2. 2
EV TİPİ SOĞUTUCU TİPLERİ
Absorbsiyonlu (Soğurmalı) Soğutma
Sistemi (Minibar tipi)
Peltier Elemanlı Soğutma Sistemi
(termoelektrik)
Hermetik Kompresör Sıkıştırmalı Kılcal
Borulu Soğutma Sistemi
3. 3
Absorbsiyonlu (Soğurmalı)
Soğutma Sistemi
Küçük büro tipi dolapların absorberli (rezistanslı) yapılanlarında
genelde amonyak gazı kullanılır (Şekil-6.1). Gaz kapalı devre bir
boru sistemi içinde dolaşır. Isı kaynağı olarak rezistans kullanılır. Isı
sonucu kaynatıcıda suda çözünmüş gaz ayrışırken su absorbere
geri döner. Gaz aldığı ısıyı kondenserde vererek sıvılaşır. Gazın
geniş hacimli evaporatörde basıncı birden düşer ve gaz haline
geçer. Bu esnada ısı çeker ve evaporatörü soğutur. Sıvılaşan gaz
suya ilgisinden dolayı absorbere çekilir. Gaz suda çözünür. Suda
çözünen gazın oluşturduğu alçak basınç evaporatörden absorber'e
doğru bir gaz akımı sağlar. Bu dolaplarda arıza genelde ısıtıcıdan
kaynaklanır. Isıtıcıları elektrikli sobalardaki veya saç kurutma
makinelerindeki gibi krom-nikel telden yapılır. Güçleri 80-100 Watt
civarındadır. Orjinal ısıtıcısı bulunamadığı zaman; havya ısıtıcısı ile
tamir yoluna gidilebilir. Dolabın soğutma yapan diğer dolaplarda
olduğu gibi termostatla yapılır.
5. 5
Absorbsiyonlu soğutuculardaki bir diğer arıza NH3, H2
ve H2O konsantrasyonlarının bozulmasıdır. Bu durumda
çevrim gerçekleşmeyecektir. Soğutucuyu birkaç
dakikalığına ters çevirip bir gün beklettikten sonra tekrar
çalıştırılırsa bu problem giderilir. Şayet arıza devam
ediyorsa muhtemelen çelik borulardaki korozyondan
dolayı bir tıkanma olmuştur. Buna dışarıdan müdahale
etmek mümkün değildir.
6. 6
Peltier Elemanlı Soğutma Sistemi
Temokupl elemanın uçlarına doğru akım uygulandığında
iki metalin birleşim yerinde sıcaklık farklılaşır. Birsinde ısı
yükselirken diğerinde düşer. Peltier elaman olarak
genelde Bizmut-Telleryum yarı iletken malzeme
kullanılır. Peltier elamanlar seri bağlanarak soğuk yerleri
bir tarata sıcak yerleri bir tarafa gelecek şekilde dizayn
edildiğinde, bir blok ısı alırken diğer yönünden verir.
Akım yönü değiştiğinde ısıtan taraf bu sefer soğutur.
Peltier elamanlar hem ısıtma hem de soğutma için
kullanılırlar. Bu elamanlar ile 40 Wattlık bir güç ile -10°C
ile +70°C arasında sıcaklık oluşturulabilir
8. 8
Hermetik Kompresör Sıkıştırmalı
Kılcal Borulu Soğutma Sistemi
Kompresör, soğutucudan gaz halindeki soğutkanı emer. Aynı zamanda gazı
kondensere basar. Gazın sıcaklığı ve basıncı artar. Kondenser tarafından
gazın sıcaklığı alınır ve gaz sıvılaşır. Sıvılaşan gazı filtre-kurutucu süzerek
rutubet ve asitleri emer, toz ve benzeri katı maddeleri tutar. Temizlenen sıvı
soğutkan kılcal üzerinden soğutucuya ulaşır. Soğutucuda hacim birden
genişlediğinden ve vakumlu olduğundan gazın basıncı düşer. Düşük
basınçta soğutkan, sıvı halden gaz haline dönüşür ve bu esnada etrafındaki
ısıyı alır Soğutucu ısısının alınması buranın soğuması demektir.
Evaporatörde (soğutucu) buharlaşan gaz kompresör tarafından emilerek
kondensere basar ve olay tekrarlanmış olur. Prensip şemadan ve
yazılanlardan anlaşıldığına göre soğutucudan alınan ısı kondenserden
dışarı atılır. Dolap İçerisinde soğutucudaki soğuk havanın dibe çökmesi,
alttaki sıcak havanın yükselmesi ve soğutucu tarafından soğutulması ile
dolap hacminin soğuması sağlanmış olur.
11. 11
EV TİPİ SOĞUTUCULARIN ARIZA
NEDENLERİ
Ev tipi soğutucu arızaları genellikle
soğutucunun tipine bağlı olarak
kompresörden, defrost sisteminden ve
kabin ısıtıcıları gibi aksesuarlardan
kaynaklanır.
12. 12
KONDENSER BATARYASININ
TEMİZLENMESİ
Fanlı kondenserli soğutucularda kondenser bataryasının yılda en az
iki defa temizlenmesi çok önemlidir. Statik lamelli ve pleyt tipi
kondenserlerde yılda iki kez temizlemeye gerek yoktur.
1) Soğutucunun elektrik fişini çıkardıktan sonra duvar kenarından
ortaya çekin.
2) Alttaki batarya muhafazasını sökün. Bir çok modellerde tekmelik
paneli veya üst panel basitçe sökülür. Arka muhafazayı sökmek için
bir kaç vidayı sökmek gerekir.
3) Elektrik süpürgesinin uzun ucuyla tüm toz ve çöplerden
temizleyin.
4) Muhafazayı ve elektrik fişini yerine takın.
14. 14
EV TİPİ SOĞUTUCULARDA GENEL
ARIZALAR
Kompresör Çalışmıyor
Bir soğutucunun çalışabilmesi için elektrik enerjisine ihtiyacı vardır. Şayet
elektrik kesikse soğutucu lambası yanmayacak ve kompresör motoru
çalışmayacaktır:
1) Enerjiyi kontrol edin. Prizde enerji olup olmadığını bir test lambası veya
voltmetre ile kontrol edin. Şayet enerji kesikse atmış devre kesiciyi ve
yanmış sigortayı kontrol edin.
2) Termostatın soğutma konumunda olduğundan emin olun.
3) Soğutucu kablo girişinde enerji varsa ve termostat soğutma konumunda
ise buna rağmen soğutucuda hayat belirtisi yoksa soğutucunun elektrik
kontrol devresini takip ederek kompresöre ulaşabilirsiniz.
4) Kompresör röle ve termik girişleri arasında 230 V civarında gerilim olup
olmadığını kontrol edin. Enerji olduğu halde kompresör çalışmıyorsa termik
giriş ve çıkışı arasında gerilim farkı olup olmadığına bakın. Gerilim farkı
varsa termik arızalanmış olabilir. Termiği değiştirin.
5) Termik sağlamsa fişi sökerek soğutucuya gelen enerjiyi kesin. Kompresör
üzerindeki röle ve termiği sökün. Kompresörün C, S, R uçlarını test edin.
Muhtemelen kompresör sargılarında kesik devre oluşmuştur. Bu durumda
kompresörü değiştirmek gerekir.
15. 15
Soğutucu Çalışıyor Ancak Soğutmuyor
Şayet bir buzdolabı iyi soğutamıyorsa problem sıklıkla elektrik kontrol devresindedir.
Genellikle soğutucu akışkan şarjı yapmak gereksizdir. Problemin kompresörle veya
kapalı devre sistemle ilgili olduğunu düşünmeyin. Bu tip problemlere çok nadiren
rastlanır. Kondenser kirli olabilir, kapı tamamen kapanmıyor olabilir veya termostat arızalı
olabilir.
1) Termostatı kontrol edin. Normalde soğutma konumunda olduğundan emin olun.
Normalde buzdolabının içi +5 °C civarında olmalıdır.
2) Derin soğutma kısmındaki fan sesini dinleyin. Fan çalışıyorsa bunun anlamı defrost
zamanlayıcısı ve termostat soğutma konumunda demektir.
3) Kondenser fanının sesini dinleyin. Evaporatör fanı çalışıyorsa kondenser fanı da
çalışmak zorundadır.
4) Fanlardan biri çalışmıyorsa buzdolabı yeterli soğutma yapamayacaktır.
5) Fan motorlarının elektrik giriş soketlerinden ohmmetre ile sargı direnç kontrollerini
yapabilirsiniz. Fanlardan herhangi biri arızalı ise değiştirin.
6) Kompresör sesini dinleyin, çalışıyorsa sistemde muhtemelen bir tıkanma veya
buzlanma vardır.
7) Kompresör kesintili çalışıyorsa muhtemelen termostat veya termik tarafından
durduruluyor demektir. Şayet termostat tarafından yeterli soğutma yapmadan
durduruluyorsa termostatı değiştirmek gerekir. Termik tarafından durduruluyorsa
kompresör sargılarında kısmi yanık durumu veya mekanik sürtünmeden kaynaklanan
aşırı yüklenme durumu olabilir. Bu durumda kompresörü değiştirmek gerekir.
16. 16
Soğutucu Yeterli Soğutmuyor veya Sürekli
Çalışıyor
Şayet soğutucu lambası yanıyorsa ve çalışma sesini
duyabiliyorsanız ancak soğutma yetersiz ise çeşitli arızalar
meydana gelmiş olabilir. İlk olarak soğutucu ile dondurucu bölme
arasındaki geçidin tıkalı olmadığından emin olun. Hava akışı
herhangi bir nedenle tıkalı olduğunda soğutma bölümü
soğutmayacaktır. Soğutucunun içine tıka basa yiyecek
doldurulduğunda, kapı çok sık açılıp kapandığında ve oda sıcaklığı
çok yüksek olduğunda soğutma işleminin daha uzun süreceğini
unutmayın.
Soğutucu ara vermeden çalışmaya devam ediyorsa, soğutucu
akışkan şarjı yetersiz olabilir. Yeterli şarj olmaksızın termostatın
istediği düşük sıcaklık değerine inemeyecektir. Muhtemelen
otomatik defrost sisteminde bir defrost arızası olabilir. Bu bir defrost
ısıtıcısı, bir defrost saati veya bir defrost sonlandırıcısı olabilir.
17. 17
Arıza teşhisi için aşağıdaki işlemleri yapın:
1) Soğutucudaki donmuş muhafaza bölmesinin soğuk olup olmadığını
belirleyin. Eğer “karlanmasız” soğutucunun üst kısmında kar
görürseniz termostat çok düşük değere ayarlanmış olabilir, bunun
anlamı soğutucu akışkan şarjı yeterlidir. Bu durumda termostat
arızalı veya kalibrasyonu bozuk olabilir.
2) Termostat kadranını ileri geri hareket ettirin. Kompresör durmuyorsa
muhtemelen termostat arızalanmış olabilir. Termostatı değiştirin. Bu
esnada defrost saatinin ve ısıtıcıların da doğru çalışıp
çalışmadıklarını kontrol edin.
3) Kondenser serpantinine bakın, soğutucunun altına veya arkasına
yerleştirilmiş olabilir. Bu serpantin soğutucu içinden alınan ısıyı bir
fan yardımıyla odaya verir. Şayet serpantin kirli ise soğutucu verimli
çalışamayacaktır, temizlenmesi gerekir.
18. 18
Soğutucu Besinleri Donduruyor veya Buz
Yapıcı Kapanmıyor
Eğer soğutucu içindekileri donduruyorsa termostat çok düşük
değere ayarlanmış olabilir. Termostat muhtemelen arızalıdır,
değiştirmek gerekir.
Kural olarak ev tipi soğutucularda soğutma bölmesi 3/5 °C ve
donmuş muhafaza bölmesi -15 ila -18 °C sıcaklıkta olacak şekilde
tasarlanır. Her iki bölümü bundan daha düşük değerlere ayarlamak
ilave enerji kaybına yol açar.
Şayet buz yapıcı tamamen dolsa bile buz yapmaya devam ediyorsa:
1) Kapatmak için besleme kablosunu sökün.
2) Hazneyi boşaltın, buz yapıcıyı sökün, temizleyin ve tekrar yerine
takın.
3) Problem devam ediyorsa, buz yapıcıyı ve valfin tamamını sökmek
ve değiştirmek gerekir. Bu çözüm, cihazı tamamen değiştirmeye
göre daha ekonomiktir
19. 19
Kapı Kapandığında Ev Tipi Soğutucu Lambası
Açık Kalıyor
Kapı kapandığında bunu görmek çok zordur, ancak kapı
kapanmaya bir parmak kala lamba sönmüş olmalıdır.
Ayrıca sabahleyin soğutucuyu açtığınızda ampulü sıcak
halde bulabilirsiniz.
Lamba ampulü soğutucunun iç kısmını ılıtacak ve verimi
düşürecektir. Lamba anahtarını test etmek için onu ileri
ittiğinizde lambanın sönmesi gerekir.
Kapı kapandığında bile lamba açık kalıyorsa lamba
anahtarı arızalıdır ve değiştirilmesi gerekir. Anahtarı
değiştirmeden önce soğutucu fişini prizden
çıkarmalısınız. Anahtarı değiştirmek basit bir işlemdir.
20. 20
Ev Tipi Soğutucu Uygunsuz Defrost Yapıyor
Modern ev tipi soğutucuların bir çoğu otomatik defrostludur. Onlarda
bir defrost saati, defrost ısıtıcı ve bir defrost sonlandırıcı bulunur.
Karlanmasız soğutucular çalıştığında dondurma bölmesinin arka
tarafındaki borularda karlanma oluşur. Normalde defrost saati,
soğutucunun her 6-8 saatlik çalışması sonunda serpantini 20 dakika
ısıtarak karlanmayı giderir. Doğru çalışmadığında evaporatör
boruları üzerinde kar tabakası kalır, böylece soğutucudaki hava
akışı kısıtlanmış olur.
Bazı soğutucularda herhangi bir yere, çoğu kez sebze muhafaza
bölümünün duvarına yerleştirilen defrost saatini elle ilerletmek
mümkündür. Defrost konumuna gelinceye kadar düğmeyi tornavida
ile çevirin (Bu durumda ısıtıcı devreye girecektir). Çevirdiğinizde
ısıtıcı devreye giriyorsa defrost saati bozulmuş demektir,
değiştirilmesi gerekir. Isıtıcı çalışmıyorsa problem muhtemelen ısıtıcı
veya sonlandırıcıda olabilir.
21. 21
Soğutucuda Ses Var
Titreşime bağlı gürültüler genelde gevşek parçalardan
veya zemine iyi oturmayan ayaklardan kaynaklanır.
(Gevşek kondenser ve kompresör boru titreşimine neden
olur). Herhangi bir parçanın gevşek olup olmadığına
bakın. Sonra soğutucu ayaklarının yere iyi temas edip
etmediğini kontrol edin. Gerekiyorsa ayarlı ayakları
çevirmek suretiyle dengeyi sağlayın.
Soğutucuda gevşek bağlantılar ve titreşimler varsa
yoğuşum suyunun drenaj tavasına düzgün akmasını
engeller veya drenaj hattının tıkanmasına neden olabilir.
22. 22
Buz Yapıcı Çalışmıyor
Buz yapıcı ¼” çapında küçük bir su hortumuyla bir giriş
vanasından beslenir. Su besleme hattı üzerinde bir
solenoid valf bulunur ve suyu mekanik buz yapıcı içine
gönderir. Burada su donar ve buz kabı içine düşer. Buz
kabı dolduğunda seviye anahtarı buz yapıcıyı durdurur.
Su besleme yolu tıkalı, solenoid vana arızalı veya seviye
anahtarı çalışmıyorsa buz yapıcı çalışmayacaktır. Ayrıca
evdeki su basıncının buz yapıcı için uygun olup
olmadığını kontrol edin. Buz yapıcının çalışması için
aşağıdaki adımları takip edin:
23. 23
Buz kabındaki seviye anahtarının aşağıya doğru konumda olduğundan emin
olun.
1) Buz yapıcı buz yapmıyor fakat hareket kolunun çalıştığı görülüyor ve 10
saniye boyunca vızıldama sesi duyuluyor sonra duruyorsa su besleme vanası
açıyor ancak su ulaşmıyor demektir. Bunun anlamı giriş ve solenoid vanaların
iyi durumdadır fakat su girişi yok demektir. Su besleme vanasının soğutucunun
arkasından veya altından çıkmış olup olmadığını kontrol edin (Su besleme
hattında 1/4” bakır boru plastik borudan daha kullanışlıdır).
2) Mekanizma civarında buzlanma olup olmadığına bakın. Bu durum dolu
borunun tamamen donmasına, mekanizmanın tıkanmasına neden olabilir. "Buz
Yapıcıdaki Buzlar Nasıl Eritilir?" başlığına bakın. Buz küpleri küçükse ve gitgide
küçülüyorsa genellikle borudaki donmayı gösterir.
3) Dondurucunun arkasındaki su hattı girişini tıkanma için kontrol edin.
Soğutucunun arkasındaki su kapama vanasını bulun, kapatın. Bakır borunun
soğutucuya olan bağlantısını sökün ve bir kovaya uzatın. Vanayı açarak suyun
yeterli basınçta akıp akmadığını kontrol edin.
4) Giriş vanasını kontrol edin; arızalı giriş vanası buz yapıcı besleme hattında
probleme neden olabilir. Gerekiyorsa besleme ve giriş vanalarını değiştirin.
24. 24
Buz Yapıcıdaki Buzlar Nasıl Eritilir?
Şayet buz yapıcı dondu ise bunu nasıl gidereceğiniz
aşağıda açıklanmıştır:
1) Soğutucunun fişini sökün.
2) Buz kabını sökün ve gevşemiş buzları çıkarın.
3) Doldurma hortumunu bulun, buz yapıcıdan çıkarın.
4) Hortum üzerindeki kelepçeyi sökün.
5) Hortumu ve etrafındaki mekanizmayı ısıtın. Bu işlemi saç
kurutma makinesi ile yaparak mekanizmayı tıkayan
buzları eritin. Damlayan suları bir bez parçası ile
kurutun.
36. 36
ELEKTRONİK KART KONTROLLÜ KARLANMASIZ (NO-
FROST) EV TİPİ SOĞUTUCULARDA ARIZA BULMA
Elektronikteki hızlı gelişmelere bağlı olarak ev tipi
soğutucuların kontrol devreleri de elektronik kartlı hale
getirilmiştir. Bu şekilde soğutucuya bir çok işlev eklenmiş
ve arızalarını da bildiren arıza kodları girilmiştir.
Dolayısıyla bu tür cihazlara müdahale için mutlaka ilgili
cihaz ve marka için eğitim almak gereklidir.
Burada örnek olarak Vestel firmasına ait NT540 modeli
verilecektir(Şekil-6.8 ve 6.9).
39. 39
Arıza kodları
FE:04 Bu uyarı, ortam sensörünün arızalı olduğunu belirtir. Ortam sensörü Güç
kartı üzerinde bulunduğundan, güç kartını Komple değiştirin.
41. 41
ÜLKEMİZDE ÜRETİLEN BAZI TİCARİ
SOĞUTUCULARDAKİ TASARIM HATALARI
Kabin Tasarım Hataları
Kabin tasarımlarında çelik profil karkas ve polistren
köpük yalıtım malzemeleri kullanılmaktadır. Ancak iç
metal yüzey ile dış metal kaplama yüzey arasında çelik
profiller ısı köprüsü oluşturmakta, kabin soğutma verimini
düşürmektedir. Isı köprülerinin önlenmesi için sert metal
profillerin sert polistren veya poliüretan köpük ile içeriden
yalıtılması gereklidir.
Yine kabinlerin nem yalıtımı için aralıkların sızdırmaz
silikon ile kaplanması gerekir.
42. 42
Soğutma Sistem Hataları
Küçük ticari tip soğutma sistemlerinde genellikle kılcal borular
kullanılmakta olup evaporatörler seri olarak bağlanmaktadır. Kılcal
borulu sistemde seri evaporatörlerin rejime girmesi zaman almakta
kompresör dönüş gaz sıcaklığı ortam sıcaklığına ulaşarak hermetik
kompresör soğutması sağlanamamaktadır. Bu durumda kompresör
basma supaplarında yüksek sıcaklığa bağlı yağ çökelmesi nedeniyle
kompresör hacimsel verimi düşmekte, aşırı ısınmadan dolayı motor
sargı reçineleri yumuşayarak sargılar zarar görmektedir. Bunu yerine
paralel kılcal kullanılarak evaporatörlerin rejime girmesi hızlanır ve
kompresör giriş gaz sıcaklığı istenen seviyelerde tutulabilir.
1 kW ve üzeri soğutma yüklerinde kılcal boru yerine otomatik (sabit)
valf veya termostatik valf kullanılması faydalı olacaktır. Paralel
evaporatör kullanılması için genleşme valfi çıkışına yönü aşağıya
bakacak şekilde dağıtıcı (distribütör) yerleştirilmesi gerekir.
43. 43
Evaporatör lamel aralıklarının seçiminde hatalar mevcuttur. Genel
olarak statik soğutmalı evaporatörlerde lamel aralıkları 10-15 mm
civarında olabilir. 0°C’nin üzerindeki muhafaza sıcaklıklarındaki
ticari kabinlerde cebri (mekanik) havalandırma yapıldığında 3-5 mm
lamel aralıklarındaki serpantinler kullanılabilir. Yine donmuş
muhafaza kabinlerinde defrost sisteminin etkinliğine bağlı olarak 5-
10 mm lamel aralığındaki serpantinler kullanılabilir.
Evaporatörlerde mekanik havalandırma için aksiyal fanlar yerine
kaliteli uzun tip radyal fanlar kullanılması, iyi bir soğutma ve sessiz
çalışma, düşük enerji tüketimi için avantaj sağlayacaktır.
Kondenser fanlarının yerleşiminde ve seçiminde de hatalar
görülmektedir. Genellikle kondenser fanları davlumbazsız olarak
yerleştirilmekte, serpantinden yeteri kadar hava çekememektedir.
Bu durumda kondenser tarafı basınçları ve sıcaklıkları artmakta
sistem verimini olumsuz olarak etkilemektedir
44. 44
Kontrol Devresi Hataları
Ticari kabinlerde genellikle kuyruğu emme hattına veya
evaporatör yüzeyine bağlanan ticari tip termostatlar
kullanılmaktadır. Halbuki ticari kabinlerde bizim kontrol
etmek istediğimiz sıcaklık evaporatör yüzeyi değil kabin
iç sıcaklığıdır. Bu durumda dijital göstergeli elektronik
oda termostatlarının kullanılması faydalı olacaktır.
Ticari soğutma uygulamalarında önemsenmeyen bir
diğer konu buz çözme (defrost) olayıdır. Halbuki belli bir
çalışma süresinden sonra evaporatör serpantini karla
kaplanacak ve soğutma işlemi durma noktasına
gelecektir. Bu durumun kontrol devresinde otomatik
olarak elektrikli veya sıcak gazlı yöntemlerle çözülmesi
verimli bir çalışma için gereklidir.
45. 45
Yanlış uygulanan bir diğer konu kondenser fanlarının kompresörle
birlikte çalıştırılmasıdır. Bu durum hem yaz aylarında yetersiz
yoğunlaşmaya, hem kış aylarında basma hattı basınçlarının aşırı
düşmesine yol açmaktadır. Kondenser fanını sıvı hattı sıcaklığına ve
basma hattı basıncına bağlı çalıştırmak, sistemin dört mevsim
verimli şekilde çalışmasını sağlayacaktır.
Büyük kapasiteli sistemlerde (4-10 kW) hermetik kompresörün
sadece dışarıdan soğutulması yeterli olamaz. Yaz aylarında yüke
bağlı olarak toplam kızgınlık değerinin çok artması kompresörü zor
duruma sokmaktadır. Dönüş hattı sıcaklığı +18 °C’nin üstüne
çıktığında kompresör için ek soğutma gereklidir. Bunu sağlamak
üzere sıvı hattından solenoid valf ile alınan soğutucu akışkan uygun
seçilen bir kılcal boru ile kompresör emiş servis valfine veya emme
hattına bağlanabilir. Bu sistemin kontrolü emme hattının belli bir
mesafesine bağlanan bir mekanik termostatla sağlanabilir. Bu
termostatın solenoidi açma sınır sıcaklığı +15/18 °C’ye ayarlanabilir.
