Een tweeluik over hoe de onverwerkte emoties van veel Indië-veteranen mede het leven bepaalden van hun kinderen; de volgende generatie.

1. 6 horizon
zaterdag 3 december 2016 > delimburger.nl
Wietze Boersma het al zijn hele le-
vennietverkroppendaternaterug-
komst uit Indië nooit naar de solda-
ten is omgekeken. Dat de regering
elke vorm van nazorg heeft nagela-
ten. „Binnen veertien dagen was hij
alweeraanhetwerk”,verteldemijn
moeder altijd. Als beroepsmilitair
overigens.
Dat haar vader niet werd gehoord
indertijd, heeft Diena later wel op
zichzelf betrokken. Als verklaring
voor het feit dat zijzelf vroeger, op
school, vaak over zich heen liet lo-
pen en te weinig voor zichzelf op-
kwam. „Ik had altijd maar het ge-
voeldatikernietbijhoordeenniets
voorstelde, voelde me eenzaam en
niet gehoord. Ik was nogal timide,
teruggetrokken en absoluut niet
happy. Toen was dat onbewust na-
tuurlijk, later heb ik die koppeling
met mijn vader wel gemaakt.”
Nietdatzehemofhaarmoederiets
kwalijk neemt. „Ik ben beschermd
opgevoed.” Diena, het oudste kind
thuis,werdwijkverpleegkundigeen
later ook natuurgeneeskundige. Nu
weet ze goed voor zichzelf op te ko-
men en staat ze haar mannetje.
Vader Wietze was gelegerd op
West-Java. Vergeelde foto’s tonen
„Na zo’n aanval gebeurde het wel
eens dat hij twee weken lang hele-
maal niets zei. Iets had hem in zijn
macht, hij was zichzelf niet meer.
Als je hem later vroeg ‘pa, wat is er
gebeurd’, wist hij het zelf ook niet
meer.Hijheefteentijdjehulpgehad
van een psychiater bij Welterhof,
maar toen die met pensioen ging,
liephetvankwaadtoterger.Hijver-
trouwde niemand meer.”
Met alles wat er de voorbije weken
weer is geschrevenover Indië, naar
aanleiding van het boek van Rémy
Limpach, kwam die schoenendoos
weer tevoorschijn. In De Brandende
Kampongs van Generaal Spoor con-
cludeertdehistoricusdatdeNeder-
landsekrijgsmachtinIndiëstructu-
reel en op grote schaal extreem ge-
weld heeft gebruikt. ‘Mishandeling,
martelingenexecutieswarensche-
ring en inslag en niet het resultaat
vanontsporingenvanenkeleindivi-
duen. Geregeld werd de grens van
het oorlogsrecht overschreden’, zo
schrijft Limpach, die onderzoek
deed in archieven, dagboeken en
brieven van soldaten.
„Alles kwam weer naar boven. Zijn
pijn,onzepijn.Zijnverstildverdriet
en woede, ons gevoel van onmacht
dat we hem daar nooit mee hebben
kunnen helpen. We vonden ook een
schriftjewaarinhijallerleizinnetjes
in het Maleis had opgeschreven.
Woorden die je als kind op school
leert: hoe gaat het met u? Heel
vreemd:enerzijdshadieerverdriet
van,anderzijdswaserookeensoort
van heimwee. Onze zoon Guido had
graag met opa nog eens naar Indo-
nesië gewild. Om hem te laten zien
dathetlandisveranderd,daterook
een ander Indië is dan waar hij zijn
traumaopliep.Alstherapieook,zeg
maar. Het is er nooit van gekomen.”
Optafelliggendefoto’suitdeschoe-
nendoos. Sommige lijken bijna ‘va-
kantiekiekjes’. Pittoreske plaatjes
van een dorpje met huizen op palen
in het water. Van hoge, wuivende
palmbomen en lachende kamera-
dendiehetduidelijknaardezinheb-
ben.„Alsjediebeeldenzoziet,moe-
ten er toch ook wel mooie momen-
ten zijn geweest daar.”
Ereteken
Het zou uiteindelijk tot 1997 duren
voordat Smeets senior te horen
krijgt dat hij inderdaad in aanmer-
king komt voor een oorlogspensi-
oen. Dan ook, een halve eeuw na
thuiskomstuitIndië,wordthemals-
nog het ereteken voor Orde en Vre-
de opgespeld. Krap vier jaar nog
kan hij ervan genieten. „Het erete-
ken hangt boven, ingelijst. Daar ligt
ook de bajonet die hij meenam uit
Indië. Doodeng dat ding. Zijn pis-
tool, dat hij altijd zat te poetsen,
heefthijooithieraandeslagergege-
ven, die toen nog zelf slachtte.”
Hoe anders zijn leven eruit had kun-
nen zien als Henk niet de Indië-erfe-
nisvanzijnvadermedeopdeschou-
dershadmoetentorsen?Dievraagis
té direct. Te pijnlijk. Henk begint te
huilen,nietvoorheteersttijdenshet
gesprek. Terugkijkend nu, ziet hij
scherp de overeenkomsten met zijn
vader. Ook Henk vluchtte in zijn
werk. Als tegelzetter. „Dit huis heb-
ben we nog samen gebouwd”, klinkt
het trots, „maar tijd om te praten
was er nooit.”
„Deze jongens, die nooit een jeugd
hebbengehadenvandeeneoorlogin
deanderekwamen,zeverdienenhet
nietdatzenumetzo’nboekalsgroep
worden weggezet. Oorlogsmisdadi-
gers.Ikbenblijdatpaphetnietmeer
hoeftmeetemakenennee,zelfzalik
datboeknooitkopenoflezen.Ikvoel
geen enkele behoefte”, aldus Lucie.
Avontuur
WietzeBoersma(91),geborenenge-
togen in Friesland, was nooit een
prater. In 1946 ging hij op avontuur.
Zo voelde dat. Helpen om de orde en
vrede te bewaren in Indië. Wietze
zou een jaar blijven, het werden er
drie.Laterverteldehijzijnvijfkinde-
rennooitietsoverdatavontuur,dat
eenmaal ter plekke gewoon een ko-
loniale oorlog bleek. „Het is voorbij,
jeverandertertochnietsmeeraan,
was de afweging”, aldus zijn
65-jarige Geleense dochter Diena.
Erkenning
Tot twee jaar geleden Diena’s moe-
der Margien overleed en afgelopen
maand het boek van Limpach ver-
scheen.„Ikhebnognooitzulkeopen
en uitvoerige gesprekken met hem
gehad als nu. Wonderlijk, het komt
allemaal los. Hij praat honderduit.
Eindelijkleerikhemwatbeterken-
nen, zijn gevoelens. Hij voelt het als
een erkenning dat ik, naar aanlei-
dingvanaldienegatievepubliciteit,
namenshemeenbriefnaardekrant
heb gestuurd. Dat had ik nog nooit
gedaan, maar nu moest het, voelde
ik. Ik wilde me namens hem verde-
digen tegen alle beschuldigingen.
Ja, mijn vader diende onder gene-
raal Spoor. Maar, heeft hij me be-
zworen, ik heb daar nooit iemand
neergeschoten en heb nooit zulke
dingen gezien als er nu in dat boek
worden beschreven. Ik kan mezelf
recht in de spiegel aankijken.”
ZoalsLeoSmeetskanookveteraan
Vroegervertelde
mijnvadernooit
overdeoorlog,nu
wel.Honderduit.
Eindelijkleerik
hemkennen,zijn
gevoelensook.
Diena Boersma
W VERVOLG VAN 4-5
Metdat
boek
kwam
allesweer
boven
> delimburger.nl zaterdag 3 december 2016
7horizon
DienadenktterugaanLunteren,
waar ook zij opgroeide. Zoals in
veel andere plaatsen is daar een
Molukse wijk, ontstaan nadat
Nederland onder geopolitieke
druk zijn militairen terugtrok,
de Republik Indonesia erkende,
maargeensteungafaandever-
volgens uitgeroepen Republik
Maluka Selatan. Duizenden
Molukse oud-KNIL-militairen
in de archipel raakten in de
knelenwerdenperschipnaar
Nederland gebracht. Met de
belofte vanuit Den Haag dat
men spoedig weer terug zou
kunnen. Dat kwam er nooit
van.
„Ik had altijd met die mensen te
doen. Zoals ze in barakken woon-
den, de hoop hielden ooit naar huis
te kunnen. Dat had de regering na-
tuurlijk nooit moeten beloven. Be-
loof alleen dingen die je kunt waar-
maken. Lieg mensen niet voor. Zo-
als ze eigenlijk ook hebben gedaan
met de jongens die toen naar Indië
gingen.Ommensentehelpen?Wel-
nee, om de delfstoffen veilig te stel-
len: de economische belangen, dat
was het enige dat telde.”
Derde generatie
Boersma heeft zelf twee kinderen.
Bastiaan, haar oudste zoon, is ge-
trouwd met een Javaanse.
„Weerzo’nschijnbaretoevalligheid.
Zij zeggen altijd, mamma ga toch
eens mee naar Indonesië. Het is er
zo mooi. De Borobudur en Bali. Ik
wilwel,maartwijfelnog.Natuurlijk
weetBastiaanookdatzijnopadaar
nog heeft gevochten. Kennelijk zit
het toch in je genen.” Ze pakt een
houtenbeeldjevandekast.Eensou-
venir dat haar vader zeventig jaar
geledenmeenam.Zekoesterthet,al
is het linkerarmpje in de loop der
tijd verloren geraakt.
Zowel Diena als Henk en Lucie
Smeets hopen dat hun verhaal iets
bijdraagt.Datdeoverheidietszalle-
ren van hoe ze met militairen en ve-
teranen omgaat. Na Indië volgden
Korea, Libanon, Bosnië en Kosovo,
UruzganenIrak.Ookdaarkwamen
jongejongensverkniptvanterugen
ookdieklagendatzenooitgoedzijn
opgevangen. De blauwhelmen van
Dutchbat3dieindeenclaveSrebre-
nicaop11juli1995werdenoverrom-
peld door de troepenmacht van de
Bosnisch-Servische generaal Mla-
dic en niet konden voorkomen dat
achtduizend moslimmannen wer-
denvermoord,eisennugenoegdoe-
ning, omdat ze op een heilloze mis-
sie werden gestuurd. „Ja, er zijn ve-
teranendagennu,maarisernuecht
zoveelveranderd?Steedsweerhet-
zelfdeverhaal,steedsweerdezelfde
fouten”, verzucht Diena.
hem in een pantservoertuig, in ge-
sprek met de lokale bevolking en al
trekkenddoordejungle.Indebuurt
van Bandung werkte hij in een poli-
kliniek, hij ving er de gewonden op.
Hielpdehospik.Hijheefterooknog
een tijdje in een sanatorium gele-
gen, op verdenking besmet te zijn
met tuberculose.
Prachtig land
„Je zou die foto’s eens in kleur moe-
ten kunnen zien, zei mijn vader gis-
teren nog: het is echt zo’n prachtig
land.”TochisWietzenooitmeerte-
rug geweest. „Mijn moeder vond
hettever,durfdenietzolangtevlie-
gen. Nu is hij te oud.”
Die moeder zat tussen 1946 en 1949
drie jaar alleen. „Ze zijn getrouwd
met de handschoen, dat wist ik ook
niet. Zo ging dat toen vaker als een
van beide partners langdurig van
huis was, maar ze hun liefde toch al
wildenbezegelen.Mijnvaderwilde,
toenhijterugkwamuitIndië,eigen-
lijk naar Canada emigreren. Om er
eenstuklandtekopenenteboeren,
maardatwildemijnmoederniet.Zo
werd het Lunteren. Op zijn 55ste
mocht hij met pensioen, dankzij de
Indië-missie, dat dan weer wel.”
Diena Boersma. FOTO ROB OOSTWEGEL
Mijnvaderis
nooitmeerterug
geweestinIndië,
mijnmoeder
vondhettever.
Nuishijteoud.
Diena Boersma
Reageren?
serge.sekhuis@delimburger.nl
Foto’s die Wietze Boersma bewaarde van zijn tijd in Indië.
In het pantservoertuig zit hij derde van links. De bovenste
plaat komt uit de collectie van Leo Smeets. Hij staat zelf
links op die foto. FOTO WIETZE BOERSMA EN LEO SMEETS