuwsgierig naar verschil tussen ML en MW; de mening van leerlingen
 Waarom relevant en belangrijk:
- wens Tweede Kamer:
modern actief burgerschap,
burgerschapsvorming moet worden versterkt
- actueel: belang van meedoen
- versterken rol en imago ML en MW
18-6-2014 4
INTRODUCTIE
18-6-2014 4Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

5.  Doel:
“Inzichtelijk maken wat volgens literatuur en vooral volgens havoleerlingen
het verschil is tussen Maatschappijleer en Maatschappijwetenschappen.”
18-6-2014 5
INTRODUCTIE
18-6-2014 5Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

6. CENTRALE ONDERZOEKSVRAAG:
Wat is het verschil tussen Maatschappijleer en Maatschappijwetenschappen,
vooral volgens de opvattingen van havo 4 en 5 leerlingen?
Deelvragen:
1. Welke associaties roepen de vakken op
2. Hoe beoordelen leerlingen gemeenschappelijke
aspecten (moeilijkheidsgraad, lesopbouw, materiaal)
3. Bestaat er verschil tussen havo 4 en 5
18-6-2014 6
ONDERZOEKSVRAGEN
18-6-2014 6Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

7.  Kwalitatief, verkennend en verdiepend onderzoek
 Ingekaderd door bestaande pilotevaluatie 2011-2014
- Is het nieuwe eindexamenprogramma haalbaar, uitvoerbaar, toetsbaar
 Gegevensverzameling >>>
18-6-2014 7
METHODEN VAN ONDERZOEK
18-6-2014 7Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

8.  Literatuurstudie:
- rol en inhoud burgerschap en burgerschapsvorming in Nederland,
Frankrijk, Engeland, Verenigde Staten
- ontstaan en inhoud van ML en MW
 Resultaten pilotevaluatie: vragenlijsten, interviews
 Eigen praktijkervaring: docent, stagiaire, student, politica
18-6-2014 8
METHODEN VAN ONDERZOEK
18-6-2014 8Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

9.  Focusgroep-interviews met havo 4 en 5 leerlingen van pilotscholen
 9 interviews, 73 leerlingen, in Haren, Nijverdal, Barneveld, Delft
Voordelen:
- natuurlijke setting, face to face
- 6 tot 10 leerlingen, zelfde leeftijd en karakteristieken
- weinig interviews zijn voldoende
- interviewer kan toelichten
en observeren
18-6-2014 9
METHODEN VAN ONDERZOEK
18-6-2014 9Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

10. < 1968 Geschiedenis en aardrijkskunde
1968 ML ingesteld
1992 Opvoedkundige taak onderwijs in
Wet Actief burgerschap en sociale integratie:
Definitie: deel zijn van een gemeenschap, actief bijdragen,
participatie, maatschappelijke deelname en betrokkenheid,
kennis van Nederlandse cultuur
1998 ML verplicht in gemeenschappelijk deel VO
2005 In Wet: BO en VO verplicht zich te
richten op actief burgerschap en sociale integratie
Nb: ML versterkt, maar geen wettelijke invulling van burgerschapsvorming
Eigen docentenopleiding
18-6-2014 10
LITERATUURSTUDIE: BURGERSCHAPSVORMING: WHAT’S IN A NAME
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

11. Begin 20e eeuw Citizenship Education
1998 Commissie om effectiviteit van het vak te bevorderen
2002 Citizenship verplicht in VO (11-16):
In hele onderwijs overeenstemming, maar
school bepaalt invulling zelf
Geen docentenopleiding
18-6-2014 11
LITERATUURSTUDIE: BURGERSCHAPSVORMING: WHAT’S IN A NAME
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

12. 1789-1795 Franse Revolutie
1880 Instruction morale et civique
1948 in onderwijscurriculum
1985 Education Civique: BO en onderbouw VO
1999 Verplicht in bovenbouw VO
2002 Gedetailleerde richtlijnen en leerdoelen per leerjaar
Geen docentenopleiding
18-6-2014 12
LITERATUURSTUDIE: BURGERSCHAPSVORMING: WHAT’S IN A NAME
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

13. 1890 Social studies: voorbereiding democratisch burgerschap
1916 Civic Education
1995 Nieuwe onderwijsstandaard, verplicht in BO en VO
Geen speciale docentenopleiding wel certificering
NB: Idee: burgerschapsvorming mogelijke oplossing
voor functioneren in moderne samenleving, voor participeren,
en voor leren kritische denken en discussiëren
18-6-2014 13
LITERATUURSTUDIE: BURGERSCHAPSVORMING: WHAT’S IN A NAME
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

14. 1968 ML ingesteld
Thema’s: rechtsstaat, democratie, verzorgingsstaat, pluriforme samenleving
1988 Nieuwe opzet, nieuw doel:
Thema’s worden invalshoeken of benaderingswijzen, leerling krijgt
begrippenkader (sociale wetenschappen) en leert redeneren en
oordelen om samenleving te analyseren
1998 Wettelijk verplicht vak in onderbouw VO
Doel: leerlingen begrippenkader en vaardigheden
aanreiken om de samenleving te analyseren, en
om mee te denken over de inrichting van de
samenleving
18-6-2014 14
MAATSCHAPPIJLEER
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

15. 2005 Commissie MW (Schnabel)
2007 MW geïntroduceerd in bovenbouw VO en
Vervolgcommissie Schnabel ingesteld
2009 Vernieuwd eindexamenprogramma
2011-2014 Pilot
Doel: “niet zozeer burgerschapsvorming, maar
verhoudingen tussen mensen en structuren en
processen van de samenleving en het samenleven,
met nadruk op politicologische en
sociologische wetenschap en empirie”
18-6-2014 15
MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

16. Verschillen burgerschapsvorming:
 Alleen in Engeland in het onderwijs overeenstemming
 Alleen in Nederland een docentenopleiding en twee vakken
voor burgerschapsvorming
Verschillen ML/MW:
 ML: burgerschapsvorming is een hoofdfunctie
 ML: lesboeken
 MW: niet zozeer burgerschapsvorming, wel
actief burgerschap en sociale cohesie
 MW: actueel digitaal materiaal
 MW: onderzoeksvaardigheden en debat
(maar ML noemt analyseren)
NB: veel overeenkomsten
18-6-2014 16
RESULTATEN LITERATUUR
18-6-2014 16Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

17. Meest opvallend:
Maatschappijleer:
 Leerlingen denken aan veel uit het hoofd leren en bepaalde thema’s
 Lesboek maakt ML makkelijker dan MW
 Havo 4 negatiever dan havo 5
Maatschappijwetenschappen:
 Leerlingen denken aan eindexamenonderwerpen en diepgang (daardoor
duidelijker en overzichtelijker dan ML)
 Lesmateriaal: soms saai en moeilijk, slechte kwaliteit, taal en onderwerpen
passen goed, leuke filmpjes en presentaties
 Toepassen en toetsen zijn moeilijk
NB: Onderzoeksvaardigheden zelden genoemd
18-6-2014 17
RESULTATEN FOCUSGROEP-INTERVIEWS 1/2
18-6-2014 17Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

18. Verschil havo 4 en 5:
 In MW groeien: havo 4 vindt het moeilijker dan havo 5
 Havo 4 bij MW meer moeite met toepassen dan havo 5
 Havo 4 ziet minder verschil tussen ML en MW dan havo 5
Veel leerlingen zien geen of nauwelijks verschil tussen de vakken
Cijfer:
 ML 6,8
 MW 7,4
 Havo 5 MW 1,0 punt hoger dan ML
 Havo 4 MW 0,1 hoger dan ML
18-6-2014 18
RESULTATEN FOCUSGROEP-INTERVIEWS 2/2
18-6-2014 18Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

19. Beantwoording centrale onderzoeksvraag:
Verschil ML/MW volgens literatuur:
 Beschrijving burgerschapsvorming in onderwijscurriculum
 Bij MW onderzoeksvaardigheden en debat in eindexamenprogramma
 Lesmateriaal
 Thematische aanpak versus concept-contextbenadering
Verschil ML/MW volgens leerlingen:
 Lesmateriaal en hoeveelheid begrippen
 Toetsen en opdrachten
 Diepgang
18-6-2014 19
CONCLUSIE
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

20. Persoonlijke conclusie:
 Burgerschapsvorming, van jongs af aan, noodzakelijker dan ooit
 Beide vakken kunnen burgerschapsvorming doceren
 Docent bepalend, ook voor eventueel verschil tussen ML/MW
 Kritisch leren denken, debatteren en onderzoeksvaardigheden zijn essentieel
 Rol ML versterken en imago verbeteren (MW “klinkt belangrijker”)
 MW is heel positief ontvangen
Aanbevelingen:
 Tweede Kamer goed over de vakken informeren
 Verstevig ze in het schoolcurriculum
 Veranker ze in de wet
 Herhaal dit onderzoek, bijvoorbeeld:
- leerlingen niet-pilotscholen
- ander tijdstip in schooljaar
18-6-2014 20
CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar

21. BEDANKT
VOOR UW AANDACHT!
HET WOORD IS AAN MARGARITA
VRAGEN
18-6-2014 21
AFSLUITING EN VRAGEN
Maatschappijleer versus Maatschappijwetenschappen door Janine van Harsselaar