Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich [Political Culture as a Determinant of Cvil Society in Eastern European Countries]
Kultura polityczna łączy w sobie dwa dość istotne zagadnienia będące często podstawowym wyznacznikiem społeczeństwa obywatelskiego – kulturę i politykę. Zakres terminu nie jest jeszcze do końca usystematyzowany, co powoduje, iż problematyka zjawiska prezentowana jest w rożnych ujęciach. Można stwierdzić, iż łączy ono w sobie trzy zasadnicze kwestie: instynkt społeczny, rozum i naturę.
M. Sikora-Gaca, R. Herba, Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich, [w:] L. Kacprzak, B. Koszel, A. Marcinkowski, Społeczeństwo obywatelskie jako dobro wspólne, Piła 2012, s. 137-151.
Suwerenność można rozpatrywać różnorodnie, tzn. jako zwierzchność władzy, także jako cechę jednostki, społeczeństwa, narodu itd. Artykuł odnosi się do początków rozważań o suwerenności, do suwerenności jako kategorii teoretycznej i prawnej. Ponadto w artykule zawarto analizę pojęcia suwerennej równości, co ma szczególne znaczenie w dobie dynamicznych zmian w środowisku
międzynarodowym. W tym też kontekście artykuł odnosi się do dorobku m.in. U. Becka, I. Wallersteina.
Sovereignty can be viewed from various perspectives: as superiority of power, as
an individual char acteristic, but also as a feature of a society or a nation, and many
others. This article deals with the beginnings of study on sovereignty, as well as with sovereignty as a theoretical and legislative category. Moreover, the text includes analysis of the
term of sovereign equality. The latter is of particular importance in the times of dynamic changes in international perspective. In this scope, the article deals with the heritage of U. Beck and I. Wallerstein.
Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdz...Piotr Burgonski
Hereby article presents how Fr Jerzy Popieluszko conceived the idea of patriotism in his sermons which were given when he was celebrating “the Masses for the motherland” between the year 1982 and 1984. Main object of this article is not only the meaning of Fr Popieluszko concept of patriotism, but also it shows what intellectual traditions he drew on his ideas, what patterns of patriotism influenced him and how social, political and cultural background can shape the idea of patriotism. The example of Fr Popieluszko can help understand that patriotism is not fixed idea which we accept unchanged from our ancestors but can be created in the way which binds the past with the pre-sent time.
More Info: Burgoński P., Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdza Jerzego Popiełuszki, „Warszawskie Studia Teologiczne” XXIII/1/2010, s. 241-252.
Wizerunek polityka lokalnego i rola środków masowego przekazu w jego kształto...Agnieszka Stępińska
A. Stepińska, (2006), Wizerunek polityka lokalnego i rola środków masowego przekazu w jego kształtowaniu [Image of a local politician and a role of the mass media in a process of creating an image], Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, No. 2, pp. 151–164.
Kultura polityczna – propozycja pomiaru pojęciaZbigniew Blok
Celem niniejszego artykułu jest wskazanie możliwości pomiaru kultury politycznej. Na podstawie sformułowanej przez Zbigniewa Bloka teorii kultury politycznej dokonano próby wstępnej operacjonalizacji tego pojęcia oraz zaproponowano dalsze kierunki rozbudowy lub modyfikacji narzędzia, które mogłoby zostać wykorzystane w tego typu badaniach. Punktem wyjścia staje się krytyka dotychczasowych sposobów definiowania i badania kultury politycznej, które doprowadziły do zatarcia się znaczenia tego pojęcia, zbyt szeroko zazwyczaj ujmowanego, a w efekcie – do wyczerpania się możliwości jego zastosowania w badaniach empirycznych. Proponowane ujęcie jest więc z jednej strony wyrazem protestu wobec takiego stanu rzeczy, z drugiej zaś stanowi próbę przywrócenia tej niezwykle ważnej kategorii do badań politologicznych.
Suwerenność można rozpatrywać różnorodnie, tzn. jako zwierzchność władzy, także jako cechę jednostki, społeczeństwa, narodu itd. Artykuł odnosi się do początków rozważań o suwerenności, do suwerenności jako kategorii teoretycznej i prawnej. Ponadto w artykule zawarto analizę pojęcia suwerennej równości, co ma szczególne znaczenie w dobie dynamicznych zmian w środowisku
międzynarodowym. W tym też kontekście artykuł odnosi się do dorobku m.in. U. Becka, I. Wallersteina.
Sovereignty can be viewed from various perspectives: as superiority of power, as
an individual char acteristic, but also as a feature of a society or a nation, and many
others. This article deals with the beginnings of study on sovereignty, as well as with sovereignty as a theoretical and legislative category. Moreover, the text includes analysis of the
term of sovereign equality. The latter is of particular importance in the times of dynamic changes in international perspective. In this scope, the article deals with the heritage of U. Beck and I. Wallerstein.
Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdz...Piotr Burgonski
Hereby article presents how Fr Jerzy Popieluszko conceived the idea of patriotism in his sermons which were given when he was celebrating “the Masses for the motherland” between the year 1982 and 1984. Main object of this article is not only the meaning of Fr Popieluszko concept of patriotism, but also it shows what intellectual traditions he drew on his ideas, what patterns of patriotism influenced him and how social, political and cultural background can shape the idea of patriotism. The example of Fr Popieluszko can help understand that patriotism is not fixed idea which we accept unchanged from our ancestors but can be created in the way which binds the past with the pre-sent time.
More Info: Burgoński P., Polski patriotyzm w dobie komunizmu. Koncepcja patriotyzmu w nauczaniu księdza Jerzego Popiełuszki, „Warszawskie Studia Teologiczne” XXIII/1/2010, s. 241-252.
Wizerunek polityka lokalnego i rola środków masowego przekazu w jego kształto...Agnieszka Stępińska
A. Stepińska, (2006), Wizerunek polityka lokalnego i rola środków masowego przekazu w jego kształtowaniu [Image of a local politician and a role of the mass media in a process of creating an image], Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, No. 2, pp. 151–164.
Kultura polityczna – propozycja pomiaru pojęciaZbigniew Blok
Celem niniejszego artykułu jest wskazanie możliwości pomiaru kultury politycznej. Na podstawie sformułowanej przez Zbigniewa Bloka teorii kultury politycznej dokonano próby wstępnej operacjonalizacji tego pojęcia oraz zaproponowano dalsze kierunki rozbudowy lub modyfikacji narzędzia, które mogłoby zostać wykorzystane w tego typu badaniach. Punktem wyjścia staje się krytyka dotychczasowych sposobów definiowania i badania kultury politycznej, które doprowadziły do zatarcia się znaczenia tego pojęcia, zbyt szeroko zazwyczaj ujmowanego, a w efekcie – do wyczerpania się możliwości jego zastosowania w badaniach empirycznych. Proponowane ujęcie jest więc z jednej strony wyrazem protestu wobec takiego stanu rzeczy, z drugiej zaś stanowi próbę przywrócenia tej niezwykle ważnej kategorii do badań politologicznych.
How an online retail company was able to improve their sales conversion using MK's extensive data analysis and increased their topline revenue by $500K/year
Obywatel patriota? Patriotyzm jako czynnik determinujący aktywność obywatelsk...Przegląd Politologiczny
Niniejszy artykuł stanowi propozycję spojrzenia na kategorię patriotyzmu jako na czynnik, który może odegrać istotną rolę w procesie budowy społeczeństwa obywatelskiego w państwie
postkomunistycznym. Głównym celem jest analiza i wyjaśnienie, w jakim stopniu (i w jakim zakresie)
patriotyzm polskich studentów wpływa na prawdopodobieństwo podejmowania zachowań obywatelskich, prospołecznych i prodemokratycznych. Poszukując odpowiedzi na to pytanie, autor zweryfikował szereg hipotez zakładających związek patriotyzmu (rozumianego na różne sposoby) z zachowaniami i poglądami, które są funkcjonalne z punktu widzenia jakości demokracji. Podstawą analiz
były dane z ogólnopolskiego badania ankietowego zrealizowanego wśród studentów z 14 największych
uniwersytetów w Polsce w okresie między styczniem a majem 2018 roku (N=980). Wyniki analizy
statystycznej prowadzą do generalnej konkluzji, że patriotyzm stanowi względnie słaby, ale istotny
predyktor postaw obywatelskich.
Koncepcja narodu w ujęciu katolickiej nauki społecznejPiotr Burgonski
In catholic social teaching the nation is recognized as a community in which its members share a cultural bond. The nature of this relationship makes the nation spiritual community. The relationship between members of nation rely on their mutual love. That bond bases mainly on the ethos which is a part of the national culture. In addition an essential element of national culture is also a history of the nation. In catholic social teaching the existence of the nation is seen as a natural phenomenon, moreover, it is necessary because the spiritual development of man is impossible beyond the nation. The importance of culture in the life of the nation is reflected in the fact that it allows the expression and strengthening of its spiritual "sovereignty". In addition, the culture allows the nation to survive despite the loss of political and economic independence. The nation as a community of people is the subject of a specific behavior and actions. The subjectivity of the nation is the basis of its rights (e.g. right to exist, to their own language and culture, to shape their lives according to their own traditions). Catholic social teaching indicates the obligation of patriotism, which is an expression of justice, because everyone owes a lot to own nation. Patriotism can be seen also as a manifestation of social charity, which relies on the common realization of shared values. Catholic social teaching rejects nationalism because it often takes the form of worship of own nation and orders contempt of other nations and cultures.
More Info: Burgoński P., Koncepcja narodu w ujęciu katolickiej nauki społecznej, „Studia Gdańskie” t. 35 (2014), s. 125-135.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny prze...Małgorzata Sikora-Gaca
Podjęte kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny przeobrażeń społeczno-kulturalnych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-352-8; ISSN: 0239-7129, s. 1-216.
How an online retail company was able to improve their sales conversion using MK's extensive data analysis and increased their topline revenue by $500K/year
Similar to Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich [Political Culture as a Determinant of Cvil Society in Eastern European Countries]
Obywatel patriota? Patriotyzm jako czynnik determinujący aktywność obywatelsk...Przegląd Politologiczny
Niniejszy artykuł stanowi propozycję spojrzenia na kategorię patriotyzmu jako na czynnik, który może odegrać istotną rolę w procesie budowy społeczeństwa obywatelskiego w państwie
postkomunistycznym. Głównym celem jest analiza i wyjaśnienie, w jakim stopniu (i w jakim zakresie)
patriotyzm polskich studentów wpływa na prawdopodobieństwo podejmowania zachowań obywatelskich, prospołecznych i prodemokratycznych. Poszukując odpowiedzi na to pytanie, autor zweryfikował szereg hipotez zakładających związek patriotyzmu (rozumianego na różne sposoby) z zachowaniami i poglądami, które są funkcjonalne z punktu widzenia jakości demokracji. Podstawą analiz
były dane z ogólnopolskiego badania ankietowego zrealizowanego wśród studentów z 14 największych
uniwersytetów w Polsce w okresie między styczniem a majem 2018 roku (N=980). Wyniki analizy
statystycznej prowadzą do generalnej konkluzji, że patriotyzm stanowi względnie słaby, ale istotny
predyktor postaw obywatelskich.
Koncepcja narodu w ujęciu katolickiej nauki społecznejPiotr Burgonski
In catholic social teaching the nation is recognized as a community in which its members share a cultural bond. The nature of this relationship makes the nation spiritual community. The relationship between members of nation rely on their mutual love. That bond bases mainly on the ethos which is a part of the national culture. In addition an essential element of national culture is also a history of the nation. In catholic social teaching the existence of the nation is seen as a natural phenomenon, moreover, it is necessary because the spiritual development of man is impossible beyond the nation. The importance of culture in the life of the nation is reflected in the fact that it allows the expression and strengthening of its spiritual "sovereignty". In addition, the culture allows the nation to survive despite the loss of political and economic independence. The nation as a community of people is the subject of a specific behavior and actions. The subjectivity of the nation is the basis of its rights (e.g. right to exist, to their own language and culture, to shape their lives according to their own traditions). Catholic social teaching indicates the obligation of patriotism, which is an expression of justice, because everyone owes a lot to own nation. Patriotism can be seen also as a manifestation of social charity, which relies on the common realization of shared values. Catholic social teaching rejects nationalism because it often takes the form of worship of own nation and orders contempt of other nations and cultures.
More Info: Burgoński P., Koncepcja narodu w ujęciu katolickiej nauki społecznej, „Studia Gdańskie” t. 35 (2014), s. 125-135.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny prze...Małgorzata Sikora-Gaca
Podjęte kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny przeobrażeń społeczno-kulturalnych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-352-8; ISSN: 0239-7129, s. 1-216.
Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i re...RemigiuszRosicki
R. Rosicki, Kryzys demokracji liberalnej - wybrane problemy rządzenia, legitymizacji i reprezentacji, w: M. Kołodziejczak, R. Rosicki (red.), Od teorii do praktyki politycznej, WNPiD UAM, Poznań 2012, pp. 241 – 258.
O przedmiocie badan politologii. Czy mozliwa jest ogolna teoria polityki?RemigiuszRosicki
W artykule analizie poddane zostało zagadnienie tożsamości przedmiotowej nauki o polityce. Punktem wyjścia jest stwierdzenie o niemożności jednoznacznego i nie wzbudzającego większych kontrowersji zakreślenia granic polityki i polityczności, a w konsekwencji – stworzenia jednolitej ogólnej teorii polityki. Autorzy rozpatrują wpływ tego faktu na samookreślenie politologii, próby wyznaczenia zakresu przedmiotowego analiz politologicznych, a także strategie budowania teorii w nauce o polityce. Problem przedmiotowego zakreślenia pola analiz politologicznych zostaje również zestawiony z analogicznymi kwestiami w innych naukach społecznych (ekonomii, socjologii i psychologii) oraz sposobami w jakie owe nauki sobie z nim radzą.
W dalszej części artykułu rozważane są problemy tworzenia generalizacji teoretycznych w politologii i przechodzenia na kolejne poziomy ogólności teorii. Krytyce poddana zostaje dedukcyjna strategia budowania teorii ogólnej, Autorzy zauważają jednak, że również strategia indukcyjna nie spełnia pokładanych w niej nadziei. Ponadto analizie poddane zostały relacje teorii politologicznej z praktyką polityczną, a także cele jakie stawia sobie w tym zakresie nauka o polityce.
W konkluzji artykułu Autorzy formułują zestaw dyrektyw metodologicznych, jakie ich zdaniem dają szansę na przełamanie dotychczasowego impasu w określaniu przedmiotu badań politologii oraz budowaniu ogólnej teorii polityki.""
W dyskursie publicznym możemy zaobserwować wiele sposobów używania terminu
„różnorodność” dlatego niezbędne są w tym zakresie, uporządkowanie pojęć, rzetelna, hermeneutyczna analiza dyskursu, będąca teoretycznym wprowadzeniem do dalszych, szczegółowych badań w ramach różnych dyscyplin i wskazanie jak ta wieloznaczność wpływa na praktykę polityczną.
W artykule poddane zostają analizie aspekty różnorodności o politycznym charakterze. Jego celem
jest nakreślenie obszaru badawczego, obejmującego polityczny charakter różnorodności, postawienie
i uzasadnienie pytań badawczych, które rozwijane będą w dalszych badaniach.
Ze względu na specyfikę wykorzystanych w badaniach danych i ich transdycyplinarnego charakteru
oraz skrzyżowanie różnych punktów widzenia najbardziej odpowiednią metodą do ich analizy będzie
metoda hermeneutyczna Hansa Georga Gadamera.
Punktem wyjścia może tu być hipoteza mówiąca, że ze względu na zmianę warunków funkcjonowania sfery publicznej takich jak: procesy globalizacyjne, powszechność edukacji, wzmożoną aktywność
migracyjną zaobserwować można, iż reprezentanci różnych grup pozostający dotychczas w cieniu sfery prywatnej lub na obrzeżach sfery publicznej relokują swoją aktywność do jej centrum, zmieniając
tym samym dynamikę demokratycznych systemów politycznych.
Specyfika w kreowaniu wizerunku Andrzeja Dudy silnie związana
jest z dwoma stosunkowo nowymi na gruncie zasad komunikowania wizerunkiem
pojęciami i kontekstami jednocześnie: MediaPolis i MediaEgo. Autorka poszukuje
toposów kształtujących i opisujących wizerunek Pierwszego w trzech grupach publikacji, które opisują życie i działania obecnego prezydenta. Zaproponowana analiza,
jest częścią szerszych badań dotyczących zmiany paradygmatu współczesnego komunikowania politycznego i mechanizmów budowania wizerunku polityków.
Przypadek Polski doskonale pokazuje skalę rozbieżności pomiędzy
badaczami, którzy z jednej strony krytykują specyficzny charakter polskiej wersji podziału lewica–prawica, a z drugiej strony dostrzegają jednak jego ważną rolę w procesie samoidentyfikacji aktorów politycznych i społecznych oraz zdolność do porządkowania życia politycznego – partie definiują się w określony sposób, a wyborcy trafnie
owo pozycjonowanie rozpoznają i w oparciu o nie podejmują decyzje wyborcze.
Celem niniejszego artykułu jest sproblematyzowanie owych rozbieżności w dwojaki sposób. Po pierwsze, poprzez ukazanie, iż u genezy tego „problemu” tkwią założenia związane z teorią racjonalnego wyboru. To pozytywistyczna ontologia oraz
epistemologia leżące u podstaw paradygmatu racjonalnego wyboru pozwoliły na sformułowanie problemu, który z perspektywy podejść interpretatywnych byłby raczej
nieodłączną częścią życia politycznego. Po wtóre, poprzez zastosowanie do badania
podziału lewicowo-prawicowego założeń konstruktywizmu w celu zbadania roli, jakie pełni omawiana dychotomia w procesach komunikowania i konstruowania porządku politycznego
Autor przyjmuje Parsonsa koncepcję władzy oraz definiuje normatywny model suwe-rennej władzy państwowej i westfalski model państwa narodowego. Następnie wymienia czynniki modyfikujące zakres władzy państwowej i je analizuje. Do czynników tych zalicza: globalizację, inte-grację, decentralizację, samorządność, społeczeństwo obywatelskie, demokrację i biurokrację. Więk-szość tych czynników wpływa negatywnie na zakres suwerennej władzy państwowej. Dodatkowo zakres władzy państwa narodowego umniejsza postęp cywilizacyjny, który ułatwia przemieszczanie się ludzi i kapitału, przekazywanie informacji i obrazów, komunikowanie się władzy z obywatelami oraz bezpośrednio samych obywateli itd. Pod tym wpływem zmieniły się też wspólnoty polityczne, które współcześnie nie określają się wyłącznie według logiki terytorialnej. Dezintermediacja została rozciągnięta również na sferę polityczną, co oznacza, że władza państwowa traci monopol w zarzą-dzaniu interesem narodowym. W konkluzji autor stwierdza, że pod wpływem opisanych czynników, władzy państwowej już nie przysługują ani suwerenność, ani prawomocność. Jesteśmy świadkami erozji władzy formalnej oraz kreowania władzy nieformalnej, bezpodmiotowej, często niewidocznej, która nie zabiega o legitymizację, a koncentruje się wyłącznie na swej skuteczności. Uzasadnione jest zatem wprowadzenie nowego nazewnictwa: " władztwo " i " governance " dla określenia nowego charakteru władzy państwowej. Słowa kluczowe: westfalski model państwa, model suwerenności władzy państwowej, dezinterme-diacja polityczna, " władztwo " , " governance " Wprowadzenie Na wstępie poczynię kilka uwag ogólnych dotyczących założeń teoretyczno-metodologicznych oraz istoty państwa narodowego. Za T. Parsonsem przyjmuję, że władza w ogóle, a więc i władza państwowa jest cechą systemową, co oznacza między innymi, że jej kształt determinowany jest przez strukturę systemu, jego hie-rarchiczność itd. " Żadna relacja władzy nie może być wyłączona z systemu in-stytucjonalnego, z którego wyrasta " i dalej " Władzy jako pewnej właściwości nie można też przenieść do innego systemu ". W pierwszej kolejności odnosi się to do władzy państwowej, której udział w systemie politycznym czy państwowym jest najbardziej widoczny. Władza państwowa ma kompetencje i możliwości zmiany systemu, ale też może ona ulec likwidacji, gdy system ulegnie destrukcji bądź głę-bokiej zmianie. Z tych powodów, w tym artykule malejący zakres władzy państwowej analizo-wać będziemy w powiązaniu z systemem, który jest systemem państwa narodowego. Podam jego genezę oraz ewolucję, wskażę na czynniki wewnątrzsystemowe i usytu-owane w jego otoczeniu, które modyfikują istotę systemu, a zarazem doprowadzają do umniejszenia zakresu władzy państwowej.
Partycypacja kobiet w przestrzeni publicznej, zarówno politycznej, jak
i medialnej może przybierać różne wymiary. Bez względu jednak, czy aktywność
kobiet dotyczy działań w dziedzinie polityki, czy mediów, często jest ona wyrazem
ich walki o równouprawnienie i o własną podmiotowość. W tekście ukazane zostały
wybrane aspekty dotyczące uczestnictwa kobiet w systemach medialnych w Europie. Celem artykułu było wskazanie na zjawisko dysproporcji w awansie zawodowym kobiet w organizacjach medialnych i utrzymujące się stereotypy dotyczące płci.
W tekście zdefiniowane zostały podstawowe pojęcia, przedstawiono różnice w skali
aktywności kobiet w systemach medialnych w Europie i omówiono główne wskaźniki partycypacji kobiet w mediach w świetle raportów Europejskiego Instytutu ds.
Równości Kobiet i Mężczyzn. W zakończeniu zwrócono uwagę na potrzebę tworzenia właściwych wzorców awansu zawodowego w mediach, jako integralnej części
polityki równości płci w Europie.
Similar to Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich [Political Culture as a Determinant of Cvil Society in Eastern European Countries] (20)
Program Dostępność plus – podstawy prawne, obszary wsparcia, budżetMałgorzata Sikora-Gaca
European funds implemented in Poland contribute to breaking many
obstacles, both in architectural and social terms. However, there is still a long way to go in the subject of broadly understood accessibility, especially in the context of social groups with various types of barriers. The Programme has been created to impede the active participation of dependent people in private and public life. Thanks to the involvement of European funds, Norwegian instruments and funds
from the European Economic Area countries, the government has
set up the Accessibility Plus Programme, which includes both those
investments that have already been planned for implementation in
operational programmes, as well as subsequent initiatives. The share
of the Polish state budget in the planned investment programme for
2018-2025 will amount to 1%, of the local governments to 5%, and of
the the target fund to 6%.
Assessment of changes in the level of human capital in Poland in the context ...Małgorzata Sikora-Gaca
The article presents the analysis of 2,947 projects in the area of science and education co-financed by the Structural Funds in Poland in 2004–2006. It summarizes the investments co-financed by the European Regional Development Fund, the European Social Fund and the European Agricultural Guidance and Guarantee Fund. Data on 2,947 projects, with their regional division, have been verified. Thanks to this regional leaders have been distinguished in terms of the number of projects and raised funds in 2004–2006. Most importantly, the amount of the subsidy from the EU to projects in the area of science and education in Poland in the years 2004–2006 has been estimated per capita of individual region. These data were compared with the selected human capital development indicators in 2003, 2006, 2009 and 2012 to assess the impact of European funding in the field of science and education on human capital in Poland.
Foreign language portfolio and EU funded foreign language courses in PolandMałgorzata Sikora-Gaca
Due to globalization processes, the importance of the knowledge of foreign languages in almost every field
of professional and private life is constantly growing. This has had an impact on the policy of many international
institutions, including those in the European Union. Supporting language pluralism has been an explicit
aim of the European strategy for multilingualism since 2008. The following paper presents the results of
an interdisciplinary research study initiated by representatives of two different fields of science: linguistics
and political science. Among the generation of young people aged between 18-24, who belong to the so-called
Generation Z (White 2017: 224) and were brought up as EU citizens, the study points to a conflict between
the perception of foreign language skills and opportunities to develop them using EU funds. The research
aims to analyze the awareness of the EU language policy in Poland, combining questions related to people’s
foreign language portfolio and knowledge about existing possibilities of learning foreign languages, as well
as the ability to obtain external financing. The survey was conducted among 100 students of linguistic and
non-linguistic studies and enabled the formulation of initial conclusions that are the basis for further research.
Implementation of the Structural Funds in the Sector of Arts and Culture in ...Małgorzata Sikora-Gaca
The purpose of the following article is to analyze the implementation of Structural Funds in the Arts and Culture Sector of in Poland in the years 2007-2013. The subject of the study consists of 980 contracted projects implemented in 2007-2013 in 16 provinces. We have selected only those that have been co-financed from the Structural Funds, namely the European Regional Development Fund (ERDF), from which 4,93 billion zł funding had been acquired for the mentioned 980 projects. The largest number of investments was realized in the Silesian province – 135, and the least in the Lubusz – 10. The largest share in the disbursement of structural funds was in the Mazovian province – 797,2 million zł
Regional and National Operational Programs as an Important Source of Funding ...Małgorzata Sikora-Gaca
The following article summarizes the investments made in the area of transport policy in Poland over the past 15 years. Within such a typology 3679 projects implemented in 2004-2006 and 2007-2013 have been analyzed. Time periods were adopted according to the duration terms of the last two financial perspectives. In 2004-2006, 738 projects were completed with a total value of approx. 28.5 billion PLN, of which the amount of funding from the EU amounted to approx. 18 billion PLN. In 2007-2013 2945 projects were contracted for the implementation, of which 2549 that were due to September 2015 have already been completed. 396 projects are still in the implementation phase. In September 2015 the activities contracted for the transport policy were estimated at approx. 241.48 billion PLN value of total investment, including 136.86 billion from grants from the European Union. The total value of all the 3679 projects is approx. 270 billion PLN, of which the value of subsidies from the EU represents approx. 155 billion PLN, the value of subsidies from the state budget is approx. 27 billion PLN, and beneficiaries own contribution is approx. 88 billion PLN.
Wdrażanie funduszy strukturalnych w sektor ochrony zdrowia w Polsce w latach ...Małgorzata Sikora-Gaca
Celem niniejszego artykułu była weryfikacja projektów z obszaru ochrony zdrowia, które zostały zakwalifikowane do dofinansowania z funduszy strukturalnych w latach 2004-2006. Przedmiotem badania objęto 303 przedsięwzięcia zakontraktowane do realizacji w latach 2004-2006 w 16 województwach. Przeprowadzona analiza wykazała, że w województwie mazowieckim i śląskim zrealizowano największą liczbę projektów w skali kraju, natomiast województwie podlaskim wartość dotacji na jednego mieszkańca regionu była najwyższa. Zweryfikowano, że w latach 2004-2006 w obszarze ochrony zdrowia w Polsce zakontraktowano do realizacji 303 inwestycje, których wartość ogółem oszacowano na 784,48 mln zł, z czego kwota dotacji przyznanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wyniosła 491,72 mln zł. The aim of this article is to verify the projects in the area of health, which were eligible for financing from the structural funds in 2004-2006. The subject of the study consisted of 303 contracted projects to be implemented in 2004-2006 in 16 provinces. The analysis showed that in the Mazovian and Silesian provinces the largest number of projects in the country were executed, while in Podlasie the grant value per capita was the highest in the region. It has been verified that in the years 2004-2006 in the area of health care in Poland 303 investments were contracted for the implementation with a total value estimated at 784.48 million PLN, where the amount of subsidies granted by the European Regional Development Fund totaled at 491.72 million PLN.
Realizacja projektów współfinansowanych z funduszy europejskich jako istotny ...Małgorzata Sikora-Gaca
The following chapter takes into account the subject of projects co-financed by the European funds implemented in Poland in the area of health care after 2004. The activities in this area have been analyzed in all three financial perspectives: 2004-2006, 2007-2013 and 2014-2020. Due to the fact that the first two programming periods had already been formally completed, detailed analyses for the years 2004-2013 have been carried out in terms of quantity, value and amount of co-financing for implemented projects. Attention has also been paid to the contextual indicators in the area of health protection in Poland for 2004, 2008 and 2015, which allowed to show particular changes within the examined sector. Due to the ongoing financial perspectives of 2014-2020, the current possibilities for obtaining grants have been shown shown, and the allocation value for national and regional operational programmes has been estimated.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – różne oblicza zmian regio...Małgorzata Sikora-Gaca
Publikację rozpoczyna materiał poświęcony 25-leciu polskiej samorządności widziany poprzez pryzmat zmian zawartych w ordynacjach wyborczych. W dalszej kolejności wskazano na europejską i polską politykę regionalną. Z elementem tym związane są następne artykuły odnoszące się do euroregionów oraz województwa zachodniopomorskiego, które stało się kolejnym europejskim regionem. Od średniowiecza na terenie Pomorza Zachodniego budowano nie tylko społeczności lokalne i regionalne, ale na skutek procesów politycznych doszło do powstania tam ośrodków władzy państwowej Księstwa Zachodniopomorskiego. Stolicą tego podmiotu był Szczecin, ale władza księcia rozciągała się po obu stronach Odry. Po kilkusetletniej jego działalności uległo ono rozczłonkowaniu w latach wojny 30-letniej w 1. połowie XVII w., jednakże pozostałości po tamtym podmiocie polityczno-ustrojowym występują do współczesności. Stąd potrzeba odnowienia więzi nie tylko społecznych między poszczególnymi społecznościami, ale i zadbania o jego zabytki, wspólne dziedzictwo Odry i Bałtyku oraz inne. Część niniejszą kończą dwa materiały odnoszące się do pilskiej społeczności lokalnej i regionalnej, która w pierwszym okresie transformacji posiadała rangę województwa, po czym została włączona do Wielkopolski. Główną myślą przewodnią niniejszej części stało się przedstawienie polskich zmian lokalnych i regionalnych w ostatnim ćwierćwieczu z zaznaczającym się wpływem województwa zachodniopomorskiego.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – różne oblicza zmian regionalnych i lokalnych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-353-5; ISSN: 0239-7129, s. 1-187.
Wpływ transformacji gospodarczej na proces formowania elit biznesu w państwac...Małgorzata Sikora-Gaca
Internally polarized counter-elites, that are often involved in corporate interests, do not have enough power to oppose the negative manifestations of economic transformation. In the countries of the South Caucasus, there are two types of business elites, the internal and the external ones, which "grew up" from the economic transformation. The external elites result from the privatization process, in which primarily Russians and Kazakhs are engaged. Concerning their interests in the region, they are lobbying the decision-making processes, while the local elites create the aforementioned mentioned "representative system." The wealth factor is therefore the way to exercise power. The research on business elites remains a discursive issue, which seems to be an endless subject to develop . its analysis opens a broad discussion on the methodology of the study of elites, both in terms of their mechanisms and characteristics, as well as the theory itself.
W kręgu teorii dyplomacji. Wybrane aspekty bezpieczeństwa państwa [In the Cir...Małgorzata Sikora-Gaca
Diplomacy is an extremely wide concept, therefore to specify its special relationship with the category of security, individual appointments were taken into account. Methodology was based on the analysis of literature. The following concept were characterized: preven-tive diplomacy, diplomatic asylum, extraterritoriality, security letter, conciliation, mediation, notification, diplomatic negotiations, peaceful coexistence, ultimatum, sanctions. Their theoretical aspect and practical application in international politics were shown, both as "status quo" and "status quo ante".
More Info: M. Sikora-Gaca, W kręgu teorii dyplomacji. Wybrane aspekty bezpieczeństwa państwa, [w:] M. Gorka (red.), Rola i zadania służb w systemie bezpieczeństwa publicznego, Koszalin 2013, s. 265-275.
Unia Europejska - Rosja. Dylematy mołdawskiej polityki [European Union - Russ...Małgorzata Sikora-Gaca
After 1989, a total collapse of the Soviet ideological monopoly has taken place, not only in Moldova, but also in other socialist countries, therefore shaping a new set of rules governing the political life and leadership. Changes of the system that have taken place in the Republic of Moldova should be treated as a result of the following factors: the formation of the independence movement and the National Front, and the global and logistics support of the international institutions to strengthen the statehood and the social affirmation in the country.
More Info: M. Sikora, Unia Europejska – Rosja. Dylematy mołdawskiej polityki [w:] J. Knopek (red.) Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych, Toruń 2009, s. 273-285.
Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na kształtowanie globalnego za...Małgorzata Sikora-Gaca
Shanghai Cooperation Organization (SCO) was established as a strategic partnership in June 2001. The beginning of this cooperation dates back to 1996 and the so called "Shanghai Five" (Russia, China, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan), which task was to regulate any territorial and border disputes in the region of Central Asia. Shanghai Cooperation Organization is the first institutional solution since the Cold War, established without participation of any Western country. This is an example of hermetic solution supporting the Central Asian regionalism. It is also a combination of the Chinese "international ambitions, the Russian imperialist complex and the central - Asian wealth", which highlights its geopolitical importance in world politics.
More Info: Małgorzata Sikora-Gaca, Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na kształtowanie globalnego zarządzania, [w:] Instytucje międzynarodowe w dobie globalnego zarządzania, M. Rewizorski (red.), Warszawa 2015, s. 196-215.
System partyjny Mołdawii w latach 1989-2009 [The Party System of Moldova in t...Małgorzata Sikora-Gaca
Analiza systemu partyjnego i partii politycznych Republiki Mołdawii w latach 1989–2009 pozwala zrozumieć istotę funkcjonowania systemu politycznego tego państwa. Z uwagi na specyfikę badanego obszaru zagadnienie zostało potraktowane wielowymiarowo. Aktualna kondycja mołdawskiej demokracji jest pochodną wydarzeń z lat 1989–2009. Należy zwrócić również uwagę na zakres omawianej transformacji politycznej, tak charakterystycznej dla państw byłego bloku wschodniego. Republika Mołdawii w tym zakresie nie stanowi wyjątku, co przekłada się na jakość i stabilność systemu władzy.
More Info: M. Sikora-Gaca, System partyjny Mołdawii w latach 1989-2009, Toruń 2013, s. 1-303.
Proces instytucjonalizacji partii politycznych w Republice Mołdawii [The Proc...Małgorzata Sikora-Gaca
System partyjny danego państwa jest zagadnieniem złożonym. Funkcjonowanie partii politycznych, a szczególnie proces ich instytucjonalizacji to zjawiska, które znacząco wpływają na kształt systemu politycznego jako całości. Celem niniejszej monografii jest ukazanie istotnej pozycji jaką partie polityczne zajmują w szeroko pojętym systemie politycznym Republiki Mołdawii. Analiza procesu ich instytucjonalizacji ma przeprowadzić czytelnika przez ewolucję tych podmiotów tak charakterystyczną dla państw Europy Wschodniej. Jest to jednocześnie głos w dyskusji nad transformacją regionu.
Proces demokratyzacji i budowy społeczeństwa obywatelskiego w państwach Azji ...Małgorzata Sikora-Gaca
Aktualnie region Azji Centralnej to obszar o znaczeniu strategicznym zarówno w kontekście geopolitycznym jak i surowcowym, znajdujący się w kręgu zainteresowań Chin, Rosji, Unii Europejskiej i USA. Kazachstan, Turkmenistan, Tadżykistan, Uzbekistan i Kirgizję charakteryzują słabo wykształcone systemy polityczne, bardzo podatne na różnego rodzaju kryzysy, szczególnie te wynikające z odmiennych koncepcji rozwoju regionu prezentowanych przez Pekin i Moskwę oraz przez Brukselę i Waszyngton. Sytuacja ta powoduje zamęt polityczny, a w przypadku np. Turkmenistanu wprowadzenie polityki izolacjonizmu w stosunku do większości podmiotów zagranicznych. Kraj ten niechętnie wpuszcza na swój teren obcokrajowców, często odmawia wydania wizy, a ci, którzy już ją otrzymają mogą przebywać tylko i wyłącznie na terenie danego miasta (zazwyczaj Aszkabadu). Polityka Rosji i Chin cieszy się w tym regionie zdecydowanie większym poparciem, jest ona mniej skomplikowana, a jej przesłanki czytelne – gaz ziemny i ropa naftowa. To sprawia, że relacja Azja Central-na – Rosja są przejrzyste. W przypadku relacji z Brukselą i Waszyngtonem sprawa nie jest już taka prosta. Pojawiają się trudne pojęcia i większe oczekiwania w stosunku do państw regio-nu35: rządy prawa, pluralizm, społeczna gospodarka rynkowa, prawa człowieka, niezależne sądownictwo, poziom korupcji, itd.
M. Sikora-Gaca, Proces demokratyzacji i budowy społeczeństwa obywatelskiego w Azji Cen-tralnej, [w:] L. Kacprzak, B. Koszel, A. Marcinkowski, Społeczeństwo obywatelskie jako dobro wspólne, Piła 2012, s. 89-105.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transform...Małgorzata Sikora-Gaca
Ostatniego ćwierćwiecza polskich przemian politycznych dotyka i niniejsza publikacja, która jest zbiorem artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych i doktorantów z różnych ośrodków w kraju. Prace dotykają zarówno polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej państwa, co oznacza, że odnoszą się do stosunkowo dużego obszaru poznawczego. Zdecydowaną przewagę uzyskały w tej tematyce problemy zewnątrzpaństwowe odnoszące się do Unii Europejskiej, polityki zagranicznej, kilku aspektów bezpieczeństwa europejskiego i międzynarodowego, migracji wewnątrzeuropejskich czy Kościoła katolickiego. Wszystkie te kwestie mieszczą się w ogólnych zarysach „wybranych problemów politycznych” państwa polskiego w latach 1989-2014. Zadaniem niniejszej publikacji stało się przybliżenie Czytelnikom takich problemów politycznych Polski z ostatniego ćwierćwiecza, które wymagają dodatkowego komentarza, pogłębionych analiz podmiotowych i przedmiotowych oraz ciągle aktualnego spojrzenia metodologicznego i merytorycznego.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – wybrane aspekty transformacji politycznych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, D. Magierek (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-350-5; ISSN: 0239-7129, s. 1-176.
Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przek...Małgorzata Sikora-Gaca
Opracowanie otwierają dwa teksty o charakterze ogólnym, których cechami są ogólnoświatowy kryzys gospodarczy zainicjowany załamaniem rynku nieruchomości w USA oraz przekształcenia gospodarcze w Polsce ukazane za pośrednictwem dialogu społecznego. Dalej wskazano na możliwości rozwoju polskiej gospodarki, jakie przyniósł fakt pozyskiwania funduszy unijnych na zrównoważenie dysproporcji między poszczególnymi państwami i regionami europejskimi oraz ich praktyczne wykorzystanie w gospodarce komunalnej. W następnym materiale ukazano zmiany konsumpcyjne, jakie dokonały się w ostatnim ćwierćwieczu wśród polskich gospodarstw domowych, co wywarło wpływ na zmianę popytu wewnętrznego i tym samym znaczące powiększenie budżetu narodowego. Kolejne trzy teksty odnoszą się do Górnego i Dolnego Śląska, a ich podstawowym założeniem są zmiany w polskim górnictwie węgla kamiennego oraz procesów restrukturyzacyjnych podjętych na rzecz zmiany oblicza ekonomicznego tego regionu. Część niniejszą kończy tekst w języku ukraińskim, który widzi polską transformację oczyma wschodniego sąsiada, który analizując ją chciałby wyciągnąć jak najlepsze wnioski dla własnego podmiotu, który stoi przed zasadniczą transformacją systemową, jeżeli będzie chciał podtrzymać kurs proeuropejski w swej polityce zagranicznej. Zadaniem niniejszej części było przedstawienie przykładowych przekształceń gospodarczych, jakie dokonały się w Polsce w ostatnim ćwierćwieczu, gdyż to one – jak zaznaczono w pierwszym akapicie – wpływają na lepsze zrozumienie przez społeczeństwo dokonywanych przemian systemowych.
More Info: Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, R. Gabryszak (red.), Koszalin 2014, ISBN: 978-83-7365-351-1; ISSN: 0239-7129, s. 1-172.
Polityka NATO w rejonie Kaukazu Południowego. Bezpieczeństwo w perspektywie l...Małgorzata Sikora-Gaca
M. Sikora-Gaca, Polityka NATO w rejonie Kaukazu Południowego. Bezpieczeństwo w perspektywie lokalnej i globalnej, [w:] Współczesne oblicza bezpieczeństwa międzynarodowego, Ł. Jureńczyk, K. Sierzputowska, S. Sadowski (red.), Bydgoszcz 2014, s. 147-156.
Kaukaz cechuje ogromne znaczenie geopolityczne. Część Północna i Południowa to rejony strategiczne dla polityki energetycznej i gospodarki światowej. Każde z państw sterowane jest przez liczne, wewnętrzne antagonizmy, nacjonalizmy i politykę Rosji. Na mapie europejsko-azjatyckiej posiadają one status istotnego partnera, co sprawia, że region sam w sobie zyskuje znaczenie globalne. Kwestią priorytetową jest zabezpieczenie szlaków komunikacyjnych, które przechodzą przez terytorium Gruzji, Armenii i Azerbej-dżanu, a także rozbudowa nowej infrastruktury. Upadek Związku Radzieckiego stał się początkiem wyścigu mocarstw wschodnich i zachodnich o przewodnictwo w polityce kaukaskiej. To po części również rywalizacja o formę tranzycji poszczególnych podmio-tów państwowych i stworzenie siatki powiązań ekonomicznych
Perspektywa finansowa 2014-2020. Charakterystyka Programu Operacyjnego Inteli...Małgorzata Sikora-Gaca
Małgorzata Sikora-Gaca, Perspektywa finansowa 2014-2020. Charakterystyka Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, [w:] Polska w Europie 1989-2009. 25 lat po przemianach – przykładowe obszary przekształceń gospodarczych, J. Knopek, M. Sikora-Gaca, R. Gabryszak (red.), Koszalin 2014, s. 27-42.
The Polish beneficiaries have been able to use The Union's support since 2004. The theoretical framework of the cooperation is just another financial perspective, which is the tool of cohesion policy. In the years 2014-2020 there will be still more financial resources ‒ 82,5 billion EURO, which is another chance for the Polish beneficiaries to increase the range of investments or modernization, which means reducing the development gap in relation to foreign partners. The Intelligent Development Operational Programme is a very important instrument in the implementation of the 2014-2020 financial perspective,especially in the field of "smart specialization strategies".
Party Leadership in Post-Communist Countries: Selected Issues
Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich [Political Culture as a Determinant of Cvil Society in Eastern European Countries]
1. 1
M. Sikora-Gaca, R. Herba, Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa obywatelskiego
w państwach wschodnioeuropejskich, [w:] L. Kacprzak, B. Koszel, A. Marcinkowski,
Społeczeństwo obywatelskie jako dobro wspólne, Piła 2012, s. 137-151.
Kultura polityczna jako wyznacznik społeczeństwa
obywatelskiego w państwach wschodnioeuropejskich
Kultura polityczna łączy w sobie dwa dość istotne zagadnienia będące często
podstawowym wyznacznikiem społeczeństwa obywatelskiego – kulturę i politykę. Zakres
terminu nie jest jeszcze do końca usystematyzowany, co powoduje, iż problematyka zjawiska
prezentowana jest w rożnych ujęciach. Można stwierdzić, iż łączy ono w sobie trzy zasadnicze
kwestie: instynkt społeczny, rozum i naturę.
Pojęcie kultury politycznej należy przede wszystkim oprzeć na definicji kultury (...)
która zawiera w sobie nie tylko regularności występujące w zachowaniach ludzi wobec siebie
wzajem, ale także w ich zachowaniu względem przedmiotów pozaludzkich, żywych i
nieożywionych, a także pod względem istot nadprzyrodzonych. (...) Prawie każde działanie jest
przynajmniej częściowo skierowane ku innym ludziom, w przypadku kultury politycznej w
kierunku innych podmiotów i aktorów życia politycznego; sposób, w jaki interakcje ludzkie są
wzajem ze sobą powiązane, jest często czynnikiem integrującym, wielce pomocnym do
zrozumienia całej reszty kultury. W takim rozumieniu system polityczny państwa należy
zrozumieć jako szkielet, który łączy instytucje, obywateli, prawo, wartości i wszelkiego rodzaju
normy. Kultura polityczna stanowi zatem ciało, w które jest on przyobleczony, które łączy
wszystkie te zagadnienia. (...) Kultura polityczna to tyle, co sposoby robienia różnych rzeczy
przez wielką liczbę ludzi (...) Będzie to typ kultury, na które składają się wzorce zachowań
politycznych, stanowiące powtarzalny element dziejów(…) w danym systemie politycznym.
Aspekt historyczny odgrywa w przypadku tego typu kultury ogromną rolę. Podobne
stanowisko prezentuje Bronisław Malinowski, który postrzega kulturę jako integralną całość,
składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, konstytucjonalnych, twórczych zasad różnych
grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów (...) Czy rozpatrujemy
bardziej prostą i prymitywną kulturę, czy też złożoną i rozwiniętą, w obu wypadkach
napotykamy ogromny aparat, częściowo materialny (natura), częściowo ludzki (instynkt
2. 2
społeczny), a częściowo duchowy (rozum), za pomocą którego człowiek daje sobie radę z
konkretnymi specyficznymi problemami, z którymi się styka (...) Struktura instytucjonalna jest
charakterystyczna dla wszystkich kultur i dla każdego zjawiska kulturowego1
. Każde z tych
zjawisk jest bowiem zagadnieniem złożonym, na które wpływ mają zarówno czynniki
wewnętrzne wynikające ze specyfiki danego państwa jak i zewnętrzne wynikające z
funkcjonowania w środowisku międzynarodowym.
Irena Kamińska-Szmaj określa politykę jako jedną z form szeroko rozumianej
kultury2
, przyjmując przy tym, iż polityka obejmuje te zachowania i działania, te stosunki
międzyludzkie i procesy, te grupy społeczne, ruchy i instytucje, które zorientowane są na
władzę3
. Ta sama autorka dokonuje analizy wielu definicji pojęcia kultura polityczna biorąc
pod uwagę różne aspekty antropologiczne, politologiczne i psychologiczne, wskazując
jednocześnie na złożoność i interdyscyplinarność zagadnienia4
. Potwierdza tym samym dwie
wcześniejsze definicje. Kamińska-Szmaj podkreśla, iż w przypadku kultury politycznej
niezwykle istotny jest aspekt władzy, determinowanej za pomocą zachowań, działania,
stosunków międzyludzkich i procesów, a więc różnego rodzaju odziaływań. Z punktu
widzenia społeczeństwa kulturę polityczną możemy zdefiniować jako całokształt interakcji
społecznych w stosunku do władzy. Z perspektywy elit politycznych kulturą polityczną będzie
stosunek elit rządzących do zachowania jakości i ciągłości władzy przy uwzględnieniu
postulatów społeczeństwa.
Kulturę polityczną możemy bowiem zdefiniować zarówno w kontekście całokształtu
zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej
obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie5
jaki i zbiór pewnych
indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu, subiektywną
1
definicja Philipa Bagby; cytat za: J. Bratkiewicz, Tradycjonalizm, Kolekwtywizm, Despotyzm. Kontynuacyjne
ujęcie ewolucji historyczno-politycznej (ze szczególnym uwzględnieniem Rosji), Wydawnictwo PAN, Warszawa
1991, s. 122; Zob. również: B. Malinowski: Szkice z teorii kultury. Warszawa 1958, s. 29, 42.
2
I. Kamińska-Szmaj, Co to jest kultura polityczna?[w:] J. Ansiewicz, B. Siciński, Język polski a współczesna
kultura polityczna, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 9-47.
3
K. Flechtheim, Zeitgeschichte und Zukunftpolitik, Hamburg 1974, s. 117. Cytat za I. Kamińska-Szmaj, op.cit., s.
13.
4
I. Kamińska-Szmaj, op.cit.
5
J. Garlicki, A. Noga-Bogomilski, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym, Oficyna Wydawnicza
ASPRA-JR, Warszawa 2004, s. 7.
3. 3
podstawę wszelkich działań politycznych, będącą dla nich uzasadnieniem6
. Ostatnia z definicji
należy do amerykańskiego politologa Gabriela Almonda. Cieszy się ona dużą popularnością w
środowiskach akademickich i jest przejawem tzw. wąskiej definicji kultury politycznej. W
ujęciu szerokim, kulturę polityczną określimy jako ogół postaw, poglądów i zachowań
politycznych społeczeństwa wraz z kształtującymi je i wyrażającymi ideami, wartościami i
wzorcami działalności oraz instytucjami, organizacjami i przepisami stwarzającymi w
granicach danego państwa, polityczne ramy dla ich praktycznej realizacji7
. James Coleman
określa kulturę polityczną przede wszystkim w kontekście społeczeństwa obywatelskiego,
pisząc, iż jest ona zasobem społecznym grupy, determinując jej zdolność do działania i
wyznaczając sferę działań dostępnych dla głównych aktorów systemu. Znaczenie czynników
władzy jest tym większe dla grupy, im słabsza jest w niej wspólnota obywatelska i uboższy
zasób wzorów współdziałania.8
Łącząc zatem definicje prezentowane przez Almonda i Colemana można stwierdzić, iż
kultura polityczna będzie to całokształt postaw, poglądów i zachowań jakie reprezentuje dane
społeczeństwo oraz czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które je kształtują, wyrażonych
determinacją działania obywateli w systemie politycznym, wyznaczających dostępną sferę
interakcji z uwzględnieniem czynników władzy i siły społeczeństwa obywatelskiego. Wśród
czynników wewnętrznych można wymienić: jakość decyzji politycznych, etapy rozwoju
systemu politycznego i stopień zaawansowania demokratyzacji i rozwoju społecznego,
kompetencje elit politycznych. Każdy aktor uczestniczący w życiu politycznym wyraża swoje
potrzeby i wartości, za pomocą których wyraża swoje postawy i zachowania. One również
będą stanowić czynnik wewnętrzny kształtujący kulturę polityczną, działający na
podejmowanie konkretnych decyzji politycznych. Wśród czynników zewnętrznych można
wymienić m.in. globalizację czy odziaływanie instytucji międzynarodowych.
Zatem kultura polityczna każdego społeczeństwa kształtowana jest przed szereg
zmiennych, co potęguje złożoność zjawiska. Wspomniana złożoność wynika z liczebności
wspomnianych czynników oraz dynamiki zmian, które w nich zachodzą. W przypadku państw
6
P. Gundelach, H.R. Iversen, M. Warburg, I hjertet af Danmark, Hans Reitzels Forlag Kobenhavn 2008, s. 120-
135.
7
W. Pessel, Nieźle się dzieje w państwie duńskim [w:] B. Gołębiowski (red.), Kultura polityczna Polaków,
Oficyna Wydawnicza „Stopka”, Łomża 2004, s. 99-110.
8
J. Coleman: Foundation of Social Theory; cytuję za: J. Bartkowski: Tradycja i polityka. Wpływ tradycji
kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie
„Żak”, Warszawa 2003, s. 41.
4. 4
wschodnioeuropejskich podkreślić należy również pewne wzorce osobowości typowe dla
danego sytemu, uwzględniające charakterystyczne dla tych społeczeństw wzorów
psychologicznych: selfmade-man i homo sovieticus9
. Można je uznać za psychologiczne
konsekwencje określonych uwarunkowań historycznych, strukturalnych i kulturowych10
.
Dla potrzeb niniejszego artykułu posłużono się również interpretacją kultury
politycznej zaprezentowaną przez Jerzego Wiatra, który tłumaczy to zjawisko jako ogół
postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli.
Taka definicja posiada cztery różne interpretacje. Po pierwsze będzie to wiedza o polityce,
znajomość faktów i zainteresowanie nimi. Po drugie kultura polityczna rozumiana będzie w
kontekście oceny zjawisk politycznych czy sądów wartościujących dotyczących tego, jaka
powinna być sprawowana władza. Trzecia interpretacja dotyczy emocjonalnej strony postaw
politycznych wyrażonych zarówno przez miłość do ojczyzny jak i nienawiść do niej. Po
czwarte kulturę polityczną stanowić będą uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań
politycznych, które określają, jak można i jak należy postępować w życiu politycznym11
.
Celem artykułu jest zatem ukazanie zjawiska kultury politycznej w państwach
wschodnioeuropejskich w kontekście w/w zagadnień. Taka analiza pozwoli przybliżyć problem
świadomości politycznej obywateli i elit politycznych, które w sposób bezpośredni kształtują
postawy społeczne. Hipotezą badawczą jest natomiast stwierdzenie, iż tylko te społeczeństwa,
w których zauważalny jest wzrost poziomu kultury politycznej mają większą świadomość
zasad funkcjonowania sytemu politycznego państwa. Ponadto z pojęciem kultury politycznej
ściśle skorelowane jest zjawisko decydowania politycznego, a ono bezpośrednio wpływa na
kształt państwa i formę rządzenia nim. Wykorzystano również teorie prezentowane przez
Katarzynę Cwynar, które w dość istotny sposób tłumaczą aksjologiczną i genetyczną stronę
badanego zjawiska, mając tym samym istotny wpływ na charakter niniejszego artykułu.
W byłych republikach radzieckich, proces transformacji systemowej łączy w sobie
przemiany różnych dziedzin życia obywateli, a także świadomości, mentalności i postaw ich
samych. Stanowi to swojego rodzaju wprowadzenie do życia i funkcjonowania w nowej
rzeczywistości, opartej o nieznane dotychczas wzorce12
. Transformację w kontekście kultury
9
Zob.: A. Zinowiew, Homo sovieticus, Londyn 1984.
10
R. Linton, Kulturowe podstawy osobowości, Warszawa 1975, s. 158.
11
I. Kamińska-Szmaj, op.cit.
12
M. Sikora-Gaca, Postawy społeczeństwa obywatelskiego w Republice Mołdawii [w:] A. Chodubski, L.
Kacprzak, Społeczeństwo obywatelskie w Polsce a instytucjonalna rzeczywistość demokracji w jednoczącej się
Europie, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Pile, Piła 2010, s. 342.
5. 5
politycznej należy tutaj rozumieć jako budowanie kultury obywatelskiej poprzez podnoszenie
świadomości politycznej społeczeństw. Każda zmianę w strukturze państwowej należy bowiem
rozpocząć od zmiany mentalności jednostek, które w niej żyją i funkcjonują, a szczególnie
tych, które podejmują decyzje istotne z punktu widzenia dalszego rozwoju. Państwa
wschodnioeuropejskie dalekie są jeszcze od finalnego ukształtowania swoich systemów
politycznych. Cechuje je bowiem specyficzna ekspresja, zmienność i przypadkowość
polityczna, która wpływa bezpośrednio na sposób podejmowania decyzji politycznych.
Ekspresja polityczna charakterystyczna będzie przede wszystkim w stosunku do elit
politycznych, które wykazują instynkt władzy13
.
Kulturę polityczną w państwach wschodnioeuropejskich należy rozpatrywać w dwóch
różnych aspektach: w kontekście mas społecznych i elit politycznych. Każda z tych grup
odpowiedzialna jest za podejmowanie decyzji politycznych, pierwsza pośrednio poprzez wybór
swoich przedstawicieli podczas rywalizacji wyborczych, druga bezpośrednio. Kulturę
polityczną elit politycznych oceniać należy w kontekście podejmowanych decyzji
politycznych, ograniczania anomalii systemowych wynikających z trwającej transformacji czy
określenie odpowiedzialności politycznej za realizowane działania. Kultura polityczna
obywateli będzie przekładała się na zaangażowanie w kwestie wyżej wymienione, również
poprzez promocję wartości obywatelskich opartych na zasadach poszanowania prawa i etyki.
Powinna mieć miejsce debata publiczna między elitami politycznymi i społeczeństwem.
Demokracja powinna przyjąć formę narzędzia sprawowania władzy a nie celu działania.
W tym kontekście kulturą polityczną będą zatem zarówno bodźce jak i działania,
sprzyjające powstawaniu poczucia wpływu politycznego. Jak pisze Mariusz Gulczyński:
podstawowymi narzędziami ukierunkowywania zachowań współzależnych społeczności (…) są
polityczne wpływy i władza14
. Wpływ polityczny wyróżnia się tym, iż jest intencjonalnym
wpływaniem na procesy polityczne – zarówno przez uczestniczących w strukturach władzy, jak
i przez podmioty nie dysponujące władzą polityczną, lecz zabiegające w sposób świadomy,
zorganizowany i aktywny o swe polityczne interesy15
. Zatem pojęcie wpływu politycznego w
znaczny sposób będzie oddziaływać na kulturę polityczną danych elit i społeczności. Można
również powiedzieć, iż pojęcia te są ze sobą ściśle związane. Im wyższy poziom wpływu
politycznego tym wyższy wskaźnik kultury politycznej danego narodu. Pojęcie wpływu
13
M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, Kraków 1998, s. 97.
14
M. Gulczyński, Władza polityczna. Funkcje, właściwości i patologie władzy, www.gulmar28.wordpress.com,
dostęp 01.02.2012.
15
Ibidem.
6. 6
politycznego wiąże się bowiem z posiadaniem świadomości bodźca, który następnie posłuży
do wykształtowania działania.
Wśród wszystkich transformacji, najdłuższym procesem będzie wspomniana
wcześniej zmiana mentalności i przyzwyczajeń aktorów życia społecznego i politycznego
nabytych w trakcie funkcjonowania wcześniejszego systemu, a więc szeroko pojętej
świadomości politycznej. Często pojęcie świadomości politycznej i kultury politycznej
stosowane są przemiennie. Świadomość występuje tutaj jako pierwszy impuls popychający
jednostkę do dalszego działania, kreując w aspekcie obywatelskim tzw. polityczną świadomość
społeczną, którą politolodzy sprowadzają często właśnie do pojęcia kultury politycznej. Można
w tym miejscu poruszyć również problem kultury politycznej i konsolidacji demokracji,
wskazując zależność między tymi zjawiskami. Istotne będzie również określenie fali
demokratyzacji i rozumienie samego pojęcia demokracja. System polityczny jako całość
stanowi zatem najważniejszy obiekt kultury politycznej16
. Pytania badawcze dotyczyć będą
zatem następujących faktów: czy system polityczny kształtuje kulturę polityczną? Czy też
kultura polityczna wpływa na system polityczny? Hipotezą badawczą będzie natomiast
stwierdzanie, iż fakt przyjęcia demokratycznej formy ustrojowej przez społeczeństwa nie
posiadające świadomości swoich obowiązków w stosunku do państwa jest przyczyną
funkcjonowania coraz większej liczby pseudodemokracji lub też demokracji
nieskonsolidowanych. Fakt ten sprawia, że idea demokracji w XXI traci swoje pierwotne
znaczenie, przyjmując często funkcję ustroju fasadowego. Zjawisko to jest szczególnie
widoczne w państwach wschodnioeuropejskich.
Należy pamiętać, iż człowiek jako istota społeczna 1) nie może żyć poza
społeczeństwem 2) jest taki, jakim czyni go środowisko społeczne, w którym dojrzewa. Zatem
pewne wartości i postawy społeczne są mu przekazywane z pokolenia na pokolenie, a tym
samym jego świadomość polityczna determinowana jest przez przeszłość swoją własną lub
jednostek, które mają wpływ na jego wychowanie. Bazując na rodzajach definicji kultury
prezentowanych przez Kroebera17
można stwierdzić, iż w przypadku kultury politycznej
państw wschodnioeuropejskich istotne będzie ujęcie historyczne, psychologiczne i
16
P. Sekuła, Kultura polityczna a konsolidacja demokracji, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne - Oficyna
Wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 81.
17
Kroeber przedstawia następujące rodzaje definicji kultury: wyliczające, historyczne, normatywne,
psychologiczne, strukturalistyczne; zob. również: A.L. Kroeber, C. Kluckhohn, Culture: A critical review of
concepts and definitions, Harvard University Peabody Museum of American Archeology and Ethnology, Harvard
1952, s. 47.
7. 7
strukturalistyczne. W pierwszym przypadku kultura polityczna zostanie wyrażona przede
wszystkim poprzez odniesienie do socjalistycznego dziedzictwa. Ujęcie psychologiczne
obejmuje przede wszystkim mechanizmy kształtowania się kultury, natomiast w ujęciu
strukturalistycznym należy zwrócić szczególną uwagę na całościowy charakter
wschodnioeuropejskich ustrojów politycznych. Każdy z tych elementów w sposób istotny
determinuje kulturę polityczną demokracji wschodnioeuropejskich.
Z pojęciem kultury politycznej spotykamy się już w pracach Machiavellego, Hobbesa,
Locke’a czy Alexisa de Tocqueville’a. Systematyczne badania nad tym zjawiskiem zostały
podjęte dopiero w XX wieku dzięki pracom badawczym m.in. Gabriela Almanda i Sidneya
Verby 18
. Badacze ci zwrócili uwagę na wiele zależności wpływających na poziom rozwoju
kultury politycznej w różnych krajach, wychodząc w swych analizach od pojęcia kultury
obywatelskiej19
. Dokonali również klasyfikacji kultury politycznej i wyodrębnili jej
następujące rodzaje: 1) kulturę zaściankową (parafialną), 2) kulturę poddańczą
(podporządkowania), 3) kulturę uczestnictwa (aktywności). W Polsce termin ten zaczął
funkcjonować prawie pół wieku wcześniej. Użył go w swych pracach Józef Milewski, a przede
wszystkim w opublikowanym we Lwowie w 1912 r. Wykładzie o kulturze politycznej20
. Pojęcia
tego używał także Józef Siemieński m.in. w wydrukowanej w Warszawie, w roku 1916,
przemowie pt. Konstytucja 3 Maja 1791 roku jako wyraz polskiej kultury politycznej oraz w
publikacji pt. Kultura polityczna wieku XVI, zamieszczonej w wydanej w Krakowie, w roku
1932, książce pt. Kultura staropolska21
.
Wiek XX był zatem przełomowy dla kształtowania teorii dzisiejszych demokracji.
Zjednoczenie Niemiec, upadek Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, żelaznej
kurtyny i inne istotne historycznie fakty przyczyniły się do powstania fizycznego podziału
18
J. Czaja, Refleksje nad kulturą polityczną Rosji, www.realia.com.pl, dostęp: 02.02.2012; zob. również: J.
Siemiński, Konstytucja Trzeciego Maja jako wyraz kultury politycznej, Warszawa 1918 oraz Kultura polityczna
wieku XVI [w:] Kultura Staropolska, Kraków 1932; E. Młyniec, Kultura polityczna i opinia publiczna [w:] A.
Antoszewski, A. Jabłoński (red.), Kategorie analizy politologicznej, Wrocław 1991, s. 144-159.
19
Zob. G.A. Almond, S. Verba, The Civic Culture. Political Attitudes and Democracy in Five Nations, Princeton
University Press 1963, Sage Publications Inc., Newbury Park 1989, s. 337 i n.
20
Zob.: J. Milewski, Wykład o kulturze politycznej, Lwów 1912; B. Pasierb, Z tradycji polskiej nauki o polityce
(część 2). Józef Milewski (1859–1916), „Polityka i Społeczeństwo” nr 3/2006, s. 96, podaję za: K. M. Cwynar,
Kultura polityczna. Historia i znaczenie pojęcia, „ΣΟΦΙΑ. Pismo filozofów krajów słowiańskich” nr 10/2010, s.
261–268.
21
Zob. J. Siemieński, Kultura polityczna wieku XVI [w:] Ibidem, Kultura staropolska, Kraków 1932, s. 121,
podaję za; K. M. Cwynar, op.cit., s. 261.
8. 8
państw demokratycznych na kontynencie europejskim. Od tego momentu nastąpiła ekspansja
procesów zmian demokratycznych w Regionie Europy Wschodniej22
, stając się tym samym
integralną częścią międzynarodowych projektów globalizacji w XX w23
. Upadek komunizmu i
przechodzenie do demokratycznego ustroju gospodarki rynkowej, wytworzyło społeczne
podziały i uformowały partie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej24
. Podjęto także
problem odróżnienia demokracji zachodnioeuropejskich od wschodnioeuropejskich również w
kontekście kultury politycznej, a właściwie stopnia jej zaawansowania. Zasadniczym
elementem kształtującym system partyjny w krajach Europy Środkowo- Wschodniej była
klasyfikacja partii politycznych poprzez stworzenie genetycznej osi komunizm-
antykomunizm25
. Nie można zatem stwierdzić, iż kultura polityczna w demokracjach
wschodnioeuropejskich nie istnieje. Faktem bowiem są przyjęte reżimy konstytucyjne,
zachodzące rywalizacje wyborcze czy też udział obywateli w wyborach. Determinantem
kultury politycznej w państwach Europy Wschodniej będzie nie tyle udział w kształtowaniu
demokracji jak poczucie obywateli na ile zaangażowanie to przynosi wymierne dla nich
korzyści. Czynnik materialny odgrywa tutaj zasadniczą rolę.
Przyjęcie demokratycznej struktury państwa przez kraje do tej pory socjalistyczne
pokazało, iż istotą przemian politycznych jest nie tylko forma ustrojowa. Duża rolę odgrywa
bowiem społeczeństwo, które jest impulsem wszelkich zmian. Naukowcy skupili swoją uwagę
na rozróżnieniu pojęć społeczeństwa i społeczeństwa obywatelskiego nadając temu ostatniemu
niezwykle istotne znaczenie. Istnieje wiele definicji społeczeństwa obywatelskiego, aczkolwiek
tym, co łączy większość z nich jest stwierdzenie, iż stanowi ono część przestrzeni społecznej,
która jest autonomiczna wobec państwa i złożona z dobrowolnie współdziałających,
zrzeszonych jednostek26
. Społeczeństwo obywatelskie można nazwać pośrednikiem pomiędzy
22
I. N. Sava, Zece ani de tranziţie în Europa de Est (1990-2000), Fundaţiei Culturale Române, Bucureşti 2000, s.
29.
23
H. Smith, Democracy and International Relations: Critical Theories, Problematic Practices, Macmillan Press
Ltd, London 2000, s. 4.
24
M. Grabowska, Partie i systemy partyjne w demokracjach a przypadek Polski, [w:] M. Grabowska, T. Szawiel,
Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej
Polsce, Warszawa 2001, s. 46.
25
W. Jednaka, Partie polityczne wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej [w:] A. Antoszewski, R.
Herbut (red.) Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie porównawczej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998, s. 109.
26
A. Antoszewski, Społeczeństwo obywatelskie a proces konsolidacji demokracji [w:] A. Czajkowski, L.
Sobkowiak (red.), Studia z teorii polityki, t. 3, Wydawnictwo Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2000, s. 9.
9. 9
jednostką a społeczeństwem, obywatelem a państwem27
. Według R. D. Putnama dla zaistnienia
społeczeństwa obywatelskiego konieczni są aktywni obywatele, a także stosunki polityczne i
społeczne oparte na zaufaniu i współpracy28
. Rozróżnienie pojęć społeczeństwa i
społeczeństwa obywatelskiego jest niezwykle istotne z punktu widzenia kultury politycznej.
Społeczeństwo bowiem to termin określający masy, jednostki zamieszkujące określone
państwo, które czyni z nich bezosobowych, bezprzymiotnikowych i biernych aktorów życia
społecznego. Pojęcie obywatelskości nadaje społeczeństwu charakter uczestniczący, a więc
przypisuje obywatelom danego państwa wszystkie cechy aktywne tj. m.in. świadomość i
kulturę polityczną.
Proces budowy kultury politycznej w państwach wschodnioeuropejskich opiera się na
dość słabych strukturach. Wynika to z braku bądź też marginalnych tradycji demokratycznych.
Myślenie dyskursywne pojawia się tu sporadycznie i w zakresie ideologii występuje jedynie
jako czynnik porządkujący i systematyzujący substancję ideologiczną29
początkowo
socjalistyczną a następnie demokratyczną. Wynika to z często błędnej interpretacji pojęcia
demokracja. Proces podejmowania decyzji politycznych nie opiera się na dialogu politycznym,
przyjmuje natomiast formę walki, w której jeden traci a drugi wygrywa. Demokracja staje się
zatem wspomnianym już wcześniej narzędziem w rękach tych, którzy ją sprawują. Zatem ich
działanie pozbawione jest celu, a to z kolei wyklucza kształtowanie idei państwa opartego na
świadomości i kulturze politycznej. Taki ciąg zdarzeń powoduje, iż obywatel nie rozumie o co
chodzi w świecie polityki, wycofuje się z uczestnictwa i zaangażowania, przyjmując postawę
bierną. Jednocześnie nie zapomina o swoich własnych roszczeniach i postulatach, które
prezentuje wśród najbliższego mu otoczenia. Takie działanie w pierwszej kolejności
przyczynia się do powstawania konfliktu interesów. Społeczeństwa w większości skupiają się
na pojedynczych faktach, utwierdzając tym samym własne stereotypy, przekonania i
negatywne odczucia w stosunku do państwa. Problemem jest również brak lub sporadyczna
ilość wzorców do naśladowania lub też sprawowanie władzy przez elity polityczne
zaprzeczające podstawowym zasadom kultury politycznej.
27
M. Witkowska, A. Wierzbicki (red.), Społeczeństwo obywatelskie, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR,
Warszawa 2005, s. 10.
28
R. D. Putnam, Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Wydawnictwo
Znak, Krakow 1995, s. 31-32.
29
J. Bratkiewicz, Tradycjonalizm, Kolekwtywizm, Despotyzm. Kontynuacyjne ujęcie ewolucji historyczno-
politycznej (ze szczególnym uwzględnieniem Rosji), Wydawnictwo PAN, Warszawa 1991, s. 116.
10. 10
Europa postkomunistyczna różni się zasadniczo od Europy Zachodniej. W państwach
wschodnioeuropejskich zmiana ustrojowa nastąpiła mechanicznie nie historycznie, co
przeniosło do nowych demokracji wiele cech związanych z sowiecką przeszłością. Kraje
Europy Wschodniej są aktualnie w teorii demokracjami parlamentarnymi, praktyka
funkcjonowania systemów politycznych pozostawia jednak zbyt wiele wątpliwości. Należy
również zwrócić uwagę na powód występowania owych różnic z genetycznego punktu
widzenia. Kiedy Europa Zachodnia w XVIII wieku witała rewolucję przemysłową, Europa
Wschodnia bliska była stosunkom feudalnym. Jest to element w zasadniczy sposób różnicujący
rozwój kultury narodowej i kultur politycznych obu regionów. Fakt ten sprawia również, iż
zapóźnione w rozwoju cywilizacyjnym państwa Europy Wschodniej potrzebują kilkudziesięciu
lat i wielu pokoleń aby zrozumieć istotę systemu politycznego, w którym przyszło jej żyć i aby
wpoić w społeczeństwa poczucie obywatelskości, świadomości politycznej i
odpowiedzialności za podejmowane decyzje polityczne. Rytualizacja zachowań społecznych
dzięki oddziaływaniom ideologicznoindoktrynacyjnym zagwarantowała bowiem utrwalenie
pewnych stosunków społecznych w stanie niezmienności lub znikomej zmienności30
. Pamiętać
przy tym należy, że Europa Zachodnia nie będzie stała w tym czasie w miejscu, zatem w
kształtowaniu kultury politycznej państw wschodnioeuropejskich ważne jest nie tylko
nadrobienie straconego czasu ale i sukcesywne podążanie za kolejnymi zmianami.
Współzależność między charakterem państwa a jego ideologią państwowotwórczą wyraża
kulturową swoistość tych zjawisk, zwłaszcza w przypadku społeczeństw tradycyjnych31
.
Zdaniem Katarzyny Cwynar takie rozumienie zjawiska kultury politycznej utożsamia
ją przede wszystkim z wypracowanymi sposobami formułowania i realizacji celów
politycznych32
. Zatem analizując zjawisko kultury politycznej w państwach
wschodnioeuropejskich należy zwrócić uwagę na formuły funkcjonowania aparatu władzy
wobec członków społeczności politycznej jak i wobec innych podmiotów działalności
politycznej, a także należy określić sposoby realizacji roszczeń członków tejże społeczności
wobec państwa w ramach społeczeństwa politycznego. Jak pisze dalej K. Cwynar: takie
określenie kultury politycznej pozwala na objęcie tym pojęciem nie tylko samych instytucji
politycznych, pozwala również na wskazanie relacji między poszczególnymi podmiotami
30
J. Bratkiewicz, op.cit., s. 119; J. Potulski, Socjologia polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
2007, s. 264-294.
31
J.P. Nettl, The State as a Conceptual Variabłe. "World Politics" 1968, t. XX, nr 4, s. 578.
32
K.M. Cwynar, op.cit., s. 264-265.
11. 11
działań politycznych33
. Zatem takie rozumienie pojęcia kultury politycznej w kontekście
rzeczywistości aksjologicznej, łączy w sobie określone treści ujęte w pewne formy34
,
rozumiane również jako wartość35
. Tak pojęte znaczenia wyznaczają określone standardy
zachowań politycznych, czyli tym samym formy swojego powielania się, a więc pewnej
ciągłości rzeczywistości kulturowej36
. W tym wypadku dotyczyć to będzie ciągłości kultury
politycznej, z którą mamy do czynienia w państwach wschodnioeuropejskich. Banks i McGee
interpretują wartość w przypadku kultury politycznej podobnie jak Zachariasz. Uważają oni
bowiem, iż kulturę należy interpretować nie jako przedmiot, narzędzie czy inne wartości
materialne. Kultura to przede wszystkim wartości, symbole, interpretacje i perspektywy37
.
Analiza systemów wartości, zalecanych postaw oraz preferowanych sposobów zachowań
pozwala skonstatować ich związek z określonymi fazami dziejów ludzkości czy formacjami
ustrojowopolitycznymi38
.
Można zatem stwierdzić, iż w większości państw wschodnioeuropejskich kultura
polityczna przyjmuje formę poddańczą. Oznacza to, że jednostka otrzymuje prawo
uczestniczenia w życiu społeczno-politycznym, z którego nie korzysta, przyjmując tym samym
rolę widza i krytyka. Obywatele narzekają na swój los, krytykują władzę i wyrażają
dezaprobatę wobec istniejącego systemu. Oczekują reform i zmian, ponieważ uważają, iż elity
politycznie działają nieudolnie, realizując przy tym swoje własne interesy. Właśnie ten zarzut
staje się najczęściej przyczyną wymiany zaplecza politycznego, które opierając się na
33
Ibidem.
34
A.L. Zachariasz, Kultura. Jej status i poznanie. Wprowadzenie do relatystycznej teorii kultury, wyd. II,
Wydawnictwo WSP, Rzeszów 2001, s. 34 i n.
35
A.L. Zachariasz, Istnienie. Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004, s. 241–243.
36
K.M. Cwynar, op.cit., s. 265.
37
Zob.: J.A Banks, C.A. McGee, Multicultural education, MA Allyn & Bacon, Needham Heights 1989;
www.carla.umn.edu (University of Minnesota), dostęp 02.02.2012: “Most social scientists today view culture as
consisting primarily of the symbolic, ideational, and intangible aspects of human societies. The essence of a
culture is not its artifacts, tools, or other tangible cultural elements but how the members of the group interpret,
use, and perceive them. It is the values, symbols, interpretations, and perspectives that distinguish one people
from another in modernized societies; it is not material objects and other tangible aspects of human societies.
People within a culture usually interpret the meaning of symbols, artifacts, and behaviors in the same or in
similar ways”.
38
K. B. Janowski, Kultura polityczna. Podstawowe pojęcia oraz ich znaczenie i użyteczność, „Przegląd
Politologiczny” nr 1/2002.
12. 12
populizmie39
dochodzi do władzy. Następuje wymiana ekipy rządzącej, po czym wcześniejsze
problemy powtarzają się po raz kolejny. Elity polityczne zawsze wyłaniają się ze struktur
społecznych. Zatem jeśli obywatele prezentują niski poziom kultury politycznej i znikomą
świadomość zjawisk politycznych nie można oczekiwać innego stanu rzeczy po elitach. W tym
miejscu należy również podkreślić różnice między walką wyborczą a rywalizacją wyborczą,
która wyłania elity polityczne. Z rywalizacją wyborczą mamy najczęściej do czynienia w
demokracjach skonsolidowanych, dojrzałych. Natomiast w przypadku państw
wschodnioeuropejskich możemy mówić przede wszystkim o walce wyborczej, która często nie
przebiera w środkach. Zatem sam proces wyłaniania elit politycznych w państwach
wschodnioeuropejskich wykazuje wiele niedoskonałości, co wynika z braku zrozumienia
podstawowych zasad demokracji, usilnego pragnienia zdobycia władzy a nie jej sprawowania.
Przyczyną takiego stanu rzeczy jest materialne rozumienia funkcji państwa,
upatrywania demokracji jako korzyści, a przede wszystkim dążenia do upragnionej i
nierozumianej wolności. Obywatele i elity polityczne mają świadomość swoich praw,
natomiast nie rozumieją obowiązków, a często celowo je lekceważą. Postawa roszczeniowa
zostaje utrzymana, co wpływa na dość niski poziom świadomości politycznej tychże jednostek.
Takie społeczeństwa pozbawione są umiejętności rozróżnienia teorii od praktyki
funkcjonowania systemu politycznego, dlatego elitom politycznym wybranym w drodze
demokratycznych wyborów pozostawiają wszystkie decyzje związane z rządzeniem.
Społeczeństwa natomiast przyjmują rolę obserwatora, komentatora i krytyka, oceniając i
negując działania władzy. Proces afirmacji władzy, który naturalnie wyłania nowe elity
polityczne z kręgów społecznych, wywołuje najczęściej zmiany personalne. Te ideowe często
nie zmieniają się zbyt mocno lub zmieniają się w kwestiach na tyle mało istotnych z punktu
widzenia państwa, iż są niezauważalne. Dla takich społeczeństw wzrost poziomu kultury
politycznej staje się podstawowym mechanizmem adaptacyjnym do życia w nowej
rzeczywistości społecznej40
. Powyższa analiza wyłania również nową definicję świadomości
politycznej. Będzie to stan, w którym społeczeństwo obywatelskie funkcjonujące w ramach
reżimu demokratycznego posiada świadomość przynależnych sobie praw i narzuconych mu
39
S. M. Lipset, Homo politicus, Warszawa 1995, s. 179.
40
Zob.: L. Damen, Culture Learning: The Fifth Dimension on the Language Classroom, MA Addison-Wesley
1987, s. 367, www.carla.umn.edu (University of Minnesota), dostęp 02.02.2012: “Culture: learned and shared
human patterns or models for living; day- to-day living patterns. these patterns and models pervade all aspects of
human social interaction. Culture is mankind's primary adaptive mechanism.”
13. 13
przez państwo obowiązków, w którym z praw dobrowolnie korzysta, a obowiązki w sposób
należyty realizuje.
Katarzyna Cwynar w swojej analizie pojęcia kultura polityczna uwzględnia przede
wszystkim czynnik czasu, wyodrębniając przy tym pojęcie kultur politycznych
determinowanych przeszłością, czy też tradycją, nakierowanych i wyznaczanych potrzebami
bieżącymi albo nakierowanymi na przyszłość41
. Opierając się na tej interpretacji można
stwierdzić, iż w państwach wschodnioeuropejskich kultura polityczna nie opiera się na tradycji,
ponieważ takowa w rozumieniu demokratycznym nie istnieje w świadomości aktualnie
żyjących społeczeństw. Będzie ona zatem determinowana przede wszystkim przeszłością i
nakierowana na potrzeby bieżące bez uwzględnienia przyszłości. Pierwszorzędna rolę dogrywa
bowiem zjawisko aktualnej konsumpcji politycznej, wizja przyszłych losów państwa zostaje
zepchnięta na dalszy plan.
Państwa socjalistyczne często postrzegane były przez Zachód jako jeden twór, choć w
rzeczywistości nigdy nie były identyczne. Wpływ idei zjednoczeniowych i globalizacji sprawił,
że w suwerennych już krajach zauważyć można różne przejawy tychże odrębności. Tym co
łączy państwa wschodnioeuropejskie jest przede wszystkim historia i półwieczna zależność od
polityki Kremla, w której wychowało się kilka a nawet kilkanaście pokoleń. Istotne jest
również to, że społeczeństwa doskonale pamiętają przeszłość, często wracają do niej,
wyrażając tęsknotę za tym co było. Jest to element, który zasadniczo łączy państwa
wschodnioeuropejskie. Wychowanie w państwie socjalistycznym wykształciło w wielu
społeczeństwach podobny system wartości, również tych politycznych. Nie oznacza to, że idee
demokratyczne nie zakorzeniły się wśród obywateli państw wschodnioeuropejskich. Zawsze
fascynowała ich przede wszystkim wolność i właśnie tą ideę, której przez kilkadziesiąt lat były
tak spragnione przejęły najszybciej. Kwestią odmienną jest natomiast rozumienie samego
pojęcia w kontekście ustroju demokratycznego, a więc przyjęcie wszelkich praw, bunt
przeciwko obowiązkom. Takie rozumienie zasadniczych kwestii wynikających z istoty
demokracji sprawia, iż kulturę polityczną państw wschodnioeuropejskich można określić jako
recentywistyczną42
, wyrażoną za pomocą dwóch zasadniczych kwestii – brak wzorców z
demokratycznej przeszłości i niespójna wizja przyszłości państwa, która determinowana jest
przez potrzeby bieżące i czas aktualny43
. W tym kontekście państwa Europy Wschodniej
41
K.M. Cwynar, op.cit., s. 265.
42
Zob. J. Bańka, Ja Teraz. U źródeł filozofii człowieka współczesnego, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1983,
s. 412 i n.
43
K.M. Cwynar, op.cit., s. 266.
14. 14
można określić jako te, które pozbawione są trwania politycznego, które swoją narodową
kulturą polityczną bazują na sowieckiej przeszłości. Zatem mówiąc o kulturze politycznej
państw wschodnioeuropejskich ni należy posługiwać się rozumieniem tego pojęcia
wykształtowaną przez dojrzałe demokracje, w których tradycja parlamentaryzmu i
wykształtowana umiejętność podejmowania decyzji politycznych tworzą podwaliny
funkcjonowania reżimów politycznych. Recentywizm kultury politycznej społeczeństw krajów
wschodnioeuropejskich będzie wykluczał możliwość identyfikacji i deskrypcji przeszłych
zdarzeń oraz przewidywania przyszłych.
Upadek Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich spowodował powstanie
kilkunastu nowych demokracji. Obywatele tych państw otrzymali zatem pełen pakiet praw,
które niesie za sobą ustrój demokratyczny. Transformacja systemowa, która obnażyła
nieudolność dotychczasowej polityki wywołała zamęt polityczny i ogólną niechęć
społeczeństwa do uczestnictwa w życiu politycznym kraju. Demokracja przyniosła wolność i
liberalizm, dzięki którym nowe władze nie miały już prawa ingerować w życie pojedynczych
aktorów życia politycznego tak często. Dla większości społeczeństw wschodnioeuropejskich
właśnie tym faktem, pewien cel polityczny do którego dążyli został zrealizowany.
Niekonsekwencją polityczną były natomiast żądania zapewnienia szerokiego zaplecza
socjalnego, które odbiegało od idei liberalnych. Tym samych na gruncie
wschodnioeuropejskim wykształciła się kultura polityczna recentywistyczna posiadająca
specyficzne uwarunkowania wynikające z połączenia liberalizmu i interwencjonizmu
państwowego. Istota systemu politycznego stał się populizm, a ten z kolei przywrócił do
władzy ludzi związanych z poprzednim systemem lub wyłonił nowe nieudolne elity. Prym w
społeczeństwie wiodły przede wszystkim wartości ekonomiczne. Dobrym tego przykładem jej
poparcie, jakie w Polsce uzyskały Liga Polskich Rodzin i Samoobrona, oraz stale malejące w
zbliżonym okresie poparcie dla Unii Wolności. Podobnie rzecz się miała w innych państwach
regionu44
.
Profesor Jan Czaja nawiązując do Theodora Loviego wskazuje, że obecny system
polityczny w państwach Europy Środkowej można nazwać płytką demokracją45
. Należy jednak
44
J. Czaja, Refleksje nad kulturą polityczną Rosji, www.realia.com.pl, dostęp: 10.01.2012.
45
Ibidem; Termin ten oznacza sytuację, w której teoretycznie mamy do czynienia z pełną demokracją w zakresie
prawa, urzędów, ogólnie mówiąc: całej sfery instytucjonalnej, ale od strony praktycznej społeczeństwo jedynie w
niewielkim procencie korzysta ze stwarzanych przez demokrację możliwości działania politycznego.
Społeczeństwo nie widzi swojego realnego wpływu na rządzących i nie widzi możliwości zmiany tej sytuacji, więc
pozostawia sferę rządzenia elitom, ale w zamian domaga się realizowania przez państwo szerokiego wachlarza
15. 15
podkreślić fakt, iż wraz z wchodzeniem w dorosłe życie coraz większej ilości ludzi, dla których
okres socjalizmu jest tylko wspomnieniem z dzieciństwa, wzrasta ilość i zaangażowanie w
organizacje pozarządowe. Forma tej działalności dopiero rozwija się i nie jest jeszcze
powszechnie stosowana, można jednak zauważyć jej pozytywny wpływ na kształtowanie się
kultury politycznej w tychże krajach. Ponadto istotny z punktu widzenia szerzenia
świadomości politycznej stał się swobodny przepływ kapitału ludzkiego, który dzięki wizytom
w państwach o ukształtowanych demokracjach zaczyna czerpać z Zachodu pozytywne wzorce.
Ludzie ci stanowią bazę dla powstania całkowicie nowego społeczeństwa
obywatelskiego, w którym dominującą rolę będzie miał uczestniczący typ kultury politycznej46
.
Zatem z historycznego punktu widzenia wzrost poziomu kultury politycznej społeczeństw
wschodnioeuropejskich powinien przynieść w sposób naturalny upływający czas i nowe
pokolenia. Odpowiadając na postawione pytania badawcze można stwierdzić, iż to kultura
polityczna determinuje system polityczny, ponieważ kształtuje ona elity polityczne, a te
następnie poprzez jakość podejmowanych decyzji politycznych kształtują formę państwa. Tym
samym hipoteza badawcza również została potwierdzona.
Należy jednak podkreślić, że zjawisko kultury politycznej ewoluuje w państwach
wschodnioeuropejskich. Młode pokolenia tworzące podstawy społeczeństw obywatelskich w
tym regionie przyswajają liberalizm i zasady wolnorynkowe, dokonują radykalnego
odrzucenia komunizmu47
. To z kolei prowadzi do ukształtowania się społecznej solidarności48
i
budowy nowej formy państwa przede wszystkim w praktyce. Brakuje natomiast jeszcze
większej aktywności w życiu politycznym, co może wynikać z braku rozbudowanego
środowiska lokalnego i społeczności lokalnych.
zadań, szczególnie powiązanych z zabezpieczeniem socjalnym, ale także w innych sprawach, pojawiających się
wraz z rozwojem politycznym i gospodarczym tych państw. Spowodowane to jest ciągle bardzo dużą liczbą osób
wychowanych w socjalizmie i będących w takim wieku, że nie były w stanie całkowicie się przystosować do
nowych zasad wymagających od nich samych większej odpowiedzialności za swoje życie.
46
Ibidem.
47
J. Kaczynski, Odrzucic postkomunizm, Wywiad dla „Rzeczypospolitej” z 17 lutego 2004.
48
A. Antoszewski, Społeczeństwo..., op.cit., s. 10-11.