1. IKT LABURPENAK
SABA Taldea
Hona hemen, kurtsoan zehar landutako gaiekin
erlazionaturiko liburuxken laburpenak. Guztiak
dokumentu batean txertatu ditugu
Sara Mansilla, Beñat Martiarena, Amaia Martin, Ane
Mujika eta Mikel Motos
2013, urtarrila

2. AURKIBIDEA
1. CÓMO ENFRENTARSE A LOS JETAS Y A LOS PASOTAS........................................ 4
2. LA SOCIEDAD DE LA INFORMACIÓN, LAS TECNOLOGÍAS Y LA EDUCACIÓN .... 7
3. LA TECNOLOGÍA EDUCATIVA COMO DISCIPLINA PEDAGÓGICA ........................ 10
4. MARCO ESTRATÉGICO DE EUSKADI ANTE LA SOCIEDAD DE LA
INFORMACIÓN EN LA ESCUELA. .................................................................................... 11
5. POLÍTICAS EUROPEAS SOBRE BUENAS PRÁCTICAS SOBRE TIC EN LA
ESCUELA. ............................................................................................................................ 12
6. DE TECNOLOGÍAS DE LA INFORMACIÓN Y LA COMUNICACIÓN A RECURSOS
EDUCATIVOS ...................................................................................................................... 13
7. LA TECNOLOGIA EDUCATIVA EN UN MUNDO TECNOLOGIZADO ....................... 15
8. ESCUELA 2.0: ¿ALGO MÁS QUE UNA ETIQUETA? .................................................. 16
9. ORGANIZACIÓN EDUCATIVA DE LOS MEDIOS Y RECURSOS TECNOLÓGICOS
............................................................................................................................................... 16
10. ESKOLA 2.0 .................................................................................................................... 21
11. HARDWARE ETA SOFTWARE .................................................................................... 23
12. TEKNOLOGIA ETA IKASKUNTZA PENTSAMENDUARENTZAK ESKOLETAKO
IKASGELETAN..................................................................................................................... 24
13. IKASKUNTZA KOLABORATIBOAK ETA IKT-AK ....................................................... 26
2

3. 14. ZER DA WEB 2.0? HEZKUNTZARAKO BURUTAPENAK, TEKNOLOGIA ETA
INPLIKAZIOAK ..................................................................................................................... 32
15. APRENDIZAJE COLABORATIVO APOYADO POR COMPUTADOR: UNA
PERSPECTIVA HISTÓRICA. ............................................................................................. 36
16. HEZKUNTZA OBJEKTU DIGITALEN DISEINU ETA GARAPENA: PROGRAMA
INSTITUZIONALAK. ............................................................................................................ 40
17. HOD “HEZTEKO OBJEKTU DIGITALA” ...................................................................... 41
3

4. CÓMO ENFRENTARSE A LOS JETAS Y A LOS PASOTAS
Maiz, ikastean zuk bezain beste interes duten lankideak aurkituko dituzu.
Noiz behinka, ordea, zailtasunak sortzen dituztenak ere bai. Jarraian zenbait
aholku praktiko aipatuko zaizkizu egoera horri aurre egiteko.
Hasteko, imajina ezazu 3 lankide dituzula: Maria, Enrike eta Diego. Maria
langilea da, ez da bereziki ona arazoak argitzen, baina asko saiatzen da eta
beti prest dago gauzak egiteko, hala nola irakasleari laguntza eskatzeko. Enrike
haserrarazlea da. Mutil hona da baina inoiz ez du bere lana egokia izan dadin
esfortzurik egiten. Lan bat erdipurdi entregatzeko arazorik ez du, ezta aste
bukaera telebista ikusten pasatzen duela onartzekorik ere. Azkenik, Diego,
lehen momentutik arazo bat izan da. Ikus ditzagun Diegok egiten dituen hainbat
gauza:
Lehen bilerak iragartzean Diego ez zen azaldu, lanpetuta zegoela
esanaz.
Gutxitan entregatzen du lanaren bere zatia, eta egiten duen
gehienetan gaizki dago. Begi bistakoa da denbora minimoa eskaintzen
diola lanari.
Inoiz ez du telefonoa hartzen. Aurpegira esatean, inongo deirik ez
duela jaso dio. E-mail bat bidaltzean ez duela erantzun dio lanpeturik
zegoelako.
Bileretara askotan ez da joaten. Joango dela zin egiten du baina ez
du betetzen.
Ondo idazteko gai da, baina ez du inoiz ganorazko lan bat entregatzen.
Borradoreak galtzen ditu, ez du errepasatzen, datuen tablak ahazten ditu
edo benetako lardaskeriak egiten ditu, hala nola ekuazioak eskuz idatzi.
Ahalik eta lan gutxien ematen zaio entregatzeko azken datan dena ondo
egon dadin.
4

5. Etengabe kexatzen da aste neketsu edo liburu eta irakasleetaz.
Hasieran pena ematen zizun, baina orain Diego zuetaz
aprobetxatzen ari dela pentsatzen hasia zara.
Bere lanarekin dituzuen arazoak aipatzean, bere buruarekiko
segurtasunarekin erantzuten du. Arazoak besteen erruz direla dio. Hain
konbentzituta dio askotan arrazoi duela pentsatu duzula.
Azkenean, irakaslearengana joatea erabakitzen duzue. Talde osoaren
aurrean, irakasleak Diegori galdetu eta honek era zintzo eta sinesgarri batean
ezer ulertzen ez duela erantzuten dio. Irakasleak arazoa komunikazio falta dela
dio. Enrike, Maria eta zu lanpetuta eta minduta zaudetela ikusten du eta Diego
zer esan ez dakiela. Irakasleak denen errua dela dio (Diegorena gutxien,
agian).
Ondorioa: Zure lankideek eta zuk duzue Diegoren karga guztia. Zuen nota
berberak lortzen ari da bere lanaren zatia egin gabe. Hori bai, irakaslearen
aurrean denok gaizki uztea lortu du.
Taldeak gaizki egin duena: Ixiltzea
Lehenengo momentutik arazo guztiak ixildu eta lana bukatzera mugatu
zarete. Aurpegia dutenek, taldearengatik edozer egingo duzula dakite. Gainera,
geroz eta gehiago arduratu orduan eta gehiago aprobetxatuko dira Unibertsitate
ikasketetan eta bizitzan. Horrelakoak ixiltzen pertsona hauek diren bezalakoak
izaten laguntzen ari zara.
Taldeak egin izan behar lukeena: errebotatu
Garrantzitsua da arazoetaz kexatzea, ondorioak berak ordaindu ditzan eta
ez zuk. Ez onartu inoiz aurpegia duen baten akusazio, kexa edo kritikarik.
Erakutsi onartu ditzakezun jokaerek muga dutela. Ikus dezagun taldeak egin
izan behar lukeena:
5

6. Bileretako asintentzia faltek axolagabe bat dela jakinarazi behar
zintuzten. Kritikei kontra eginaz eta etxera joateko presaka azaldu
zen? Hauek ezaugarri nahastezinak dira. Norbaitek esan beharko lioke
bileretarako denbora aurkitu ezean irakaslearekin hitz egin beharko
lukeela.
Diegok bere zatia egin ezean, lanean ez da bere izenik jarriko. (
Zailtasunak kasualak badira, laguntza eskeiniko zaio). Irakasle askok
onartzen dute taldeko kide bat bota ezkero, lana berak bakarrik egitea.
Irakasleari planteatu erabaki hau.
Kalitaterik gabeko lan bat ematean, ez dela egokia esan behar zaio,
eta ondorioz, bere izena ez dela lanean agertuko. Bere kexek ez dute
axola: zuen posizioan mantendu. Jarraitzen badu, irakasleari erakutsi
bere lana.
Hasieratik egin hau dena, ez utzi Diegori bentaja hartzen ( kurtso
erdialdean, denok frustraturik eta erreakzionatzeko denborarik gabe
zaudetenean).
Deiei erantzun ezean, ez galdu denbora. E-mailak egokiak dira bidali
direla frogatzeko (irakasleari kopia bat bidaltzeak ondorio positiboak
ditu).
Diego bezalako jendea manipulatzaile handia da. Bere arazoek amaierarik
ez dutela ohartzean, kurtso amaiera izango da eta datorren kurtsoan beste
talde batekin berdina egiteko prest egongo da. Gelditu manipulazio hauek
ahalik eta azkarren.
Enrike, axolagabea.
Diegotaz hitz egin dugun arren, Enrikek ez du bere lanaren karga asumitu.
Gogoratu zu zeu nekaturik eta motibaziorik gabe zaudenean telebistaren
aurrean esertzen zaren momentua (axolagabe bat zer den hobeto ulertu
dezakezu orain). Enrike bezalako pertsonei aurre egiteko onena Diegorekin
bezala jokatzea da. Axolagabeak aurpegia dutenak bezain manipulatzaileak ez
diren arren, zure mugak proban jarriko dituzte.
Inoiz ez zait gustatu jendeak egin behar duena esatea.
6

7. Eztabaidak gustuko ez dituen horietako bazara, ondo etorriko zaizu
aurpegia duten eta axolagabea den jendea taldean izatea, zure izaerako
elementu garrantzitsu bat landuko baituzu: sendotasuna.
Aurrerago, bizitza pertsonal eta profesionalean.
Axolagabeak onberak dira nolabait esateko. Egoera normaldu ahal izango
duzu maiz, eta lagunak izatera ere iritsi daitezke. Aurpegia dutenak, ordea, oso
ezberdinak dira: min handia egin dezakete.
LA SOCIEDAD DE LA INFORMACIÓN, LAS TECNOLOGÍAS Y LA
EDUCACIÓN
(Manuel Area Moreira)
Informazio gizarteari buruzko hitzaldiak
XX.mendearen azken laurdenean eta herrialde garatuenetan
kokatzen da “hirugarren industrializazio iraultza” deiturikoa. Produkzio
ekonomikoaren estruktura eta prozesuak goitik behera aldatzea
ekarri zuen eta gaur egun ere eragina du. Informazioaren
digitalizazioa gaur egungo iraultza tekniko-kulturala da.
Honez gain, globalizazioa egungo fenomeno historiko
esanguratsuenetakoa da. Teknologien agerpena baino askoz ere
lehenago eratzen hasi zen prozesua da (Asia, Hego Amerika edo
Afrikatik Europara eraginkortasun handiz ekarri ziren lehengaiak XVIII
eta XIX.mendeetan).
Teknologiak ez dira globalizazioaren kausa, prozesu honen azkartasun
motore bezala jokatzen dute.
Informazio gizarteari buruzko hitzaldiak:
Hitzaldi merkantilista. Hazkuntza ekonomiko handian eta
teknologia digitaletan oinarritutako merkatu bat da informazioaren
gizartea.
7

8. Hitzaldi kritiko-politikoa. Teknologia digitalek giza-,sozial-
garapenaren zerbitzuan egon behar dute, eta ez mundu kapitalistako
korporazio industrial handien interesen arabera kontrolatuta.
Hitzaldi teknozentrista. Teknologia digitala ongizatez beteriko
gizarte eraginkorrago baten panazea bezala ageri da.
Hitzaldi apokaliptikoa. IKT-ek kulturaren modelo humanistaren
eta modernitatearen idealen eta baloreen amaiera dakartzate.
IKT-en efektu sozial eta kulturalen argitasunak eta itzala.
Teknologia digitalen alderdi atsegina:
Efektu esanguratsuenetako bat pertsonen arteko komunikazioa
hobetzen duela da, lekuak eta denborak zerikusia izan gabe.
Komunikazioa sinkronikoa ( bat-batekoa) edo asinkronikoa ( mezua
bidali eta denbora bat pasa ostean jasotzen da) izan daiteke.
Bestalde, teknologiek informazio kantitate handia eskeintzen digute,
informazioz betetako gizarte batean bizi gara. Honi esker, gure inguruko
informazioaz gain kanpokoaz ere jakin dezakegu, eta sare ezberdinen
bidez liburutegi, zentro, instituzio eta asoziazio ezberdinak bisitatu
ditzakegu.
Beste efektu aipagarri batzuk azkartasuna eta eraginkortasuna dira.
Gaur egun, edozein momentuan kontsultak edo transferentziak egin
ditzakegu, Internet zerbitzua izanez gero.
Teknologien alde txarrak:
Gure gizartea teknologiaren menpe dagoela esan beharrik ere ez dago.
Makina digitalik gabe ez dabil. Honen ondorioz: birus edo akats informatiko
posibleei beldurra, ziberterroristen erasoei ere bai, hainbat serbidoreei
erasoak...
Bestalde, komunikazioenganako kontrola aipatu behar da. Herrialde
gehienetako gazteek arropa berdina jazten dute, musika berdina entzun,
jolasak, pelikulak...hau da, komunikazio baliabideei dagokienez esperientzia
8

9. berberak dituzte.
Gainera, teknologia berriak eta informazioa eskuratzeko posibilitate
materialen menpe gaude. Teknologia dutenen eta ez dutenen arteko
ezberdintasun honi “ebaki digitala” deitzen zaio.
Teknologiaren nonahikotasunak sorturiko ikaskuntza arazoak
Teknologia berrienganako egokitzapena oso azkar eman da. Honek
teknologiaren alorrean konpetentzia instrumental, cognitibo eta
jarrerak eskuratzeko esfortzu handia eskatu du eta abiadura bizian.
Egin ezean, “analfabeto teknologikoak” izan gintezke.
Gainera, hainbesteko informazio kopuruak desinformaziorantz
eraman gaitzake, hau da, geroz eta informazio gehiago izan informazio
horrek esanahia galtzen du. Ondorioz, pertsonak beharrezkoa ez
dena eta nabarmena edo garrantzitsuena dena bereizten hezi behar
dira.
Bestalde, teknologia berriek modelo zaharrarekin hausten dute;
irudia, soinua, hipertestua publikazio forma ezberdinean azaltzen
dira. Forma tradizionalak sekuentzialak diren bezala ( pelikula bat,
liburu bat...), teknologia berriek informazioa ez dute sekuentzialki
almazenatzen.
Beste aldaketa bat lanbideetako formazioan eman da. Forma eta
estruktura berriak sortu dira, herremienta eta instrumentu gehiago
daude eta lan baldintzak hobetu dira kasu askotan ( etxean lan egitea
), baita lanpostu gehiago sortu ere ( diseinu grafikoa,
programadoreak...).
Hezkuntza sisteman oso mantso sartu dira teknologia berriak,
gizartean oso azkar moldatzen ari ziren bitartean. Eskola askok
oraindik ez dute nahiko teknologia.
Hezkuntzaren erronkak teknologia digital berrien aurrean
9

10. Hezkuntza-,eta kultur-sisteman teknologia berriak integratzea,
kurrikulumeko eduki kulturalak birplanteatuz. Honek inbertsio ekonomiko handia
eskatzen du.
Hezkuntzan helburu eta metodoak berrestrukturatu. Rol berriak irakasle
etaikasleentzat.
Informazioa zabaldu ordenadoreen sareen bidez: teleformazioa.
Hezkuntza ez-formalaren ekintzak garatu: alfabetizazio teknologikoa
garapen sozial eta komunitariorako.
Formazio okupazionala errebisatu eta birplanteatu teknologia berriek
eragindago exigentzia soziolaboralen aurrean.
LA TECNOLOGÍA EDUCATIVA COMO DISCIPLINA
PEDAGÓGICA
(Manuel Area Moreira)
Teknologia hezitzailearen eraiketa disziplina pedagogiko bezala
XX.mendean.
Jatorria. 40. hamarkadako formazio militar estatu batuarra.
50 eta 60. hamarkadan. Ikus-entzunezkoarenganako lilura eta
influentzia konduktista.
70.hamarkadan. Enfoke tekniko-razionala irakaskuntzaren diseinu eta
ebaluaziorako.
80 eta 90.hamarkadan. Irakaskuntzarenganako perspektiba
teknokrataren krisia eta teknologia digitalen aplikaziorako interesa
sortzea.
XXI. Mendearen hasiera. Eklektizismo teorikoa eta tesis
postmodernoen influentzia.
Teknologia hezitzailearen birkontzeptualizazioa perspektiba
multidisziplinar eta zientzia sozialen kritika batetik.
10

11. Gaur egun, Teknologia hezitzaileen ikerketa alorra IKT-en eta
hezkuntzaren erlazio eta interakzioak dira. Tesi hau modu kritiko eta
arrazional batean onartzeak zera esan nahi du, edozein hezkuntza arazo
posizio teknikoaz gain posizio ideologikotik ere begiratu behar dela,
hezkuntzaren esanahi eta gizartearen aldaketen alderditik.
Teknologia hezitzailea Espainian. Bere jatorria eta garapenaren
errepaso labur bat.
Teknologia hezitzailea “Ley General de Educacion” (1970)-en bitartez
iristen da Espainira, baita ICEen ( Institutos de Ciencias de la Educación) eta
honen “Tecnología Educativa” deituriko banaketen bitartez, ikus-entzunezkoak
irakaskuntzan erabiltzeaz arduratzen direnak. Era berean, disziplina honi
buruzko hainbat liburu argitaratzen hasten dira eta pixkanaka-pixkanaka
pedagogoen formazio planetan sartzen hasten da.
80.hamarkadan, Hezkuntza Ministerioak bideraturiko hainbat programa
hezitzaileri esker bultzada handia ematen zaio alor honi, baita hainbat
komunitate autonomoetako planei esker, ordenagailuak eskola-sisteman
sartzeaz arduratzen direnak (“Plan de Informática Educativa”, “Plan Vasco de
Informática Educativa”...).
MARCO ESTRATÉGICO DE EUSKADI ANTE LA SOCIEDAD DE
LA INFORMACIÓN EN LA ESCUELA.
(Daniel Losada Iglesias)
Gizartearen eraldaketak hainbat izan dira XX. mendetik baina azken
urteotan aldaketa horiek oso nabarmenak izan dira. Aldaketa nabarmen
horietako nagusiena informazio eta komunikazio teknologiek hartu dituzten
balorea izan da.
11

12. Tresna hauek eskola ingurunean sartzeko abiapuntua Europan hasi zen
1994an Bangemann informearekin eta ordutik ekimen edo poiektu desberdinak
jarri dira martxan Europa mailan:
Europa la vanguardia de la comunicación (1996); Estrategia Lisboa
(1999);eEurope (2000); Elearning eContenidos (2000); eta Iniciativa
2010(2005).
Europa mailan, eEuropa (2000) proiektua martxan zegoela Espainian
Plan Info XXI (2000) proiektua jarri zen martxan. Ondoren hurrengo ekimenak
sortu ziren, baina Espainia mailan: Comision Soto (2003); Educación.es (2004);
Avanz@ (2005); LOE (2006);Avanz@; eta Escuela 2.0 (2009-2013).
Europa eta Espainia mailan informazio eta komunikazio gizartea
eraikitzen ari zirenez, Euskadin ere horrelako gizartea eraikitzeko beharra
zegoen. Horretarako ondorengo proiektuak sortu ziren: Iniciativa 2000 tres
(1999); Plan premia (2000-2004);PESI (2002); Plan premia II (2004tik aurrera);
Dekretua 175/2007(2007); Premia III (2009); PESI II (2010); Modelo de
madurez tecnológica de centro educativo (2010); ESKOLA 2.0 (2010)
etaGaratu plana (2010).
Nahiz eta proiektu guzti hauek izen desberdinak eduki, guztien helburu
orokorra IKT-ak hezkuntza eremuan sartzea da, hau da, tresna berri hauek
eskolan sartu eta ikasteko eta irakasteko tresna ezinbestekoak bihurtzea.
POLÍTICAS EUROPEAS SOBRE BUENAS PRÁCTICAS SOBRE
TIC EN LA ESCUELA.
(Joaquín Paredes Labra)
Gizartean aldaketak ematen diren einean, hezkuntza politikak aldatu
beharra izan du. Horregatik, IKT-ak hezkuntza sisteman sartzeko ekimena
12

13. hausnarketa garaikidea dela esan daiteke. 70eko hamarkadan eman zen IKT-
ak hezkuntza sisteman sartzearen sorrera. Ordutik, behar desberdinak sortzen
joan ziren eta horregatik helburu desberdinak zituzten tresnak sortzen joan
ziren.
Informazio eta komunikazio teknologien erabilera egokia eskolan zein
diren zehaztuko dituzten politikak ondorengo hiru alderdien araberakoa izango
dira:
Herrialde bakoitzak IKT-en inguruan jarraitzen dituen prozedurak,
erabiltzen dituen ezagutzak eta emaitzak ebaluatzeko erabiltzen
dituzten irizpideak.
IKT-en arrakastan eragiten duten politiken berrikuntzak.
Erabiltzaileek sortzen dituzten berrikuntzak nola erantzuten dieten
hezkuntza sistemak eskatzen dituen behar berriei.
Nazio bakoitzak dituen politikekin alderatuta, Europak proposatu
dituen politikak desberdinak eta anitzagoak dira, elkarbizitza
eraikitzeko politikak, enpresa, gizarte eta politika pedagogikoak
barnean hartzen dituelako.
DE TECNOLOGÍAS DE LA INFORMACIÓN Y LA
COMUNICACIÓN A RECURSOS EDUCATIVOS
(Juana Mª Sancho Gil)
IKT-ak gure gizarteko ezinbesteko hezkuntza baliabide bihurtu dira
azken urteotan. IKT-ak gure bizitzan sartzeak hiru ondorio nagusi izan dituzte:
interesen egituraren aldaketa, sinboloen esanahien aldaketa eta
komunitatearen berezko izatearen aldaketa. Teknologia hauek bizitzako alderdi
asko eraldatu diztuztela bistakoa da, baina aldaketa hauek ez dira beti onerako
izan.
13

14. Hezkuntzan ere izan dute eragina aldaketa hauek. IKT-ak arlo honetan
sartzearen zailtasun nagusiena irakaskuntza motan aurkitzen da, hau da,
irakaslearengan zentraturiko irakaskuntzan. Arazo honetatik abiatuz,
nazioarteko organismo ezberdinek, ikasleria gizarterako hezi behar dela
adierazi dute, horretarako irakasle prestatu eta osatuak egon behar direla
azpimarratuz.
Prestakuntza honen beharrak IKT-en inguruan hutsune pedagogikoa
egotea ekarri du, izan ere, irakasle askok ez dituzte behar bezala erabiltzen
tresna hauek, beraien usteen eta erabilpen mailaren arabera soilik erabiltzen
baitituzte. Jarrera hauek, XX.mendetik martxan jarrita dagoen eskolaren
garapena oztopatzen dute.
Hala eta guztiz ere, auzi nagusiena IKT-ez haratago doa, eskolaren
eraldaketaren bila. Horretarako, heziketa prozesua bultzatuko duten materialak
eta ikasketa inguruak garatzeko aukera egon behar da; baita ariketa
kognitiboak ikasteko aukera ere; eta eskolan nahiz etxean IKT aplikazioak
erabiltzeko aukera ere eman behar da.
Badira IKT-ak eskolan sartzeko programa ezberdinak. Horietako bat
School + delakoa da. Programa honek ikastetxeetako pedagogian eta
teknologian aldaketak egitea du oinarri, eta ikaskuntza-irakaskuntza prozesua
inguru birtualean kokatzen ditu.
IKT-ak berrikuntza pedagogikoaren motore izan daitezen, heziketa
zentroek baliabide teknologiko egokiak izan behar dituzte, eta irakaskuntza-
ikaskuntza prozesuan tresna berriak erabili behar dira. Honez gain, irakaslearen
elkar-ekintza zabaldu behar da, eta ikasleek beren heziketa gauzatzeko
gaitasuna izan dezaten inbertitu behar da.
14

15. LA TECNOLOGIA EDUCATIVA EN UN MUNDO
TECNOLOGIZADO
(Juana Mª Sancho Gil)
Teknologia Hezitzailearen ikasgai zabala aztertzerakoan Teknologia
kontzeptua aztertu behar da. Hau, tresna, tramankulu gisa hartu dezakegu edo
jakintza zientifiko bezala.
Jakina da Informazio eta Komunikazio Teknologiek azken urteetan izan
duten garapena eta Teknologia Hezitzailea ikusteko modua ere aldatu egin
dute. Teknologia Hezitzailea IKT-etan erabiltzeak hainbat ondorio izan ditu:
hezkuntzaren ikuspuntua galtzerainoko arriskua, antsietate teknologikoaren
sindromea ugaltzea, hezkuntzaren erredukzionismoa, teknologian oinarritutako
hezkuntza alorrean emandako berrikuntzen porrota eta hezkuntzaren arazoen
lekualdatzea izan dira aipagarrienak.
Azken urteotan, IKT-ak hezkuntzan txertatzen ari direnetik, hezitzaileek
(eta batez ere Teknologia Hezitzaileko sailekoek) balore edukatibo handia
heman diete tresna hauei. Kontuan izan beharrekoa da IKT-ei ez zaiela
hezkuntzan karga handiena eman behar, garrantzia eta eraginkortasuna duen
arren bestelako eta orain arteko proiektu hezitzaileei ere beren iniziatiba
hartzen utzi behar zaielako.
15

16. ESCUELA 2.0: ¿ALGO MÁS QUE UNA ETIQUETA?
(Juana M. Sancho Gil)
XX.mende erditik hona, hezkuntza arazoak dagoeneko dauzkagun
herramintekin konpondu izan ditugu, baita behar berriak ezartzeko ere.
Idazlearen ustetan, autonomia falta izugarria dago, bai intelektual, politiko,
ekonomiko eta teknologikoki hezkuntzaren arloan. Heziketa proposamenen
garapena galarazten duen gabezia da, herramienta, teknologia, metodologia
berriei lekua uzten ez diena.
Gaur egun, modernoa den guztia teknologia digitalarekin erlazionatuta
dago eta 2.0 da. Aplikazio ezberdinak dira, informazioa elkarbanatzea errazten
dutenak: web komunitateak, web zerbitzuak, web aplikazioak, bideo zerbitzuak,
wikiak, blogak...Web 2.0 batek beste usuarioekin gauzak elkarbanatzea
eskeintzen du eta web orriko materiala aldatzeko edo materialari buruz
iruzkinak egiteko aukera dago; web orri ez-interaktiboetan, ordea, informazioa
pasiboki begiratu besterik ezin dute egin.
ORGANIZACIÓN EDUCATIVA DE LOS MEDIOS Y RECURSOS
TECNOLÓGICOS
(Jesús Valverde Berroscoso)
Sistema hezitzaile modernoen ustetan, eta hauen administrazioak
diseinaturiko politika hezitzaileen bitartez, IKT-ek ikasleengan zentratutako
metodologia bat bideratu dezakete. Hauen ustetan, Eskolan ezarritako
Teknologiak gidatzaileak izan baino posibilitatzaileak dira, hau da, IKT-ak
beharrezkoa den aldaketa edukatiboa emateko bide gisa ikusten dituzte, baita
berrikuntza didaktikoak onespena eta gauzatzeko aukerak lortuko dituen
mekanismo bezala.
Hala ere, IKT-ak eskolan txertatzea ez da lortuko instituzio bakoitzak
aldaketa ematen ez badu. Honek, irakasleen formaketan aldaketak ekartzen
16

17. ditu, lehengo modelo organizatzaileen ordez irakasleak talde kolaboratiboak
sortzen hasiak baitira.
KONPETENTZIA DIGITALAK
Ordenagailuak, sentimenduen eragile
Ordenagailuak ez dira makina hutsak soilik, emozioak eragiten dituzte
pertsonengan. Pertsona bakoitzaren arabera emozioak ezberdinak izango dira;
batzuei gaitzespena eragiten die, nahiago dute ordenagailurik gabe lan egin,
eta beste batzuek ordea, gogoki jarraitzen dute teknologiaren prozesua,
produktu teknologikoen azken bertsio guztiak nahi izaten dituzte.
Bi jokaera erradikal hauei teknofobia eta teknofilia deritze hain zuzen ere.
Teknofobia, pertsonak edozein gailu teknologiko ukatzen duenean ematen da,
haurtzaroan ezagutu ez eta bere helduaroko bizitzaren parte izatera heldu
denean. Balore sozialak arriskuan jartzen dituenaren ideia sortzen da, eta
gehienbat, pertsonak bere burua aparatua erabiltzeko gai ez dela pentsatzen
duelako gertatzen da, nahiz eta beste batzuek erabiltzen jakinda ere nahiago
izaten duten inprimakiaren metodo tradizionala.
Beste muturrean teknofilikoak ditugu, merkatura irtendako azken
produktu guztienganako gogo bizia erakusten dute eta hauek lortu edo
erabiltzeko itxaron ezinik daude beti. Gainera, informatikaren erabileran ikusten
dute hezkuntza arazo ororen irtenbidea.
Irakasleei dagokienez, bakoitzaren jokaerak zerikusi handia du
informatika irakaskuntzan barneratzerakoan. Hainbat ikerketen arabera
(Escamez, 1987), irakasle batzuek ez dute aldaketarik nahi beren
metodologian, beren ustez ez dagoelako informatika irakaskuntzan erabilgarria
dela dioen frogarik. Ikertzaile askoren iritziz, hau irakasleen segurtasun
ezagatik gerta liteke, beren burua prestakuntzarik gabe ikusten dutelako.
17

18. Ondorioz, irakasleen arteko teknofobiaren kausa nabarmenena esperientzia eta
errekurtso falta dela esan genezake.
Umeen kasuan ordea, herrialde garatuan jaio den ume orok teknologia
gauza normaltzat hartzen du, bai telefonoa, ordenagailua, bideoa, telebista…
Gai honen inguruan ikerketa gutxi egin direnez ezin dira datu objetiboak azaldu,
baina esan daiteke makinen aurrean gaitasun eta interes handiagoa izan arren,
ordenagailuek ez dutela zertan haur guztien gustuko izan behar. Honez gain,
nahiz eta guraso askok informatika jakintzarik ez izan, positiboki ikusten dute
haurrei informatika ikaskuntzak eskaintzea. Arazo nagusiena beren seme-
alabek erabiltzen dituzten programa, sare sozial…en kontrol eta jakituriarik ez
dutenean gertatzen da.
Konpetentzia digital eta informazionala eskolan
Gaur egun teknologian murgilduak gaude, eta garrantzitsua da
multialfabetizazio prozesua ematea, batez ere haurrengan, objetu elektronikoak
ezagutu eta arazorik gabe erabiltzeko gai izateko. Multialfabetizazio prozesua,
zenbait alfabetitzazioekin erlazionaturik dago, alegia, alfabetitzazio
audiobisuala, teknologikoa edo digitala eta informazionala:
Alfabetizazio audiobisualarekin testuak analizatzeko eta ekoizteko
gaitasuna garatzen da; alfabetizazio teknologiko edo digitalarekin informatika
gaitasuna garatzen da, alegia, hardware eta software-aren erabilpen egoki bat
egiteko gaitasuna; azkenik, alfabetitzazio informazionalarekin informazioa
bilatzeko, aztertzeko, hautatzeko eta birmoldatzeko gaitasuna lantzen da.
Beraz, guzti honen helburu nagusia, alfabetizazio prozesua ematen duen
sujetuak ikasten ikastea, informazioarekin lan egiteko gai izatea eta lanbidean
teknologiaren beharrezko erabilpena egiten jakitea da, azken finean, gizarte
teknologikoan arazorik gabe moldatzeko gaitasuna lortzea.
Multialfabetizazioa zenbait dimentsiotan banatzen da: instrumentala,
kognitiboa, sozioaktitudinala eta axiologikoa.
18

19. Dimentsio instrumentala alfabetizazio teknologiko edo digitalarekin
erlazionatua dago, alegia, hardware eta softwarea erabiltzen jakitea da.
Dimentsio kognitiboa alfabetizazio informazionalarekin du erlazioa eta beraz
informazioaren erabilpen egoki batean datza, hau aukeratzeko, aztertzeko
edota baztertzeko. Dimentsio sozioaktitudinalaren helburua teknologiaren
erabilpen razional bat lortzea da, alegia, tekofobia (teknologiarekiko errefusa
sentitzea hau ez ulertzeagatik edota txarra dela pentsatzen delako) edo
teknofilia (teknologiarekiko dependentzia osoa izatea) ekiditzea, eta
komunikazioarekiko jarrera positibo bat sortzea. Azkenik, dimentsio
axiologikoak informazio eta komunikazioaren teknologiarekiko jarrera kritikoa
izatea du helburu, hauek ez baitira ez objetiboak ez neutralak, alegia, kulturan
eta politikan eragin zuzena dute, eta halaber jarrera negatiboak ekidin.
Gaur egun, irakasleek teknologiarekin lan egin behar dute, eta honek
erronka berriak suposatzen ditu irakaskuntzan. Ideia nagusiak hurrengoak
lirateke:
- Ikasleak informazio gehiegiz inguraturik dago baina honek ez du esan
nahi informatuagoa dagoenik. Irakasleak ikaslea informazioa lantzen gidatu eta
irakatsi behar du era adimentsu eta kritiko batean.
- Irakasleak ezagutza iturri bakara delaren ideia ahaztu behar du. Gaur
egun ikasleek edonon (sarean) konparatu dezake informazioa erraz eta azkar,
irakasleak dioena zalantzan jarriz. Halaber, egia da ere ikasle gazteek
erraztasun gehiago dutela teknologiekin. Hau ez da ez txarra ez ona, beste
egoera bat besterik ez, eta irakaslea hau aurrera eramateko gai izan behar da.
- Honekin batera, irakasleak metodologia berria sortu behar du. Hau da,
esposizioak ez du balio, beraz, irakasleak ordenagailu eta beste teknologiak
erabiltzeko ariketak planifikatzen ikasi behar du, alegia, lan proiektuak aurrera
eramatea eta arazoak ebaztea suposatzen duen metodologia sortu.
19

20. - Teknologia ikasleen arteko kolaborazioarekin ikasteko erabili daiteke,
hau da, beste leku geografikoetan dauden ikasleen arteko erlazioa ikasteko
erabili daiteke: korreo elektroniko bidez, chat bidez... Bestalde plataforma
bezalakoen bidez informazioa konpartitu daiteke askoz errazago eta honela
ikaskuntza metodo berriak sortu.
“Informazioaren sintesia, Konpetentzia digitala”
Marc Prensky-k “Nativos Digitales, Inmigrantes Digitales” artikuluan
natibo nahiz etorkin digital terminoei buruz aritzen da.
Gaur egungo gazteak, gehienbat orain unibertsitateko ikasle adinean
daudenak, jaiotzetik teknologia berrien inguruan bizi izan diren lehenengo
generaziotzat hartzen da, eta ezaugarri honegatik “Natibo digitala” bezala
kontsideratzen zaie.
Bestalde, mundu digitalean jaio ez diren helduak daude, baino momentu
batean teknologia berrien aurrean interesa pizten zaie, beren pentsatzeko era
“pre-digitala” izan arren; hauek “Etorkin digital” bezala etiketatzen dira.
Bizi izandako esperientziek pentsatzeko era aldatzeko gai dira, eta
hauxe bera gertatu da oraingo gazteetan teknologia digitalaren etorrerarekin.
Beraz, helduek zentzu honetan modernizatzeko nahia izan arren, hauen eta
gazteen pentsatzeko era eta ondorioz ikastekoa ere desberdinak izango dira.
Orduan, nola suposatzen da irakatsiko dietela? Artikuluan metodologiaren eta
edukiren birmoldaketaz hitz egiten da konponbide posible bezala.
20

21. ESKOLA 2.0
2.0 Eskola Programak aurrerapauso handia dakar; izan ere, hezkuntzan
Informazioaren eta Komunikazioaren teknologia berriak sartzen ditu.
Jaurlaritzaren Kontseiluak 2009ko ekainaren 5ean erabaki zuen Euskadin
programa hori sartzea, eta hori 2010-2013 bitarteko ekitaldietan gauzatuko da:
Lehen Hezkuntzako 5. mailatik Bigarren Hezkuntzako 2. mailako ikasgela
guztiak digitalizatuz, irakasleak metodologia berriak erabiltzeko prestatuz eta
multimedia-edukiak sortuz.
Eskola 2.0 programaren HELBURUAK:
Ohiko ikasgelak ikasgela digitalak bilakatzea.
Irakasleak IKT-dun gaitasunetan trebatzea.
Ikasgeletako metodologia aldaketari laguntzea.
Eten digitala murriztea.
Lan dinamikoa, partehartzailea, beste ikastetxeekin lankidetzan eta
sarean sustatzea.
HEZIKETA KALITATEA HOBETZEA.
E-LEARNING INGURUNEA
- ZER DA? Hezkuntza elektronikoa edo urruneko hezkuntzako sistema da;
bertan, informazioa eta komunikazioaren teknologiak erabiltzen dira
prestakuntzarako, gaikuntzarako era irakaskuntzarako. Lineako prestakuntza
edo prestakuntza birtuala era baderitzo. Europako Batzordeak honela definitu
du: “teknologia multimedial berriak eta interneteko teknologiak ikaskuntzaren
kalitatea hobetzeko erabiltzea, baliabide eta zerbitzuak eskuratzea eta urruneko
trukeak eta lankidetza erraztuz”. Ingurune birtual batean gartzen da, eta
21

22. ingurune horrek lineako edukiak sortu, transmititu, bainatu eta antolatzea
errazten du, baliabide teknologiko jakin batzuen bitartez.
- NOLA ERABILTZEN DA? Plataformak edo gela birtualak oinarrizko
funtzionaltasunak eduki behar ditu honako arlo hauetan: edukiak,
komunikazioak, ebaluazioa eta autojarraipena, kalifikazioak eta txostenak.
Ikasgela birtualaren ezaugarririk adierazgarrienak: elkarreragina (hainbat
tresnaren bitartez taldeko beste kide batzuekin elkarrekintzan jarduteko
aukera), lankidetza(ikastaroko kide guztien artekoa, elkarrekin ikasten dute) eta
asinkronia(ikasteko materiala une oro eskuragarri izate).
-IKASGELARAKO GOMENDIOAK: Ikastetxe bateko zuzendaritza eta ikasle-
taldeak bilera pedagogikoen edukia antolatu, datu-base bat sortu eta gai jakin
baten erregistroen bilaketa erraztu edo berreskura dezake. Horren gain,
eskolako aurrez aurreko harremanetarako tokitik kanpo elkarrekintzan jardun
dezakete. Halaber, komunitatearekiko komunikazio-kanalak zabaldu eta
gurasoei informazio espezifikoa eman dezakete.
Hezitzaileak lineako ikaskuntza-komunitateak bildu eta sortu ditzakete (beren
ikastetxeko edo beste ikastetxe batzuekin), nola lanbide-hobekuntzarako hala
beren ikasleekin edo beren ikasleen eta beste hainbat erakundetako ikasleen
arteko lankidetza-proiektuetarako.
Kontua ez da aurrez aurreko ikaskuntza ordeztea, osatzea baizik. Irakasle gisa
daukagub lana aldatu egin daiteke: jakintzaren iturri izatetik eredu izatera para
gaitezke, eta ikasleekin harreman estuagoa ezarriz, haien ikaskuntza-premiak
zuzendu daitezke, gelan eztabaidak eta ekintzak moderat daitezke, era
horretan ikasle-taldea eskolako irakaskuntza-helburuetara bideratuz.
- GUNEAK: moodle, lams, Haiku LMS, Sclipo...
BILAKETA TRENSNA
- ZER DA? modu automatikoan diharduen sistema informatikoa da; abiadura
handiz, interneteko artxiboen datubaseen aztarnak bilatu eta datu-baseak
22

23. katalogatu, sailkatu eta antolatzen ditu, informazio hori erabiltzaileen esku
jartzeko.
- NOLA ERABILTZEN DA? ikasleem nabigatzailea irekitzen dute eta bilatzaile
batean sarrtzen dira bilatzailearen helbidea idsatzita. Ondoren, “bilatu” hitzaren
ondoan agertzen den eremuan behar duten informazioa lortzeko gako-hitza
sartu eta “ buskar” botoia sakatu behar dute. Gero, ikertutako hitza daukaten
wed-orrietarako loturen zerrenda agertuko zaie eta nahi duten webgunea
sakatuko dute.
-IKASGELARAKO GOMENDIOAK: ikasleek era guztietako informazioa
biltzeko eta aukeratzeko trebetasunak garatzen dituzte, irakasleak esleititako
jardueren arabera edo beren ekimenez. Gainera, bilaketak egiteko eta emaitzan
irakurtzeko hainbat estrategia erabiltzen dute (ikaskuntza autonomoa eta
esanguratsua sustatzen dute, banako bahiz taldekoa).
Bilakuntza eta urkikuntzek motibatu egiten dituzte beren ikerketetan, eta
bilaketa horietan hainbat gaitasun garatuko dute:” ikasten ikaste”,”informazioa
tratatzea eta teknologia digitala”...,
Hainbeste informazio eskuragarri edukita, irakasleak egon behar du ikasleek
zer bilaketa egiten dituzten jakiteko, areeta ez dagokion zerbaitetan jar ez
dezaten, eta arretarik eta denboraraik gal ez dezaten.
-GUNEAK: google, yahoo, bing, lycos, atavisa...
HARDWARE ETA SOFTWARE
Ordenagailuetan bi funtzionamendu maila bereizten dira:
Hardwarea ordenagailuaren elementu fisikoek osatzen dute, eta softwarea
informazio datu hutsak eta horiekin egin beharreko instrukzioak dira.
Hardwarea ikusi eta ukitu egin daiteke, baina softwarea ulertu besterik ez.
23

24. Ordenagailu sarea hardware agrupazio bat bezala ulertzen da, hau da,
ordenagailuak, inprimagailuak, eskanerrak, biltegi unitateak eta abar sare baten
bidez konektatuak egotea. Honek lanerako erraztasunaz gain, inbertsio eta
mantenu gastuak asko gutxitzen ditu.
TEKNOLOGIA ETA IKASKUNTZA PENTSAMENDUARENTZAK
ESKOLETAKO IKASGELETAN
Estatu Batuetako zenbait tokietan proiektui berri bat agetu da:
Pentsamenduarentzak eskolak (Proyecto de las Escuelas para el
Pensamiento). Bertan haurrak XXI.mendean aurrera egiteko gaitasunak
eskuratzea dute helburua.
Hauek ikasleek gaiak aztertzea errazten dute. Irakasleak arazo bat
aurkezten du eta ikasleek galderak sortzen dituzte arazo hori konpontzea
helburu dutenak. Ondoren, galderak sailkatu eta talde txikietan sailkapen horiek
lantzen dituzte. Azkenik, lan guztia batzen dute eta talde bakoitzeko batek
beste guztiei azterketan zehar ikasi dutenari buruz hitz egin behar die.
Teknologiak ezin dituzte irakasleak edota eskola administratzaileak
ordezkatu, baina bai hauen lana erraztu.
Teknologiaren erabilpena Pentsamenduarentzako Eskoletan Teknologiak
haurren gaitasunak areagotu ditzake, gelan aurkezten diren arazoei buruzko
informazio erreala aurkitzeko aukera emanez. Ikasle askori zenbait egoera
ulertzea zail egiten zaie testu baten bidez, baina teknologiak errepresentazio
dinamikoak eskaintzen ditu, informazio bisual eta espaziala (bideoak, irudiak...),
honela arazo hauen ulermena erraztuz, eta bai ikasleek eta irakasleek erabili
24

25. ditzazkete.
Arazoen ebazpena honelakoa izaten da: haurrek bideo bat ikusten dute.
Adibidez, bideoan, Jasperrek pilotatzen ikasten du, eta egun batean agila bat
salbatzeko abioia hartu behar du. Orduan haurrek matematikarekin
erlazionatutako ariketak egin behar dituzte (gasolina kalkulatu, mapan
kilometroak interpretatu...). Edota ibai kontaminatu bat analizatzeko,
ingurumenarekin zerikusia duten kontzeptuak ikasita izan behar dituzte (uraren
ph-a, ekosistemak, bertan dauden animali eta landare motak...).
Ekintza hauen helburua ez da matematikako edo inguruko programa guztia
ordezkatzea, baizik eta egoera errealekin ikaskuntza osoago bat lortzea.
Gainera, hauekin irakasleak ikasleen gabeziak non dauden aurki ditzazke,
hauek indartzeko.
Badaude ere beste software batzuk, adibidez “Lectura y escritura para niños
pequeños”. Hauekin ipuinak idatzi daitezke, ortografiarekin laguntza ematen du,
haien ahotsak grabatu daitezke eta fondoko musika jarri.
SMART serieak (Scientific and Mathematical Arenas For Refining Thinking),
feedbacka lehen aipatutako programetan (“Jasper”, adb.) azkartzeko iturriak
sortu dituzte. Ikasleek webgune hauek bisitatu ditzazkete, eta bertan beste
ikasle batzuek sortutako datuak agertzen dira (emaitzak, estimazioak) baina
guztiak ez dira zuzenak. Honekin ikasleek haien datuak besteen datuekin
konpara ditzazkete. Bestalde, SMART Herraminta Kutxa bisitatu dezakete.
Bertan haien ideiak egiaztatzeko herramintak aurkituko dituzte. Probatua dago
SMARTen baliabide ebaluatiboak aplikatzen direnean kurrikulumean ikasleen
errendimendua handiagoa dela.
CSILE ere feedbacka emateko pentsatua dago (webgunea). Bertan ikasle
eta irakasleak galderak eta erantzunak eman ditzazkete, eta honela bakoitzaren
ideia moldatzen dihoa.
25

26. Ebaluazioari dagokionez, hilabetean zenbait alditan, ikasleek ebaluazio
frogak egiten dituzte, ordenagailuak ebaluatzen dituenak. Honela, grafika
batean agertzen dira ebaluazio horien eboluzioa, eta ikasle eta irakasleak erraz
ikus dezakete ikaslea hobetzen ari den edo ez. Gero, irakasleak galdera eta
erantzunak ikus ditzazke banan banan eta honela zailtasunak non dauden
aurkitu.
Bideokonferentziak (videoconferencia de via doble) erabiltzen dituzte ere,
eta unibertsitateko ikasleekin edota beste lekuetako ikasleekin interaktuatzeko
aukera ematen du bideokonferentziak.
Irakasle batzuk, ikasleak talde lan txikietan nola funtzionatzen duten
aztertzeko bideoak edo audio grabatzaileak erabiltzen dituzte, eta askotan asko
harritzen dira haurrek nola ikasten duten haien artean ikustean. Honek taldeen
konklusio idatziak osatzen ditu, eztabaida orala askoz aberatsagoa izan ohi
delako.
Amaitzeko, CSILE bezalako webguneak irakasleen arteko komunikazioa
areagotzen du, haiek dituzten kezkak edo erreflexioak bertan publikatu
ditzazketelako. Hau oso baliogarria da Pentsamendurako Eskola Programan
leku berean lan egiten duten irakasle gutxi daudenean, honela beste lekuetan
daudenekin erlazioa izan dezaketelako.
IKASKUNTZA KOLABORATIBOAK ETA IKT-AK
IKTen eransketa nola planteatu den ikusteko, historian emandako ikuspuntu
desberdinak aztertu behar dira:
Trebakuntza prozesuak edo Computer Aided Instruction (CAI)
Hauek bideen erabilera konduktista dira (60ko hamarkadan). Garrantzia
26

27. ematen dio ikaskuntza prozesu mekanikoari eta kontzeptuen lorpenari. EAO
programek (Enseñanza Asistida por Ordenador) ariketak eta galderak
erabiltzen ditu gai bat aurkezteko eta honen ulermena burutzeko.
Gaur egun programa hauek erantzun irekiagoak onartzen dituzte, ikaslearen
ikaskuntzaren araberakoak. Bestalde, ebaluazio elementuak sartu zaizkie,
ikaslea hurrengo gaira edo gai bera errepikatzera bideratzen dutenak, bai eta
errefortzu ariketak proposatuz.
Lan kooperatibo prozesuak edo Computer-Supported Cooperative
Work (CSCW)
Hauek ordenagailuetan oinarritutako ikusmolde kooperatiboa dute.
Ikusmolde konduktistak gainditzen saiatu ziren lehenak izan ziren. Hauek
garrantzia ematen diete lan-eremuei, non zereginen banaketa eta lankideen
koordinazioa eman behar den. Beraz, ikaskuntzaren perzepzioa lanaren
koordinazioan dago oinarritua.
Prozesu kolaboratiboak edo Computer Support for Collaborative
Learning (CSCL)
Honetan zentratzen da batez ere artikulu hau. Ikuspegi honek
bakoitzaren eta taldearen gaitasunak eztabaidaren bidez garatzeko eremuak
bilatzen ditu, kontzeptu berriak esploratzerako orduan, ikasle bakoitza bere
ikaskuntzaren arduraduna den bitartean. Honekin nahi dena ideiak trukatzeko
aukera egotea da, honek taldearen hazkuntza areagotzeko. Berritzailea dena
CSCL eremuetan teknologiaren sarrera da, bai eta sare sozialen erabilpena
komunikazo bide bezala. Honela, ikaskuntza prozesu indibidual bat bezala
ikusten da, ekintza kolaboratiboekin aberastu daitekeena, indibiduoa gaitasun
pertsonal eta taldekoak lor ditzan.
Honek guztiak dakarren zailtasun handiena konfigurazio posible asko
daudela da, adibidez, ekintza mota, taldekide zenbakia... Honengatik partekideo
27

28. guztien arteko elkar-ulertzea ezinbestekoa da: ikasleak, irakasleak, ekintza
garatzailea, aztertzailea eta abar.
CSCL prozesuak, beraz, konstruktibismoan eta ikaskuntzagarrantzitsua da
kooperazioa eta kolaborazioa desberdintzea:
Kooperatzea elkarrekin lan egitea da helburu bera lortzeko. Ikasleek
sentitzen dute haien ikaskuntza helburua lor dezaketela soilik beste taldekideek
lortzen dutenean.
Ikaskuntza kolaboratiboa ez da talde-lanaren sinonimoa. Ikaskuntza
kolaboratiboa emateko hurrengo baldintzak ezinbestekoak dira:
Interdependentzia positiboa betebeharrak banatzerakoan, elkarrekintza
bultzatzailea aurrez aurre (nahiz eta teknologieak erabili), ardura indibiduala eta
taldekoa eta elkar-gogoeta, ideia bateratuak lortzeko.
Ikaskuntza kooperatiboan irakaslearen kontrola handia da, taldearentzako
ekintza aurkezten du, behar den informazioa ematen du eta lan egiteko modua
zein honen produktu finala zen den azaltzen du. Ikaskuntza kolaboratiboan,
berriz, taldeek autonomia gehiago dute lana nola bideratuko den erabakitzeko,
irakasleak laguntza ematen duen bitartean.
CSCL dinamika bat hasteko, badago herraminta telematiko bat:
BERSATIDE (Best practices collaboratibe design editor), laguntza eman
dezakena. Honek dinamika hauek aurrera eramateko zenbait pausu aurkezten
ditu:
1. Testuinguruaren analisia: Irakasleak CSCL dinamika martxa jartzeko,
haren testuinguruaren berri eman behar du: ezaugarriak, lekua, pertsona motak
(ikasleak, irakasleak) eta abar.
2. Gai eta metodologiak erabaki. Gaiak nola emango diren (zatika, dena
batera...) aukeratu behar da lehen, eta ondoren hauek aurrera eramateko
metodologia motak.
3. Baliabide teknologikoak aukeratu. Hauek lehen aipatutakoarekiko egokiak
izan behar dira.
28

29. 4. Prozesuaren planifikazioa: sekuentziazioa, emango diren laguntzak eta
diseinuaren ebaluazio irizpideak.
5. Ebaluazio metodologiak erabaki prozesuaren arabera, dinamikaren
eraginkortasuna baloratzeko.
6. Garapena: CSCL prozesua aurrera eramateko material eta baliabideak
prestatu.
7. Inplementazioa: CSCL diseinua martxan jarriko da, eta behar bada
zailtasunak aurkituko dira, kolaborazioa ez baita lan erraza, eta honengatik
irakasleak dinamikaren evaluazio jarraitua egiten joan beharko da prozesu
guztian zehar. Irakasleak jakin behar du dinamika hauek lan eta tentsio handia
suposatzen dutela, honengatik denboraren antolaketa eta kudeaketa estrategia
ezinbestekoak izango dira.
8. Berrikusketa. Dinamikaren ondren konklusioak eta feedbacka eman behar
dira, berriz ere lehenengo fasea hasteko.
CSCLek teknika kolaboratiboekin zerikusi handia dute. Aurrera eraman
behar diren prozesuak bideek erraztu behar dute eta ez oztopatu, honengatik
teknologiak ezin du metodologia puskatu.
Hona hemen teknika kolaboratibo batzuk:
Jigsaw:
Honek interdependentzia positiboa hoberen bultzatzen duen
tekniketakoa da, eta ondorioz ardura indibiduala. Honela, problema bat banatu
behar da taldekideen artean ondoren denen artean erantzuna eta honen
analisia eraiki dezaten. Hauek dira pausuak:
1. Gaiaren presentazioa gelan.
2. Zatikako esplorazioa, non taldekideek lana banatuko duten.
3. Informea eta rediseinua. Taldekideak lan handira bueltatzen dira eta
haien lana beste taldekideekin konpartitzen dute.
4. Integrazioa eta ebaluazioa. Honetan aztertutako kontzeptuak puzzle
modura bat egin behar duten, honela hasierako problema soluzionatu
dezaten.
29

30. Mahai borobila/brainstorming
Erreflexiorako teknika bat da, ideia konkretu eta desberdinak azalera
daitezen. Prozesua soluzio posible bat aurkitu arte jarraitu behar du.
Piramidea
Teknika honetan arazo baten soluzioa bilatu behar da, baina arazoak ez du
soluzio finkoa, hau da, soluzioa guztien artean bilatu behar dute. Horretarako,
lehenik eta behin indibidualki soluzioari buruz erreflexionatzen da, gero talde
handiago batean, gero handiago batean, honela talde guztiaren artean
erreflexiontu eta soluzionatu arte. Honen helburua da interdependentzia
positiboa (besteen beharra sentitzea zerbait lortzeko) eta eztabaida
konstruktiboa lortzea da.
Diseinu hezitzailea dugunean, lana osatzeko teknologia behar dugu, gure
beharretara moldatzen dena. Teknologia honek zenbait baldintza bete behar
ditu:
Haren erabilpena erraza eta eraginkorra izan behar du. Ezin da
debora galdu herraminta baten erabilpena azaltzen, beraz azkar
erabiltzen ikasten den zerbait izan behar du.
Materialen, estrukturen eta edukien berrerabilpena erraztu behar du.
Lehenengo diseinu bat sortzean denbora asko erabiltzen da, beraz,
hurrengo diseinuetan lehen egindako lana eta esfortzua
aprobetxatzen utziko digun herraminta izan behar da.
Pertsonen, taldeen eta rolen kudeaketa erraztu behar du.
Materialen eta informazioen antolaketan lagundu behar die bai ikaste
eta irakasleei.
Ikaslegoaren ebaluaketa erraztu behar du: ikasleei haien
ikaskuntza prozesuan gidatzen joan behar da eta irakasleari
ikaslearen eboluzioaren berri eman behar dio, gida bat izan ahal
izateko.
30

31. Kolaborazioaren emaitza diren produktuak sortzen lagundu behar du.
Hau da CSCLa beste ikaskuntza dinamiketatik bereizten duena.
Prozesuaren ebaluazioa erraztu behar du. Honetarako
gomendagarria da informazioa azalduko duten fitxategiak egitea: nork
egiten duen zer, noiz, zenbat, norekin...).
Tutoretza prozesuak eta besteekin komunikazioa erraztu behar du,
honetarako komunikaziorako bideak eskaini behar dira, ikasle-irakasle
ikasle-ikasleentzako.
Erabakiak hartzera bultzatu behar dute, gidoi itxiak ekidituz.
Gomendagarria da ‘open source’ izatea, baimen pribatua dutenen
aurrean, iraungitze datak eta arazoak ekiditzeko.
Egonkorra izan behar da. Bertsio berriak oso ohikoak dira baina hobe
da askotan testatuak daudenak erabiltzea askotan berritzen direnak
baino, nahiz eta besteak aukera gehiago eman.
Zeregin, fase edota etapa sekuentzia argia izan behar du, eta hauek
desberdindu, ariketa mota desberdinak egin ahal izateko.
Teknologiak ezin du prozesu hezitzailea oztopatu. Askotan irakasleek
eskolan dauden baliabideak (programak etb) erabiltzen dituzte eta
honek askotan didaktika aldatzen du. Egokiena irakasleak
sortutako dinamikarekin bat doan baliabidea bilatzea da, baina hau
errealitatean nahiko zaila da praktikan jartzea.
Gomendagarria da erabiliko diren herrmanita guztiak plataforma
berean egotea, honela hauei iristea errazagoa izango da.
Gaur egun badaude mota hontako plataforma asko, adibidez LAMS,
LEARN, Synergeia, Blackboard, WebCT. Duela gutxi sortu dira ere ‘3D Worlds’,
Edusim edo Qwaq bezala, ikaskuntza birtuala hiru dumentsiotan eskaintzen
dutenak.
CSCL dinamikak aurrera eramateko oso gomendagarria dira wikiak.
MediaWiki softwareak ezagunak izan ohi dira ikasleentzat, eta ondorioz haren
erabilpena erraza egiten zaie. Bestalde MediaWikiak irakasleari plataformaren
ezaugarriak haren beharretara moldatzeko aukera ematen dio.
31

32. ZER DA WEB 2.0? HEZKUNTZARAKO BURUTAPENAK,
TEKNOLOGIA ETA INPLIKAZIOAK
(Paul Anderson)
1) ‘Web 2.0’ edo ‘Web 1.0’:
Bereizte hau oso garrantzitsua da mugak non dauden jakiteko:
- The Web (1.0): Teknologia multzoa.
- Web 2.0: teknologia horiek izan ditzaketen erabilpenen esanahiak
kontzeptualizatzea.
2) Web 2.0 serbitzuak/erabilpenak.
Zenbait web zerbitzuek Web 2.0ren fundazioak arrazoitu zuten, eta
hauen erabilpena hezkuntzarekin oso lotua dago. Hala nola, blog, wiki,
multimedia banatzeko serbitzuak, podcasting-ak eta tagging serbitzuak.
· Blog-ak.
Post izeneko usteak, informazioa, eguneroko pertsonalen sarrerak
edo linkak islatzen dituen webgune pertsonalak dira. Hauek beti
kronologikoki ordenatuak daude.
Post publikazioa hauek autorearen eta irakurleen arteko harremana
pizten dute, non azkenekoek lehenengoaren pentsamenduei buruzko
iritzia jarri ditzakete. Erlazio honi ‘blogging’ deitzen zaio.
· Wiki.
Sarrera honartua duen edonork aldatu dezakeen webgunea da wikia.
Serbitzu honek talde lanen ekoizpena errazten du.
· ‘Tagging’ak.
32

33. Objetu digital bat deskribatzen duten hitz-gakoak dira, ez dira
klasifikazio formalaren parte. Honen ondorioz, ‘bookmarking’ sozioala
izeneko fenomenoa azladu zen.
‘Bookmarking’ak objetu baten tag ezberdinek osatzen dute, horrela
erabiltzaile batek zerbait zenbait hitz-gako ezberdinez bilatu dezake.
Adibidez, zuhaitza bilatzeko, zuhaitz edo pago sartzearekin bilatuko
litzateke.
· Multimedia ‘sharing’.
Handitze handiena jasan duen serbitzua multimeda partekatzeko
webguneak izan dira. Hala nola, Youtube, Flickr edo Odeo.
· Audio ‘blogging’ eta podcast.
Hasieran audioblog deitzen zitzein; izenak dioen bezala, audioak
blogetan sartzean datza.
Podcast-ak MP3 formatuko audioak sortzen eta, ondoren, munduari
hau partekatzeko ahalmena ematen duen webgunera RSS bidez igotzen
lortzen dira.
· RSS.
RSS-ak formatuen familia bat da, honek usuarioak RSS barnean
dauden webgune, blog eta podcast-en berriztapenak aurkitzen laguntzen
du, gune hauetara sartu gabe.
3) Web 2.0-ren ideaia nagusiak.
- Banakako ekoizpena eta ‘User Genereted Content’ (UGC).
- Jarraitzaileen indarra.
- Parteartzearen arkitektura.
33

34. - Sarearen ondorioak, arauak eta Buztan Luzea.
Bi kontzeptu garrantzitsu: bat, Interneten zabalera eta honek dakarren
inplikazio ekonomiko nahiz soziala (Sare ondorioa), eta, bi, araudiaren
inplikazioa webarekiko.
Honekin guztiarekin, Buztan Luzearen fenomenoa dator… Baina, zer da
fenomeno hau?
The Long Tail.
Esan bezala, distribuzio eta merkatuko araudiak eraldatu ditu
internetek eta honek dakarren ingurune digital guztia. Chris Anderson
zientzialariaren ustez, almazenamendu eta distribuzioaren kostearen
gutxitzearekin batera, negozioek produktu asko hartzen dituzte.
Horregatik, gaur egun, bi merkatu mota daude:
1. Masa merkatua. Produktu gutxi batzuen salmenta handitan
fokatzen dira (atzeratuak daude).
2. Merkatuaren oinarria. Produktu txiki askoren salmentan
oinarritzen da.
Merkatu bi hauek dira, ‘The Long Tail’ grafikoan irudikatuak
daudenak.
- Irekitasuna.
Nahiz eta sareak mota askotako neurri legal pasa dituen, bai
politiko eta kulturalak, beti izan du zabaltasunez lan egiteko joera, eta
hau da Wen 2.0-ri indar handia emate diona.
4) Teknologia eta estandarrak.
34

35. Web 2.0ren garapenaren giltzetako bat, webarekiko garatzen hari diren
teknologia eta estandar berriak dira. Hau web plataformarengatik eutsia izan
da.
Plataforma honen ondorietako bat, softwarean enfasi txikia da; beste aldetik,
zerbitzu bakoitzaren aplikazioak garrantzizkoa bilakatu da.
Baina zergatik hasi da orain Web plataforma hain eraginkorra izaten?
Teknologia nabigatzailea etapa berri bat jasaten hari da bere garapenean, hain
zuzen ere, Interneteko Aplikazio Aberats-ean (Rich Internet Applications, RIA).
5) Heziketa eta Instituzio atalak.
Software sozial honek hezkuntzako heziketan izan ditzakeen abantaila eta
desabantailei buruzko debate sakona dago. Izan ere, ez dago inbestigazio
pedagogiko ez eta ebaluazio ebidentzia handirik; gaur egun hezkuntzan
software erabiliz egin diren ikerketak, gai espezializatu eta txikietan izan dira
bakarrik.
Gai honek badauzka aurretiazkoak diren zenbait ariketa:
Irakasten eta ikasten.
Honen bidez haurren trebetasun batzuen ikastean eta bermatzean
lagutzen da, hala nola, sormena eta inobazioa garatzen.
Akademia ikerketa.
Argitaratze akademikoa.
Komunikazio bideen azkartasuna ere software honek eskaintzen duen
izaera bat da. Izan ere, edonolako lanak argitaratzeko edo oharrak
bidaltzeko hedabide aparta da (email, moodle…)
Liburutegiak eta artxibaketak.
35

36. Liburutegiak ez diote Web 2.0ri ihes egien ere, eta askok debatitzen dute
nola fenomeno honek eraldatuko duen. Prozesu honi ‘Library 2.0’ deritzo.
Adituek diotenez, liburutegia bezeroentzako baliagarriagoa izango da,
eta honek dakarren baliabideak hobeto erabiliz, esku-hartzean eta
sormenean asko lagunduko du. Gauza da, liburutegia jakinduriaren iturria
izan daitekela, bezeroek produzitzeko eta jasotzeko ahalmena emango
baitu.
APRENDIZAJE COLABORATIVO APOYADO POR
COMPUTADOR: UNA PERSPECTIVA HISTÓRICA.
(Gerry Stahl, Timothy Koschmann, Dan Suthers)
Ordenagailuz lagundutako ikaskuntza kolaboratiboa (CSCL) pertsonek
ordenagailuen laguntzaz elkartasunez ikastea jorratzen duen zientzia atal bat
da, zailtasun nahikoa duena.
1. CSCL hezkuntzaren barnean.
Dakigun moduan CSCL oso ligatua dago hezkuntzarekin. Ikasleek
taldean jarduten ikastea oso garrantzitsua da. Programa honek talde lana
eta ordenagailuak konbinatzeko hezkuntzan behar den aldaketa ematen du.
- Ordenagailua eta hezkuntza.
Ordenagailuen erabilera modu honetan ikusten da: hauen bidez
ikasleek ariketa sortzaileak eta intelektualak interakzio batean
software bidez egitea ikastea.
- Distantziako E-learning-a.
36

37. Honen bitartez klase baten materia digitalizatu eta ikasleei
bidaltzen zaie, ikasleen esku-hartze txikiagoa eskainiz.
Eragozpenak: ez da segurua benetako heziketara dakarrenik;
ikasleek esfortzu berdina egin behar dutela ikusi da; ikasleek forma
egokian interaktzen lortzea ez da erraza.
- Taldeetan jorratzen den ikaskuntza koopertatiboa.
60ko hamarkadatik ikertu da. Oso garrantzitsua kooperatibo eta
kolaboratibo esanahiak bereiztea.
Kooperatibo: ikasleek lana banatu eta bakoitzak bere zatia banaka
egiten du, bukaeran zati guztiekin lan osoa metatzeko.
Kolaboratibo: taldekideek lan guztia batera egiten dute.
2. Garapen Historikoa.
CSCL-a hiru proyektuetatik jaio zen: lehengoa, ENFI (Gallaudeko
Unibertsitatea); bigarrena, CSILE (Torontoko Unibertsitatea); eta azkenik,
Fifth Dimension Project (California San Diegoko Unibertsitatea).
Denek erabiltzen zuten ordenagailua eta informazio teknologia helburu
bat burutzeko baliabide bezala, eta aldi berean, ariketa sozial berriztatuak
sartu zituzten.
- Konferentzietatik komunitate globalera.
1989an NATOk Baratean (Italia) eskaini zuen konferentzian arlo
honen nondik norakoak definitu ziren, eta hemendik aurrera CSCL
esanahia erabiltzen hasi zela esaten da.
CSCL konferentziak biurtekariak dira, 1995 hasi ziren.
37

38. - Adimen artifizialetik kolaborazioaren bermatzera.
Adimen artifizialak (AI) indarra hartu zuen eskolak ordenagailuak
bereganatzen zituen bitartean. Software konputazional honek
problema baten aurrean gizakiak eduki beharko zuen jokaera
adimentsua erakusten du (beti ere aurretik giza tutore baten
erantzunak emanez).
CSCL-k AI ikasleen arteko ikaskuntza kolaboratiboa gauzatzeko
nahi du.
- Pertsona bakarretik interaktuatzen duten taldeetara.
Dillebourg zientzialariak ikerketa bat burutu zuen, helburua: ea
ikaskuntza kolaboratiboa bakanakoa baino eraginkorragoa eta zer
testu-inguruan izango litzakeen. Honek taldekidearen arteko
interakzioak aztertzen zituen metodologia berrien sorrera ekarri zuen.
3. Ikaskuntzaren eta teknologiaren arteko eslazioa CSCLn.
- Ikaskuntzaren kontzeptu tradizionala.
Iraganean, ikerlariek fenomeno psikologikotzat jotzen zuten
ikaskuntza, hiru ezaugarri dituena: lehenik, ikaskuntza erantzunaren
eta esperientziaren errepresentazioa da; bigarrenik, denbora aldaketa
da; hirugarrenik, momentuan azterketa jaso ezin dezakeen prozesua
da.
Gaur egun ordea, onbiderako filosofoak izenekoak (James,
Dewey, Wittgenstein eta Heindegger) horren aurka altxatu ziren
ikaskuntza eta jakinduriaren ikuspegi berria emateko, eguneroko
gauzak fokua izanik.
38

39. Ondorioz, ikaskuntza sozialaren teoria ezberdinak azaldu ziren,
hala nola, ikaskuntzaren teoria dialektikoak eta praktika soziala.
Hauek ikaskuntza esanahien eraikuntza sozialtzat jotzen dute.
- Ikasleetan esanahien eraikuntza bultzatzeko teknologia
diseinatzen.
CSCL-ren helburua ikasleen esanahien eraikuntza indartzen duen
ariketa, tresna edo giroak eraikitzea da. Teknologiaren bilakaerak
gure lana egiteko, jolasteko eta ikasteko era aldatu du, baina ez
praktikarena.
CSCL-k auto-inbentzio jarrerarekin jarraitu behar du. Betiere,
tekonologia hauek ikaskuntza kolaboratiboan oinarritzen badira.
- Ikaskuntza kolaboratiboaren analisia.
Talde ezagutza taldekideen artean gertatzen diren interakzioen
emaitza da. Gauza da, prozesu taldekideen ezagutzan nola eragiten
duten ulertzeko, ekitaldi hauen testuingurua ulertu behar dugu.
4. CSCL-ren tradizio anitzak.
Hiru tradizio metodologikoek ezaugarritzen dute: experimentala,
deskriptiboa eta diseinu iteratiboa.
Paradigma esperimentala: talde konportamendu baten emaitzak atera, eta
metodo estadistikoen bitartez beste talde batzuen bataz bestekoarekin
konparatzen da emaitzak lortzeko.
Tradizio etnometodologikoa (deskriptiboa): ikasleen bideo edo
transkripzioak aztertzen dira, hauek ikaskuntza lortzearen zergaitiak
aztertzeko.
39

40. Diseinu iteratiboa: diseinadoreak ikaskuntzarekin erlazioa duten
instrumentuak identifikatzeko, ikaskuntza kolaboratiboarekin eta
teknologiekin mikroanalisiak egin behar dituzte. Baina ez bakarrik lortzearen
zegatiak, ez lortzearenak ere.
HEZKUNTZA OBJEKTU DIGITALEN DISEINU ETA GARAPENA:
PROGRAMA INSTITUZIONALAK.
(Gértrudix, Manuel & otros)
Ikertzaile eta hezitzaile askok IKTetan hezkuntza sistemaren aldaketa
handia ikusi zuten, eta lehenengo helburuetako bat partekatu daitezkeen eduki
publikoak sarean edukitzea zela zioten.
Hauek, hezteko objektu digitalak bezala ezagutzen dira, eta hauei
buruzko definizio asko daude.
CNICE “Centro Nacional de Información y Comunicación Educativa”
90eko hamarkadatik ari da eduki hezitzaile digital hauek sortzen, eta “Internet
en la Escuela” proiektua sortzeko jarraibideak eman zituen.
Proiektua, gehienbat haur eta lehen hezkuntzara bideraturik dago, eta
bere oinarria sareko lan kooperatiboan datza. Bertako web-ean materialak
editatzen joango dira, bertako erabiltzaileek ikusi ahal izateko. Proiektu honek,
gaur egungo HODen oinarriak definitu ditu.
“Internet en el Aula” (moodle) proiektuak aurreko proiektuaren
esperientzian oinarritzen da, lan kooperatibo sisteman. Bere edukiak plataforma
digital batera igoko dira urtero, non pakete ezberdinetan ordenaturik egongo
dira.
40

41. HOD “HEZTEKO OBJEKTU DIGITALA”
ODE “Objeto digital educativo” edo HOD “Hezteko objektu digitala”,
erabiltzailearen ikasketa helburu duen hezteko eduki digitala da, eta objektu
sinpleagoekin integratuz, hezteko material multimedia izatera irits daiteke. 3
ezaugarri nagusi ditu;
- Helburua didaktikoa du.
- Independentea da.
- Beste objektuekin integratu daiteke eduki konplexuago bat lortzeko .
Hiru aldagai hartzen dira kontuan HODen maila ezberdinak definitzeko:
estruktura (Zertaz sortua dago? Irudi, soinu …), funtzionaltasuna (Zer funtzio
betetzen du? Aurre ezagutzak ebaluatzea …) eta kobertura Curricularra
(Curriculumaren zein gain jorratzen dira honekin?)
3 aldagai hauek, beraz, 4 HOD maila bereizten ditu:
- 1. Maila, “Oinarrizko Objektua (OO)”: Hasierako maila da. Media (adb.
argazki bat) eta media integratua (adb. argazki eta soinu bat) aurkitzen dira
bertan. Azken bi aldagaiak ez dira oso zehatzak honetan. Honen adibide bat,
eskeleto baten argazkia.
- 2. Maila, “Ikasketa Objektua (IO)”: Aurreko mailako objektuekin sorturikoa.
Funtzionaltasun zehatza duen lehenengo maila da. Ikasketa ariketa bat edo
gehiago sartzen dira hemen, eta bere ebaluazio propioa ere badu. Kobertura
curricularrari dagokionez, bloke bat edo gehiago hartzen ditu.
- 3. Maila, Sekuentzia didaktikoa (SD): Estruktura, aurreko mailen
konbinaketa da. Funtzionaltasunari dagokionez, aurreko mailaren ikasketa eta
ebaluazioa dira, eta kobertura curricularra azpi-alor bati dagokio.
- 4. Maila, Formazio programa (FP): Sekuentzia didaktikoen konbinaketa
da, eta bertan alor guzti baten ezagutza lantzen da .
HODen katalogazioak honakoa adierazten du:
41

42. - IKT Maila/Fasea: Irakasleek IKTen ezagutza, erabilera eta curriculumean
integratzearen inguruko maila desberdinak dituzte:
a) Hasierako maila: Programa estandarren erabilera (ppt …) eta arbel
digitala.
b) Tarteko maila: Eduki zehatzak lantzeko programa itxiak (Jclic adb.)
eta irekiak (edizio multimediarako tresnak adb.)
c) Maila aurreratua: Elkarlaneko lana errazteko programak eta
ingurune teknologikoak erabiltzea, proiektuen arabera eta taldeka,
ikastetxean bertan edo ikastetxeen artean, interneten bidez.
- Tipologia: Ikasketa-objektua edo sekuentzia didaktikoa den zehazten du.
- Orientabide didaktikoa: IOaren sailkapena (ebaluazio-jarduera den, sintesi-
jarduera …), ikasleen multzokatzea (banaka, binaka …) eta HODaren formatu
teknikoa (PDFa, multimedia …) adierazten du.
Eskola 2.0 eta HODak.
Eskola 2.0 proiektuak IKTekiko, eta beraz, HODkiko egiten ari den lana lau
mailatan banatzen da:
- 1. Maila, HODen aukeraketa arloen eta edukien arabera: 5. Mailarako
gehienbat
- 2. Maila, Jarduera ereduak: IKTak erabiliz ikasleak arloaren kontzeptu eta
prozedurak ikasiko ditu
- 3. Maila, eskuragarritasuna.
- 4. Maila, ikasleekin praktikan jarri: LAMS ingurunearen esparruaren baitan,
irakaskuntza-ikaskuntzako prozesuetan garatzeko orientazio didaktikoak
ematen ditu
42