Işığın madde ile etkileşiminin sunumu

1. IŞIK VE MADDE

2. IŞIK
Gözümüze gelerek cisimleri görmemizi sağlayan enerjiye ışık denir. Bazı cisimler
ışık yaydıkları için bazıları da ışığı yansıttıkları için görünür. Ay ve gezegenler
Güneş'ten gelen ışığı yansıtırlar. Kendileri ışık vermeyen görülmeleri için başka
ışık kaynaklarının aydınlatmasına gerek olan cisimlere aydınlatılmış
cisimler denir.(ayna, Ay, gezegenler vb.)
Çevresine ışık veren cisimlere de ışık kaynağı denir. Işık kaynakları ikiye ayrılır;
1. Doğal Işık Kaynakları: kendiliğinden etrafına ışık yayan ışık
kaynaklarıdır.(Güneş yıldızlar ateşböceği gibi)
2. Yapay Işık Kaynakları: Enerji aldığında ışık veren ışık kaynaklarıdır.(Mum,
ampul, gaz lambası gibi)

3. Işık doğru yolla yayılır. Işığın doğru yolla yayılması sonucunda Güneş tutulması Ay
tutulması ve gölge meydana gelir.
Işığın yayıldığı ince ışık demetine ışık ışını denir.
Işık bazı maddelerden rahatça geçerken bazı maddelerden kısmen geçer. Bazılarından da
geçemez.
Saydam Olmayan( opak ) Maddeler
Işığın geçmesine izin vermeyen maddelerdir. Taş sıra insan tahta vb. Opak olan bu
maddeler ışık ile etkileşime girdiğinde şekillerine uygun gölgeler meydana gelir. Opak
maddelere gelen ışık ya yansıtılır ya da soğurulur.(emilir)

4. Saydam Madde
Işığın tamamını geçiren maddelere saydam madde denir. Cam su hava ince
naylon vb. Bu maddelerin üzerine ışık düştüğünde ışığın tamamını geçirdikleri
için gölge oluşmaz.
Yarı Saydam Maddeler
Işığın bir kısmını geçirip bir kısmını yansıtan maddelerdir .Buzlu cam, yağlı
kağıt vb. Işık bu maddeler üzerine düştüğünde yarı gölge oluşur.
Bir cismin görülebilmesi için;
*Cisim etrafa ışık yaymalıdır.
*Cisim başka kaynaktan aldığı ışığı yansıtmalıdır.
Kendisi ışık yayan maddelerin ışınları doğrudan gözümüze geldiği için görebiliriz.
Işık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemiz için ise bir ışık kaynağından çıkarak
cismin üzerine düşen ışınların yansıyarak gözümüze ulaşması gerekir.

5. Işığın bir saniyede aldığı yola ışık hızı denir. Işık hızı havada 300 000 000 m/sn’ dir. Işık
hızı ortamın cinsine bağlıdır.
YANSIMA
Işık ışınlarının bir yüzeye çarparak geri dönmesine yansıma denir. Işığın
yansıması yüzeyin rengine ve cinsine bağlıdır. Açık renk olan yüzeylerden ışık çok
yansır. Koyu renk yüzeylerden az yansır.
Düzgün Yansıma
Düzgün ve parlak bir yüzeye çarpan ışık ışınları birbirine paralel olarak yansır. Buna
düzgün yansıma denir. Ayna metal yüzeyler durgun ve temiz sular ışığı düzgün yansıtır.
Dağınık Yansıma
Işık ışınları mat ve pürüzlü bir yüzeye çarptığında
her tarafa doğru yansır. Paralellik görülmez. Bu
yansımaya dağınık yansıma denir. Duvar, pürüzlü
tahtalar, kumaş ışığı dağınık yansıtır.

6. YANSIMA KANUNLARI
1. Gelen ışın yansıyan ışın ve yüzeyin normali aynı düzlem içindedir.
2. Gelme açısı yansıma açısına eşittir.
3. Normal doğrultusunda gelen ışınlar(ışın yüzeye dik gelirse) geldiği doğrultu üzerinde
geri döner.

7. AYNALAR ve KULLANIM ALANLARI
Düz Aynalar
İlk düz aynalar metal yüzeylerin parlatılmasıyla elde edilmiştir. Daha sonra cam
levhaların arkaları cıva amalgamları sürülerek yapılmıştır. Günümüzdeki aynalar ise cam
levhaların bir yüzüne ince bir gümüş tabakası ile sırlanarak yapılır.
Evlerimizde kullandığımız aynalar düz aynadır. Denizaltı gemilerinde su yüzeyini
görmek için kullanılan periskoplarda da düz ayna kullanılır.Düz aynaya gelen ışınlar
yansıma kurallarına göre yansır.
Düz Aynalarda Görüntü Oluşumu:
1. Nokta Şeklindeki Cisimlerin Görüntüsü:
- Bir noktanın aynaya olan dik uzaklığı görüntüsünün aynaya olan dik uzaklığına eşittir.
- Nokta aynanın önünde görüntü aynanın arkasındadır.
- Nokta ile görüntüsü aynı doğru üzerindedir.

8. Düz Aynaların Kullanım Alanları:
* Makyaj aynalarında
* Periskoplarda
* Otomobillerde arka ve yan aynalarda
* Tepegözlerde KULLANILIR.
Periskoplar denizaltılarda ve tanklarda kullanılır. Gözlemcinin çevreyi farklı yönlerde
görmesini sağlayan bir araçtır. Hasta taşıyan araçların önünde ambulans yazısı ters
olarak yazılır. Önde giden sürücüler bu yazıyı araçlarının aynalarından düzgün yazılmış
biçimde görür.

9. Küresel Aynalar
Düz aynaların dışında başka aynalar da vardır. Yansıtıcı yüzeyi küre şeklinde olan
aynalara küresel aynalar denir. İki çeşit küresel ayna vardır;
1. Çukur aynalar
2. Tümsek aynalar

10. F: Odak Noktası ( Ayna yarıçapının orta noktası )
M: Merkez ( Aynanın kesildiği kürenin merkezi )
T: Tepe noktası ( Asal eksenin aynayı kestiği nokta )
Asal Eksen: Aynanın tam ortasından geçen doğru parçasıdır.
Gerçek Görüntü: Bir ekran üzerine alınabilen görüntüdür. Gerçek görüntüler ters olarak
oluşur.
Zahiri (sanal) Görüntü: Bir ekran üzerine alınamayan görüntüdür. Görüntü yansıyan
ışınların uzantısından oluşur. Zahiri görüntü sanal görüntü görünen görüntü gibi adlarla
anılır.
ÇUKUR AYNALAR
Yansıtıcı yüzeyi çukur olan aynalardır. Konkav ayna da denir. Çukur aynaya paralel
olarak gelen bir ışık demeti bir noktada toplanacak şekilde yansır.
Çukur Aynada Görüntü Özellikleri

13. 2. TÜMSEK AYNALAR
Yansıtıcı yüzeyi tümsek olan aynalardır.
Tümsek aynalarda asal eksene paralel gelen
ışınların uzantıları odaktan geçer
Tümsek aynaların kendine gelen ışınları dağıtma
özelliği vardır. Tümsek aynaya odak doğrultusunda
gelen ışınlar asal eksene paralel yansır.

14. Tümsek Aynada Görüntü Özellikleri
Cisim aynaya yaklaştıkça görüntü de aynaya yaklaşır ve görüntünün boyu uzar.
Tümsek Aynaların Kullanım Alanları:
*Otomobillerdeki dikiz aynaları
*Yollardaki kavşaklarda görüşü genişletmek için
*Büyük alışveriş merkezlerinde
Işığı günlük hayatta pek çok yerde kullanırız. Ama fazla ve gereksiz ışıklandırma
yaparak görüntü kirliliğinden kaçınmamız gerekir. Mekanları aydınlatırken ışığı doğru
kullanmalıyız.

15. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen sözcükler ile tamamlayınız.
gelen ∼ yüzeyin normali ∼ yansıma ∼ yansıma
1. Işığın bir yüzeye çarparak geri dönmesine....................... denir.
2. Yansıyan ışın ile normal ışın arasındaki açıya.......................açısı denir.
3. Yansıtıcı yüzeye çarpan ışına....................... ışın denir.
4. Gelen ışının yansıtıcı yüzeye çarptığı noktadan yüzeye çizilen dik
doğruya ....................... denir
Aşağıda verilen ifadeler doğru ise "D", yanlış ise "Y ifadesi ekleyiniz.
1. (....) Işık pürüzlü yüzeylerde düzgün, parlak ve pürüzsüz yüzeylerde dağınık yansır.
2. (....) Yansıtıcı yüzeye dik ışın gönderilirse, ışın kendi üzerinden geri yansır.
3. (....) Aynayla, gelen ışın 48°’lik açı yapıyorsa yansıma açısı 32°’dir.
4. (....) Işığın bir yüzeye çarparak geri dönmesine yankı denir.
5. (....) Dağınık yüzeye gelen ışınlar aynı açıyla yansır.

18. ÖĞRENCİ KAZANIMLARI
1- Işığın yansımasıyla ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder (BSB-17).
1.2. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder (BSB-9).
1.3. Işık kaynağı olmayan cisimlerin görülebilme nedenini ışığın yansımasıyla açıklar.
1.4. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin
normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).
1.5. Yansıma olayında; düzlem ayna kullanarak gelme ve yansıma açılarının birbirine
eşit olduğunu keşfeder (BSB-17, 22, 27, 31).
1.6. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder (BSB-2, 17, 25, 31).
1.7. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebeplerini ışığı yansıtma
özellikleriyle ilişkilendirir (BSB-8).
1.8. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar çizerek gösterir (BSB-28).

19. 2- Aynalarla ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder (BSB-17).
2.2. Bir yüzeyden yansıyan ışınları gözlemleyerek ışığı yansıtan yüzey hakkında
tahminlerde bulunur (BSB-9).
2.3. Net bir görüntü oluşabilmesi için ışığın pürüzsüz yüzeylerden yansıması gerektiğini
fark eder (BSB-1, 2, 8).
2.4.Paralel ışık demetleri ile çukur ve tümsek aynanın odak noktalarını deneyerek
keşfeder.
2.4. Düz, çukur ve tümsek aynalarda oluşan görüntüleri cisme göre büyük-küçük, ters-
düz olmaları bakımından karşılaştırır (BSB-1, 17; TD-1).
2.5. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına
örnekler verir (BSB-1).
KAYNAKÇA
• http://www.sanalokulumuz.com/
• http://okulodevi.com/