1. 1
რუ
სუ
ლ
ი ო
კუ
პაციის ისტ
ორია
საქართ
ველ
ო
ში
I თ
ავი
§ 1. რუ
სეთ
-საქართ
ველ
ო
ს უ
რთ
იერთ
ო
ბა მე-16-მე-18 საუ
კუ
ნეებში:
• პირველ
ი კავშირები, „წიგნი ფიცისა“;
• უ
რთ
იერთ
ო
ბები მე-17 საუ
კუ
ნეში;
• ვახტ
ანგ მეექვსის, თ
ეიმუ
რაზმეო
რისა დ
ა ერეკლ
ე მეო
რის პოლ
იტ
იკუ
რი
მიზ
ნები დ
ა რუ
სეთ
ი;
• რუ
სეთ
ის აღმო
სავლ
უ
რი პო
ლ
იტ
იკა, „ბერძნუ
ლ
ი პრო
ექტ
ი“ დ
ა გეორგიევსკის
ტ
რაქტ
ატ
ი;
• პო
ლ
იტ
იკუ
რი მო
ვლ
ენები ასპინძიდ
ან კრწანისამდ
ე;
• რუ
სუ
ლ
ი ო
კუ
პაციის ასპექტ
ები მფარველ
ობის ხელ
შეკრუ
ლ
ებებში.
როდ
ის იწყება საქართ
ველ
ო-რუ
სეთ
ის უ
რთ
იერთ
ობა
საქართ
ველ
ო
-რუ
სეთ
ის უ
რთ
იერთ
ობა X-XI საუ
კუ
ნეებიდ
ან იწყება. ძველ
ი რუ
სუ
ლ
ი საისტ
ორიო
წყაროს ცნობით
, 1154 წელ
ს რუ
სმა მთ
ავარმა იზ
იასლ
ავ მსტ
ისლ
ავის ძემ ცოლ
ად შეირთ
ო
საქართ
ველ
ოს მეფის, დ
ემეტ
რე I-ის (1125-1156) ასუ
ლ
ი. 1185 წელ
ს თ
ამარ მეფემ (1184-1213)
იქორწინა რუ
ს უ
ფლ
ისწუ
ლ
ზ
ე _ იუ
რი ბოგო
ლ
იუ
ბსკიზ
ე. ეს დ
ინასტ
იუ
რი ქორწინებები ცხად
ყოფენ,
რომ ამ დ
რო
ს საქარველ
ო მაღალ
ი დ
ო
ნის ქვეყნადით
ვლ
ებოდ
ა დ
ა მასთ
ან დ
აკავშირებას რუ
სი
მთ
ავრები პატ
ივადთ
ვლ
იდ
ნენ.
რუ
სეთ
-საქართ
ველ
ოს პო
ლ
იტ
იკუ
რმა უ
რთ
იერთ
ო
ბებმა ინტ
ენსიუ
რი ხასიათ
ი XV საუ
კუ
ნიდ
ან
მიიღო.
2. 2
XV ს-ის II ნახევარში ერთ
იანი საქართ
ველ
ო დ
აიშალ
ა. თ
ით
ო
ეუ
ლპოლ
იტ
იკუ
რ ერთ
ეუ
ლ
ს თ
ავისი
გეოგრაფიუ
ლ
ი მდ
ებარეო
ბის დ
ა საშინაოვით
არების მიხედ
ვით
, საგარეოსაფრთ
ხეების თ
ავიდ
ან
ასაცილ
ებლ
ად
, განსხვავებუ
ლ
ი საგარეოპოლ
იტ
იკა ჰქონდ
ა შემუ
შავებუ
ლ
ი.
კახეთ
ის მეფეებმა XV საუ
კუ
ნის ბოლ
ო
ს დ
აიწყეს დ
იპლ
ომატ
იუ
რი უ
რთ
იერთ
ო
ბის დ
ამყარება
რუ
სეთ
ის მეფე-მთ
ავრებთ
ან. მათ დ
აინახეს რუ
სეთ
ის მზ
არდ
ი ინტ
ერესები კავკასიაში დ
ა
სცად
ეს მისი გამოყენება ლ
ეკთ
ა თ
ავდ
ასხმების ასალ
აგმავად
. Aამ დ
როს რუ
სეთ
ი მონღოლ
-
თ
ათ
ართ
ა ბატ
ონობისაგან განთ
ავისუ
ფლ
დ
ა (1480წ.), მისი დ
იპლ
ო
მატ
ები დ
ა ვაჭრები
საქართ
ველ
ოს მეზ
ობელ
შარვანშიც გამოჩნდ
ნენ.
კახეთ
ის სამეფოს პირველ
ი კავშირები რუ
სეთ
თ
ან
1555 წელ
ს სპარსეთ
-ო
სმალ
ეთ
ს შორის დ
ად
ებუ
ლ
მა ამასიის ზ
ავმა სამხრეთ კავკასიაში
ვით
არება გაართ
უ
ლ
ა. ამ ზ
ავითსპარსეთ
მა აღმოსავლ
ეთსაქართ
ველ
ო მიიღო
, ოსმალ
ეთ
მა კი
დ
ასავლ
ეთსაქართ
ველ
ოდ
აისაკუ
თ
რა. Gგამწვავებუ
ლ
პო
ლ
იტ
იკუ
რსიტ
უ
აციას კახეთ
ის მეფეებმა
რუ
სეთ
თ
ან დ
იპლ
ომატ
იუ
რი უ
რთ
იერთ
ობის გააქტ
იუ
რებით უ
პასუ
ხეს. მათ ამ პოზ
იციას
განაპირო
ბებდ
ა გეოგრაფიუ
ლ
ი ფაქტ
ო
რიც: კახეთ
ის სამეფო
ს საზ
ღვრები დ
აღესტ
ნამდ
ე
გად
ად
იოდ
ა, რუ
სეთ
ი კი ივანე IV-ის დ
როს გახდ
ა ვოლ
გისპირეთ
ის მფლ
ობელ
ი. ასტ
რახანის
სახანოს დ
აკავებით მისი საზ
ღვრები კახეთ
ის სამეფო
ს მოუ
ახლ
ო
ვდ
ა. გართ
უ
ლ
დ
ა რუ
სეთ
ის
ოსმალ
ეთ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ობაც. ივანე IV-მ დ
იპლ
ომატ
იუ
რი კავშირი გააბა კახეთ
ის მეფე ლ
ევანთ
ან
(1520-1574). მანვე, 1564 წელ
ს, მდ
ინარე თ
ერგისა დ
ა სუ
ნჯ
ას შესართ
ავთ
ან ააგოციხე-სიმაგრე
დ
ა შიგ ჯ
არი ჩააყენა. თ
უ
მცა ო
სმალ
ეთ
მა ომის მუ
ქარითაიძუ
ლ
ა რუ
სეთ
ი, ჯ
არი გაეყვანა თ
ერგის
ციხიდ
ან.
ოსმალ
ეთ
ის წინააღმდ
ეგ სამხრეთკავკასიაშიმო
კავშირის მაძიებელ
მა რუ
სეთ
ის მეფე თ
ევდ
ო
რე
ივანეს ძემ 1585 წელ
ს კახეთ
ში თ
ავისი ელ
ჩი – რუ
სინ დ
ანილ
ოვი გამოგზ
ავნა. რუ
სეთ
ის
ხელ
მწიფემ დ
იპლ
ომატ
ი საგანგებო
დ გააფრთ
ხილ
ა, რომ კახეთ
თ
ან დ
აახლ
ოვების საქმეში
მოსკოვის ინიციატ
ივაზ
ე ხმა არამო
ეღო. ინიციატ
ივა კახეთ
ის მეფეს უ
ნდ
ა გამოეჩინა, ელ
ჩს
უ
ნდ
ა დ
აერწმუ
ნებინა იგი, რომ რუ
სთ
ა ხელ
მწიფესთ
ან პო
ლ
იტ
იკუ
რი კავშირი დ
ა მფარველ
ო
ბა
ეთ
ხო
ვა. წინად
ად
ება კახეთ
ის ინტ
ერესებსაც ეხმიანებოდ
ა. Aამიტ
ომ, კახეთ
ის მეფე
ალ
ექსანდ
რე II-მ (1574-1605) რუ
ს დ
იპლ
ომატ
ებთ
ან დ
აიწყომოლ
აპარაკება, რაც 1587 წლ
ის 28
სექტ
ემბერს, `ფიცის წიგნის~ გაფორმებით დ
ამთ
ავრდ
ა. დ
ოკუ
მენტ
ის ტ
ექსტ
ი მოსკოვში
შეად
გინეს. 1589 წელ
ს რუ
სეთ
ის მეფემ კახეთ
ის მეფეს გამოუ
გზ
ავნა `წყალ
ობის სიგელ
ი~,
რომელ
მაც დ
აად
ასტ
უ
რა `ფიცის წიგნით
~ გათ
ვალ
ისწინებუ
ლ
ი პირო
ბები. ამითეს ხელ
შეკრუ
ლ
ება
ორივე მხრიდ
ან დ
ამტ
კიცდ
ა.
რას ავალ
დ
ებუ
ლ
ედ
ა „წიგნი ფიცისა“ხელ
შეკრუ
ლ
ების დ
ამდ
ებ მხარეებს დ
ა მუ
სლ
იმანი
მეზ
ობლ
ების პირველ
ი რეაქციები
ხელ
შეკრუ
ლ
ებით რუ
სეთ
ს უ
ნდ
ა დ
აეცვა კახეთ
ი დ
აღესტ
ნელ
თ
ა დ
ა სხვა დ
ამპყრობლ
ების
შემო
სევებისაგან. რუ
სეთ
ის მეფეები 1593 წლ
იდ
ან თ
ავიანთ ტ
იტ
უ
ლ
ატ
უ
რაში უ
კვე
მოიხსენიებდ
ნენ თ
ავს `ქართ
ველმეფეთ
ა ივერიის მიწების მფლ
ობელ
ად
~. კახეთ
ის მეფეთ
ა
რუ
სეთ
ისკენ სწრაფვა არმოსწონდ
ა სპარსეთ
ს, რომელ
მაცდ
აასრუ
ლ
ა ომი ო
სმალ
ეთ
თ
ან, 1590 წელ
ს
3. 3
ზ
ავი დ
ად
ო
, დ
აიწყო რეფორმების გატ
არება დ
ა რეგიონში კვლ
ავ ძლ
იერ ქვეყნადგად
აიქცა.
სპარსეთ
ს ამ დ
როს შაჰ-აბას I მართ
ავდ
ა (1587-1629), რო
მლ
ის მიზ
ანი ამასიის ზ
ავის
პირო
ბების აღდ
გენა იყო
.
სპარსეთ
ის შაჰი თ
ავიდ
ან Qდ
ად
ებით
ადშეხვდ
ა კახეთ
-რუ
სეთ
ის კავშირს, რად
გან რუ
სეთ
იც დ
ა
კახეთ
იც საქმეს ისე წარმო
ად
გენდ
ნენ, თ
ით
ქო
ს ო
სმალ
ეთ
ის წინააღმდ
ეგ ერთ
იანდ
ებო
დ
ნენ.
საბო
ლ
ოოდსპარსეთ
ი, რა თ
ქმა უ
ნდ
ა, არ აპირებდ
ა კახეთ
ის სამეფო
ს დ
ათ
მობას დ
ა რუ
სეთ
თ
ან
მისი დ
იპლ
ომატ
იუ
რი უ
რთ
იერთ
ობის ატ
ანას. შაჰ აბას I-ის დ
ავალ
ებით
, 1605 წელ
ს, რუ
ს ელ
ჩებთ
ან
შეხვედ
რისას ალ
ექსანდ
რე II, უ
მცროს ვაჟთ
ან გიორგისთ
ან ერთ
ად
, მოკლ
ა საკუ
თ
არმა შვილ
მა _
გამაჰმად
იანებუ
ლ
მა კო
ნსტ
ანტ
ინემ, რომელ
მაც თ
ავი კახეთ
ის მეფედ გამო
აცხად
ა, მაგრამ
მხოლ
ოდერთ
ი წელ
ი იმეფა. კახელ
ებმა არ იგუ
ეს ძმისა დ
ა მამის მკვლ
ელ
ი მეფე, ქეთ
ევან
დ
ედ
ო
ფლ
ის ხელ
მძღვანელ
ობითაჯ
ანყდ
ნენ დ
ა კო
ნსტ
ანტ
ინე მოკლ
ეს. შაჰ-აბასიიძუ
ლ
ებუ
ლ
იგახდ
ა
კახეთ
ის ტ
ახტ
ზ
ე აჯ
ანყებუ
ლ
ი დ
ედ
ოფლ
ის ვაჟი, თ
ეიმუ
რაზI (1606-1648) დ
აემტ
კიცებინა. მისი
მეფო
ბის დ
როს შაჰ-აბასმა უ
დ
იდ
ესი ერო
ვნუ
ლ
ი ტ
რაგედ
ია დ
აატ
ეხა თ
ავს როგო
რც ქართ
ლ
ისა დ
ა
კახეთ
ის სამეფო
ებს, ასევე პირად
ადმეფე თ
ეიმუ
რაზ I_ის ოჯ
ახს: ყიზ
ილ
ბაშებმა უ
ამრავი
ქართ
ველ
ი ამოხოცეს, უ
ამრავი სამშობლ
ოს მო
წყვიტ
ეს დ
ა სპარსეთ
ში გაასახლ
ეს, წამებით
აღესრუ
ლ
ენ მეფის ვაჟიშვილ
ები დ
ა დ
ედ
ა _ ქეთ
ევან დ
ედ
ო
ფალ
ი...
უ
რთ
უ
ლ
ესი საგარეო
-პო
ლ
იტ
იკუ
რი ვით
არების პირობებში, სპარსეთ
ის წინააღმდ
ეგ ბრძოლ
აში
თ
ეიმუ
რაზ I-მა სცად
ა რუ
სეთ
თ
ან დ
იპლ
ომატ
იუ
რი უ
რთ
იერთ
ო
ბის განახლ
ებაც. 1635 წელ
ს მან
ელ
ჩები გაგზ
ავნა მოსკო
ვში დ
ა სამხედ
როდ
ახმარება ით
ხო
ვა. რუ
სეთ
იდ
ან მხო
ლ
ოდუ
მნიშვნელ
ო
საჩუ
ქრები დ
ა დ
აპირება მო
უ
ვიდ
ა. მას რუ
სეთ
ის მეფისად
მი ერთ
გუ
ლ
ების ფიცის დ
ად
ება
მოსთ
ხოვეს. თ
ეიმუ
რაზ
მა განაახლ
ა ალ
ექსანდ
რე II-ის `ფიცის წიგნი~. 1653 წელ
ს მან მოსკოვში,
ალ
ექსი მიხეილ
ის ძე რომანოვის კარზ
ე, აღსაზ
რდ
ელ
ადშვილ
იშვილ
ი ერეკლ
ე გაგზ
ავნა (მას
რუ
სეთ
ში ნიკოლ
ოზ დ
ავით
ის ძეს უ
წოდ
ებდ
ნენ). რამდ
ენიმე წლ
ის შემდ
ეგ თ
ავად
აც ჩავიდ
ა
მოსკოვში, თ
უ
მცა რეალ
უ
რი დ
ახმარება მეფე ალ
ექსისგან ვერ მიიღო. თ
ეიმუ
რაზ I-ის
პოლ
იტ
იკუ
რმა მემკვიდ
რეებმაცვერშეძლ
ეს სპარსუ
ლ
-ოსმალ
უ
რიაგრესიის წინააღმდ
ეგ რუ
სეთ
ის
გამო
ყენება. ამ დ
როს რუ
სეთ
ის მთ
ავარ ამოცანად ით
ვლ
ებოდ
ა ბალ
ტ
იისპირეთ
ის, დ
ასავლ
ეთ
ბელ
ო
რუ
სიისა დ
ა პო
ლ
ო
ნეთ
ის, შავი დ
ა აზ
ოვის ზ
ღვის სანაპიროების, ყირიმის სახანოს
დ
აპყრობა. ამითის უ
პირისპირდ
ებოდ
ა არა მარტ
ოო
სმალ
ეთ
ის იმპერიას, არამედევროპის დ
იდ
ქვეყნებსაც
რა კონკრტ
ეტ
უ
ლ
ი შედ
ეგი მოჰყვა რუ
სეთ
თ
ან გაფორმებუ
ლ
პირეველ
ხელ
შეკრუ
ლ
ებას (წიგნი ფიცისა“)
კახეთ
ის მეფეების დ
იპლ
ო
მატ
იუ
რი ნაბიჯ
ები რუ
სეთ
თ
ან დ
ასაწყისშივე
წარუ
მატ
ებელ
ი გამო
დ
გა. პირველ
ი სერიო
ზ
უ
ლ
ი სამართ
ლ
ებრივი დ
ო
კუ
მენტ
ი
კახეთ
ის სამეფო
სა დ
ა რუ
სეთ
ს შო
რის _ `წიგნი ფიცისა~, რო
მელ
იც რუ
სეთ
ის მიერ
საქართ
ველ
ო
ს დ
აპყრო
ბამდ
ე თ
ით
ქმის ო
რი საუ
კუ
ნით ად
რე დ
აიდ
ო, არ ყო
ფილ
ა
რეალ
უ
რად მო
ქმედ
ი ხელ
შეკრუ
ლ
ება. რუ
სეთ
ი შეფარუ
ლ
ად მო
ქმედ
ებდ
ა: კახეთ
ის
სამეფო
ს მფარველ
ობას დ
ა დ
ახმარებას პირდ
ებო
დ
ა, სინამდ
ვილ
ეში კი, მისი
4. 4
დ
აპყრო
ბა სუ
რდ
ა. რუ
სეთ
ის ცბიერი დ
იპლ
ო
მატ
ია თ
ავიდ
ანვე აგებუ
ლ
ი იყო
ერთ
მო
რწმუ
ნეო
ბაზ
ე დ
ა ქართ
ველ
ების გამო
ყენებაზ
ე კავკასიის დ
აპყრო
ბაში.
შაჰ-აბასის ლ
აშქრობები დ
ა მის მიერ დ
ატ
რიალ
ებუ
ლ
ი ტ
რაგედ
ია ქართ
ლ
ისა დ
ა
კახეთ
ის სამეფო
ების რუ
სუ
ლ
ი ო
რიენტ
აციის შედ
ეგი იყო
.
რა ინტ
ერესები იდ
ოპეტ
რე პირველ
ისა დ
ა ვახტ
ანგ მეექვსის უ
რთ
იერთ
ობაში
რუ
სეთ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ო
ბაში კიდ
ევ უ
ფრო დ
იდ
ი პო
ლ
იტ
იკუ
რი მარცხი განიცად
ა
ქართ
ლ
ის სამეფო
მ. XVI_XVII საუ
კუ
ნეებში ის თ
ავგანწირუ
ლ
ადებრძო
დ
ა სპარსეთ
-
ო
სმალ
ეთ
ის აგრესიას. ამის შედ
ეგიც იყო
, რო
მ სპარსეთ
მა ვერ შეძლ
ო ქართ
ლ
ში
მეფო
ბის მო
სპო
ბა. მართ
ალ
ია, ქართ
ველ მეფეებს სარწმუ
ნო
ებას უ
ცვლ
იდ
ნენ,
მეფო
ბასაც შაჰის თ
ანხმო
ბით აძლ
ევდ
ნენ, მაგრამ ბაგრატ
იო
ნთ
ა სამეფო
დ
ინასტ
იის უ
ფლ
ებები არდ
არღვეუ
ლ
ა.
XVIII საუ
კუ
ნის ქართ
ლ
ის გამოჩენილ
მა მეფემ, ვახტ
ანგ VI-მ, ევრო
პის ქვეყნების
დ
ახმარებითსცად
ა სპარსეთ
ის აგრესიისგან თ
ავის დ
აღწევა. მაშინდ
ელევრო
პას
საქართ
ველ
ო
ს გამო სპარსეთ
თ
ან დ
აპირისპირება არ სუ
რდ
ა. ამ მიზ
ეზ
ით
,
ვახტ
ანგის მასწავლ
ებლ
ისა დ
ა დ
იდ
ი ქართ
ველ
ი მწერლ
ის _ სუ
ლ
ხან-საბას
დ
იპლ
ო
მატ
იუ
რი მისია ევრო
პაში 1713-1715 წლ
ებში უ
შედ
ეგო
დდ
ასრუ
ლ
დ
ა.
1716 წელ
ს ვახტ
ანგი იძუ
ლ
ებითგამაჰმად
იანდ
ა, რის შემდ
ეგაცსპარსეთ
ის შაჰმა
ქართ
ლ
ის მეფის ტ
ახტ
ი მისცა. შაჰის ამგვარი ძალ
ად
ო
ბა აუ
ტ
ანელ
ი იყოქართ
ველ
ი
პატ
რიო
ტ
ებისთ
ვის. ისინი ეძებდ
ნენ მო
კავშირეს დ
ამო
უ
კიდ
ებლ
ო
ბისათ
ვის
ბრძო
ლ
აში. ევრო
პაში მარცხიანი ვიზ
იტ
ის შემდ
ეგ ვახტ
ანგ VI-მ რუ
სეთ
თ
ან ფარუ
ლ
ი
დ
იპლ
ო
მატ
იუ
რი უ
რთ
იერთ
ო
ბის დ
ამყარება დ
აიწყო. 1712-1719 წლ
ებში სპარსეთ
ში
მყო
ფ ვახტ
ანგთ
ან კავშირი რუ
სეთ
ის ელ
ჩმა არტ
ემ ვო
ლ
ინსკიმ გააბა. ეს
უ
რთ
იერთ
ო
ბა ელ
ჩს დ
ავალ
ებუ
ლ
ი ჰქო
ნდ
ა რუ
სეთ
ის მეფის პეტ
რე I-ისგან, რო
მელ
იც
წარმატ
ებით ებრძოდ
ა ძლ
იერ ევრო
პუ
ლ სახელ
მწიფო
ს _ შვედ
ეთ
ს. ო
მში
გამარჯ
ვებამ დ
ა იმპერიის საზ
ღვრების ჩრდ
ილ
ოეთ
ით გაფართ
ო
ებამ პეტ
რეს
გაუ
ძლ
იერა რწმენა, რო
მ რუ
სეთ
ის საზ
ღვრებს სამხრეთ
ით
აც გად
ასწევდ
ა.
ამისთ
ვის მას ჭირდ
ებო
დ
ა ო
სმალ
ეთ
ისა დ
ა სპარსეთ
ის განდ
ევნა კასპიის დ
ა შავი
ზ
ღვის სანაპირო
ებიდ
ან.
არტ
ემ ვოლ
ინსკისაგან სპარსეთ
იდ
ან მიწო
დ
ებუ
ლ
ი ცნო
ბებით
, პეტ
რემ გაიგო, რო
მ
ქართ
ველ
ების სამხედ
რო ძალ
ა სპარსეთ
ში მნიშვნელ
ოვანი იყო
. ყველ
ა ო
მს ეს
ქვეყანა ქართ
უ
ლ
ი ჯ
არით იგებს, თ
უ მო
ისუ
რვებენ დ
ა გაერთ
იანდ
ებიან,
ქართ
ველ
ებს არა მარტ
ოთ
ავის განთ
ავისუ
ფლ
ება შეუ
ძლ
იათსპარსეთ
ისგან, არამედ
5. 5
მისი დ
აპყრო
ბაცო, _ წერდ
ა ვო
ლ
ინსკი. პეტ
რე I-მა გად
აწყვიტ
ა ო
ცდ
აერთ
წლ
იან
ო
მში დ
ასუ
სტ
ებუ
ლ
ი რუ
სუ
ლ
ი არმია ამ ჯ
არითგაემაგრებინა.
როგორგამართ
ლ
დ
ა ერთ
მორწმუ
ნეობისად
მი ქართ
ველ
ების იმედ
ები
1721 წელ
ს დ
ამთ
ავრდ
ა შვედ
ეთ
თ
ან ომი, რუ
სეთ
ი იმპერიადგამოცხად
დ
ა, პეტ
რე I კი
მისი პირველ
ი იმპერატ
ო
რი გახდ
ა.
1722 წელ
ს რუ
სეთ
მა სპარსეთ
ის წინააღმდ
ეგ სამხედ
რო კამპანია წამო
იწყო,
რაშიც ვახტ
ანგ VI-ის ჩართ
ვაც შეძლ
ო. ქართ
ლ
ის მეფესა დ
ა რუ
სეთ
ის იმპერატ
ო
რს
თ
ავ-თ
ავიანთ
ი ინტ
ერესები ამოძრავებდ
ა, რო
მელ
იც ნაწილ
ობრივ ემთ
ხვეო
დ
ა.
ო
რივეს მიზ
ანი სპარსეთ
ის განად
გუ
რება იყო, მაგრამ გამარჯ
ვების შემდ
ეგ
ვახტ
ანგს, რუ
სეთ
ის დ
ახმარებით
ა დ
ა მფარველ
ო
ბით
, რეგიო
ნში ძლ
იერი ქართ
უ
ლ
ი
სახელ
მწიფო
ს შექმნა სუ
რდ
ა, პეტ
რეს კი კასპიისპირეთ
სა დ
ა აღმო
სავლ
ეთ
საქართ
ველ
ო
ში გაბატ
ო
ნება. ეს ო
რი ინტ
ერესი, საბო
ლ
ო
ო ჯ
ამში, ერთ
მანეთ
ს
გამო
რიცხავდ
ა.
იმდ
ენადდ
იდ
ი იყოპეტ
რესად
მი ვახტ
ანგის რწმენა, რო
მ მან არდ
აუ
ჯ
ერა სამეფო
დ
არბაზ
ს, ქართ
ველ
დ
იდ
ებუ
ლ
ებს, _ გად
აეფიქრებინა ამ ლ
აშქრო
ბაშიმო
ნაწილ
ეო
ბა.
მამის გად
აწყვეტ
ილ
ების წინააღმდ
ეგიიყოტ
ახტ
ის მემკვიდ
რე ბაქარიც, რო
მელ
იც
1722 წლ
ის მარტ
შიშაჰის გვარდ
იის სარდ
ლ
ადდ
აინიშნა. ვახტ
ანგის იმედ
იპეტ
რეს
პირო
ვნებასა დ
ა ერთ
მო
რწმუ
ნეო
ბაზ
ე იყოაგებუ
ლ
ი. ვახტ
ანგს ვერწარმო
ედ
გინა
ქრისტ
იანი მეფისგან ღალ
ატ
ი.
1722 წლ
ის ივლ
ისში პეტ
რემ დ
აიწყო ლ
აშქრო
ბა, ხელ
თ იგდ
ო კასპიის ზ
ღვის
დ
აღესტ
ნის სანაპირო. მასთ
ან საკუ
თ
არი ნებით გამო
ცხად
ებუ
ლ
მა
კასპიისპირეთ
ის ციხე-ქალ
აქების მმართ
ველ
ებმა ქვეშევრდ
ო
მო
ბა აღუ
თ
ქვეს.
პეტ
რე მიხვდ
ა, რო
მ რეგიო
ნის დ
ამო
რჩილ
ება ძნელ
ი არიყო, ამას ქართ
უ
ლ
ი ჯ
არის
გარეშეციო
ლ
ადმო
ახერხებდ
ა. თ
უ
მცა ისიცცხად
ი გახდ
ა, რო
მ რუ
სეთ
ი პო
ზ
იციების
განმტ
კიცებას ჯ
ერვერშეძლ
ებდ
ა: არეყოფო
დ
ა სუ
რსათ
ი დ
ა ფუ
რაჟი, თ
ანაც ჯ
არში
ეპიდ
ემია გავრცელ
დ
ა. ეს რუ
სეთ
ის იმპერატ
ო
რმა ლ
აშქრო
ბის შეწყვეტ
ის საბაბად
გამო
იყენა (სინამდ
ვილ
ეში ეს სერიოზ
უ
ლ
ი ეპიდ
ემია არ ყო
ფილ
ა, რუ
სეთ
ის
სარდ
ლ
ო
ბამ გაით
ვალ
ისწინა კასპიისპირეთ
ის ბუ
ნებრივი პირო
ბები,
მედ
იკამენტ
ები წინასწარ მო
იმარაგა დ
ა ლ
აშქრო
ბაში მრავალ
რიცხოვანი
სამედ
იცინოპერსონალ
იც წამოიყვანა).
6. 6
ვახტ
ანგის ბედ
ი მას არ ანაღვლ
ებდ
ა. ქართ
ლ
ის მეფის მარცხი დ
ა კატ
ასტ
რო
ფა
რუ
სეთ
ისთ
ვის ხელ
საყრელ
იც კი იყო, რად
გან დ
ასუ
სტ
ებუ
ლქართ
ლ
ის სამეფო
ს უ
ფრო
ად
ვილ
ადდ
აესაკუ
თ
რებო
დ
ა.
ვახტ
ანგ მეფის დ
იპლ
ომატ
იუ
რი მარცხის გაკვეთ
ილ
ი
ვახტ
ანგ VI 30-ათ
ასიანი ქართ
უ
ლ
ი დ
ა 10-ათ
ასიანი სომხუ
რი ჯ
არითგანჯ
ასთ
ან
იდ
გა დ
ა ამაო
დელ
ო
დ
ა რუ
სეთ
ის იმპერატ
ო
რს. ო
რი თ
ვის შემდ
ეგ ქართ
ლ
ის მეფემ
გაიგო, რო
მ რუ
სუ
ლ
ი ჯ
არი უ
კან გაბრუ
ნდ
ა დ
ა ერთ
ო
ბლ
ივი სამხედ
რო კამპანია
ჩაიშალ
ა. პეტ
რეს ამ გად
აწყვეტ
ილ
ებამ უ
რთ
უ
ლ
ეს ვით
არებაში ჩააგდ
ო იგი:
სპარსეთ
ის შაჰმა არაპატ
ია რუ
სეთ
თ
ან დ
აკავშირება დ
ა ღალ
ატ
ი, წაართ
ვა მეფო
ბა
დ
ა ქართ
ლ
ში გამაჰმად
იანებუ
ლ
ი კახეთ
ის მეფე _ კო
ნსტ
ანტ
ინე დ
ასვა. მალ
ე
ო
სმალ
ებიც შემო
იჭრნენ, 1724 წელ
ს მათკო
ნსტ
ანტ
ინე ტ
ახტ
იდ
ან ჩამო
აგდ
ეს დ
ა
ქართ
ლ
ი არზ
რუ
მის ფაშას დ
აუ
ქვემდ
ებარეს. დ
ახმარების ნაცვლ
ად
, 1724 წელ
ს
სტ
ამბუ
ლ
ში დ
ად
ებუ
ლ
ი რუ
სეთ
-ო
სმალ
ეთ
ის ზ
ავით რუ
სეთ
ის იმპერატ
ო
რმა
დ
აად
ასტ
უ
რა აღმო
სავლ
ეთსაქართ
ველ
ო
ში ო
სმალ
თ
ა ბატ
ო
ნო
ბა. ამ ფაქტ
მაც აჩვენა
რუ
სეთ
ის დ
ამპყრო
ბლ
უ
რი ინტ
ერესები საქართ
ველ
ო
სად
მი.
მო
ტ
ყუ
ებუ
ლ ვახტ
ანგს ო
სმალ
ო-ყიზ
ილ
ბაშების მიერ დ
აკავებუ
ლ დ
ა აო
ხრებუ
ლ
სამეფო
ში აღარ დ
აედ
გო
მებო
დ
ა დ
ა 1724 წელ
ს, დ
იდ
ი ამალ
ით(1200-1500 კაცი)
რუ
სეთ
ში წავიდ
ა. ამ ამალ
აში შედ
იოდ
ა თ
ით
ქმის ყველ
ა განათ
ლ
ებუ
ლ
ი დ
ა
მო
აზ
რო
ვნე ქართ
ველ
ი, რამაც საქართ
ველ
ო
ს კუ
ლ
ტ
უ
რას, განათ
ლ
ებას დ
ა
მეცნიერებას უ
მძიმესი დ
არტ
ყმა მიაყენა..
პეტ
რე I-მა ტ
რაგიკუ
ლმდ
გო
მარეო
ბაში მყო
ფვახტ
ანგ VI_ს მო
სკო
ვში ცხო
ვრების
უ
ფლ
ებაც არ მისცა. ვახტ
ანგმა მაინც ჩააღწია მო
სკო
ვს, თ
უ
მცა იმპერატ
ო
რი
გარდ
აცვლ
ილ
ი დ
ახვდ
ა, მისმა მემკვიდ
რეებმა კი არავით
არი დ
ახმარება არ
გაუ
წიეს. იმედ
გაცრუ
ებუ
ლ
ი დ
ა დ
ამარცხებუ
ლ
ი ვახტ
ანგ VI ასტ
რახანში დ
ასახლ
დ
ა,
სად
აცგარდ
აიცვალ
ა 1737 წელ
ს.
ვატ
ანგის საქართ
ველ
ო
დ
ან წასვლ
ის შემდ
ეგ ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფო ჯ
ერ
„ო
სმალ
ო
ბამ“, შემდ
ეგ კი„ყიზ
ილ
ბაშობამ“ განად
გუ
რების პირას მიიყვანა. ეს იყო
რუ
სუ
ლ
ი ო
რიენტ
აციის გამო კიდ
ევ უ
ფრო გაბო
რო
ტ
ებუ
ლ
ი მეზ
ო
ბელ
ი იმპერიების
ანგარიშსწო
რება გად
არჩენისთ
ვის მებრძო
ლ
ი ქვეყნის წინააღმდ
ეგ.
§ 2. რუ
სეთ
ის ჩამოყალ
იბება იმპერიადდ
ა კავკასიის დ
აპყრობისთ
ვის მზ
ად
ება:მფარველ
ობის
ხელ
შეკრუ
ლ
ებები თ
უდ
აპყრობის საბაბი: „ გეორგიევსკის ტ
რაქტ
ატ
ი“ დ
ა „სათ
ხოვარი
პუ
ნქტ
ები“
7. 7
1721 წელ
ს პეტ
რე პირველ
მა რუ
სეთ
ი იმპერიადგამოაცხად
ა. მისმა მომდ
ევნომეფეებმა
დ
აიწყეს ბრძოლ
ა მიმდ
ებარე ტ
ერიტ
ორიების დ
აპყრობის ხარჯ
ზ
ე სახელ
მწიფოს
გაფართ
ოებისათ
ვის. ქართ
ველ
მა მეფეებმაც ისე, რომ არგაით
ვალ
ისწინეს ვახტ
ანგ VI-ის
დ
იპლ
ომატ
იუ
რი მარცხის გაკვეთ
ილ
ი, გააგრძელ
ეს ბრძოლ
ა რუ
სეთ
თ
ან დ
ასაახლ
ო
ვებლ
ად
.
განსაკუ
თ
რებითაქტ
იუ
რობდ
ნენ მამა-შვილ
ი თ
ეიმუ
რაზII დ
ა ერეკლ
ე II.
1753 წელ
ს თ
ეიმუ
რაზ II-მ პეტ
ერბუ
რგში ელ
ჩობა მიავლ
ინა, რუ
სეთ
ისგან მუ
დ
მივი ჯ
არის
განახლ
ებაში დ
ახმარება დ
ა ოსმალ
ეთ
ისგან წაქეზ
ებუ
ლ
ი ლ
ეკების აგრესიის აღკვეთ
ა ით
ხოვა.
რუ
სეთ
ის სამეფოკარზ
ე ქართ
ველ
ებს დ
აპირებები მისცეს, ხოლ
ოკონსტ
ანტ
ინოპოლ
ში რუ
სეთ
ის
ელ
ჩს _ ალ
ექსეი ობრესკოვს დ
აავალ
ეს, ოსმალ
ეთ
ი დ
აერწმუ
ნებინა, რომ რუ
სეთ
ი საქართ
ველ
ო
ს
არავით
არდ
ახმარებას არაღმო
უ
ჩენდ
ა. დ
ახმარების ხელ
ახალ
ი თ
ხოვნის მიზ
ნით
, თ
ეიმუ
რაზII
1760 წელ
ს თ
ავადჩავიდ
ა მოსკოვში, მაგრამ მისი ელ
ჩო
ბაც უ
შედ
ეგო
დდ
ასრუ
ლ
დ
ა. გაწბილ
ებუ
ლ
ი
მეფე რუ
სეთ
ში გარდ
აიცვალ
ა, მისმა ამალ
ამ ასტ
რახანში გად
აასვენა თ
ეიმუ
რაზII-ის ნეშტ
ი დ
ა
ვახტ
ანგ VI-ის გვერდ
ით
, ღვთ
ისმშობლ
ის მიძინების ტ
აძარში დ
აკრძალ
ა. რუ
სეთ
ის
`მფარველ
ო
ბისა~ დ
ა დ
ახმარების ეს გამოცდ
ილ
ება ჰქო
ნდ
ა ვახტ
ანგის შვილ
იშვილ
სა დ
ა
თ
ეიმუ
რაზII-ის ვაჟს, ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფეს _ ერეკლ
ე II-ს. სამწუ
ხაროდ
, რუ
სეთ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ობის
ეს უ
არყოფით
ი გამოცდ
ილ
ება გათ
ვალ
ისწინებუ
ლ
ი არ ყოფილ
ა მისი დ
როის რუ
სუ
ლ
-ქართ
უ
ლ
უ
რთ
იერთ
ო
ბებში.
იმერეთ
ის სამეფოსა დ
ა ქართ
უ
ლ
ი სამთ
ავროების სწრაფვა რუ
სეთ
ის მფარველ
ობის
მისაღებად
რუ
სეთ
ის მფარველ
ობის მოსაპო
ვებლ
ად ოსმალ
უ
რი აგრესიისაგან შეწუ
ხებუ
ლ
ი იმერეთ
ის
სამეფოც მიისწრაფვოდ
ა. 1649 წელ
ს იმერეთ
ის მეფემ ალ
ექსანდ
რე III-მ დ
ა მასთ
ან
თ
ავშეფარებუ
ლ
მა კახეთ
ის მეფე თ
ეიმუ
რაზ I-მა ელ
ჩები გაგზ
ავნეს რუ
სეთ
ში. ალ
ექსანდ
რე
რუ
სეთ
ის მეფეს აღუ
წერდ
ა იმერეთ
ს, მორჩილ
ებას აღუ
თ
ქვამდ
ა დ
ა მფარველ
ობას ით
ხოვდ
ა:
თ
ქვენი ბრწყინვალ
ების მეფო
ბის ქვეშ ყოფნა გვირჩევნია უ
წმინდ
უ
რების (ოსმალ
ების) ხელ
ში
ყოფნას, ელ
ჩები გამოგზ
ავნე ჩვენი ად
გილ
ების დ
ასათ
ვალ
იერებლ
ად
ო. ასეთ გუ
ლ
უ
ხვ
შეთ
ავაზ
ებაზ
ე რუ
სეთ
ის მეფე უ
არს არამბობდ
ა, თ
უ
მცა არავით
არდ
ახმარებაზ
ე არფიქრობდ
ა.
რუ
სეთ
ის სამეფოკარმა საპასუ
ხოელ
ჩობა მაინც გამოგზ
ავნა. ელ
ჩებს _ ალ
ექსი იევლ
იევსა დ
ა
ნიკიფორე ტ
ოლ
ოჩანოვს სპეციალ
უ
რი დ
ავალ
ება მისცეს: აღეწერათდ
ა შეესწავლ
ათიმერეთ
ი. მათ
საზ
ეიმოდდ
ახვდ
ნენ ქუ
თ
აისში. უ
კან გაბრუ
ნებუ
ლ
ებს კვლ
ავ გააყოლ
ეს იმერელ
ი დ
ესპანები. ამ
მოლ
აპარაკებებს იმერეთ
ის სამეფო
სთ
ვის რეალ
უ
რი შედ
ეგი არმოუ
ტ
ანია.
1682 წელ
ს იმერეთ
ის მეფე არჩილII მოსკოვს ჩავიდ
ა. მეფესა დ
ა პოეტ
ს _ არჩილ
ს თ
ან მრავალ
ი
წარჩინებუ
ლ
ი პირი ახლ
დ
ა, რომლ
ებიც მისი საქართ
ველ
ო
ში დ
აბრუ
ნების შემდ
ეგაც რუ
სეთ
ში
დ
არჩნენ. შემდ
ეგში მათ
მა შთ
ამომავლ
ო
ბამ დ
იდ
ი როლ
ი ით
ამაშა რუ
სეთ
ის ისტ
ორიაში, თ
უ
მცა,
იმთ
ავით
ვე იჩინა თ
ავი ქართ
უ
ლ
ი გვარ-სახელ
ების რუ
სიფიცირებამ დ
ა, ხშირად
, ისინი იმ
ზ
ომამდ
ე დ
ამახინჯ
დ
ა, რომ ამოცნობაცკი ჭირდ
ა (მაგ. ზ
ანდ
უ
კელ
ი `სანდ
უ
ნოვად
~ იქცა).
8. 8
იმერეთ
ის მეფემ ალ
ექსანდ
რე V-მ ვახტ
ანგ VI-ის ელ
ჩს რუ
სეთ
ის მთ
ავრობასთ
ან თ
ავისი
სახელ
ით
აც დ
აავალ
ა მო
ლ
აპარაკება. 1724 წელ
ს იმერთ
ა მეფემ რუ
სეთ
ის მთ
ავრობას წერილ
ით
მიმართ
ა კაპიტ
ან-პო
რუ
ჩიკ გიორგი დ
ად
იანის მეშვეო
ბით
. Mმეფე რუ
სეთ
ს იმერეთ
ის
გაჭირვებუ
ლმდ
გომარეო
ბას ატ
ყობინებდ
ა, მისგან ფუ
ლ
ადდ
ახმარებას დ
ა პეტ
რეს ჩამო
სვლ
ას
ით
ხო
ვდ
ა. A ამავე წელ
ს დ
ად
ებუ
ლ
მა რუ
სეთ
-ო
სმალ
ეთ
ის ზ
ავმა დ
ა რუ
სეთ
ის მიეროსმალ
ეთ
ისთ
ვის
აღმო
სავლ
ეთსაქართ
ველ
ოს გად
აცემამ ქართ
ველ მეფეებს რუ
სეთ
ისკენ სწრაფვაზ
ე ხელ
ი ვერ
ააღებინა. დ
ასავლ
ეთევროპა შორს იყო დ
ა მისი დ
ახმარებაც არარეალ
უ
რი ჩანდ
ა, რუ
სეთ
ის
პოლ
იტ
იკუ
რი ინტ
ერესები ამიერკავკასიაში კი ნათ
ლ
ადგამოიკვეთ
ა. ქართ
ველმეფეთ
ა აზ
რით
,
ეს ინტ
ერესები ქართ
ველ
ი ხალ
ხის პოლ
იტ
იკუ
რმისწრაფებებს არეწინააღმდ
ეგებოდ
ა.
1738 წელ
ს მოსკოვში ჩავიდ
ა იმერეთ
ის მეფის ალ
ექსანდ
რე V-ის ელ
ჩი მიტ
რო
პოლ
იტ
ი ტ
იმოთ
ე
გაბაშვილ
ი. ის ცდ
ილ
ო
ბდ
ა არა მარტ
ო სამხედ
რო-სტ
რატ
ეგიუ
ლ
ი, არამედ ეკონომიკუ
რი
თ
ვალ
საზ
რისით
აც დ
აეინტ
ერესებინა რუ
სეთ
ი, რამდ
ენიმე მად
ნის ნიმუ
შიც ჰქონდ
ა ჩატ
ანილ
ი,
მაგრამ ეს ცდ
აც უ
შედ
ეგოაღმოჩნდ
ა. რუ
სეთ
ი ოსმალ
ეთ
თ
ან ომს, იმერეთ
ის გამო
, არაპირებდ
ა.
რუ
სეთ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ობა კიდ
ევ უ
ფრო გაღრმავდ
ა სოლ
ომო
ნ I-ის მეფობისას. 1768 წელ
ს მან
რუ
სეთ
ში გაგზ
ავნა საგანგებო უ
ფლ
ებით აღჭუ
რვილ
ი ელ
ჩი მაქსიმე ქუ
თ
ათ
ელ
ი. რუ
სეთ
ის
იმპერატ
ო
რმა ეკატ
ერინე II-მ დ
ა მისმა მრჩევლ
ებმა ოსმალ
ეთ
თ
ან მიმდ
ინარე ომში (1768-1774)
საქართ
ველ
ოს ჩართ
ვა თ
ავის სასარგებლ
ო
დ მიიჩნიეს დ
ა ჯ
არიც გამოგზ
ავნეს გენერალ
ტ
ოტ
ლ
ებენის მეთ
აუ
რობით
. ქართ
ლ
-კახეთ
ისა დ
ა იმერეთ
ის მეფეები_ ერეკლ
ე II დ
ა სოლ
ომო
ნ I დ
იდ
ი
იმედ
ითშეხვდ
ნენ რუ
სუ
ლ
ი ჯ
არის შემო
სვლ
ას, მათთ
ავიანთ
ი სახელ
მწიფოებრივი ინტ
ერესები
ჰქონდ
ათ
, რუ
სეთ
ს კი შავი ზ
ღვის სანაპიროს დ
აპყრობა დ
ა იქ თ
ავისუ
ფალ
ი ნაოსნობის უ
ფლ
ების
მოპო
ვება სუ
რდ
ა. `უ
რწმუ
ნოებისაგან ქრისტ
იანების დ
აცვის~ იდ
ეა იმპერიუ
ლ
ი ფარსი იყო
,
რით
აც რუ
სეთ
ი თ
ავის დ
აპყრო
ბითომებს ამართ
ლ
ებდ
ა.
XVII საუ
კუ
ნიდ
ან რუ
სეთ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ობა ჰქონდ
ათდ
ა მისგან მფარველ
ობას ით
ხოვდ
ნენ ქართ
უ
ლ
ი
სამთ
ავრო
ებიც. მათთ
ხო
ვნაში ხშირადჩანდ
ა შინაუ
თ
ანხმოება, სამეფო-სამთ
ავრო
ებს შორის
მტ
რო
ბა დ
ა ქიშპი. ფეოდ
ალ
უ
რი სეპარატ
იზ
მითგანმსჭვალ
უ
ლ
ი მთ
ავრები ზ
ოგჯ
ერ რუ
სეთ
ს არა
მარტ
ო მაჰმად
იანუ
რი აგრესიის თ
ავიდ
ან ასაცილ
ებლ
ად
, არამედ ერთ
მანეთ
თ
ან ანგარიშის
გასასწორებლ
ად
აც მიმართ
ავდ
ნენ. ასეთ
ი ვით
არება ჩვეუ
ლ
ებრივია ფეოდ
ალ
უ
რი ხანის
ქვეყნებისთ
ვის, მაგრამ საქართ
ველ
ოსთ
ვის განსაკუ
თ
რებით მძიმე იყო, რად
გან მეზ
ობელ
ი
იმპერიები ქართ
ველ
ებს შო
რის უ
თ
ანხმოებას კიდ
ევ უ
ფრო აღვივებდ
ნენ, ასუ
სტ
ებდ
ნენ
ქვეყანას დ
ა შინაუ
თ
ანხმოებას მის დ
ასაპყრობადიყენებდ
ნენ.
ამრიგად
, XVI_XVIII საუ
კუ
ნეებში, დ
ამოუ
კიდ
ებლ
ობისათ
ვის მებრძოლ
მა ქართ
უ
ლ
მა სამეფოებმა
დ
ასახუ
ლ
ი მიზ
ნის მისაღწევადსაგარეოძალ
ების გამოყენება სცად
ეს. მათდ
ახმარებისათ
ვის
რამდ
ენჯ
ერმე მიმართ
ეს დ
ასავლ
ეთ ევროპის ქვეყნებს, რომლ
ებმაც საქართ
ველ
ოსად
მი
არავით
არიინტ
ერესიარგამოიჩინეს. სპარსეთ
-ოსმალ
ეთ
ის გავლ
ენაშიმოქცეუ
ლ
ისაქართ
ველ
ოს
მხარდ
აჭერა ამ სახელ
მწიფოებთ
ან საომარ დ
აპირისპირებას ნიშნავდ
ა, რასაც დ
ასავლ
უ
რი
სამყაროერიდ
ებოდ
ა. იმავდ
როუ
ლ
ად
, სუ
ლუ
ფროაქტ
იუ
რდ
ებოდ
ა რუ
სეთ
ის კავკასიუ
რი პოლ
იტ
იკა.
ცხად
ი გახდ
ა, რომ ოსმალ
ეთ
ისა დ
ა სპარსეთ
ის ბატ
ონობას შავსა დ
ა კასპიის ზ
ღვებზ
ე რუ
სეთ
ი
დ
იდ
ხანს არშეუ
რიგდ
ებოდ
ა, მას შემდ
ეგ, რაციმპერია ჩრდ
ილ
ოეთ
ითდ
ა დ
ასავლ
ეთ
ითგაფართ
ოვდ
ა,
მისი საზ
ღვრები სამხრეთ
ით
აც გად
მოიწევდ
ა. ასეთ ვით
არებაში ქართ
ველ
ი
9. 9
პოლ
იტ
იკოსებისათ
ვის რუ
სეთ
ი სასუ
რველ მოკავშირედ
, დ
ასავლ
უ
რ სამყაროსთ
ან
დ
ამაკავშირებელგზ
ადჩანდ
ა. ისინი შეეცად
ნენ რუ
სეთ
ის გეგმები თ
ავიანთსასარგებლ
ოდ
გამოეყენებინათ
, მასთ
ან ერთ
ადებრძოლ
ათდ
ა სპარსეთ
-ოსმალ
ეთ
ის ბატ
ონობისაგან თ
ავი მისი
დ
ახმარებით გაენთ
ავისუ
ფლ
ებინათ
. რუ
სი მეფეები ქართ
ველ
ებს დ
ახმარებას პირდ
ებოდ
ნენ,
მაგრამ პირობას არასოდ
ეს ასრუ
ლ
ებდ
ნენ. ბუ
ნებრივია, უ
თ
ანასწორობრძოლ
ებში დ
ასუ
სტ
ებუ
ლ
ი
საქართ
ველ
ოს დ
აპყრობა რუ
სეთ
ს უ
ფროგაუ
ად
ვილ
დ
ებოდ
ა.
რუ
სეთ
-ოსმალ
ეთ
ის 1768-1774 წლ
ების ომი დ
ა საქართ
ველ
ო.
1768 წელ
ს რუ
სეთ
ისა დ
ა ოსმალ
ეთ
ის იმპერიებს შო
რის დ
აიწყო ო
მი. ყირიმისა დ
ა ევროპის
ფრონტ
ზ
ე ოსმალ
ების ზ
ეწოლ
ა რო
მ შეემცირებინა, რუ
სეთ
მა გად
აწყვიტ
ა ფრო
ნტ
ი კავკასიაშიც
გაეხსნა. რუ
სეთ
მა ერეკლ
ე II-სა დ
ა იმერეთ
ის მეფე სოლ
ო
მონ I-ს ოსმალ
ებთ
ან ომისკენ მოუ
წო
დ
ა.
ერეკლ
ე II-ის მიზ
ანს წარმოად
გენდ
ა ოსმალ
ეთ
ის დ
აპყრობილ
ი სამხრეთსაქართ
ველ
ოს ისტ
ორიუ
ლ
ი
მხარეების დ
აბრუ
ნება, კახეთ
ის სო
ფლ
ებზ
ე ლ
ეკების თ
არეშის აღკვეთ
ა დ
ა ცენტ
რალ
უ
რი
ხელ
ისუ
ფლ
ების განმტ
კიცებით უ
რჩი ფეო
დ
ალ
ების ალ
აგმვა. იმერეთ
ის მეფე სო
ლ
ომონ I-იც
რუ
სეთ
ის დ
ახმარებითგეგმავდ
ა ო
სმალ
უ
რი აგრესიის თ
ავიდ
ან აცილ
ებას დ
ა `ტ
ყვეთ
ა სყიდ
ვის~
აღკვეთ
ას.
1769 წლ
ის 21 მაისს თ
ბილ
ისში იმერეთ
ის მეფე სოლ
ომონ I ჩავიდ
ა. ქართ
ველ
ი მეფეები ერთ
ობლ
ივ
მოქმედ
ებაზ
ე შეთ
ანხმდ
ნენ. მათ ეგო
ნათ
, რომ რუ
სეთ
ი კავკასიაში საკმაოდ დ
იდ ძალ
ებს
გამო
გზ
ავნიდ
ა. ერეკლ
ე მეფე სუ
ლ ცო
ტ
ა _ 5-7 პოლ
კს მო
ით
ხოვდ
ა, მაგრამ აღმო
სავლ
ეთ
საქართ
ველ
ოში მხოლ
ო
დ 400-მდ
ე რუ
სი ჯ
არისკაცი ჩამო
ვიდ
ა. მოგვიანებით ამას დ
აემატ
ა
ასკაციანი ავანგარდ
ი ტ
ოტ
ლ
ებენის მეთ
აუ
რობით
. Eეს ძალ
ა დ
ასახუ
ლ
ი მიზ
ნის განხო
რციელ
ებას
მინიმალ
უ
რად
აც ვერუ
ზ
რუ
ნველ
ყოფდ
ა. აქედ
ან ჩანდ
ა, რომ რუ
სეთ
ის ხელ
ისუ
ფლ
ების გეგმით
, ომი
კავკასიაში მთ
ლ
იანადქართ
უ
ლ
ჯ
არს უ
ნდ
ა ეტ
ვირთ
ა.
1769 წლ
ის 29 აგვისტ
ო
ს სოფელხოდ
ასთ
ან ერეკლ
ე II ტ
ოტ
ლ
ებენს შეხვდ
ა. მან რუ
ს გენერალ
ს
იმპერატ
ო
რისაგან ხუ
თ
იათ
ასიანი დ
ამხმარე ჯ
არის, ასევე საარტ
ილ
ერიო საქმისა დ
ა სამთ
ო
სპეციალ
ისტ
ების გამო
გზ
ავნა მოთ
ხოვა. 3 ოქტ
ომბერს ტ
ოტ
ლ
ებენმა იმერეთ
ის ჯ
ართ
ან ერთ
ად
შორაპნის ციხეზ
ე მიიტ
ანა იერიში. რუ
სმა გენერალ
მა ო
თ
ხი დ
ღის შემდ
ეგ მიატ
ოვა ციხე დ
ა
ქართ
ლ
ში გად
ავიდ
ა. 1769 წლ
ის 22 ოქტ
ომბერს ეკატ
ერინე II_მ ბრძანება გასცა, რომ
საქართ
ველ
ოში 3700 რუ
სი მეომარი გაეგზ
ავნათ
.
დ
აინახა რა რუ
სეთ
ის მიერგად
ად
გმუ
ლ
ი რეალ
უ
რი ნაბიჯ
ები, ერეკლ
ე II ჩაება ო
სმალ
ეთ
თ
ან ომში.
1770 წლ
ის 17 აპრილ
ს მეფე ერეკლ
ეს მეთ
აუ
რო
ბითქართ
ველ
თ
ა შვიდ
იათ
ასიანი დ
ა გენერალ
ტ
ოტ
ლ
ებენის რუ
სთ
ა 1200-კაციანი ჯ
არი აწყუ
რს მიად
გა. გეგმის მიხედ
ვით
, მოკავშირეებს,
აწყუ
რის აღების შემდ
ეგ ახალ
ციხისთ
ვის უ
ნდ
ა შეეტ
იათ
. 19 აპრილ
ს გენერალ
მა ტ
ო
ტ
ლ
ებენმა
მოუ
ლ
ოდ
ნელ
ადმიატ
ო
ვა ქართ
ველ
ი მოკავშირეები დ
ა ჯ
არიანადგაეცალ
ა ბრძოლ
ის ველ
ს. 20
აპრილ
ს ერეკლ
ე II-მ ასპინძასთ
ან მარტ
ოშეუ
ტ
ია ოსმალ
თ
ა 8-ათ
ასკაციან კო
რპუ
სს დ
ა, თ
ავისი
ბრწყინვალ
ე სამხედ
რო ტ
აქტ
იკის წყალ
ობით
, მთ
ლ
იანად გაანად
გუ
რა. სამწუ
ხაროდ
, ამ
გამარჯ
ვებით ქართ
ველ
ებმა ვერ ისარგებლ
ეს, მათ კარგად აღჭუ
რვილ
ი ოსმალ
ების მიერ
გამაგრებუ
ლ
ი ახალ
ციხის აღება ვერგარისკეს, რად
გან არიცოდ
ნენ რუ
სი გენერლ
ის გეგმები.
10. 10
ერეკლ
ე ტ
ოტ
ლ
ებენს დ
აედ
ევნა, რომელ
იცქართ
ლ
ის მოსახლ
ეო
ბას მის წინააღმდ
ეგ ამხედ
რებდ
ა დ
ა
რუ
სეთ
ის იმპერატ
ორის ერთ
გუ
ლ
ებაზ
ე აფიცებდ
ა.
შემდ
ეგში ტ
ო
ტ
ლ
ებენი რუ
სეთ
იდ
ან ჩამო
სუ
ლ
ი 4000 ჯ
არისკაცით დ
ასავლ
ეთ საქართ
ველ
ოში
გად
ავიდ
ა დ
ა იქაცქართ
უ
ლ
იინტ
ერესების საწინააღმდ
ეგოდმო
ქმედ
ებდ
ა. მართ
ალ
ია, ეკატ
ერინე
II-მ ის საქართ
ველ
ო
დ
ან გაიწვია, მაგრამ არ დ
აუ
სჯ
ია. პირიქით
, მოგვიანებითდ
ააჯ
ილ
დ
ოვა
კიდ
ეც. ცხად
ი იყო
, რომ გენერალ
ი ხელ
ისუ
ფლ
ების ინსტ
რუ
ქციითმოქმედ
ებდ
ა. იმპერატ
ორის
გარეშე იმ ზ
ომის თ
ვით
ნებო
ბას, რაც საქართ
ველ
ოში ჩაიდ
ინა, ტ
ოტ
ლ
ებენი ვერ გაბედ
ავდ
ა.
იმპერატ
ო
რმა უ
კმაყოფილ
ება მეფე ერეკლ
ესად
მიც გამო
თ
ქვა, რად
გან მან რუ
სეთ
ის
საექსპედ
იციოკორპუ
სის ოფიცრებს სარდ
ლ
ის შეცვლ
ა მო
თ
ხო
ვა.
ტ
ოტ
ლ
ებენის ნაცვლ
ადსაქართ
ველ
ოში გენერალ
ი სუ
ხოტ
ინი გამოგზ
ავნეს. სუ
ხო
ტ
ინს დ
აევალ
ა
ქართ
ველმეფეთ
ა ძალ
ებითდ
ივერსიების მოწყო
ბა ოსმალ
ებისათ
ვის დ
ა აეკრძალ
ა რეგუ
ლ
არუ
ლ
ი
სამხედ
რო ოპერაციები, მიზ
ეზ
ადდ
ასახელ
დ
ა ის, რომ `ოსმალ
ეთ
ისგან მიტ
აცებუ
ლ
ი ქართ
უ
ლ
ი
მიწების შემოერთ
ება ამ დ
რო
ს რუ
სეთ
ს საჭიროდარმიაჩნდ
ა~.
სუ
ხო
ტ
ინი 1771 წლ
ის მაისში ჩამოვიდ
ა საქართ
ველ
ო
ში. Eჯ
ერერეკლ
ე II_ს შეხვდ
ა, შემდ
ეგ კი
ქუ
თ
აისში გაემგზ
ავრა, სად
აც რუ
სთ
ა კორპუ
სი იდ
გა. სუ
ხო
ტ
ინმა არ დ
აუ
ჯ
ერა ერეკლ
ე მეფეს,
რომელ
საც ზ
აფხუ
ლ
ის პირობებში ფო
თ
ის ჭაო
ბებში ბრძოლ
ა არახელ
საყრელ
ადმიაჩნდ
ა დ
ა ფო
თ
ზ
ე
ლ
აშქრობა დ
აიწყო
. Eრუ
სეთ
ის ჯ
არი მძიმე მდ
გომარეო
ბაში აღმო
ჩნდ
ა. ციებ-ცხელ
ებითდ
აავად
დ
ა
2 ათ
ასამდ
ე ჯ
არისკაცი დ
ა თ
ავადსარდ
ალ
იც. ამასთ
ანავე, სუ
ხოტ
ინი, ტ
ოტ
ლ
ებენის მსგავსად
,
განაგრძო
ბდ
ა ინტ
რიგებს ქართ
ველ
მეფეთ
ა წინააღმდ
ეგ. სუ
ხო
ტ
ინმა ფოთ
ს ალ
ყა მოხსნა დ
ა 1772
წლ
ის ივნისში საქართ
ველ
ოც დ
ატ
ოვა.
რუ
სეთ
-ოსმალ
ეთ
ის ომმა ერეკლ
ე II, მისი ჩანაფიქრის განხორციელ
ების ნაცვლ
ად
, უ
მძიმეს
მდ
გომარეობაში ჩააგდ
ო. გენერალ ტ
ოტ
ლ
ებენის საქციელ
მა დ
ა ხელ
ისუ
ფლ
ებისგან მისმა
დ
აუ
სჯ
ელ
ობამ, ასევე სუ
ხოტ
ინის მოქმედ
ებამ ცხად
ყო რუ
სეთ
ის ნამდ
ვილ
ი მიზ
ნები
საქართ
ველ
ოს მიმართ
. ოსმალ
ეთ
თ
ან საომარ მდ
გომარეობაში აღმოჩენილ
მა ერეკლ
ე II-მ ომის
დ
ამთ
ავრებამდ
ე ეკატ
ერინე II-სა დ
ა რუ
სეთ
ის საგარეოსაქმეთ
ა კოლ
ეგიის უ
ფროსს გრაფნიკიტ
ა
პანინს რამდ
ენიმე ნოტ
ა გაუ
გზ
ავნა, _ არგაეყვანა ჯ
არი საქართ
ველ
ოდ
ან. მიუ
ხედ
ავადამისა,
რუ
სეთ
ის სამეფო კარი დ
ა კოლ
ეგია გუ
ლ
გრილ
ად მოეკიდ
ა ერეკლ
ეს თ
ხოვნებს. 1772 წელ
ს,
იმპერატ
ორის ბრძანებით
, ჯ
არი საქართ
ველ
ოდ
ან გავიდ
ა. ქართ
ლ
-კახეთ
იცა დ
ა დ
ასავლ
ეთ
საქართ
ველ
ოცსაკუ
თ
არიძალ
ების მოიმედ
ედდ
არჩა. ამითრუ
სეთ
მა საქართ
ველ
ოოსმალ
თ
ა აშკარა
შუ
რისძიებისა დ
ა თ
არეშისთ
ვის გასწირა. კიდ
ევ ერთ
ხელდ
ად
ასტ
უ
რდ
ა, რომ რუ
სეთ
ს სრუ
ლ
ებით
არაღელ
ვებდ
ა კავკასიის ხალ
ხებისა დ
ა ქვეყნების ბედ
ი.
1783 წლ
ის გეორგიევსკის ტ
რაქტ
ატ
ი
რუ
სეთ
-ო
სმალ
ეთ
ის ომისა დ
ა 1772 წელ
ს რუ
სუ
ლ
იჯ
არის უ
კან გაწვევის შემდ
ეგ, ერეკლ
ე II-მ სცად
ა
საკუ
თ
არი დ
იპლ
ომატ
იუ
რი სვლ
ებითმო
ეგვარებინა უ
რთ
იერთ
ობები საშიშ მეზ
ობლ
ებთ
ან. 1776
წელ
ს ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფომ ხელ
შეკრუ
ლ
ება დ
ად
ო ო
სმალ
ეთ
თ
ან, მშვიდ
ობიანი უ
რთ
იერთ
ო
ბა
დ
აამყარა კავკასიის მუ
სლ
იმან მთ
იელ
ებთ
ან. ამ დ
როისთ
ვის ქართ
ლ
-კახეთ
ის სახელ
მწიფო
11. 11
კვლ
ავინდ
ებუ
რადუ
ძლ
იერესი იყოსამხრეთკავკასიაში. თ
უ
მცა ეს მდ
გო
მარეო
ბა დ
როებით
ი იყო
დ
ა მუ
სლ
იმი მეზ
ობლ
ებისგან მუ
დ
მივ მშვიდ
ო
ბას საქართ
ველ
ოში არავინ ელ
ოდ
ა.
XVIII საუ
კუ
ნის 70-80-იანი წლ
ების მიჯ
ნაზ
ე კავკასიის აღმოსავლ
ეთნაწილ
ში ერთ
მანეთ
ს სამი
სახელ
მწიფოს: სპარსეთ
ის, ოსმალ
ეთ
ის დ
ა რუ
სეთ
ის იმპერიის ინტ
ერესები დ
აუ
პირისპირდ
ა.
ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოს დ
იდ
ი არჩევანი არჰქონდ
ა: ევროპუ
ლცივილ
იზ
აციასთ
ან ახლ
ოს მდ
გო
მ
ქრისტ
იანუ
ლრუ
სეთ
ს თ
ით
ქოს ალ
ტ
ერნატ
ივა არც გააჩნდ
ა. ერეკლ
ე მეფე 1781 წელ
ს შეეცად
ა
დ
ახმარება ეძებნა ევროპაშიც. მან იტ
ალ
იელ
ი მისიო
ნერების ხელ
ითწერილ
ები გაუ
გზ
ავნა
ავსტ
რიის იმპერატ
ორს_იოზ
ეფ II-ს, ვენეციის რესპუ
ბლ
იკის დ
ოჟს, საფრანგეთ
ის, სარდ
ინიის,
ნეაპოლ
ის მეფეებსა დ
ა რომის პაპს. ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფე ჯ
არის რეორგანიზ
აციისთ
ვის ფუ
ლ
ად
დ
ახმარებას ით
ხო
ვდ
ა დ
ა სანაცვლ
ოდ
, ოსმალ
ეთ
თ
ან კო
ნფლ
იქტ
ის შემთ
ხვევაში, ამ ქვეყნებს
მოკავშირეობას ჰპირდ
ებოდ
ა. 1782 წელ
ს, პარალ
ელ
უ
რად
, მან დ
ახმარება ეკატ
ერინე II-საც
თ
ხოვა. იმ დ
როს ევროპას კავკასიაში სტ
რატ
ეგიუ
ლ
ი ინტ
ერესები ნაკლ
ებადჰქონდ
ა, ამიტ
ომ არ
დ
აინტ
ერესებუ
ლ
ა ერეკლ
ეს ნოტ
ებით
, მაგრამ რუ
სეთ
ისათ
ვის ეს მაინც მნიშვნელ
ო
ვანი
გაფრთ
ხილ
ება იყო.
80-იანი წლ
ების დ
ასაწყისში რუ
სეთ
ში პო
ლ
იტ
იკუ
რი ვით
არება შეიცვალ
ა. საგარეო
უ
რთ
იერთ
ო
ბებში ძველ
ი კუ
რსი ახალ
მა ჩაანაცვლ
ა. ახალ
ი თ
აობის პო
ლ
იტ
იკოსებმა გაააქტ
იუ
რეს
„აღმო
სავლ
ეთ
ის საკით
ხი“ დ
ა ამ ფონზ
ე კავკასიის როლ
იც წინ წამო
სწიეს. ახალ
ი პოლ
იტ
იკის
სუ
ლ
ისჩამდ
გმელ
ი იყო ეკატ
ერინე მეორის კარზ
ე დ
აწინაუ
რებუ
ლ
ი გრიგო
ლ პო
ტ
იო
მკინი,
რომელ
მაც მნიშვნელ
ოვან თ
ანამდ
ებო
ბებზ
ე თ
ავისი თ
ანამოაზ
რენი დ
ანიშნა. მაგ.: ალ
ექსანდ
რე
ბეზ
ბოროდ
კო_ საგარეოსაქმეთ
ა კოლ
ეგიის წევრად
, საკუ
თ
არი ბიძაშვილ
ი პავლ
ე პოტ
იომკინი _
კავკასიის დ
აცვის ხაზ
ის მეთ
აუ
რად
. რუ
სეთ
მა თ
ვისებრივადშეცვალ
ა პოლ
იტ
იკა კავკასიაში,
ოსმალ
ეთ
თ
ან დ
აპირისპირების შემთ
ხვევაში დ
ა აღმოსავლ
ეთ
ის ქვეყნებთ
ან ვაჭრო
ბის
განვით
არებისთ
ვის საქართ
ველ
ოს სასიცოცხლ
ომნიშვნელ
ობა მიენიჭა. ახალ
ი პოლ
იტ
იკუ
რი დ
ა
დ
იპლ
ომატ
იუ
რი ხედ
ვა საქართ
ველ
ო
სა დ
ა კავკასიაში სპარსეთ
-ოსმალ
ეთ
ის გავლ
ენის აღკვეთ
ას
დ
ა აქ რუ
სეთ
ის გაბატ
ო
ნებას ით
ვალ
ისწინებდ
ა. ახალ
ი კავკასიუ
რი პოლ
იტ
იკის წყალ
ობითდ
ა
იმის შიშით
, რომ ევროპელ
ი მონარქები არჩარეუ
ლ
იყვნენ კავკასიის საქმეებში, ეკატ
ერინე II-
მ ალ
ექსანდ
რე ბეზ
ბოროდ
კო
სა დ
ა გრიგოლ პოტ
იო
მკინს ქართ
ლ
-კახეთ
ისა დ
ა იმერეთ
ის
სამეფოებთ
ან ხელ
შეკრუ
ლ
ების გაფორმება უ
ბრძანა. გრიგოლ
პოტ
იომკინმა იმერეთ
თ
ან ამგვარი
კავშირი ნაად
რევად მიიჩნია დ
ა პავლ
ე პოტ
იომკინს მიანიჭა უ
ფლ
ებამოსილ
ება ქართ
ლ
-
კახეთ
თ
ან გაეფო
რმებინა მფარველ
ო
ბით
ი ტ
რაქტ
ატ
ი.
პეტ
ერბუ
რგი აღმო
სავლ
ეთსაქართ
ველ
ო
ს სთ
ავაზ
ობდ
ა თ
ავადეთ
ხოვა რუ
სეთ
ის მფარველ
ობაში
შესვლ
ა. ამ საკით
ხის მო
საგვარებლ
ადპავლ
ე პოტ
იომკინმა 1782 წლ
ის შემოდ
გომაზ
ე თ
ავისთ
ან
გამო
იძახა ერეკლ
ეს კარზ
ე მყოფი ექიმი დ
ა უ
ფლ
ისწუ
ლ
თ
ა აღმზ
რდ
ელ
ი, წარმო
შობითუ
ნგრელ
ი,
იაკო
ბ რაინეგსი, უ
ბოძა მას პო
ლ
კო
ვნიკის ჩინი დ
ა მისცა საიდ
უ
მლ
ოდ
ავალ
ება _ წაექეზ
ებინა
ერეკლ
ე II რუ
სეთ
ისთ
ვის მფარველ
ო
ბა ეთ
ხოვა. რუ
სეთ
ის საიმპერატ
ო
როკარის დ
ავალ
ებით
, ამავე
საკით
ხზ
ე, ერეკლ
ე მეფის დ
ასარწმუ
ნებლ
ადდ
იდ
ი მუ
შაო
ბა გასწია სომეხმა არქიეპისკოპოსმა
იოსებ არღუ
თ
ინსკიმაც. სინამდ
ვილ
ეში, რუ
სეთ
ი არათ
უეხმარებოდ
ა ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოს,
არამედმხარს უ
ჭერდ
ა დ
ა აქეზ
ებდ
ა ერეკლ
ე მეფის წინააღმდ
ეგ განწყო
ბილძალ
ებს. ერეკლ
ეს
ყველ
აზ
ე დ
იდ
ი მო
წინააღმდ
ეგე დ
ა ქართ
ლ
ის ტ
ახტ
ის მაძი-ებელ
ი იყოვახტ
ანგ VI-ის შვილ
იშვილ
ი
12. 12
_ ალ
ექსანდ
რე ბაქარის ძე, რომელ
საც ერეკლ
ეს რუ
სუ
ლ
ი პო
ლ
იტ
იკითუ
კმაყოფილ
ოფათ
ალ
ი ხანიც
შეუ
ერთ
დ
ა. რუ
სეთ
მა აკრძალ
ა ქართ
ველ
ი მეფეების მიერ ჩრდ
ილ
ოეთ კავკასიაში ჯ
არის
დ
აქირავება, რით
აც არსებით
ი დ
არტ
ყმა მიაყენა ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოს სამხედ
რო
ძლ
იერებას. 1781 წელ
ს მოუ
ლ
ო
დ
ნელ
ადგარდ
აიცვალ
ა ერეკლ
ე მეორის ვაჟი ლ
ევან ბატ
ონიშვილ
ი,
რომელ
იც სათ
ავეში ედ
გა ქართ
უ
ლ
ი ჯ
არის რეორგანიზ
აციას. ეს დ
იდ
ი დ
არტ
ყმა იყოარა მარტ
ო
სამეფო ოჯ
ახის, არამედმთ
ელ
ი სამეფოსთ
ვის. არსებუ
ლ
მა ვით
არებამ მეფე ერეკლ
ე, რომელ
იც
რუ
სეთ
ის მიმართუ
კვე იმედ
გაცრუ
ებუ
ლ
ი იყო
, აიძუ
ლ
ა სავალ
ალ
ონაბიჯ
ი გად
აედ
გა: 1782 წლ
ის
21 დ
ეკემბერს მან შეიმუ
შავა დ
ოკუ
მენტ
ი, რომელ
იც მიმართ
უ
ლ
ი იყო რუ
სეთ
ის
იმპერატ
ო
რისად
მი, დ
ა აღმოსავლ
ეთსაქართ
ველ
ო
ს მფარველ
ობაში მიღებას ით
ვალ
ისწინებდ
ა.
Aამ დ
ოკუ
მენტ
ის მიხედ
ვით
, რუ
სეთ
ის საიმპერატ
ოროკარმა, გარკვეუ
ლ
ი ცვლ
ილ
ებებით
, ახალ
ი
ხელ
შეკრუ
ლ
ების ტ
ექსტ
ი შეად
გინა.
1783 წლ
ის 24 ივლ
ისს ჩრდ
ილ
ოკავკასიის ციხე-სიმაგრე გეო
რგიევსკში (ციხე-სიმაგრე გრიგო
ლ
პოტ
იომკინის მიერკავკასიის სასაზ
ღვროზ
ოლ
ის გასამაგრებლ
ადაიგო1770 წელ
ს) გაფორმდ
ა
საერთ
აშო
რისოხელ
შეკრუ
ლ
ება _ ტ
რაქტ
ატ
ი. რუ
სეთ
ის მხრიდ
ან ტ
რაქტ
ატ
ს ხელ
ი მოაწერა პავლ
ე
პოტ
იომკინმა, ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოს მხრიდ
ან კი _ იოანე მუ
ხრანბატ
ონმა დ
ა გარსევან
ჭავჭავაძემ.
საქართ
ველ
ო-რუ
სეთ
ს შორის გაფორმებუ
ლ
ი ტ
რაქტ
ატ
ის ძირით
ად
ი სტ
რუ
ქტ
უ
რა
ტ
რაქტ
ატ
ი 13 ძირით
ად
ი დ
ა 4 საიდ
უ
მლ
ომუ
ხლ
ისაგან შედ
გებოდ
ა. მას ერთ
ვოდ
ა ფიცის ტ
ექსტ
ი დ
ა
დ
ამატ
ებით
ი მუ
ხლ
ი ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფის კუ
რთ
ხევის წესის შესახებ.
გეორგიევსკის ტ
რაქტ
ატ
ით ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფე სცნო
ბდ
ა რუ
სეთ
ის იმპერატ
ორის უ
ზ
ენაეს
უ
ფლ
ებას. სამეფოს სათ
ავეში რჩებოდ
ა მეფე ერეკლ
ე II დ
ა მისი შთ
ამო
მავლ
ობა. ქართ
ლ
-კახეთ
ის
მეფეს ამტ
კიცებდ
ა რუ
სეთ
ის იმპერატ
ო
რი, რომელ
იც უ
გზ
ავნიდ
ა მას სამეფო ნიშნებს.
ამიერიდ
ან ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოსაგარეოპო
ლ
იტ
იკას რუ
სეთ
ისაგან დ
ამო
უ
კიდ
ებლ
ადვეღარ
აწარმოებდ
ა. მეფეს უ
ფლ
ება არ ჰქო
ნდ
ა, იმპერატ
ორის ნებართ
ვის გარეშე, უ
რთ
იერთ
ობა
დ
აემყარებინა სხვა სახელ
მწიფო
ებთ
ან. ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფე ვალ
დ
ებუ
ლ
ი იყო
, საჭირო
ების
შემთ
ხვევაში, დ
ახმარებოდ
ა რუ
სეთ
ს.
რაც შეეხება საშინაო საქმეებს, ქართ
ლ
-კახეთ
ი დ
ამო
უ
კიდ
ებელ
ი რჩებოდ
ა, რუ
სეთ
ი ქართ
ლ
-
კახეთ
ის საშინაო საქმეებში არ ჩაერეო
დ
ა. თ
ავის მხრივ, რუ
სეთ
ის იმპერია საქართ
ველ
ოს
საუ
კუ
ნო მფარველ
ობას კისრუ
ლ
ო
ბდ
ა, რისთ
ვისაც ქართ
უ
ლ
ი ჯ
არის განსამტ
კიცებლ
ად დ
ა
საქართ
ველ
ოს დ
ასაცავად აქ მუ
დ
მივად ეყოლ
ებოდ
ა ორი ბატ
ალ
იონი ქვეით
ი ჯ
არი ოთ
ხი
ზ
არბაზ
ნით
. ომის შემთ
ხვევაში, რუ
სეთ
ი საჭიროსამხედ
როდ
ახმარებას გაზ
რდ
იდ
ა. იმპერატ
ორი
პირო
ბას დ
ებდ
ა, რომ ყო
ველღონეს იხმარდ
ა, რათ
ა საქართ
ველ
ოს დ
აბრუ
ნებო
დ
ა მტ
რებისგან
მიტ
აცებუ
ლ
ი ყველ
ა კუ
თ
ხე დ
ა მხარე.
გეორგიევსკის ტ
რაქტ
ატ
ში იმთ
ავით
ვე იყოჩად
ებუ
ლ
ი ქართ
უ
ლ
ი სახელ
მწიფოს დ
აპყრობის გეგმა.
ეს ჩანდ
ა შემდ
ეგი პუ
ნქტ
ებიდ
ან: ტ
ახტ
ზ
ე ასუ
ლ
ქართ
ველ
მეფეს ქვეყანა მხოლ
ოდიმპერატ
ორისა
დ
ა მისი კარის კარნახითუ
ნდ
ა ემართ
ა; თ
ანამდ
ებობებზ
ე დ
ანიშვნისას გაეთ
ვალ
ისწინებინა
პრეტ
ენდ
ენტ
ის რუ
სუ
ლ
ი ო
რიენტ
აცია; ფაქტ
ობრივად უ
ქმდ
ებოდ
ა ქართ
უ
ლ
ი ეკლ
ესიის
ავტ
ო
კეფალ
ია. ყუ
რად
ღება არავინ მიაქცია ქართ
უ
ლ
ი მხარის მოთ
ხოვნას კათ
ალ
იკო
სის ტ
ახტ
ის
13. 13
შენარჩუ
ნებაზ
ე. რუ
სეთ
ის შემოთ
ავაზ
ებუ
ლ პროექტ
ში ქართ
ველ
ი მღვდ
ელ
მთ
ავარი რუ
სეთ
ის
სამღვდ
ელ
ოების იერარქიაში მეოთ
ხე ად
გილ
ს იკავებდ
ა, თ
უ
მცა, დ
ამტ
კიცებუ
ლვარიანტ
ში მისი
მდ
გო
მარეობა კიდ
ევ უ
ფროდ
აემცროდ
ა მან მერვე ად
გილ
ზ
ე გად
აინაცვლ
ა. ქართ
უ
ლ
ი ეკლ
ესიის
ამგვარი დ
ამცრობა ქართ
ველ
ი ერის კატ
ასტ
როფის ტ
ო
ლ
ფასი იყო
, რად
გან, საუ
კუ
ნეების
მანძილ
ზ
ე სწორედქართ
უ
ლ
ი ეკლ
ესია იყო ერის სუ
ლ
იერადდ
ა ფიზ
იკუ
რადშემდ
უ
ღაბებელ
ი დ
ა
გად
ამრჩენი. ქართ
ველ
ი მეფეები ეკლ
ესიის საშინაო საქმეებში არ ერეოდ
ნენ, ეკლ
ესია კი
სახელ
მწიფოს სიძლ
იერის ბუ
რჯ
ი იყო. ამგვარ დ
ამოუ
კიდ
ებლ
ო
ბას მო
კლ
ებუ
ლ
ი რუ
სუ
ლ
ი
მართ
ლ
მად
იდ
ებელ
ი ეკლ
ესია, პეტ
რე I_დ
ან მოყოლ
ებუ
ლ
ი, სახელ
მწიფო
ს პოლ
იტ
იკუ
რ დ
ანამატ
ს
წარმოად
გენდ
ა. ქართ
უ
ლ
ი ეკლ
ესიაც ამიერიდ
ან რუ
სუ
ლ
ი ეკლ
ესიის ნაწილ
ი ხდ
ებოდ
ა დ
ა სინოდ
ის
მმართ
ველ
ობაში გად
ად
იოდ
ა. თ
უ
მცა, მდ
გო
მარეობა რომ არგამწვავებუ
ლ
იყოდ
ა ერეკლ
ეს უ
არი არ
ეთ
ქვა ტ
რაქტ
ატ
ზ
ე, იქვე იყო განმარტ
ება, რო
მ ქართ
ლ
-კახეთ
ის საეკლ
ესიო მართ
ვისა დ
ა
სინო
დ
თ
ან უ
რთ
იერთ
ობის თ
აობაზ
ე ცალ
კე შეთ
ანხმება უ
ნდ
ა მო
მხდ
არიყო. ამგვარი შეთ
ანხმება
აღარ მომხდ
არა, რაც კიდ
ევ ერთ
ხელმოწმობს რუ
სუ
ლ
ი დ
იპლ
ომატ
იის თ
ვით
ნებობასა დ
ა ქართ
ლ
-
კახეთ
ის სამეფო
ს ინტ
ერესთ
ა იგნორირებას.
ამრიგად
, გეორგიევსკის ტ
რაქტ
ატ
ის შესაბამისად
, საქართ
ველ
ო
ს სამეფო რუ
სეთ
ის
მფარველ
ო
ბაში შედ
იო
დ
ა. სუ
ვერენიტ
ეტ
ს იგი ნაწილ
ო
ბრივ _ საგარეო პოლ
იტ
იკაში კარგავდ
ა.
ტ
რაქტ
ატ
ი, ზ
ოგად
ად
, არ წარმოად
გენდ
ა ორი თ
ანასწორუ
ფლ
ებიანი ქვეყნის უ
რთ
იერთ
ო
ბის
ამსახველ
დ
ოკუ
მენტ
ს. ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოსთ
ვის ეს უ
კან გად
ად
გმუ
ლ
ი ნაბიჯ
ი იყო
, მაგრამ
ამ დ
რო
ინდ
ელ
ი საერთ
აშორისო სამართ
ლ
ის მიხედ
ვით
, ის სახელ
მწიფოებრივ სტ
ატ
უ
სს მაინც
ინარჩუ
ნებდ
ა. რუ
სი ისტ
ორიკოსების მტ
კიცება, რომ ქართ
ველ
მა მეფეებმა თ
ავადგად
ასცეს
რუ
სეთ
ს ქვეყანა, არ შეესაბამება ისტ
ორიუ
ლსინამდ
ვილ
ეს. არცერთქართ
ველმეფეს უ
არი არ
უ
თ
ქვამს თ
ავის სამეფო
ზ
ე დ
ა ტ
ახტ
ი რუ
სეთ
ისთ
ვის არ გად
აუ
ცია. შეზ
ღუ
დ
უ
ლ
ი სუ
ვერენიტ
ეტ
ი
სახელ
მწიფოებრიობის გაუ
ქმებას არ ნიშნავს დ
ა მძიმე პოლ
იტ
იკუ
რი მოვლ
ენების ფონზ
ე,
მაშინდ
ელ
ი საერთ
აშო
რისო სამართ
ლ
ის ნორმებით
, ამგვარი ხელ
შეკრუ
ლ
ების გაფორმება
ნორმალ
უ
რი მოვლ
ენა იყო. თ
უ
მცა რუ
სეთ
მა დ
აივიწყა ეს დ
ოკუ
მენტ
იც, მისი სამოკავშირეო
ვალ
დ
ებუ
ლ
ებანიც დ
ა 1801 წელ
ს საო
კუ
პაციო ჯ
არითშემოსუ
ლ
მა ძალ
ად
ობრივადდ
აიპყრო დ
ა
ნაწილ
-ნაწილმიიტ
აცა საქართ
ველ
ო
, გააუ
ქმა მრავალ
საუ
კუ
ნოვანი ბაგრატ
იონების სამეფო
სახლ
ი, რაცმანამდ
ე არცერთდ
ამპყრობელ
ს არგაუ
კეთ
ებია.
ქართ
ლ
-კახეთ
ი 1783 წლ
ის ტ
რაქტ
ატ
ის შემდ
ეგ
ტ
რაქტ
ატ
ის გაფორმების შემდ
ეგ ქართ
ლ
-კახეთ
ის სამეფოს სასიკეთ
ოდბევრიარაფერიშეცვლ
ილ
ა.
მართ
ალ
ია, რუ
სეთ
მა 2 ბატ
ალ
იონი გამო
გზ
ავნა, მაგრამ ეს ძალ
ა სამეფოს დ
ასაცავადსაკმარისი
არ იყო. ერეკლ
ე მეფის რუ
სუ
ლ
მა ორიენტ
აციამ ბევრი ქართ
ველ
ი დ
იდ
ებუ
ლ
ი გააღიზ
იანა.
ჩამო
ყალ
იბდ
ა საკმაოდძლ
იერი პოლ
იტ
იკუ
რი დ
ასი, რომელ
იც ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფის საგარეო-
პოლ
იტ
იკუ
რორიენტ
აციას კრიტ
იკუ
ლ
ადუ
ყუ
რებდ
ა. ამ დ
ასს ერეკლ
ე II-ის მდ
ივანბეგი სოლ
ო
მონ
ლ
იონიძე დ
ა მეფის სიძე, სარდ
ალ
-სახლ
თ
უ
ხუ
ცესი დ
ავითო
რბელ
იანი ხელ
მძღვანელ
ობდ
ნენ.
მათ
იაზ
რით
, ასეთ
ი მკვეთ
რი გად
აწყვეტ
ილ
ება დ
ა რუ
სეთ
ზ
ე ორიენტ
აციის აღება Qქართ
ლ
-კახეთ
ს
საფრთ
ხეს უ
ქმნიდ
ა, გად
არჩენის ნაცვლ
ად
, 1783 წლ
ის ტ
რაქტ
ატ
სა დ
ა რუ
სუ
ლ
ი ჯ
არის სამეფო
ში
ყოფნას ახალ
ი უ
ბედ
უ
რება მო
ჰქო
ნდ
ა.
14. 14
ოსმალ
ეთ
ის მიერ წაქეზ
ებუ
ლ
ი ლ
ეკების თ
ავდ
ასხმები ისე მასშტ
აბუ
რი გახდ
ა, რომ მათ
ასალ
აგმავადორი რუ
სუ
ლ
ი ბატ
ალ
იონი აღარ კმაროდ
ა, ამიტ
ო
მ ერეკლ
ე II რუ
სეთ
ისგან კვლ
ავ
დ
ამატ
ებით ძალ
ებს ით
ხოვდ
ა. ახალ
ციხის ფაშამ _ სუ
ლ
ეიმანმა რუ
სეთ
თ
ან ერეკლ
ეს
დ
აკავშირებაში სამფლ
ო
ბელ
ო
ს დ
აკარგვის საფრთ
ხე იგრძნო დ
ა მტ
რუ
ლ
ი პოზ
იცია დ
აიჭირა.
ამიერკავკასიის ხანები აყვედ
რიდ
ნენ ერეკლ
ეს სამხრეთ კავკასიაში რუ
სთ
ა შემო
ყვანას,
აფრთ
ხილ
ებდ
ნენ დ
ა ემუ
ქრებო
დ
ნენ. მეფეს გად
აუ
დ
გნენ დ
ა ხარკის მიცემა შეუ
წყვიტ
ეს განჯ
ისა
დ
ა ერევნის ხანებმა, ასევე ყაზ
ახ-შამშად
ილ
ის მფლ
ო
ბელ
მა. ქვეყანაში იმდ
ენადდ
აიძაბა
მდ
გო
მარეობა, მოსახლ
ეო
ბა შიშმა დ
ა საფრთ
ხემ ისე დ
ააშინა, რომ ად
რე ჭარბადდ
ასახლ
ებუ
ლ
მა
სოფლ
ებმა დ
აცლ
ა დ
აიწყო
.
1785 წლ
ის შემოდ
გომაზ
ე ქართ
ლ
-კახეთ
ში 20-ათ
ასიანი ჯ
არითავარიის ხანი ომარი შემოიჭრა.
ლ
ეკებმა ააოხრეს კახეთ
ი, ქართ
ლ
ი დ
ა ახალ
ციხეში გად
ავიდ
ნენ. ომარი ერიდ
ებოდ
ა ერეკლ
ესთ
ან
პირისპირ შეხვედ
რას დ
ა გზ
ად ყველ
აფერს სპობდ
ა. ერეკლ
ე იძუ
ლ
ებუ
ლ
ი გახდ
ა ავარიის
ხანისთ
ვის ჯ
ამაგირიდ
აენიშნა დ
ა ამითშეეჩერებინა. რუ
სეთ
ის მხრიდ
ან უ
ყუ
რად
ღებობის გამო
ერეკლ
ე II-მ 1786 წელ
ს საგარეჯ
ოში თ
ათ
ბირი მოიწვია საგარეო პოლ
იტ
იკუ
რი კუ
რსის
გად
ასასინჯ
ად
. თ
ათ
ბირის მონაწილ
ეთ
აგან ბევრი რუ
სეთ
ის მოწინააღმდ
ეგე იყო. რუ
სეთ
ის
გუ
ლ
გრილ
ო
ბამ მეფეს დ
ამოუ
კიდ
ებელ
ი პოლ
იტ
იკის გატ
არების სუ
რვილ
ი გაუ
ჩინა. ამას ისიც
დ
აემატ
ა, რომ 1787 წელ
ს, ოსმალ
ეთ
თ
ან ახალ
ი ომის დ
აწყების შემდ
ეგ, რუ
სეთ
მა ის ო
რი
ბატ
ალ
იონიც გაიყვანა, რომლ
ის გაძლ
იერებას ერეკლ
ე II გამუ
დ
მებითით
ხოვდ
ა. რაკი რუ
სეთ
ი
თ
ავს არიდ
ებდ
ა ქართ
ლ
-კახეთ
ის დ
აცვას, ერეკლ
ემ თ
ავადიკისრა ეს მოვალ
ეო
ბა, შეთ
ანხმება
გააფორმა ახალ
ციხის ფაშასთ
ან, 1789 წელ
ს ერეკლ
ე შეხვდ
ა აზ
ერბაიჯ
ანის მმართ
ველ
ს _
ფათ
ალ
ი-ხანს. ძველ
ი მტ
რები მოკავშირეო
ბაზ
ე შეთ
ანხმდ
ნენ დ
ა ამიერკავკასიაში გავლ
ენის
სფეროებიც გაინაწილ
ეს, მაგრამ ფათ
ალ
ი-ხანი მალ
ე გარდ
აიცვალ
ა დ
ა დ
ასახუ
ლ
ი გეგმები ვერ
განხორციელ
დ
ა.
მაშასად
ამე, ტ
რაქტ
ატ
ის დ
ად
ების შემდ
ეგ, საგარეოპოლ
იტ
იკასაც ერეკლ
ე მეფე მეზ
ო
ბლ
ებთ
ან
ისე აგვარებდ
ა, რომ რუ
სეთ
ი ამ საქმეში არ ერეოდ
ა. ეს იმის მაუ
წყებელ
ი იყო
, რომ რუ
სეთ
ს
ტ
რაქტ
ატ
ის პირობების შესრუ
ლ
ება არ აღელ
ვებდ
ა, საქართ
ველ
ოს სრუ
ლ
ი დ
აპყრობა სუ
რდ
ა დ
ა
საამისოდ
როს ელ
ოდ
ა.
საქართ
ველ
ოს გაერთ
იანების იდ
ეა
XVIII საუ
კუ
ნის II ნახევრიდ
ან მოწინავე ქართ
უ
ლ
საზ
ო
გად
ო
ებაში მო
მწიფდ
ა აზ
რი საქართ
ველ
ო
ს
გაერთ
იანების შესახებ. ეს საკით
ხი წამოაყენა ვახუ
შტ
ი ბატ
ონიშვილ
მა, რომელ
მაც თ
ავის
ნაშრომს საქართ
ველ
ოს სამეფო
ს აღწერა დ
აარქვა. სხვა ისტ
ო
რიკოსებიც საქართ
ველ
ო
ს
სხვად
ასხვა ნაწილ
ებს„`საქართ
ველ
ოებად
“, ანუ ერთ
იანი ქვეყნის დ
აშლ
ის შედ
ეგად
წარმოქმნილერთ
ეუ
ლ
ებად
, საქართ
ველ
ოს ნაწილ
ებადმოიხსენიებდ
ნენ. გაჩნდ
ა ძველ
ი იბერიის
შესატ
ყვისი ტ
ერმინი „ივერია“, რომლ
ით
აც აღმოსავლ
ეთ
-დ
ასავლ
ეთ
ი საქართ
ველ
ო
აღინიშნებოდ
ა. იმერეთ
ისა დ
ა ქართ
ლ
-კახეთ
ის მეფეები _ სოლ
ომონ I დ
ა ერეკლ
ე II, ერთ
მანეთ
თ
ან
სამხედ
როკავშირითშეკრუ
ლ
ნი, მტ
ერს შეერთ
ებუ
ლ
ი ძალ
ითებრძო
დ
ნენ. თ
უ
მცა, გარეშე მტ
რები
დ
ა საქართ
ველ
ო
ს დ
ასაპყრო
ბად გააქტ
იუ
რებუ
ლ
ი რუ
სეთ
იც, ამ პროცესს ხელ
ს უ
შლ
იდ
ა დ
ა
საქართ
ველ
ოს საშინაოვით
არებას ძაბავდ
ა.
