anatomy physiology yoga education course ghantali ghatkopar thane Diploma

1. 1
MçjçÇjj®çvçç Jç kçÀç³ç&Mççm$ç
MçjçÇjj®çvççMççm$ççlç (Anatomy) MçjçÇjç®ççÇ mçbHçÓCç& j®çvçç, l³ççlççÇuç Yççiç Jç l³çç Yççiççb®çç SkçÀcçíkçÀçbMççÇ mçbyçbOç ³ççb®çç çÆJç®ççj kçíÀuçç
pççlççí. JçÌÐçkçÀMççm$ç Jç Dççjçíi³çMççm$ç ³ççbmççjK³çç %ççvçMççKççb®³çç DçY³ççmççþçÇ MçjçÇjj®çvçí®çç DçY³ççmç cçÓuçYçÓlç Dçmçlççí.
MçjçÇjkçÀç³ç&Mççm$ççlç (Physiology) mçbHçÓCç& MçjçÇj箳çç içáblççiçáblççÇ®³çç vçÌmççÆiç&kçÀ kçÀç³ç&ÒçCççuççÇ®çç DçY³ççmç kçíÀuçç pççlççí. ³ççcçO³çí
MçjçÇjçblçiç&lç jçmçç³ççÆvçkçÀ, çÆJçÐçálçd DçççÆCç Flçj vçÌmççÆiç&kçÀ Iç[çcççí[çR®çç DçY³ççmç DçblçYçá&lç Dççní. cççvçJççÇ pççÇJçvçç®çç Giçcç DçççÆCç
çÆJçkçÀçmç (GlHççÆÊç, çqmLçlççÇ, uç³ç) ³ççb®çç Guçiç[ç uççJçC³çç®çç Òç³çlvç ní Mççm$ç kçÀjlç Dçmçlçí.
ÒçççÆ®çvç kçÀçUçlççÇuç MçjçÇjj®çvçç Jç kçÀç³çç&Mççm$çç®çí %ççvç Dçblç:ÒçíjCçílçÓvç çÆcçUçuçíuçí nçílçí. DçvçáYçÓlççÇlçÓvç ní %ççvç çÆcçUlç Dçmçu³ççvçí
lçí J³ççqkçwlçmççHçí#ç Dçmçí. Dçç³çáJçxoçcçO³çí, çÆJçMçí<çlç: mçáÞçálç mçbçÆnlçímççjK³çç ûçbLççbcçO³çí MçjçÇjj®çvçí®çç çÆJç®ççj kçíÀuçíuçç Dçç{Ulççí.
Òçç®ççÇvç kçÀçUçlç j®çvçç Jç kçÀç³ç& ³ççb®çç Hçb®çkçÀçíMç, vçç[îçç, ÒççCç, ®ç¬çÀ Fl³ççoçÇ mçbkçÀuHçvççb®³çç cççO³çcççlçÓvç SkçÀçÆ$çlç kçÀç³ç&içlç çÆJç®ççj
kçíÀuçíuçç Dçç{Ulççí.
DççOçáçÆvçkçÀ çÆJç%ççvç ní JçmlçáçÆvçÿ / lçkç&ÀçÆvçÿ (Analytical / Rational) Dççní. Hçb®çíçÆvê³ççb®³çç cççHç&Àlç çÆcçUCççN³çç mçbJçíovçç,
lçmçí®ç mçÓ#cçoMç&kçÀ Jç Flçj ³çb$çlçHççmçC³ççb®³çç cççO³çcççlçÓvç ³çç Mççm$ççb®çç mçKççíuçHçCçí DçY³ççmç kçíÀuçç içíuçç Dççní. mççí³ççÇmççþçÇ
MçjçÇjj®çvçç Jç kçÀç³ç& Dçmçç JçíiçJçíiçUîçç MççKççb®çç DçY³ççmç kçÀjlç Dçmçlççvçç ³çç oçívnçÇ yççyççÇ SkçÀçÆ$çlç®ç Dççnílç ³çç®çí Yççvç þíJçuçí
pççlçí. j®çvçícçáUí kçÀç³ç& Iç[lç Dçmçlçí DçççÆCç kçÀç³çç&mççþçÇ®ç j®çvçç nçílç Dçmçlçí.
mJçmçbj#çCç Jç JçbMçmççlçl³ç nçÇ mçJç& mçpççÇJççb®ççÇ cçÓuçYçÓlç uç#çCçí Dççnílç. cççvçJç Jç Flçj mçpççÇJççbcçO³çí ³çç cçÓuçYçÓlç ÒçíjCçç mççjK³çç®ç
Dçç{Ulççlç.
Dççnçj çÆvçêç Yç³çcçÌLçávçb®ç ~ mççcççv³çcçílçlçd HçMçáçÆYç vçjçCççcçd ~
yçááद्धिçÆn& lçí<ççb DççÆOçkçÀçí çÆJçMçí<ç: ~ yçáद्धिçÆJç&çÆnvç: HçMçáçÆYç: mçcççvç: ~~
बुद्धि ní cçvçá<³çÒççC³çç®çí ÒçcçáKç JçÌçÆMçÿîç DçççÆCç JçíiçUíHçCç Dççní.
1. nçuç®ççuç, YççíJçlççu箳çç JççlççJçjCççlççÇuç yçouççb®ççÇ pççCççÇJç Jç l³ççÒçcççCçí mJçlç:cçO³çí yçouç Iç[çÆJçC³çç®ççÇ #çcçlçç.
2. Hççí<çCçç®ççÇ çqmLçlççÇ kçÀç³çcç þíJçCçí.
3. Òçpçvçvç#çcçlçç,
nçÇ mççÆpçJççb®ççÇ ÒçcçáKç uç#çCçí Dççnílç.
mçJç& mççÆpçJççbcçOççÇuç mJçlçb$çHçCçí kçÀç³ç&içlç Dçmçuçíuçí uçnçvççlç uçnçvç SkçÀkçÀ HçíMççÇ ní Dççní. HçíMççÇ®³çç kçÀç³çç&mççþçÇ Gpçç& uççiçlçí.
ÒççCçJçç³çÓ®³çç mçnç³³ççvçí kçÀyççxokçíÀ, cçío DçççÆCç ÒççÆLçvççb®çí Hç=Lç:kçÀjCç kçÀªvç lççÇ çÆcçUçÆJçC³çç®ççÇ #çcçlçç HçíMççÇcçO³çí Dçmçlçí. HçíMççÇ®³çç
kçÀç³çç&lçÓvç çÆvçcçç&Cç nçíCççjçÇ jçmçç³ççÆvçkçÀ êJ³çí HçíMççÇ®³çç yççníj Dçmçuçíu³çç êçJççlç GlmççÆpç&lç nçílççlç. ÒççCçJçç³çÓ, iuçÓkçÀçípç, DççÆcçvççí
Dççcuçí, cçío Jç Flçj jçmçç³ççÆvçkçÀ jíCçÓb®çç mçlçlç HçájJçþç nçíCçí HçíMççRmççþçÇ Dçl³ççJçM³çkçÀ Dçmçlçí.
MçjçÇjçlççÇuç yçnálçíkçÀ mçJç& DçJç³çJççblç HçíMççR®ççÇ GlHçÊççÇ, çqmLçlççÇ DçççÆCç uç³ç nçÇ ÒççƬçÀ³çç mçlçlç mçá© Dçmçlçí. kçÀç³çç&lççÇuç yçouççbÒçcççCçí
mJçlç:cçO³çí yçouç Iç[JçÓvç DççCçC³çç®ççÇ #çcçlççmçáOoç kçÀçnçÇ HçíMççRcçO³çí Dçmçlçí. HçÓCç& Jçç{ Pççuçíu³çç cççvçJççÇ MçjçÇjçlç mçácççjí SkçÀ kçÀçíìçÇ
HçíMççÇ Dçmçlççlç. MçjçÇjçlççÇuç Òçl³çíkçÀ DçJç³çJç箳çç kçÀç³çç&uçç DçvçákçÓÀuç DçMççÇ l³çç l³çç HçíMççR®ççÇ çÆJççÆMçÿ DçMççÇ j®çvçç Dçmçlçí.

2. 2
आकृती 1: अॅद्धिमल सेलचा क्रॉस सेक्शि
आकृती 2: मािवी शरीरातील द्धवद्धवध प्रकारच्या पेशी
SkçÀmççjKçí þjççÆJçkçÀ kçÀç³ç& kçÀjCççN³çç HçíMççR®³çç mçcçánçuçç GlççÇ Dçmçí cnCçlççlç. DçMçç DçvçíkçÀ GlççR®çç mçcççJçíMç Òçl³çíkçÀ DçJç³çJççcçO³çí
Dçmçlççí. SkçÀç®ç þjççÆJçkçÀ ÒçkçÀçj®çí kçÀç³ç& kçÀjCççN³çç DçJç³çJççb®ççÇ çÆcçUÓvç mçbmLçç yçvçlçí.

3. 3
आकृती 3: अवयव तयार करणारे ऊतक
cççvçJççÇ MçjçÇjç®çí cçáK³çlç: MççÇj, Oç[ DçççÆCç nçlç-Hçç³ç Dçmçí lççÇvç ÒçcçáKç çÆJçYççiç Dççnílç. kçÀJçìçÇ, Tj DçççÆCç Goj ³çç ÒçcçáKç
HççíkçÀUîçç Dççnílç.
आकृती 4: मािवी शरीरातील तीि प्रमुख पोकळी
MçjçÇjçlççÇuç mçbmLççb®çç JçíiçJçíiçUç DçY³ççmç kçíÀJçU mççí³ççÇmççþçÇ kçíÀuçç pççlççí. Jçmlçálç: ³çç mçJç& mçbmLççb®çí kçÀç³ç& SkçÀçÆ$çlçHçCçí Jç
mçámçÓ$çlçívçí mçá© Dçmçlçí DçççÆCç ³çç mçbmLçç SkçÀcçíkçÀçbJçj DçJçuçbyçÓvç Dçmçlççlç.
MçjçÇjç®çí kçÀç³ç& içáblççiçáblççÇ®çí Dççní Jç l³çç®çç SkçÀcçíkçÀçbMççÇ ³ççíi³ç cçíU Dçmçlççí. yççnîç, lçmçí®ç DççblççÆjkçÀ JççlççJçjCççMççÇ DçvçáªHç Dçmçí®ç
MçjçÇj箳çç kçÀç³çç&®çí mJçªHç Dççní. MçjçÇjçlççÇuç DççblççÆjkçÀ mçblçáuçvç mçlçlç jçKçuçí pççlçí.
MçjçÇjj®çvçç DçççÆCç kçÀç³ç& ³ççbcçO³çí mçlçlç®çí vççlçí Dçmçlçí.j®çvçç nçÇ lçáuçvçívçí DççÆOçkçÀ çqmLçj Dçmçlçí. j®çvçílç yçouç Iç[Óvç ³çç³çuçç
yçjç®ç kçÀçuççJçOççÇ uççiçlççí. kçÀç³ç& ní l³ççcççvççvçí DççÆOçkçÀ ®çuç Dçmçlçí. içjpçíÒçcççCçí kçÀç³çç&lç ³ççíi³ç yçouç nçílç Dçmçlççlç. kçÀç³ç&
yçouççcçáUí j®çvççyçouç DçMççÇ Iç[çcççí[nçÇ kçÀçnçÇ JçíUç nçílçí.
कवटी
(क्रॅद्धियल पोकळी)
छाती (ऊर)
(थोरॅद्धसक पोकळी)
उदर
(एब्डोद्धमिल पोकळी)

4. 4
Òçl³çíkçÀ HçíMççÇmlçjçJçj ®ç³ççHç®ç³ç nçÇ ÒççƬçÀ³çç mçlçlç mçá© Dçmçlçí. vçJççÇvç êJ³ç lç³ççj nçíCçb Jç l³çç®çç vççMç nçíCçí nçÇ mçlçlç®ççÇ ÒççƬçÀ³çç
mçbHçÓCç& MçjçÇjçlç mçá© Dçmçlçí. F[ç Jç çÆHç[ç ³çç ³ççÌçÆiçkçÀ mçbkçÀuHçvççnçÇ DçMçç®ç ÒçkçÀçj®³çç Dççnílç. yç´ïçç (çÆvçcçç&CçMçkçwlççÇ), çÆJç<Cçá
(çqmLçlççÇMçkçwlççÇ) Jç çÆMçJç (uç³çMçkçwlççÇ) nçÇ lçÊJçí mçbHçÓCç& çÆJçéççlç lçmçí®ç MçjçÇjçlçnçÇ kçÀç³ç&jlç Dçmçlççlç.
mçJç& HçíMççR®³çç kçÀç³çç&mççþçÇ mçlçlç ÒççCçJçç³çÓ®³çç HçájJçþîçç®ççÇ DççJçM³çkçÀlçç Dçmçlçí. cçWoÓuçç nçíCççjç ÒççCçJçç³çÓ®çç HçájJçþç 3-4
çÆcççÆvçìçbHçí#çç DççÆOçkçÀ yçbo Pççu³ççmç, cçWoÓHçíMççÇ kçÀç³çc箳çç çÆvçkçÀçcççÇ nçílççlç.
éçmçvç, DççÆYçmçjCç ³çç ÒççƬçÀ³çç mJçç³çÊçHçCçí, pççCççÇJçíçÆMçJçç³ç mçá© Dçmçlççlç. Kçjí lçj mçbmLççb®ççÇ çÆJçYççiçCççÇ çÆvçmçiç& kçÀjlç vççnçÇ lçj
DççHçCç®ç DçY³ççmç箳çç mççí³ççÇkçÀjlçç kçÀjlççí. l³ççb®³çç kçÀç³çç&®ççÇ çÆJçYççiçCççÇ JçíiçJçíiçUîçç kçÀHH³ççbÒçcççCçí vçmçÓvç ní kçÀç³ç& SkçÀcçíkçÀçbMççÇ
içáblçuçíuçí Dçmçlçí.
MçjçÇjMççm$ç箳çç DçY³ççmççlççÇuç ÒçcçáKç mçbmLçç KççuççÇuçÒçcççCçí :
• DççqmLç Jç DççqmLç mvçç³çÓ mçbmLçç : MçjçjÇ ç®³çç nçuç®ççuççRMççÇ mçbyçbçÆOçlç.
• cçppçç Jç Dçblç:ñççJççÇ ûçbLççÇ mçbmLçç : mçbHçÓCç& शरीरा®çí mçb®ççuçvç Jç çÆvç³çb$çCç.
• Hç®çvç Jç Glmçpç&vç mçbmLçç : DçVçûçnCç, Gpçç& çÆvççÆcç&lççÇ, ìçkçÀçT êJ³ç MçjçÇjçyççníj ìçkçÀCçí.
• ªçÆOçjççÆYçmçjCç mçbmLçç: Hççí<çkçÀ Jç oÓçÆ<çlç êJ³ççb®çí Jçnvç
• uççÆmçkçÀç Jç jçíiçÒççÆlçkçÀçj mçbmLçç: yçç¿ç Dçç¬çÀcçCççHççmçÓvç yç®ççJç
• Hçávç©lHççovç mçbmLçç : JçbMçmççlçl³ç jçKçCçí.
cççvçJçpççlç nçÇ Flçj mçpççÇJççbHçí#çç JçÌçÆMçäîçHçÓCç& Dççní. mJçÊJçç®ççÇ pççCççÇJç ní mçJçç&lç cççíþí JçÌçÆMçÿîç cççCçmççlç Dççní. l³çç®çyçjçíyçj
³çç pççCççÇJçí®ççÇ pççCççÇJçnçÇ cçvçá<³çÒççC³ççlç Dçmçlçí.
cçvç ní cççCçmçç®çí SkçÀ cçnÊJçç®çí JçÌçÆMçÿîç Dççní. cçvç箳çç kçÀç³çç&mççþçÇ cçWoÓ®ççÇ DççJçM³çkçÀlçç DçmçuççÇ lçjçÇ kçÀçíCçl³ççnçÇ YççÌçÆlçkçÀ
DçJç³çJççHçí#çç cçvç DççÆOçkçÀ içáblççiçáblççÇ®çí Dççní. l³çç®çyçjçíyçj cçvç çÆkçbÀJçç MçjçÇj JçíiçJçíiçUí vççnçÇlç ní uç#ççlç IçíCçí DççJçM³çkçÀ Dççní.
cnCçÓvç®ç DççÆuçkçÀ[çÇuç kçÀçUçlççÇuç DçY³ççmçkçÀ cçvç-MçjçÇj DçMççÇ SkçÀçÆ$çlç mçbkçÀuHçvçç JççHçª uççiçuçí Dççnílç. cçç$ç Òç®ççÇvç Yççjlççdzç
lçÊJç%ç cçç$ç MçjçÇj-cçvç- बुद्धि DçççÆCç l³ççHçuççÇkçÀ[çÇuç JççmlçJçç®ççnçÇ çÆJç®ççj kçÀjlç nçílçí nínçÇ uç#ççlç I³çç³çuçç nJçí.
³ççíiçmççOçvçícçáUí MçjçÇjj®çvçílç Jç çÆJçMçí<çlç: kçÀç³çç&cçO³çí yçouç Iç[Óvç ³çílç Dçmçlççlç. HçÓJçça®³çç kçÀçUçÇ $çÝ<ççÇ-cçávççRvçç Dçblç:Òç%çívçí
³çççÆJç<ç³ççÇ %ççvç Pççuçíuçí nçílçí. DçuççÇkçÀ[çÇuç DççHçuççÇ çÆMç#çCçHçOolççÇ DççÆOçkçÀ JçmlçáçÆvçÿ, lçkç&ÀçÆvçÿ HçOolççÇ®ççÇ Dççní. cnCçÓvç®ç
DççHçuççÇ çÆJç®ççj kçÀjC³çç®ççÇ Hç×lçnçÇ lçMçç®ç ÒçkçÀçj®ççÇ Dççní. l³ççcçO³çí %ççvçWçÆê³ççb®³çç cççO³çcççlçÓvç DçvçáYçJç DççHçCç Içílççí. cnCçÓvç®ç
DççOçáçÆvçkçÀ ³çáiççlç ³ççíiç-DçY³ççmçkçÀçbvçç DçççÆCç çÆJçMçí<çlç: YççJççÇ ³ççíiççÆMç#çkçÀçbvçç ³çç çÆJç<ç³çç®ççÇ cçççÆnlççÇ DçmçCçí içjpçí®çí®ç Dççní.
Dççmçvçí kçÀjlççvçç lççCç, Hçá{í / cççiçí JçUçÆJçCçí, HççÇU oíCçí Fl³ççoçÇ MççjçÇçÆjkçÀ Içìvçç nçílç Dçmçlççlç. Dççmçvç-ÒççCçç³ççcçcçO³çí
MçjçÇjçlççÇuç çÆJççÆJçOç HççíkçÀUîççbcçO³çí Içvç-$çÝCç oçyç lç³ççj nçílç Dçmçlççí. Mçáद्धि çƬçÀ³ççb®çí MççjçÇçÆjkçÀ mlçjçbJçj HççÆjCççcç nçílç Dçmçlççlç.
MçjçÇj j®çvçç DçççÆCç kçÀç³çç&®ççÇ cçççÆnlççÇ Dçmçu³ççmç ní mçJç& DççHçCç DççÆOçkçÀ ®ççbiçuçí DçvçáYçJçÓ MçkçÀlççí DçççÆCç Dçmçç DçvçáYçJç Dçmçu³ççmç
mççOçkçÀçbHç³ç¥lç lççí Hççínçí®ççÆJçCçí mççíHçí pççlçí.
³ççíiççÆMç#çkçÀ HçoçÆJçkçÀç DçY³çç¬çÀcççcçO³çí cnCçÓvç®ç ³çç çÆJç<ç³çç®çç DçblçYçç&Jç mçJç&®ç mçbmLççbcçO³çí kçíÀuçç pççlççí. ³çç çÆJç<ç³çç®çç DçY³ççmç
kçÀjlççvçç JçjçÇuç çÆJçJçí®çvçç®çí Yççvç DçmçCçí DççJçM³çkçÀ Dççní.
- - - X - - -