jurnal sains

1. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
65
KEBERKESANAN PROGRAM PEKA DALAM PENGUASAAN
KEMAHIRAN PROSES SAINS BERSEPADU
Sharifah Nor Ashikin S. A. Rahman
Kolej Matrikulasi Pahang Darul Makmur
Rohaida Mohd. Saat
Universiti Malaya
Abstract
Science process skills have been given due emphasis in the science
curriculum for the past 25 years. In fact, acquisition of science process
skills has been one of the aims in science education. These skills are best
acquired through scientific activities which are appropriate to students'
cognitive development level. The aim of this study is to investigate
the effectiveness of 'Pentaksiran Kerja Amali or commonly known as
PEKA, in enhancing the acquisition of integrated science process skills
among Form Four students. A total of 32 students were involved in this
study. An instrument known as Test of Integrated Science Process Skills
II (TISPS II) was used to measure the level of students' acquisition of the
integrated science process skills. The t-test procedure was used and the
results showed there was a significant difference between the means of
the pre and post tests. Students' acquisition of the skills particularly in
formulating hypothesis, defining operationally, designing experiment and
interpreting data improved after they had undergone the PEKA program.
Some implications of the study are also discussed.
PENGENALAN
Penekanan terhadap penguasaan kemahiran saintifik dan bukan semata-mata terhadap
pengetahuan merupakan antara perubahan kurikulum sains yang telah dilakukan.
Pengetahuan sains merupakan hasilan daripada kegiatan ahli sains menyelesaikan
masalah secara saintifik untuk mendapatkan keterangan yang rasional tentang sesuatu
fenomena alam (Harlen, 2000). Pemerolehan pengetahuan sains itu sendiri tidak cukup
menggambarkan sifat celik sains di kalangan pelajar tetapi kemahiran untuk memperoleh
pengetahuan tersebut melalui proses menyelesaikan masalah, merekacipta atau menjana
idea baru menjadi jauh lebih penting. Proses seumpama ini lazimnya menggunakan
pendekatan inkuiri yang memberi peluang pelajar menguasai kemahiran saintifik dan
kemahiran berfikir dalam proses penyelesaian masalah dan aktiviti sains. Kemahiran
saintifik terdiri daripada kemahiran proses sains dan kemahiran manipulatif. Kemahiran
proses sains, seperti yang disaran oleh Science: A Process Approach atau lebih dikenali
sebagai SAPA (American Association for the Advancement of Science (AAAS), 1967)

2. 66
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
telah dibahagikan kepada dua kategori iaitu kemahiran proses sains asas dan kemahiran
proses sains bersepadu. Kemahiran proses sains ialah kemahiran yang membolehkan
pelajar mempersoal sesuatu dan mencari jawapan secara sistematik.
Kemahiran proses sains boleh diperkembangkan melalui aktiviti sains yang
merangkumi aktiviti seperti merekabentuk eksperimen, membuat pemerhatian,
menganalisa data dan membuat kesimpulan. Selain menyeronokkan, aktiviti sains dalam
makmal memberi pengalaman baru serta dapatan tertentu yang mampu memperkukuhkan
pemahaman sesuatu konsep sains. Walau bagaimanapun, aktiviti sains dalam makmal
dan pembentukan sikap positif terhadap sains sering diabaikan. Pengabaian ini boleh
menjejaskan prestasi pelajar dalam mata pelajaran sains. Bagi sistem pendidikan sains di
Malaysia, sejak Kursus Sains Paduan Malaysia (Malaysian Integrated Science Course),
yang diperkenalkan pada tahun 1969, ujian amali sains telah diwajibkan ke atas pelajar
aliran sains yang mengambil mata pelajaran sains tulen iaitu Fizik, Kimia dan Biologi
di peringkat Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) dan Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia
(STPM).
Untuk peringkat SPM, peperiksaan ini berbentuk sumatif di mana pelajar
menduduki ujian tersebut pada penghujung Tingkatan 5. Pada tahun 1980, Lembaga
Peperiksaan Malaysia telah menggariskan beberapa perkara bagi Peperiksaan Amali Sains
ini. Antaranya ialah pelajar tidak perlu mengawal pemboleh ubah atau merekabentuk
eksperimen. Sebaliknya pelajar hanya perlu menjalankan pengiraan mudah, menyatakan
keputusan dalam bentuk jadual dan graf serta membuat kesimpulan. Instrumen pentaksiran
ini didapati tidak menekankan penguasaan kemahiran saintifik, seperti kemahiran
mengeksperimen dan pendekatan inkuiri tidak diamalkan ketika proses pengajaran dan
pembelajaran dijalankan. Akibatnya pelajar tidak menguasai sepenuhnya kebanyakan
kemahiran saintifik (Rohani Ahmad Tarmizi, 1996).
Pentaksiran Kerja Amali Sains
Matlamat Sains KBSM adalah untuk melahirkan pelajar yang berkemampuan
menyelesaikan masalah, membuat keputusan serta berfikiran kritis dan kreatif. Demi
untuk mencapai dan menyerap elemen-elemen ini kepada pelajar, penekanan haras
diberi kepada pemahaman konsep dan penguasaan kemahiran proses sains. Konsep sains
tidak diperoleh secara spontan, sebaliknya terbentuk secara beransur-ansur berdasarkan
pengalaman pelajar yang sentiasa berhadapan dengan berbagai aspek di sekelilingnya
(Stones, 1975). Misalnya pembinaan konsep sains memerlukan pelajar mengalami
pengalaman proses sains (Collete & Chiapetta, 1994).
Pengalaman proses sains yang dimaksudkan boleh diperolehi menerusi aktiviti
tertentu yang mengandungi kaedah atau proses khusus. Stones (1975) turut berpendapat
bahawa guru yang dapat menyediakan atau 'memprogramkan' suatu situasi pengalaman
saintifik kepada pelajar sebenarnya telah berjaya menghasilkan suatu pendekatan terbaik
untuk pelajarnya membina konsep sains.
Kerja amali sememangnya diberi penekanan dalam program KBSM tetapi
pelaksanaannya mungkin kurang menyerlah. Ini mungkin disebabkan terdapat guru
yang merasakan penilaian dalam peperiksaan Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) hanya
mewajarkan sebanyak 10% kepada penilaian kerja amali. Disamping itu juga, pendidik

3. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
67
sains mempersoalkan kesahan kerja amali sedemikian (Klainin, 1988; Millar, 2001).
Oleh yang demikian, program Pentaksiran Kerja Amali atau lebih dikenali sebagai
PEKA telah diperkenalkan oleh Lembaga Peperiksaan Malaysia pada tahun 1999 bagi
menggantikan Peperiksaan Amali Sains SPM bagi mata pelajaran Sains Tulen. PEKA
bertujuan untuk membantu guru merangka pengalaman pelajar yang melibatkan
penggunaan kemahiran proses sains. PEKA juga merupakan instrumen pentaksiran
berasaskan sekolah yang menggunakan pendekatan ‘Rujukan Kriteria' di mana maklumat
tentang penguasaan kemahiran proses sains pelajar sentiasa dikumpul bagi mengetahui
status penguasaan kemahiran proses sains pelajar.
Tinjauan teori-teori pembelajaran menunjukkan bahawa pembelajaran kemahiran
proses sains perlu dimulakan sejak dari awal persekolahan. Menurut teori peringkat
perkembangan kognitif yang dikemukakan oleh Piaget (1964), perkembangan intelek
atau kognitif dalam diri seseorang adalah selari dengan perkembangan urnur. Beliau turut
menjelaskan bahawa perkembangan kognitif kanak-kanak berlaku secara perlahan-lahan
dan memerlukan pengaruh luar. Di sepanjang tempoh perkembangan kognitif itu, banyak
konsep telah pun dibina kesan daripada aktiviti pembelajaran.
Proses pembelajaran berlaku apabila wujud interaksi dengan persekitaran yang
melibatkan unsur rangsangan dan pengalaman langsung (Piaget, 1964). Rangsangan dan
pengalaman langsung merangkumi objek, peristiwa, perlakuan tingkah laku, ciri-ciri, sifat
dan sebagainya. Sesuatu pengalaman atau latihan akan menghasilkan suatu perubahan
yang kekal di dalam tingkah laku atau kebolehan seseorang individu. Kegagalan
menguasai sebarang kemahiran akan membantutkan pembinaan konsep. Sebagai contoh,
pembelajaran sains memerlukan kanak-kanak menjalankan aktiviti melalui pendekatan
seperti inkuiri dan penemuan atau sebagainya. Melalui aktiviti sedemikian akan memaksa
kanak-kanak tersebut menggunakan segala kemahiran yang sedia ada dan seterusnya boleh
menjana kemahiran yang baru.Memandangkan penguasaan terhadap sesuatu kemahiran
mempengaruhi pembinaan konsep di dalam diri individu, maka adalah wajar penguasaan
kemahiran tersebut dinilai dari semasa ke semasa oleh guru.
Mengikut teori yang dikemukakan oleh Piaget (1964), strategi bilik darjah yang
memberi peluang pelajar berinteraksi dengan aktiviti 'hands-on' dan 'student directed
research' akan memberi kesan kepada penguasaan kemahiran proses sains yang lebih
konkrit. Oleh itu, bersesuaian dengan program yang bercirikan 'hands-on' di makmal
sains mahupun di bilik darjah, program PEKA bercirikan secara menyeluruh dari segi
skop dan berteraskan kepada evidence ataupun bukti. PEKA juga berasaskan dimensi
manusia yang boleh dilihat dengan menggunakan pelbagai instrumen seperti kerja amali,
laporan, folio, projek dan laporan lawatan kerja luar atau bahan kajian dari pelbagai
sumber termasuk dari Internet.
Secara keseluruhan, PEKA bertujuan untuk menentukan bahawa pelajar benarbenar menguasai kemahiran saintifik, iaitu kemahiran proses sains dan kemahiran
manipulatif, dan melalui PEKA guru mampu mengetahui tahap penguasaan kemahiran
proses sains pelajar (Lembaga Peperiksaan Malaysia, 1999). Maklumbalas ini akan
membolehkan pelajar memperbaiki penguasaan kemahiran proses sains. PEKA yang
menekankan pentaksiran berasaskan sekolah adalah selari dengan aliran pentaksiran
kerja amali sains di negara-negara lain dan para pendidik sains berpendapat pentaksiran
berasaskan sekolah adalah lebih baik daripada ujian amali (Cheung & Yip, 2004).

4. 68
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
TUJUAN KAJIAN
Apabila PEKA menggantikan Peperiksaan Amali SPM, ramai yang ragu tentang
keberkesanannya. Keberkesanan PEKA ini sudah tentu berkait rapat dengan sejauh
raana pelaksanaan program PEKA di peringkat sekolah, bermula di Tingkatan Empat. la
berpusatkan pelajar dan pentaksiran dilakukan hanya apabila pelajar telah bersedia untuk
ditaksir, iaitu selepas mereka mengalami dalam sesuatu perkara yang hendak ditaksir
oleh guru. Persoalannya, mampukah PEKA meningkatkan penguasaan kemahiran proses
sains di kalangan pelajar? Oleh yang demikian, tujuan kajian ini adalah untuk meninjau
sejauhmana pelaksanaan Program PEKA di peringkat sekolah memberi kesan terhadap
penguasaan kemahiran proses sains bersepadu; khususnya kemahiran membuat hipotesis,
mendefinisi secara operasi, mengawal pemboleh ubah, mereka bentuk eksperimen,
mentafsir eksperimen dan mentafsir maklumat.
Kajian ini menggunakan "reka bentuk pra ujian dan pasca ujian satu kumpulan"
{one-group pre-test and post-test design). Walaupun rekabentuk kajian ini adalah satu
rekabentuk yang lemah, ia terpaksa diterima pakai memandangkan semua pelajar di
peringkat sekolah menengah atas di negara ini telah menjalani program PEKA. Oleh itu,
adalah mustahil untuk mendapatkan pelajar yang tidak menjalani program PEKA untuk
dijadikan kumpulan kawalan bagi rekabentuk kajian yang mempunyai kesahan yang lebih
tinggi. Kekangan ini merupakan satu batasan bagi kajian ini.
Secara khusus, kajian ini cuba menjawab soalan berikut:
1. Adakah terdapat perbezaan yang signifikan dalam penguasaan kemahiran proses
sains bersepadu sebelum dan selepas melalui program PEKA, di kalangan pelajar
Tingkatan Empat aliran sains?
2. Adakah terdapat perbezaan yang signifikan dalam penguasaan kemahiran proses
sains bagi setiap lima kategori kemahiran proses sains bersepadu antara sebelum dan
selepas menjalani program PEKA?
Subjek Kajian
Kajian ini melibatkan subjek kajian yang terdiri daripada 32 orang pelajar perempuan
Tingkatan Empat dari sebuah sekolah kebangsaan di Kuantan, Pahang, dalam aliran
Sains Tulen. Sekolah ini telah disaran oleh pihak Jabatan Pelajaran Negeri Pahang
memandangkan sekolah ini telah terbukti menjalankan Program PEKA seperti yang
dihasratkan oleh Kementerian Pelajaran. Kesemua pelajar ini dimestikan mengambil
ketiga-tiga mata pelajaran Kimia, Biologi dan Fizik. Kajian ini tidak mengkaji terhadap
penguasaan kemahiran proses sains bagi setiap mata pelajaran tersebut, tetapi mengkajinya
secara menyeluruh. Pelajar yang dipilih terdiri daripada kelas aliran sains yang mana
mereka telah mendapat pangkat A bagi mata pelajaran Sains dan Matematik dalam
peperiksaan PMR. Pelajar perempuan telah dipilih kerana sememangnya sekolah tersebut
adalah sebuah sekolah perempuan.

5. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
69
Instrumen Kajian
Dalam kajian ini, instrumen yang digunakan ialah Ujian Kemahiran Proses Sains
Bersepadu (TISPS II). Instrumen ini adalah untuk mengukur penguasaan kemahiran
proses sains bersepadu, khususnya bagi kemahiran membuat hipotesis, mendefinisi secara
operasi, mengawal pemboleh ubah, mereka bentuk eksperimen, dan mentafsir maklumat.
TISPS II digunakan untuk mengukur dan menilai penguasaan kemahiran proses sains
yang diperolehi pelajar sepanjang pembelajaran mereka di sekolah dan tiada tertumpu
kepada sesuatu mata pelajaran sains tulen tetapi diuji secara menyeluruh, Ujian tersebut
mengandungi 36 item yang terdiri dari kelima-lima kemahiran proses sains bersepadu.
Instrumen ini telah dialih bahasa dan telah digunakan oleh Tan (1993) dalam
kajiannya. Instrumen ini mempunyai kebolehpercayaan yang agak tinggi iaitu .82, dan
mempunyai kesahan dalaman KR-20 pada julat .385 hingga .367. Ini bermakna bahawa
item dalam instrumen ini adalah homogen dan tekal untuk mengukur kemahiran proses
sains bersepadu.
Prosedur Kajian
Pra-ujian telah dijalankan di awal tahun kajian dijalankan iaitu sebaik sahaja pelajar
masuk ke Tingkatan Empat. Pra-ujian menggunakan TISPS II diberikan kepada kesemua
32 orang subjek semasa waktu mata pelajaran Kimia dan masa yang diambil oleh pelajar
ialah 60 minit. Setelah subjek melalui program PEKA selama tujuh bulan, ujian pasca
diberikan kepada mereka dalam waktu mata pelajaran Biologi. Kedua-dua ujian pra dan
pasca ditadbir oleh pengkaji sendiri dengan bantuan salah seorang guru sains sekolah
tersebut. Data yang diperoleh kemudian dianalisa.
KEPUTUSAN ANALISIS
Prosedur ujian-r telah digunakan untuk membandingkan perbezaan min antara skor praujian dengan skor pasca-ujian bagi menentukan penguasaan kemahiran proses sains di
kalangan pelajar sebelum dan selepas melalui Program PEKA selama tujuh bulan.
Keputusan analisis data dibincangkan mengikut subtopik di bawah ini:
Perbandingan Tahap Penguasaan Kemahiran Proses Sains Sebelum dan Selepas
Menjalani Program PEKA
Jadual 1 menunjukkan peratusan min skor TISPS II dalam ujian pos adalah lebih tinggi
dari min skor yang diperolehi oleh kumpulan yang sama. Dari peratusan min skor ujian
pra iaitu 52.75% dengan sisihan piawai 3.14, dan ujian pasca 76.30% dengan sisihan
piawai 3.48, maka terdapat peningkatan sebanyak 23.55% lebih tinggi dalam ujian pasca
daripada ujian pra. Secara umumnya keputusan ini menunjukkan setelah pelajar menjalani
program PEKA, penguasaan kemahiran proses sains mereka bertambah baik.

6. 70
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
Jadual l
Min dan Slsihan Piawai dalam Pencapaian TISPS II
Min Skor(%)
N
Sisihan Piawai
Pra Ujian
52.75
32
3.14
Pasca Ujian
76.30
32
3.68
Untuk menentukan perbezaan skor sampel berpasangan dari pasangan pra-ujian dan
pasca-ujian setelah menjalani program PEKA, ujian-t telah dijalankan dan ditunjukkan
dalam Jadual 2.
Jadual 2
Ujian-t dan Skor Min bagi Pra-ujian dan Pasca-ujian
Pasangan
Min
t
df
sig. (2-hujung)
nilai p
Pra-ujian dan
Pasca-Ujian
-8.500
- 10.061*
31
p< .001
* Signifikan pada aras keertianp < .001.
Berdasarkan Jadual 2, terdapat perbezaan yang signifikan anatara pra-ujian dengan pascaujian dengan nilai t = - 10.061, pada aras keertian p<.00l. Ini bermaksud penguasaan
kemahiran proses sains pelajar selepas menjalani program PEKA adalah jauh lebih baik.
Dengan ini dapat diandaikan bahawa terdapat peningkatan dalam penguasaan kemahiran
proses sains di kalangan pelajar Tingkatan Empat aliran sains tulen yang telah menjalani
program PEKA di sekolah yang dikaji.
Penguasaan Kemahiran Proses Sains Bersepadu Mengikut Lima Kategori Kemahiran
Proses Sains Sebelum Dan Selepas Menjalani Program PEKA
Tahap penguasaan kemahiran proses sains bersepadu secara individu (lima kategori)
dan keseluruhan juga dikenal pasti dalam kajian ini. Subjek dikategorikan kepada
"penguasaan" (mastery) atau "bukan penguasaan" (non-mastery) berdasarkan "twothird rule" sebagaimana yang dicadangkan oleh Chan (1984) dan Lee (1991). Kaedah
pengskoran ini ditunjukkan dalam Jadual 3.

7. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
71
Jadual 3
Pengskoran Kemahiran Proses Sains Bersepadu Berdasarkan "Two-third Rule"
Kemahiran Proses
Sains Bersepadu
Membuat hipotesis
Mendefinisi secara
operasi
Mengawal pemboleh
ubah
Bilangan
Soalan
Skor
Maksimum
Mat Skor Kategori
Penguasaan
Julat Skor Kategori
Bukan Penguasaan
9
9
6-9
0-5
69
69
4-6
0-3
6-9
0-5
Merekabentuk
eksperimen
6
6
4-6
0-3
Mentafsir maklumat
6
6
4-6
0-3
Kemahiran
keseluruhan
36
36
24-36
0-23
Berdasarkan Jadual 3, pelajar harus memperolehi sekurang-kurangnya 4 markah dari 6
markah untuk dikategorikan sebagai menguasai kemahiran mendefinisi secara operasi,
merekabentuk eksperimen dan mentafsir maklumat; 6 markah dari 9 untuk dikategorikan
sebagai menguasai kemahiran mengformulasi hipotesis dan mengawal pemboleh ubah
dan sekurang-kurangnya 24 markah dari 36 markah dalam TISPS II bagi dikategorikan
sebagai menguasai kemahiran proses sains bersepadu.

8. 72
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
Jadual 4
Perbandingan Tahap Penguasaan Pelajar Mengikut Kategori Kemahiran Proses Sains
Bersepadu bagi Pra-Ujian dan Pasca-Ujian
Kemahiran Proses
Sains Bersepadu
Bilangan
Soalan
Skor
Maksimum
% dalam Julat
Penguasaan pra
/ pasca (bil.)
% dalam Julat Bukan
Penguasaan pra /
pasca (bil.)
Membuat hipotesis
9
9
12.5 / 65.6
(4/21)
87.5 / 34.4
(28/11)
Mendefinisi secara
operasi
6
6
15.6/68.8
(5 / 22)
84.4/31.2
(27 /10)
Mengawal pemboleh
ubah
9
9
46.8 /100
(15/32)
53.2/0
(17/0)
Merekabentuk
eksperimen
6
6
21.8/84.4
(7/27)
78.2/15.6
(25/5)
Mentafsir maklumat
6
6
84.4 / 93.4
(27 / 30)
15.6/6.6
(5/2)
Kemahiran
keseluruhan
36
36
36.2 / 82.4
(24-36)
63.8 /17.6
(0-23)
Bagi menentukan taburan peratusan penguasaan pelajar terhadap kemahiran proses sains
bersepadu dalam pra-ujian dan pasca-ujian, tahap penguasaan dan bukan penguasaan
ditentukan berdasarkan kaedah 'two third rule' dan statistik deskriptif dalam bentuk
peratusan taburan digunakan. Dari Jadual 4 dan Rajah 1, peratusan pelajar yang berada
dalam julat menguasai kemahiran proses sains adalah meningkat bagi keseluruhan kelimalima kategori kemahiran proses sains; peningkatan yang paling tinggi adalah bagi kategori
mengawal pemboleh ubah dengan peningkatan sebanyak 53.2%.

9. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
73
Rajah 1:Perbandingan tahap penguasaan kemahiran proses sains
bersepadu mengikut kategori
Dapatan juga menunjukkan kesemua pelajar (100%) telah menguasai kemahiran mengawal
pemboleh ubah setelah menjalani program PEKAdan menunjukkan peningkatan sebanyak
53.2%. Penguasaan kemahiran membuat hipotesis di kalangan pelajar juga menunjukkan
peningkatan yang tinggi iaitu sebanyak 53.1% antara pra-ujian dan pasca-ujian bagi
pelajar yang berada dalam julat penguasaan.
operasi dan kemahiran merekabentuk eksperimen. Peratus peningkatan adalah 53.2%
bagi kemahiran mendefinisi secara operasi dan 62.6% bagi kemahiran merekabentuk
eksperimen. Perbezaan peningkatan paling sedikit adalah bagi penguasaan kemahiran
mentafsir maklumat, iaitu 9% sahaja; seramai 84.4% telah berada pada tahap penguasaan
dalam pra-ujian dan 93.4% dalam pasca-ujian. Perbezaan yang sedikit dalam peningkatan
kemahiran ini disebabkan oleh peratusan pelajar yang telah menguasai kemahiran ini
adalah tinggi sebelum menjalani program PEKA.
Perbandingan man skor, sisihan piawai dan peratusan min bagi penguasaan
kemahiran proses sains mengikut kategori kemahiran proses sains bersepadu sebelum
dan selepas menjalani program PEKA ditunjukkan dalam Jadual 5.

10. 74
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
Jadual5
Skor Maksimum, Min Skor, Sisihan Piawai dan Peratusan Min Kemahiran Proses Sains
Bersepadu bagi Pra-ujian dan Pasca-ujian
Kemahiran Proses
Sains Bersepadu
Skor
Mak
MinUjian
Pra / Pasca
Sisihan Piawai
Ujian Pra /
Pasca
Min (%)
Ujian Pra /
Pasca
Nilai f (2hujung)
df=31
Membuat
hipotesis
9
4.16/6,16
1.35/1.63
46.2/ 68.4
-5.75*
Mendefinisi secara
operasi
6
2.22/4.22
1.21/1.21
37.0/70.3
-6.96*
Mengawal pemboleh
ubah
9
5.19/7.53
1.55 /1.05
57.7 / 83.7
-6.17*
6
2.72 / 4.56
1.08/1.63
45.3 / 76.0
-7.75*
6
4.66/4.88
.75/1.10
77.7/81.33
-1.02*
36
18.95 / 27.35
5.94/6.57
52.8/75.95
Merekabentuk
eksperimen
Mentafsir maklumat
Kemahiran
keseluruhan
* signifikan pada aras keertian p< .001
Berdasarkan Jadual 5, subjek memperolehi 46.2% untuk pra-ujian dan 68.4% untuk pascaujian bagi kemahiran membuat hipotesis; bagi kemahiran proses sains mendefinisi secara
operasi adalah 37% bagi pra-ujian dan 70.3% bagi pasca-ujian; manakala bagi kemahiran
mengawal pemboleh ubah, subjek mendapat 57.7% bagi pra-ujian dan 83.7% bagi pascaujian; bagi kemahiran merekabentuk eksperimen pula, subjek telah memperoleh 45.3%
dalam pra-ujian dan 76.0% dalam pasca-ujian; dan akhir sekali, bagi kemahiran mentafsir
maklumat subjek memperolehi 77.7% bagi pra-ujian dan 81.33% bagi pasca-ujian.
Teknik ujian-? digunakan untuk membandingkan min penguasaan bagi setiap
kategori kemahiran proses sains sebelum dan selepas menjalani program PEKA.
Berdasarkan Jadual 5, terdapat perbezaan yang signifikan antara pra-ujian dan pasca-ujian
bagi kategori kemahiran membuat hipotesis, dengan nilai t=-5.15, pada aras keertian p <
.001. Nilai t bagi kategori kemahiran secara turutan, mendefinisi secara operasi, mengawal
pemboleh ubah, merekabentuk eksperimen dan mentafsir maklumat masing-masing ialah
-6.96, -6.17, -7.75 dan -1.02. Kesemua nilai t adalah signifikan pada aras keertian p < .001.
Ini bermakna terdapat perbezaan yang signifikan antara penguasaan bagi setiap kategori
kemahiran proses sains bersepadu pelajar sebelum menjalani program PEKA dan selepas
menjalani program PEKA.

11. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
75
RUMUSAN DAN PERBINCANGAN
Dapatan kajian ini dapat memberi sedikit gambaran tentang pengaruh program PEKA
terhadap penguasaan kemahiran proses sains di kalangan pelajar Tingkatan Empat.
Walau bagaimanapun, dapatan kajian ini hams diinterpretasi secara berhati-hati dengan
mengambil kira kelemahan reka bentuk kajian ini, iaitu kajian ini tidak mempunyai
kumpulan pelajar kawalan. Ini tidak dapat dielakkan kerana kesemua pelajar aliran Sains
Tulen di Malaysia telah diwajibkan mengambil PEKA sebagai penilaian Pencapaian
Kemahiran Proses Sains untuk persijilan SPM mereka. Oleh yang demikian, sememangnya
tiada pelajar yang terkecuali daripada menjalani PEKA.
Secara keseluruhan, dapatan kajian menunjukkan bahawa terdapat peningkatan
penguasaan kemahiran proses sains di kalangan pelajar Tingkatan Empat aliran sains.
Dapat dibuat kesimpulan bahawa terdapat peningkatan penguasaan dalam semua kategori
kemahiran proses sains bersepadu yang dikaji setelah pelajar menjalani program PEKA.
Dapatan kajian telah menunjukkan, secara keseluruhannya, terdapat perbezaan
signifikan dalam penguasaan kemahiran proses sains bersepadu dengan nilai t =-10.06
pada aras keertian p< .001 selepas pelajar menjalani program PEKA. Peratusan min
penguasan kemahiran proses sains secara keseluruhan dalam ujian pra ialah 52.75% dan
terdapat peningkatan dalam ujan pasca iaitu peratusan min ialah 76.30%. Ini bermakna
penguasaan kemahiran proses sains bersepadu telah meningkat di kalangan pelajar yang
telah menjalani program PEKA di sekolah ini.
Peningkatan yang paling rendah adalah dalam kemahiran mentafsir maklumat.
Jika dibandingkan antara peratus yang berada dalam julat penguasaan dalam pra-ujian
adalah 84.4% iaitu satu nilai yang sangat tinggi dan pasca-ujian adalah 93.4%. Ini
menyebabkan perbezaan peratus peningkatan yang berada dalam tahap penguasan adalah
keeil. Kemungkinan juga pelajar telah menguasai kemahiran mi 4i peringkat sekolah
menengah rendah iaitu selepas Penilaian Menengah Rendah (PMR) tahun 2003. Mereka
perkembangan kognitif (Piaget, 1964). Menurut Piaget, pelajar yang berada dalam operasi
formal dapat menguasai pemikiran abstrak dalam kemahiran proses sains bersepadu
dengan syarat pelajar tersebut telah menguasai sepenuhnya kemahiran asas sains, iaitu
kemahiran memerhati, mengelas, menginferens, meramal, berkomunikasi, mengukur
menggunakan nombor dan menggunakan perhubungan ruang dan masa, seperti yang
diklasifikasi oleh kurikulum SAPA (AAAS, 1967). Tambahan pula subjek kajian telah
pun didedahkan kemahiran ini sejak di sekolah rendah lagi. Apabila mereka di Tingkatan
Empat, kemahiran ini diperkukuhkan lagi melalui Program PEKA.
Dapatan kajian inj adalah selari dengan kajian Tan (1993) yang mendapati
kemahiran mentafsir maklumat merupakan pencapaian tertinggi iaitu peratusan minnya
ialah 73.5%. Dapatan dari kajian ini juga mendapati peratusan min bagi kemahiran
mentafsir maklumat juga adalah tertinggi iaitu 77.7% bagi pra-ujian dan kedua tertinggi
dengan 81.33% dalam pasca-ujian.
Berdasarkan dapatan kajian ini, boleh diandaikan bahawa Program PEKA adalah
berkesan dalam meningkatkan penguasaan kemahiran proses sains bersepadu. Seperti
yang telah dibincangkan, Program PEKA adalah satu jenis pentaksiran berasaskan
sekolah di mana program ini melibatkan suatu proses pengumpulan maklumat pelajar

12. 76
Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
secara berterusan. Maklumat ini bukan sahaja memberi indikator kepada guru tentang
pengajarannya, tetapi juga kepada pelajar tentang kemajuan mereka.
Peperiksaan Amali Sains yang diamalkan sebelum PEKA diperkenalkan sering
mendapat kritikan khususnya dari segi kesahan dan keberkesanannya. Kajian oleh
Cheong dan Wang (1976) dan Chan (1984) mendapati pelajar gagal menguasai kemahiran
proses sains semasa Peperiksaan Amali Sains diamalkan sebagai mod pentaksiran kerja
amali sains. Dapatan kajian ini menunjukkan bahawa jika Program PEKA dilaksanakan
seperti yang disarankan dalam Buku Panduan PEKA (Lembaga Peperiksaan Malaysia,
1999), program ini mampu memberi kesan yang memberangsangkan, khususnya dari
segi peningkatan penguasaan kemahiran proses sains. Walau bagaimanapun, pelaksanaan
Program PEKA mempunyai kekangannya sendiri dan isu ini tidak akan dibincangkan di
sini kerana ianya diluar skop kajian.
PENUTUP
Kajian ini telah meninjau keberkesanan pelaksanaan Program PEKA di sebuah sekolah
menengah. Hasil kajian telah memberikan beberapa implikasi dalam pembelajaran dan
pengajaran mata pelajaran sains dan penguasaan kemahiran proses sains. Kajian lanjutan
mungkin boleh dijalankan bagi mengkaji kesan PEKA terhadap kemahiran proses
sains yang lain. Kajian seumpama ini penting demi mempertingkatkan pengajaran dan
pembelajaran mata pelajaran sains dan penguasaan kemahiran proses sains khasnya,
semoga hasrat negara untuk menyediakan masyarakat celik sains tercapai.
RUJUKAN
American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1967). Science: A
process approach. New York: Ginn. Chan, S. G. (1984). Acquisition of science
process skills among Form IV students in Kota
Bharu. Disertasi Sarjana Pendidikan yang tidak diterbitkan, Universiti Malaya,
Kuala Lumpur. Cheong, S. Y., & Wang, C. S. (1976). Teacher perceptions of the
objectives of science
learning. Journal of Educational Research, 6, 57-66. Cheung, D., & Yip, D.Y.
(2004). How science teachers' concerns about school-based
assessment of practical work vary with time: The Hong Kong experience. Research
in Science and Technological Education, 22(2), 153-169. Collete, A. T., &
Chiappeta, E. L. (1994). Science instruction in the middle and secondary
schools. New York: Macmillan. Duncan, A., & Dunn, W. (1991). What primary
teachers should know about assessment.
London: Hodder & Stoughton. Harlen, W. (2000). Teaching, learning &
assessing science 5-12 (Ed. 3). London:
Chapman. Klainin, S. (1988). Practical work and science education 1. Dim P.
Fernsham (Ed.).
Development and dilemmas in science education (ms. 169-188). London: Falmer.

13. Jurnal Pendidikan 2005, Universiti Malaya
77
Lee, L. L. (1991). Acquisition of science process skills and its relationship to cognitive
development. Disertasi Sarjana Pendidikan yang tidak diterbitkan, Universiti
Malaya, Kuala Lumpur.
Lembaga Peperiksaan Malaysia. (1999). Panduan PEKA Biologi untuk Peperiksaan SPM
1999 dan SPM 2000. Kuala Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia.
Millar, R. (2001, Februari 1). Teaching and learning science through practical work.
Kertas kerja yang dibentangkan di Nordlab-DK Seminar, Copenhagen, Denmark
Piaget, J. (1964). Cognitive development in children: Development and learning. Journal
of Research in Science Teaching, 2,176-186.
Pusat Perkembangan Kurikulum. (1993). Laporan kajian pelaksanaan Penilaian
Kemajuan Berasaskan Sekolah di sekolah rendah. Kuala Lumpur: Kementerian
Pendidikan Malaysia.
Rohani Ahmad Tarmizi (1996, September). Kemahiran Sains pelajar KBSM. Kertas kerja
yang dibentangkan dalam Seminar Kebangsaan Penilaian KBSM: Isu dan hala tuju
strategik ke arah abad 21. Institut Aminuddin Baki, Genting Highlands, Pahang
Darul Makmur.
Stones, E. (1975). An introduction to educational psychology. London: English Language
Book Society. Tan, Y. K. (1993). Acquisition of integrated science process skills and its
relationships with cognitive styles of Form Four science students. Disertasi
Sarjana Pendidikan yang tidak diterbitkan, Universiti Malaya, Kuala Lumpur.