Uluslararası Kütüphane ve Bilgi Bilim Felsefesi Sempozyumu Etik: Kuram ve Uygulama. Kastamonu Üniversitesi. 4 Eylül 2014, Kastamonu

1. Üniversitelerdeki Kütüphanecilerin
Meslekî Etik Algısı:
İstanbul’da Bulunan Devlet ve Vakıf
Üniversiteleri Üzerinde Bir İnceleme
Dr. Pervin BEZİRCİ ve Özhan SAĞLIK
İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon
Daire Başkanlığı

2.  Çalışmamızda, İstanbul’daki üniversitelerin
merkez kütüphanelerinde çalışmakta olan
kütüphanecilerin meslekî etik algısı ve meslekî
etik ilkelerine bakışı incelenmeye çalışılmaktadır.
Odak noktası ise Bilgi ve Belge Yönetimi (BBY),
Kütüphanecilik ve Arşivcilik mezunu
kütüphanecilerin görüşleri olmaktadır.

3.  Çalışmamız, kütüphaneciler için oluşturulan meslekî
etik ilkeleri; kütüphanecilere işlerini yapmaları
hususunda kılavuzluk ediyor mu, hizmet veren ve
alan kesimleri koruyor mu gibi sorulara cevap
bulabilmenin yanı sıra, meslekî etik ilkelerinin
kütüphanecilerin ya da bilgi ve belge yöneticilerinin
bir meslek kültürü etrafında toplanmasını
sağlayabilme işlevine duyulan önemin dile getirilmesi
amacıyla kaleme alınmıştır.

4.  Çalışmamız sırasında, İstanbul’daki 47
üniversitenin merkez kütüphanesinde
çalışmakta olan 294 kişiye e-posta atılmış
olup, 103 kişi sorulara cevap vermiştir. Bu
103 kişiden 77 kişi BBY mezunu, 26 kişi ise
diğer bölümler mezunudur. 53 kişi vakıf, 50
kişi ise devlet üniversitesinde çalışmaktadır.

5. Meslek Etiği
 Meslekî etik, iş yaşamında neyin doğru veya yanlış,
neyin iyi ya da kötü olduğu konusunda standartlar
belirleyen, kişilerin davranışlarına yol gösteren ilkeler
bütünü olarak tanımlanabilir. Günümüz toplumlarında
pek çok alanda işbirliği bulunmaktadır. İşbirliğinin
olduğu toplumda insanlar birden fazla faaliyetle
meşgul olup, bu faaliyetler sırasında ortak ilkeler
üzerinden hareket etmektedir.

6.  Ortak ilkeler üzerinden hareket eden insanlar
belirli bir iş veya mesleği icra ederken yol
göstericiliğe ihtiyaç duymaktadır. Bu yol
göstericilik rolünü meslekî etik ilkeleri
üstlenebilmektedir. Meslekî etik ilkeleri, öz-denetim
sayesinde mesleğin kalitesini
yükseltmektedir.

7. Kütüphanecilikte Etik
 Kütüphanecilik etiği, kaynak sağlama,
kataloglama, kullanıcı ilişkileri gibi
kütüphaneciliğin temel hizmetleri üzerine
odaklanmaktadır. Kütüphanecilik etiğinin temel
işlevi bilgiye erişim olarak belirtilebilir. Bununla
birlikte bilgi ve belge yönetimi etiğinin konu
aldığı diğer hususlar düşünce özgürlüğü ve
entelektüel mülkiyet hakkı olmaktadır.

8. Türk Kütüphaneciler Derneği Meslekî Etik
İlkeleri
1. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve diğer uluslararası sözleşmelerle, TKD
Düşünce Özgürlüğü Bildirgesinde yer alan bilgi erişim hakkını, toplumun
tüm bireyleri için savunur ve gereklerini yerine getirmeye çalışırlar.
2. Düşün ve sanat ürünlerine yönelik sansüre karşı çıkar ve düşünce
özgürlüğünü savunurlar.
3. Kullanıcılara hiçbir ayrım gözetmeksizin eşit davranırlar.
4. Mesleki politika ve standartların geliştirilmesinde ve uygulanmasında etkin
çaba harcarlar.

9. 5. Doğru ve yeterli bilgiyi zamanında sunarak, görevini mesleğe değer katacak
biçimde gerçekleştirirler.
6. Telif haklarına saygı duyar ve bu hakları korurlar.
7. Kullanıcıların yaptığı araştırmaların, ödünç aldığı ve/veya yararlandıkları bilgi
kaynaklarının neler olduğunun gizliliğini garanti eder, onların kişisel bilgilerini
yasal gereklilik dışında kimseyle paylaşmazlar.
8. Nesnel verilere dayanmayan, haksız karalamalarla meslek elemanlarının, genel
olarak meslek grubunun ya da bir bilgi merkezinin saygınlığını zedeleyecek
söylem ve davranışlarda bulunmazlar.

10. 9. Mesleki görev ve sorumluluklarını yerine getirirken kişisel
çıkar sağlamazlar.
10. Mesleki işbirliği ve dayanışmaya özen gösterirler.
11. Mesleki gelişimleri konusunda duyarlı davranır, kendilerini
bu açıdan sürekli olarak geliştirir ve bunu hizmetlerine
yansıtırlar.
12. Mesleki ve yönetsel ilişkilerinde adil ve dürüst davranırlar.

11. BBY mezunu olup devlet üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphaneciler ile
vakıf üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphanecilerin etik ve meslekî
etik ilkelerine bakış açıları bakımından kimi benzerlikler ve farklılıklar
bulunmaktadır. Benzerlikler şöyle belirtilebilir:
 Kütüphanelerde yazılı meslekî etik ilkeleri mevcut olmalıdır.
 Etik davranışlar, hizmet kalitesini arttırıp, kurumun işleyişini olumlu
etkilemekte; çalışanların performansını arttırarak kurumun marka değerini
arttırmaktadır.
 İşlerin nasıl yapılacağı hususunda kılavuzluk edecek meslekî etik ilkelerine
ihtiyaç duyulmakta; bu ilkeler meslekî saygınlık bakımından hizmet veren
kesimi, bilgilerinin güvenliği bakımından da hizmet alan kesimi korumalıdır. Bu
türden ilkeler mevcut olduğunda iş doyumu artabilecektir.

12. Şekil 1: Meslekî etik ilkelerinin hazırlanması sürecine çalışanların katılımı ve
hizmet kalitesi
41%
59% Devlet:12
Vakıf:17

13.  Meslekî etik ilkelerinin çalışanların katılımıyla
hazırlanması sonucunda hizmet kalitesinin azalacağını
belirten kütüphaneci sayısının vakıf üniversitelerinde
daha fazla olduğu görülmektedir. Vakıf üniversitesi
kütüphanelerinde bu yönde cevap veren 17 kişiden 8
kişi yönetici, 9 kişi ise kütüphaneci olarak
çalışmaktadır. Devlet üniversitesi kütüphanelerinde
çalışan ve bu soruya aynı yönde cevap veren 12
kütüphaneci olduğu tespit edilmiştir.

14. 43%
57%
Şekil 2: TKD Meslekî Etik İlkelerinin farkındalığı
Devlet:6
Vakıf:8

15.  Vakıf üniversitelerinde çalışan 15, devlet üniversitelerinde çalışan
13 kütüphaneci TKD Meslekî Etik İlkelerinden haberdar olmadığını
belirtmektedir. Bu 28 kütüphaneci arasında 14 kişinin TKD Meslekî
Etik İlkeleri ile ilgili kendilerine sorulan sorular hakkında yorum
yapmadığı görülmektedir. Bu 14 kişinin altısı devlet, sekizi ise
vakıf üniversitelerinde çalışmaktadır. 14 kütüphaneci haberdar
olmadığını belirttiği ilkeler hakkında görüş bildirmektedir. Bu 14
kişinin ise sekizi devlet, altısı vakıf üniversitesi kütüphanelerinde
görev yapmaktadır.

16. Şekil 3: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve hizmet alan kesimin bilgilerinin güvenliği
açısından korunması
40%
60% Devlet:14
Vakıf:21

17.  Vakıf üniversitelerinde TKD Meslekî Etik İlkeleri'nden
haberdar olduğunu belirten 25, devlet üniversitelerinde 24
kütüphaneci bulunmaktadır. Vakıf üniversitesi
kütüphanelerinde çalışan 21 kütüphaneci, ilkelerin hizmet
alan kesimi bilgilerinin güvenliği açısından koruduğunu
belirtirken, devlet üniversitelerinde de 14 kütüphaneci aynı
yönde görüş bildirmektedir.

18. 42%
Şekil 4: TKD Meslekî Etik İlkelerinin kütüphanecilere işlerini nasıl yapacakları
hususunda rehber olması
58%
Devlet:11
Vakıf:15

19.  Vakıf üniversitelerinde çalışan 15 ve devlet üniversitesinde
11 kütüphaneci, TKD Meslekî Etik İlkelerinin kendilerine
işlerini nasıl yapacakları hususunda kılavuzluk ettiğini
belirtmektedir. Bununla birlikte, bu önerme karşısında
kararsız kalanlara bakıldığında ise, devlette 9, vakıf
üniversitelerinde 4 kütüphaneci bulunmaktadır.

20. 73%
27%
Şekil 5: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve kütüphanecilerin meslekî
saygınlık bakımından korunup korunmaması
Devlet:8
Vakıf:3

21.  TKD Meslekî Etik İlkelerinin kütüphanecileri meslekî
saygınlık bakımından korumadığını belirten kütüphaneci
sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu
görülmektedir. Devlet üniversitelerinde çalışan 8, vakıf
üniversitesi kütüphanelerinde ise 3 kütüphaneci ilkelerin
kütüphanecileri meslekî saygınlık bakımından korumadığını
belirtmektedir. Bununla birlikte vakıf üniversitelerinde
ilkelerin kendilerini koruduğunu belirten 15, devlet
üniversitelerinde ise 10 kütüphaneci bulunmaktadır.

22. 42%
58%
Şekil 6: TKD Meslekî Etik İlkeleri ve meslekî itibar
Devlet:13
Vakıf:18

23.  Vakıf üniversitelerinde çalışan 18, devlet üniversitelerinde
ise 13 kütüphaneci ilkelerin mesleğin itibarını yükselttiğini
belirtmektedir. Bununla birlikte, devlet üniversitesi
kütüphanelerinde çalışıp TKD Meslekî Etik İlkelerinin
mesleğin itibarını yükseltmediği şeklinde görüş bildiren 4
kütüphaneci, vakıf üniversitesi kütüphanelerinde ise 1 kişi
bulunmaktadır.

24. 54%
46%
Devlet:21
Vakıf:18
Şekil 7: Kurumların kendi etik ilkelerini (etik kod) oluşturması

25.  TKD’nin temel değerleri hazırlamasından sonra her kurumun etik
ilkelerini (etik kod) kendi hazırlayabileceğini belirten kütüphaneci
sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu görülmektedir.
Devlet üniversitesi kütüphanelerinde 21 kişi, vakıf üniversitesi
kütüphanelerinde ise 18 kişi bu yönde cevap vermektedir. Vakıf
üniversitesi kütüphanecilerinin, devlet üniversitesi
kütüphanelerinde çalışan meslektaşları ile kıyaslandığında, bu
görüşe katılmadığı görülmektedir; 8 vakıf ve 6 devlet üniversitesi
kütüphanecisi bu yönde cevap vermektedir.

26. 52%
48%
Şekil 8: Meslekî etik ilkeleri ve mesleğin marka değeri
Devlet:37
Vakıf:34

27.  Meslekî etik ilkelerinin mesleğin marka değerini
arttırabileceği yönünde görüş bildiren kütüphaneci
sayısının devlet üniversitelerinde daha fazla olduğu
görülmektedir; devlet üniversitelerindeki
kütüphanecilerin tamamı (37 kütüphaneci), vakıf
üniversitelerinde de 34 kütüphaneci bu yönde cevap
vermektedir. 2 kişi katılmıyorum, 4 kişi ise kararsız
yönünde fikir beyan etmektedir.

28. 55%
45%
Şekil 9: Mesleğin marka değerinden memnuniyetsizlik
Devlet:31
Vakıf:25

29.  Devlet üniversitelerindeki kütüphanecilerin mesleğin marka değerinden
memnun olmadığı görülmekte; devlet üniversitelerinde bu yönde cevap
veren 31, vakıf üniversitelerinde ise 25 kütüphaneci bulunmaktadır.
Bununla birlikte bu soru karşısında kararsız kalan kütüphaneci sayısı vakıf
üniversitelerinde daha fazla olmaktadır. Vakıf üniversitesi kütüphanecileri
arasında 10 kişi bu soruda çekimser kalırken, devlet üniversitesi
kütüphanelerinde 3 kişi kararsız kalmaktadır. Mesleğin marka değerinden
memnun olup devlette çalışan 3 kütüphaneci, vakıf üniversitesinde çalışan
5 kütüphaneci bulunmaktadır.

30. 61%
39%
Şekil 10: Aylık gelirden duyulan memnuniyetsizlik
Devlet:22
Vakıf:14

31.  Devlet üniversitesi kütüphanecilerinin aylık gelirinden
memnun olmadığı görülmekte; devlet üniversitesinde
çalışan 22, vakıf üniversitelerinde ise 14 kişi aylık
gelirinden memnun olmadığını ifade etmektedir. Bununla
birlikte vakıf üniversitesi kütüphanecilerinin aylık gelirinden
memnun olduğu belirtilebilir. Vakıf üniversitelerinde aylık
gelirinden memnun olduğunu belirten 18, devlette ise 10
kütüphaneci bulunmaktadır.

32.  Kütüphanecilerin aylık gelirinden memnun olduğu görülmektedir.
 Kütüphaneciler, işyerinde sergilenen etik davranışların hizmet kalitesini arttırıp,
kurumun işleyişini olumlu etkileyeceği, kurumun marka değeri ile çalışanların
performansını yükseltebileceğini ifade etmektedir.
 Çalışanların meslekî etik ilkelerine uyması ve her kütüphanede yazılı ilkelerin
bulunması gerektiği dile getirilmektedir. Bu ilkelerin çalışanların katılımıyla
hazırlanması neticesinde, hizmet kalitesinin artabileceği belirtilmektedir.
 TKD Meslekî Etik İlkeleri'nden haberdar olduğunu belirten kütüphaneciler; TKD
Meslekî Etik İlkeleri'nin, bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi koruduğu,
kendisine kılavuzluk ettiği, hizmet veren kesimi meslekî saygınlık bakımından
koruduğu ile mesleğin itibarını yükselttiğini ifade etmektedir.
Mezuniyet alanına bakılmaksızın vakıf üniversitesi kütüphanelerinde
çalışan 53 kütüphanecinin görüşleri

33.  Kütüphaneciler, işlerini doğru yapmak hususunda kendilerine kılavuzluk edecek
meslekî etik ilkelerine ihtiyaç olabileceğini, bu ilkelerin kurum içerisinde
meslekî saygınlıkları ile bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi
koruması gerektiği, yönlendirici meslekî etik ilkeleri mevcut olduğunda, iş
doyumunun artabileceğini ifade etmektedir.
 Kütüphaneciler, TKD'nin temel meslekî etik ilkeleri hazırladıktan sonra, her
kurumun kendi etik kodunu belirleyebileceğini düşünmektedir.
 Kütüphaneciler, mesleğin marka değerinden memnun olmadığını, meslekî etik
ilkeleri varlığının mesleğin marka değerini arttıracağını dile getirmektedir.

34.  Devlet üniversitesi kütüphanelerinde çalışan kütüphaneciler aylık gelirinden
memnun olmadığı görülmektedir.
 Kütüphaneciler, işyerinde sergilenen etik davranışların hizmet kalitesini arttırıp,
kurumun işleyişini olumlu etkileyeceği ve kurumun marka değeri ile çalışanların
performansını yükseltebileceğini ifade etmektedirler.
 Çalışanların meslekî etik ilkelerine uyması ve her kütüphanede yazılı ilkelerin
bulunması gerektiği, meslekî etik ilkelerinin çalışanların da katılımıyla
hazırlanması neticesinde hizmet kalitesinin artabileceği belirtilmektedir.
BBY mezunu olsun olmasın devlet üniversitesi kütüphanelerinde
çalışan 50 kütüphanecinin görüşleri

35.  İlkelerden haberdar olduğunu belirten kütüphaneciler, TKD Meslekî Etik İlkeleri’nin;
hizmet alan/veren kesimi koruduğu, mesleğin itibarını yükselttiği ve kendilerine
kılavuzluk ettiğini ifade etmektedir.
 Kütüphaneciler kendilerine kılavuzluk edecek meslekî etik ilkelerinin bulunmasının
kurum içerisinde saygınlığı ve bilgilerinin güvenliği açısından hizmet alan kesimi
koruması gerektiğini ve bunun neticesinde iş doyumunun artabileceğini dile
getirmektedir.
 Kütüphaneciler, TKD temel meslekî etik ilkeleri hazırladıktan sonra, her kurumun
kendi etik kodunu belirleyebileceğini, meslekî etik ilkelerinin mesleğin marka
değerini arttırabileceğini ifade etmektedir.
 Kütüphaneciler mesleğin marka değerinden memnun olmadığını belirtmektedir.
Mesleğin marka değerinden memnun olmadığını belirten 34 kişinin 20'si aynı
zamanda aylık gelirinden de memnun olmadığını ifade etmektedir.

36. Sonuç ve Değerlendirme
 BBY mezunlarının 3/1'inden fazlasının (28 kişi) TKD Meslekî Etik
İlkeleri’nden haberdar olmadığını belirtmesi dikkat çekmektedir.
Ayrıca, BBY mezunlarının 3/2'sinden fazlası (56 kişi) mesleğin
marka değerinden memnun olmayıp, bu kişilerin yarısı (28 kişi)
aylık gelirinden de memnun değildir. Bununla birlikte BBY mezunu
olsun olmasın kütüphanecilerin aylık gelirinden ve mesleğin marka
değerinden memnun olmadığı görülmektedir.

37.  İstanbul’daki devlet ve vakıf üniversitelerinin merkez
kütüphanelerinde çalışan kütüphanecilerin etik ve meslekî etik
ilkeleri ile ilgili görüşleri sorulduğunda; kütüphaneciler; etik
davranışların, hizmet kalitesini arttırıp, kurumun işleyişini olumlu
etkilediği ve çalışanların performansını arttırarak kurumun marka
değerini yükselttiğini ifade etmektedir. Bununla birlikte yazılı
meslekî etik ilkelerinin bulunması gerektiğini belirtmektedirler.
Kütüphaneciler kendilerine işlerini nasıl yapacakları hususunda
rehberlik edecek meslekî etik ilkelerine ihtiyaç duymaktadır.

38.  BBY mezunu olup vakıf üniversiteleri ile devlet üniversitelerinde
çalışan kütüphanecilerin etik algıları arasında bir fark olup
olmadığı çalışmanın sorusu olmaktaydı. Çalışma neticesinde bu iki
kesim arasında farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar
neticesinde, TKD’nin oluşturduğu temel değerler ışığında, her
kütüphanenin kendi yapısına göre çalışanlara kılavuzluk edecek
bir Etik Kod hazırlamasının faydalı olacağı kanaati oluşmaktadır.

39.  Meslekî etik ilkeleri, çalışanların iş doyumunu arttırarak hizmet
kalitesi ile kurumların dolayısıyla da mesleğin marka değerinin
yükseltilmesinde önemli katkı sağlayacaktır. Amacına uygun
meslekî etik ilkeleri hazırlanması sonucunda kütüphanelerin
marka değeri artacak, böylelikle kütüphaneler birbirini örnek
alarak işbirliği ve rekabeti geliştirebilecektir. Nihayetinde bu
işbirliği ve rekabet ortak bir meslek kültürü ortamının
oluşabilmesine vesile olacaktır.

40. İletişim için:
 Pervin BEZİRCİ: pervinb@istanbul.edu.tr
 Özhan SAĞLIK:
ozhan.saglik@istanbul.edu.tr