Hub Vooruit Magazine_Concept3 .compressed

HUB VOORUIT!SLIM NETWERK: CLICK TO CONNECT
MAGAZINE IN HET KADER VAN DE WINNENDE EO WIJERS 2015 INZENDING
december 2015
ruimte-energie.nl
hubvooruit.nl
DE MARS ZUTPHEN
ICOON VAN CLEANTECH
STEDENDRIEHOEK
WARMTENETWERK
REALISATIE VAN ALTERNATIEF
ENERGIENET
HUB VOORUIT!
EEN TOELICHTING OP DE WINNENDE
INZENDING

HUB VOORUIT MAGAZINE2
COLOFON
Rho adviseurs voor leefruimte
Guido van Loenen
Stefan la Grand
Jos Leijten
Kruit Kok Landschapsarchitecten
Mariëlle Kok
Esther Kruit
Dominic Tegelbeckers
Stedenbouw en Architectuur
Dominic Tegelbeckers
Jelle Rijpma Advies
Mariska Louman
Bestwerk
Timo Bralts
Fiona Sterling
met medewerking van
Otto Hettinga (Energierijk Voorst)
Jolanda Hoeflak (Bril van Jane)
Jelle Rijpma (JRA)
Adriaan Weerheim, Rob van
Leeuwen, Derk-Jan Verhaak, Eric van
der Aa, Frits Dinkla
(Rho adviseurs)
contact
ruimte-energie.nl
hubvooruit.nl
© december 2015 Team Hub Vooruit!
Dit magazine is een uitgave van
Team Hub Vooruit! Niets uit deze
uitgave mag worden gebruikt zonder
voorafgaande toestemming van Team
Hub Vooruit!

HUB VOORUIT MAGAZINE 3
INHOUD
1. HUB VOORUIT!
EEN TOELICHTING OP DE
WINNENDE INZENDING
06
24
40
52
3. DRAAGVLAK VOOR
ENERGIETRANSITIE
6. DE MARS ZUTPHEN
EEN UITWERKING
7. ENERGIEHUB EN
WARMTENET
1. HUB VOORUIT! HET CONCEPT
2. HUB! AANPAK
3. ENERGIEHUB EN WARMTENET
4. LANDSCHAPPELIJKE WATEROPBOUW
5. DE A1 CORRIDOR
6. DE MARS ZUTPHEN
7. DRAAGVLAK VOOR ENERGIETRANSITIE
06
22
24
30
34
42
54

RWZI biomassa / biogas / slib
Energierijk Voorst
Kerschoten Energieneutrale wijk GEN/KEN
Zwitsalterrein energieneutraal
Ecofactorij / DEA corporatie / windmolens
EBEM Groene energ
ZET Gro
Voorst
Brummen
Apeldoorn
Epe
HUB VOORUIT!
SLIM NETWERK: CLICK TO CONNECT

LEGENDA
energie
water
routes
landbouw
hoogspanningsnet
stroomgebied IJssel
waterbatterij
kanaal
beken en sprengen
nieuwe watermolen
lokale waterberging
rijksweg
provinciale / regionale weg
spoorweg
recreatief routenetwerk
ﬁets fast e-lane
extensieve (pluim)veehouderij
met biomassateelt en
watergberging
warmtenet
energiehub
initiatieven
windmolenpark
warmteleverancier
130 geothermische pompen
bestaand warmtenet
energiehub als
stedelijke aanjager bij te (her -
ontwikkelen bedrijventerrein
Ecopremie energiebesparing Revelhorst
gie corporatie
Zonnepanelen
oene Energie corporatie
Lochem Stad windenergie
Lochem Energie zonneparken
Deventer
Zutphen
Lochem

WE HEBBEN HET GOED! TOCH?
We hebben het over een rijke regio, trots en
mooi. Het leven is er goed en er zijn voldoende
kansen. De regio heeft alleen nog geen gedeelde
band of identiteit, geen gezamenlijke waarde. Wel
is er een gezamenlijke ambitie: energie neutraal
in 2030. Een kansrijke ambitie, een mooie
horizon, een leidmotief, één die de regio zal (ver)
binden!
Energie is van alle tijden. Wat het makkelijkst
voor handen is, het snelst op. Wat eeuwig voor
handen is, nu pas klaar voor gebruik.
Op grote schaal gebruik maken van duurzame
bronnen blijkt moeilijk. Het is vooral een grote
verzameling van kleine initiatieven. Tot nu dan.
Wie goed kijkt ziet het al: de revolutie aan
ideeën, de nieuwe technieken, de kanteling naar
groter denken is aanstaande! Wat is er hier en
op dit moment nodig? Het duwtje in de rug:
Hub-Vooruit.
Hub-Vooruit zet in op stromen en verbindingen
vanuit de kansen en kwaliteiten van de
regio. Zichtbaar en herkenbaar in lokale
hubs die energiestromen koppelen aan
belangrijke plekken, recreatieve routes en
gebiedsontwikkeling. Het doel: een betrokken
gemeenschap, een slim netwerk, klaar voor
gebruik: de techniek plugt in, click to
connect.
Hub-Vooruit is een
herkenbaar energieneutrale
regio met duurzame bronnen
geworteld in het DNA van
landschap en ondergrond,
nieuwe en gerevitaliseerde
kringlopen, coöperatief
samenwerken van bewoners
en ondernemers uitmondend
in schoonheid, van binnen en
van buiten.
1450 1750 1850 1970 2000 2015 2050
wind wind
zon
geotechniek
nanotechnologie
energievraag
wko
biomassa
op ‘t erf
bosteelt
water
water
stoom
kolen
kernenergie
olie en gas
biomassa
Industriëlerevolutie
WOI
WOII
Ontwikkelingslijn energielandschap
HUB VOORUIT!
SLIM NETWERK: CLICK TO CONNECT

Burgerprofessional
Energieschap
BATTERIJ / ACCU
PLUGIN / HUB
STROOM
WARMTE
SMARTGRID
KABELGOOT
SOFTWARE - HARDWARE
INITIATIEF - COLLECTIEF
CLICK TO CONNECT
Energieschap
bestaat uit
ENERGIE
COÖPERA TIES
BEDRIJFS-
LEVEN &
ONDERWIJS
SAMENWERKENDE
OVERHEID
Energieschap
helpt bij
JURIDISCHE EN
GEMEENSCHAP-
PELIJKE KADERS FINANCIERING
KENNIS EN
TECHNIEK ORGANISATIE

Hub Vooruit bestaat uit een nieuw slim netwerk van warmte,
stroom en data, waarop overal ingeplugd kan worden voor invoer
en afname van energie, en waarin ‘hubs’ zorgen voor transformatie
en opslag van energie. Lokale hubs koppelen energiestromen aan
belangrijke plekken, recreatieve routes en gebiedsontwikkeling.
Zo ontstaan bijzondere plekken. De mensen in de regio, techniek
en landschapskenmerken bepalen de ontwerpopgave: een nieuwe
vormende kracht in het landschap. Kansen genereren initiatieven en
samenwerkingsverbanden, het Energieschap coördineert.
WE HEBBEN HET GOED! TOCH?
De driehoek is een rijke regio, trots en mooi - maar heeft geen
gedeelde band of identiteit, geen gezamenlijke waarde. Wel is er
een gezamenlijke ambitie: energieneutraal in 2030, één die de regio
zal (ver)binden!
Omschakeling is het devies. Fossiele energie raakt op (en wordt
duurder). Grootschalige duurzame energie winnen lijkt moeilijk; wat
is begonnen bij kleine initiatieven, groeit naar een steeds grotere
verzameling. Een revolutie aan ideeën, nieuwe technieken, een
kanteling naar groter denken in energietransitie is aanstaande!
Hub-Vooruit geeft het duwtje in de rug.
DE LIJNEN UITZETTEN
De vernieuwing van de energieopwekking is gaande en maakt elke
dag nieuwe stappen. Dit is de software, elk jaar een nieuwe versie.
Hier ligt de uitdaging voor de Stedendriehoek niet: dit gaat vanzelf.
De uitdaging is de hardware: het netwerk. Grote investeringen,
één versie, te verbeteren en uit te breiden, maar niet eenvoudig te
vervangen. Het netwerk moet centraal worden aangestuurd: warmte,
stroom en data.
HEAT IS ON
Gaswinning is eindig en maakt ons afhankelijk. Een warmtenet
is het alternatief. Niet aangevoerd van ver, maar lokaal
aangemaakt en gebruikt. Kleine netwerken bestaan al, daar
gaan we mee door en die verbinden we (waar nodig), voor
flexibiliteit en uitwisselingsmogelijkheden. De realisatie van de
grote biomassacentrale in Zutphen is een prachtig begin om het
warmtenet verder uit te bouwen.
POWER TO THE PEOPLE
Het bestaande elektriciteitsnetwerk voldoet om stroom van de
centrale naar de gebruiker te brengen, maar niet als iedereen gaat
opwekken en terugleveren. Als de toestroom te groot wordt, slaat
het netwerk op hol. Aanpassen kan, maar is duur en traag. Dus:
wat lokaal wordt ‘gewonnen’, zal lokaal moeten worden gebruikt en
soms tijdelijk opgevangen.
KABELGOOT
Het nieuwe netwerk - warmte en stroom - wordt ingericht als een
regionale kabelgoot, zowel digitaal als analoog, soms zichtbaar,
soms niet. Het warmtenet wordt gekoppeld aan bestaande lijnen en
legt de basis voor nieuwe verbindingen: snelle fietspaden, glasvezel.
Kanaaloevers, bermen van spoor en weg krijgen een nieuwe functie
en betekenis. De digitale verbinding ligt in de controlekamer waar
de aansturing van het slimme datanetwerk plaatsvindt.
‘‘OMSCHAKELING IS HET
DEVIES. FOSSIELE ENERGIE
RAAKT OP (EN WORDT
DUURDER). HUB-VOORUIT
GEEFT HET DUWTJE IN DE
RUG’’

DE BRONNEN
ANNO 2030
Windmolens gaan onderdeel worden van het stadsgezicht en als
we lang genoeg wachten van het historisch stadsgezicht. De grote
verandering die lijkt te komen en op veel plekken ook al aanwezig
is, gaat doorzetten en is over enkele jaren vanzelfsprekend, net als
de windmolens van toen en de elektriciteitsmasten van nu. Zodra
iedereen hier van mee profiteert is de verwachting dat de weerstand
verdampt. De grote windmolens (68 in onze strategie) zijn nodig
want renderen het beste, zowel qua efficiënte stroomopwekking als
qua grondopbrengsten. De keuze voor plaatsing ervan is natuurlijk
wel essentieel: stadsentree Deventer, hoge ruggen van de Veluwe,
hoefijzer Zutphen en Twentekanaal. Meer niet. Dit is passend in het
gebied, zowel in omvang maar ook wat betreft de ruimtelijke en
landschappelijke kwaliteit
ZONVLOED
Het realiseren van zonnepanelen neemt op dit moment een vlucht:
Fort de Pol, vuilstort Eerbeek, vliegveld Teuge. Het zullen over het
algemeen tijdelijke locaties zijn, die op termijn ook weer vrij komen.
Op langere termijn zal het door de toepassing van folies makkelijker
zijn om een grote ambitie op daken in bestaand stedelijk gebied
te realiseren. Later zal nanotechnologie ervoor zorgen dat zonne-
energie in zijn geheel geen issue meer is voor ruimtelijke kwaliteit.
(NOOIT TE) HEET ONDER DE VOETEN
Onder Epe en voor een deel Zutphen liggen de potenties voor
warmtewinning. We gaan uit van duurzaam gebruik: dus niet in
30 jaar leeghalen wat pas in 300 jaar terugkomt, maar verspreid
benutten via het slimme netwerk.
BIOMASSA
Hakhout, ooi- en broekbossen. Het kleinschalige landschap uit de
19de eeuw keert terug en maakt het buitengebied aantrekkelijker.
Er is nu veel hout over. Later kan hakhoutbos worden geteeld.
Rooien gebeurt door de boer, met gebruik van slimme logistiek
en centraal verzamelen, bijvoorbeeld door het vervoer via de
biomassaboot. Ook mest- en rioolvergisting dragen bij aan de
productie, zo wordt warmte geleverd, methaangas en fosfaten.
WATERKRACHT
Waterkracht is op zichzelf niet heel efficiënt, maar wel een wervend
en aantrekkelijk beeld voor energieopwekking. Het sprengenstelsel,
de IJssel en het steilere verloop in de kanalen zullen worden benut.
Daarnaast worden op grotere schaal waterbatterijen gemaakt: bij
overschot opzetten van waterbekkens en via dynamo’s uit laten
lopen naar energiebehoefte.
OVERZICHT BEWAREN, HET ENERGIESCHAP
Het energieschap is hèt nieuwe samenwerkingsverband in een
publiek-private combinatie: burger en overheid behartigen de
publieke belangen en waarden zonder winstoogmerk.
De samenwerkende gemeenten in de regio verenigen zich in het
Energieschap Stedendriehoek met een mandaat om procedures
en vergunningen te begeleiden en barrières te slechten tussen
verschillende overheden (waaronder de twee provincies). Zij vormen
een derde deel van het Energieschap.
Ook de vijf samenwerkende energiecoöperaties participeren voor een
derde in het Energieschap. Op basis hiervan organiseren ze ook hun
nodige professionalisering.
Tenslotte participeren Alliander en andere marktpartijen voor een
derde deel vanuit een gezamenlijk belang bij de ontwikkeling van de
netwerken.
Het Energieschap beheert en ontwikkelt een netwerk dat het doet
en veilig is, en is daarmee de spil in het functioneren van de hubs
en het netwerk.
Initiatiefnemers kunnen er terecht om kennis te halen en
financiering te regelen voor investeringen. Het energieschap brengt
mensen bij elkaar.

Energie
Totaal energieverbruik Stedendriehoek
Zonnepanelen op daken
Windmolens, 68 stuks, XL
Waterkracht
Zonnepanelen door innovatie
4613 TJ
1500 TJ
Zonneakkers 650 TJ
20 TJ
3000 TJ
Innovatieve nieuwe energiebronnen 1500 TJ
Elektriciteit particulieren
Elektriciteit zakelijk
Extra warmtepompen
Synergie besparingen
1655 TJ
6202 TJ
2672 TJ
-1500 TJ
Technologische besparingen -2400 TJ
Power to gas 3000 TJ
TOTALE VRAAG 11239 TJ TOTALE PRODUCTIE 11283 TJ
ELEKTRICITEIT 11.239 TJ
WARMTE 16.907 TJ
Vraag
Vraag
Productie
ELEKTRICITEIT
WARMTE
Stedendriehoek
Dit betekent
Zonne-energie (thermisch)
Restwarmte
Warmtepomp
Biomassa mest
2582 TJ
508 TJ
10397 TJ
670 TJ
Biomassa planten 350 TJ
Power to gas (CH4) 1848 TJ
Geothermie rond Epe 60 TJ
Type
Laagwaardig
Hoogwaardig
Verdeling
14249 TJ
1848 TJ
Warmte particulieren 6856 TJ
Warmte zakelijk 9241 TJ
TOTALE VRAAG 16097 TJ Totale vraag 16405 TJ
Productie
Elektrische mobiliteit 1610 TJ

Het energieschap richt zich ook op regelgeving (onder andere
verbod op warmtelozing en op CO2 lozing) en werkt energievisies uit
(structuurplan wind, strategische aanpak geothermie).
Vanuit het energieschap is opschaling mogelijk naar bijvoorbeeld
een bredere gebiedscoöperatie om andere urgente vraagstukken als
zorg en maatschappelijk vastgoed op te pakken.

DE HUB IS EEN SLIMME VERBINDING….
Pieken en dalen, transformeren, opladen, bewaren en verdelen. We
gebruiken drie middelen om via de hubs de pieken te beperken en
de overcapaciteit te bufferen:
1. Slim netwerk: het smartgrid meet vraag en aanbod van energie
en stemt flexibel het gebruik af.
2. Opslag: in retentiebekkens, accu’s van elektrische voertuigen
en benutten van overcapaciteit door bedrijven en bij WKO-
pompen.
3. Energie omzetting: door ‘power to gas’. Overproductie in
elektriciteit wordt benut om chemische energie te produceren:
water en CO2 wordt waterstof en methaangas. Over 20 jaar
kan ook lage temperatuur restwarmte om worden gezet in
elektriciteit.
….EN EEN KNAPPE VERSCHIJNING
De hubs zijn de knopen in het netwerk, maar het is niet alleen
techniek. Het ontwerp laat zien hoe het systeem en de zwerm van
inpluggers en energetische samenscholers in deze regio kan worden
ingebed in de topografie: wateraanwezigheid, groenstructuren,
reliëf, schaal, bijvoorbeeld in relatie tot de landbouw of
bebouwingspatronen.
Dit brengt een verandering teweeg in het spel van ruimtelijke
krachten. Er ontstaat door bijzondere toevoegingen een zichtbaar en
herkenbaar patroon van aansprekende hubs.
=IDENTITEIT
De regio wordt ‘meegenomen’ door een aantal projecten die
de ontwikkeling aanjagen. Het uitdragen van een gezamenlijke
identiteit staat hierbij voorop. De hubs worden de nieuwe iconen van
de regio: markeringen in het landschap en van de energie-ambitie.
Door eenheid van beeld en vormgeving gaan ze deel uitmaken van
een ruimtelijke familie (Duurzaamheidsbiënnale en de Pop-hup-
store).
=INNOVATIE
Deze hubs zijn innovatief en aansprekend en bieden vanuit de
transitieopgave ruimte voor bijzondere andersoortige gebieden, zoals
bijvoorbeeld de Clean-Hub, Greenpower-hub en Grow-hub.
=INITIATIEF
De hubs worden zeker niet allemaal ‘van boven’ bedacht, de
ontwikkelingskracht van mensen in de regio is net zo belangrijk. De
coöperaties en early adapters vinden ze zelf uit. Het Energieschap
stuurt op een verdere doorzetting en opschaling van lokale
initiatieven - vooral op de koppeling met duurzame bronnen en
kringlopen binnen de regio. Voorbeelden zijn de Brew-hub en de
Hot(t)hub (Thermen Bussloo).
ENERGIENEUTRAAL, DE WEG ERNAAR TOE!
De energieneutrale regio is haalbaar en betaalbaar. Dat is schaken
op meerdere borden tegelijk en het overzicht houden. Wij gaan
uit van een sluitende energieboekhouding voor 2030 en hebben
daarvoor een zorgvuldige berekening gemaakt (zie de tabel en
energielagen).
Groot en kle¬¬in groeien zullen naar elkaar toegroeien. Het
netwerk wordt in stappen aangelegd en ontwikkeld, eerst kleine
afzonderlijk netwerken, op termijn koppelingen waar nodig, met
als doel het toenemende aantal initiatieven in te kunnen pluggen.
De ontwikkelingskracht van de mensen in de regio levert een
belangrijke bijdrage: de burgerprofessional, de coöperaties gaan
door met ontwikkelen en worden geholpen door het energieschap.
De hubs worden ontwikkeld waar netwerk en initiatieven

samenkomen. Soms door burgers en ondernemers, soms door
een overheid, soms door het energieschap zelf. Het resultaat: een
zelfvoorzienende regio, een betrokken gemeenschap, een slim
netwerk om direct op in te pluggen, click to connect.
‘‘DE HUBS WORDEN ZEKER
NIET ALLEMAAL ‘VAN
BOVEN’ BEDACHT, DE
ONTWIKKELINGSKRACHT
VAN MENSEN IN DE REGIO
IS NET ZO BELANGRIJK. DE
COÖPERATIES EN EARLY
ADAPTERS VINDEN ZE ZELF
UIT.’’
MAAR ER IS MEER
Zo efficiënt mogelijk gebruik maken van fossiele brandstoffen
bijvoorbeeld en ook het bewuster organiseren van kringlopen. Van
en voor, in en door de regio, landbouw, cleantech, infra, recreatie,
het minimaliseren van CO2-uitstoot.
FASTLANE
Dure benzine? Wij zetten in op het fietsnetwerk: voor de elektrische
fiets met een grotere actieradius. Via nieuwe snelle verbindingen,
fastlanes, gekoppeld aan het nieuwe netwerk, biedt deze voorziening
een alternatief voor de auto. De schaal van de Driehoek maakt
de fastlanes aantrekkelijk: zij sluiten aan op de stations, voor
een snelle overstap op interregionaal en internationaal elektrisch
vervoer.
CLEANTECH BEDRIJFSLOCATIES
AKZO, Auping, De Mars, uitstekende locaties om de koppeling
met de energiestrategie te maken: de eerste hubs, gekenmerkt
door voortzetting van de cleantech-benadering, (oude en nieuwe)
kringlopen, hergebruik, verbranding en technologische innovatie.
Maar ook door gerichtheid op productie en ontwikkeling van het
slimme netwerk: maak in de regio wat in de regio kan worden
gemaakt. En benut de warmte die in de productie-eenheden
vrijkomt. Hier is vele malen meer winst te halen dan in de
huishoudens.
WATER IN DE KRINGLOOP
Zoet water wordt schaars; we moeten water zolang mogelijk
vasthouden (ook buffering) en infiltreren. Water wordt ook
onvoorspelbaar: grote buien, langdurige droogte. Het water wordt
opgevangen en ingezet voor waterkracht: Beekbergerwoud, de
nieuwe Grift, broekbossen ten noorden van Apeldoorn, bij Lochem,
het kanalenstelsel in Deventer en opvang van water van verhard
oppervlak en piekbelastingen in de IJssel en het achterland via de
Schipbeek.
SCHOON VAN BINNEN EN VAN BUITEN
De bodem moet schoner - bodemwater kan zuiver bronwater zijn.
Dat maakt afname van mestgift nodig, voor een schone balans
betekent dat halvering van de veestapel voor de stedendriehoek.
Dit kan als dit wordt gekoppeld aan nieuwe kansen voor het
boerenbedrijf. Het kleinere milieuvriendelijker boerenbedrijf
maakt verbinding (grow-hub) met de regionale markt, de boer
krijgt een gezicht, het streekproduct wordt mainstream. Lokaal
geproduceerd, lokaal eigendom: voedsel, zuivel, recreatie, biomassa,
landschapsbeheer, zorg(wonen). Een schoner boerenbedrijf, een

schonere bodem, schoner water en een schoner landschap.
Terug leveren aan de maatschappij
Collectieve energievoorzieningen, zowel wind als zon, leveren een
rendement op waar vanuit de coöperaties een maatschappelijke
bijdrage van €100,- tot €300,-/jr per deelnemend huishouden wordt
gegenereerd.
Als van de circa 140.000 huishoudens in de stedendriehoek de helft
deelneemt (70.000) aan een collectief project wordt een opbrengst
van €7 mln tot €21 mln per jaar gegeneerd dat direct voor
maatschappelijke voorzieningen kan worden ingezet.
TERUG LEVEREN AAN DE MAATSCHAPPIJ
Collectieve energievoorzieningen, zowel wind als zon, leveren een
rendement op waar vanuit de coöperaties een maatschappelijke
bijdrage van €100,- tot €300,-/jr per deelnemend huishouden wordt
gegenereerd.
Als van de circa 140.000 huishoudens in de stedendriehoek de helft
deelneemt (70.000) aan een collectief project wordt een opbrengst
van €7 mln tot €21 mln per jaar gegeneerd dat direct voor
maatschappelijke voorzieningen kan worden ingezet.
DE INVESTERING
Voor de initiële aanlegkosten van de eerste hubs, installaties en een
compact warmtenet hebben we 5 miljard euro nodig. Daarna worden
in de loop van de tijd hubs toegevoegd en met elkaar verbonden (op
de plekken waar dit rendabel is). Voor het uitrollen van dit netwerk
wordt jaarlijks 200 miljoen gereserveerd. Als we uit gaan van een
rente van 3% hebben we een terugverdientijd van 34 jaar.
OPRICHTING SUBSIDIEFONDS
Om huiseigenaren te helpen onafhankelijk te worden van
fossiele brandstoffen (zelfvoorzienend) richten we een fonds op.
Deze verstrekt leningen voor de aanleg van de systemen. De
huiseigenaren betalen maandelijks het bedrag ter hoogte van hun
huidige energielasten en hiermee lost het fonds in de loop van de
tijd de lening af.
We gaan er van uit dat jaarlijks 5% van 170.000 huizenbezitters van
de regeling gebruik maakt. Een woning zal 25.000 euro kosten om
aan te pakken. Hiermee wordt per woning een jaarlijkse besparing
van €1500,- gerealiseerd.
Het fonds heeft een vermogen nodig van 3 miljard euro om
de periode te overbruggen waarmee de inkomsten (door de
energiebesparingen) de kosten van de leningen dekken (uitgaande
van een rente van 2 % gebeurt dit na 12 jaar).
“DE BODEM MOET SCHONER
DAT MAAKT AFNAME VAN
MESTGIFT NODIG, VOOR
EEN SCHONE BALANS
BETEKENT DAT HALVERING
VAN DE VEESTAPEL VOOR DE
STEDENDRIEHOEK. “
Afschrijvingskosten installaties en netwerk (30 jaar)
Onderhoudskosten
Rente + aflossing (op 5 miljard)
Totaal kosten
Gem. jaarlijkse besparing door niet de energie te hoeven
importeren (50% bij aanvang, 100 in eindsituatie), en 25%
energieprijsstijging
Saldo

CLEAN-HUB
Het Akzoterrein wordt een innovatief woon-,
recreatie en werkgebied, gebruik makend van de
strategische ligging aan de IJssel en de A1. In de
oksel van de A1, op de grens tussen binnen- en
buitendijks, komt een modaliteiten transferium
(e-auto, e-bike, parkeren, overslag). Van hieruit
is de omgeving bereikbaar, de natuur van de
ooibossen, rivierbegeleidende moerassen, grazende
konikspaarden en heckrunderen. Deventer is hier
startpunt van een avontuurlijke wereld. Maar ook het
nieuwe waterrijke woon- en werkgebied, waar clean
tech business het motto is.
Dit waterrijke stadsdeel heeft verschillende peilen, want
het is ook waterbatterij en bergingsgebied. Dat levert
bijzonder architectuur op, gebouwen met de voeten in
het water, en bijzondere plattegronden in relatie tot de
verschillende waterpeilen. Het water wordt gebruikt als
een transportmiddel, een buffer en ruimtelijk geeft het
letterlijk lucht aan het bedrijventerrein.
Bijzonder wordt het Akzoterrein, gelegen tussen natuur
en een nieuw compact 21ste eeuws stadsdeel op een
hoge dijk. We stellen hier een evenemententerrein voor,
waar als aanjager van activiteiten een Duurzaamheid
Biënnale (tweejaarlijks vanaf zomer 2018) wordt
opgezet. Bestaande gebouwen worden omgevormd naar
tentoonstellingsgebouwen, tijdelijke gebouwen worden
toegevoegd met het doel duurzame bronnen, hergebruik
en cleantech te presenteren.
2
4 5
3
1

GREEN POWER-HUB
De Beekbergsebroek is een
energiebelevingslandschap dat wordt gecreëerd oor
de plaatselijke boeren en ondernemers. Uitgangsput
is het bestaande landschap. Het Beekbergsewoud
(waar tot 1870 een oerbos heeft gestaan) wordt door
natuurmonumenten geleidelijk omgevormd tot een
nieuw moerasbos.
In het open deel van het gebied wordt de openheid en
rechtlijnigheid van het landschap in beeld gebracht.
Vanaf de snelweg A1 blijft uitzicht op Zutphen bestaan.
De smalle kavels worden geleidelijk door de boeren
omgevormd tot natte graslanden, rietvelden en
wilgenplantages waartussen zonneakkers, recreatieve
paden en verblijfsplekken in de vorm van minicampings
gecreëerd kunnen worden. De sloten worden verbreed
zodat er met kano’s kan worden gevaren.
Het oostelijke deel is het natst. Daar wordt tegen de
snelweg aan een recreatieplas gecreëerd met een energie-
en recreatietoren. Dit icoon markeert de ambitie van de
stedendriehoek ten aanzien van energie, cleantech en het
gunstige vestigingsklimaat.
De energielaag bestaat uit:
1. Op de A1 worden over de gehele lengte van het
dijklichaam zonnepanelen geplaatst.
2. De boerenenergiecoöperatie mag zonneakkers
aanleggen als ze ook natte graslanden,
wilgenplantages, en recreatieve paden aanleggen.
3. De recreatieplas wordt ingezet als
waterretentiegebied. De plas kan als warmte-koude
wisselaar dienen. Hiervoor wordt een hub aangelegd
in de toren. Een drijvend openluchtzwembad wordt
verwarmd met thermische zonne-energie uit de
energietoren.
4. Twee recreatie eilanden in het gebied zijn de
uitvalbasis voor het survival- en belevingslandschap.
De e-kite’s kunnen hier een energiebron en
inspiratiebron zijn.
5. De wilgenoogst, het rioolwater en ander afval worden
hergebruikt, vergast in de energiefabriek RWZI net ten
zuiden van het Apeldoorn kanaal.
2

FASTN’HUB
De hub bij de Fastlane krijgt zijn energie van
solarsterren in de wanden van de Fastlane. In het
donker stralen deze sterren, het fietsen wordt een
belevenis. De wand is doorzichtig en biedt volop
zicht op het landschap, maar zorgt wel voor luwte,
houdt wind en regen tegen. De Fastlane bestaat
uit vier lanes naast elkaar, elk met een andere
snelheid. Het asfalt van de snelle lane is paars om
het onderscheid met de langzame rode route, aan
te geven. De route is comfortabel, de hellingen zijn
flauw. De Fastlane is kruisingsvrij, bij kruisingen
met het recreatieve netwerk zijn open afritten.
Op deze plekken zijn Fastn’hubs, bestaande uit
recreatieve voorzieningen, maar ook een servicepunt
voor de fietser en de e-biker. Je leent hier opgeladen
batterijen, na inlevering van de lege. Daarnaast is
het een plek voor verkoop van lokale producten of
een pick-uppoint.
De Fastn’hub aan de IJsseldijk heeft een terras,
met zicht op de oude IJsselarm. Natuurlijk heeft de
hub zijn karakteristieke oranje kleur, waardoor de
herkenbaarheid als uitwisselingspunt duidelijk is. De
IJsseldijk is onderdeel van het recreatieve netwerk.
De Fastlane ligt boven op het warmtenet. De
pijlers van de brug van de Fastlane bestaan uit
stromingsrotoren, die bij hoog water extra energie
leveren.
3

biomassa
mest
akker
vrije
uitloop
vrije
uitloop
wilgenstruweel
voer
biomassa output:
- energie
- mineralen
starten: kleinschalig (zorg) wonen, een paardenhotel, bed
& broodje.
De opbrengsten zijn duidelijk, het is vooral een politieke
keuze deze te incasseren en maatschappelijk aan te
wenden:
• Stijgende huizenprijzen (OZB) en recreatie-inkomsten
als economische opbrengsten;
• Gezondheidswinst, een meer toegankelijk (meer
lichaamsbeweging) en uitnodigend landschap leidt
op langere termijn ook tot forse besparingen voor
gezondsheidszorg.
• Oplossen van stikstofprobleem in de regio verbetert
het vestigingsklimaat voor het niet-veehouderijdeel
van onze economie (99 %).
• Voorkomen boetes: Brussel staat op het punt
boetes van honderden miljoenen euro’s uit te delen
vanwege het niet voldoen aan de Kaderrichtlijn Water,
Nitraatrichtlijn en Habitatrichtlijn.
GROW-HUB
De business case is simpel: van korte-termijn-
rendement naar lange termijn verantwoord boeren.
Voor grootschalige landbouw is de Driehoek
ongeschikt. Wanneer de overzeese transportkosten
geëlimineerd worden, vervalt de grootschalige
mestproductie. Om überhaupt aan de bestaande
milieuwetgeving te voldoen is een halvering van de
veestapel in de regio noodzakelijk.
Dit maakt de regio, het landschap en de bodem schoner,
mooier en gezonder en leidt tot grote energiebesparingen.
De blijvende landbouw zal naast voedselproducent voor
de regio ook een rol spelen in het beheer van natuur en
landschap. Nieuwe houtwallandschappen, geënt op het
historische landschap zullen biomassa voortbrengen die
gekoppeld aan het warmtenet wordt omgezet in energie.
Ook worden er kansen geboden om nevenactiviteiten te
4

WATER-HUB VELUWERAND
Waterhub – zelfvoorzienend op waterkracht –
schakel in recreatief netwerk – MTB-route - zzp-
werkplekken
5

POP-HUB-STORE LOCHEM
Kennishub – energetisch kenniscentrum –
ontmoeting en inspiratie – aansluiting op het grid
– click to connect!
6

BREW-HUB VOORST
Streek brouwerij IJsselbocht in leegstaande hoeve
langs recreatief netwerk - warmtehub van de
brouwketels - eigen biologische hopvelden - bier
van zuiver kwelwater – afvalproduct als veevoer
7

ZOEK NAAR DE RUIMTELIJKE SOCIALE EN MAATSCHAPPELIJKE
MEERWAARDE IN HET PROCES VAN DE ENERGIETRANSITIE
HUB! AANPAK

BRONNEN INVENTARISATIE
Windkracht
Zonkracht
Warmte en koude
Waterkracht
Biomassa
Afval
OPGAVE FORMULERING
Opslag
Conversie
Afstemming
vraag en aanbod
NOODZAKELIJKE STAPPEN
fysiek netwerk
smart- netwerk
sociaal netwerk of samenwerking
finianciering
juridische ruimte
inspirerende voorbeelden
EEN ENERGIENEUTRAAL GEBIED CREEREN = TECHNISCHE OPGAVE
RUIMTELIJK
ruimtelijke kwaliteit:
openbare ruimte
gebouwde omgeving
natuur en water
verkeer en vervoer
SOCIAAL
sociale cohesie
maatschappelijk gevoeld belang
het van ons gevoel
MAATSCHAPPELIJK
duurzaamheid en milieu
plezierige woon- en werkomgeving
verdienmogelijkheden
DE ENERGIEOPGAVE:
OOK EEN STEDENBOUWKUNDIGE, MAATSCHAPPELIJKE EN SOCIALE OPGAVE
1.
2.
3.
RUIMTELIJK
ruimtelijke kwaliteit:
openbare ruimte
gebouwde omgeving
natuur en water
verkeer en vervoer
SOCIAAL
sociale cohesie
maatschappelijk gevoeld
belang
het van ons gevoel
MAATSCHAPPELIJK
duurzaamheid en milieu
plezierige woon- en
werkomgeving
verdienmogelijkheden
EEN HUB IS TECHNISCHE OPLOSSING VOOR DE ENERGIETRANSITIE GECOMBINEERD MET
AANSPREKENDE RUIMTELIJKE, SOCIALE EN MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE
ENERGIEOPGAVE
bronnen
opslag en conversie
afstemmen vraag en
aanbod netwerk
DE HUB

beeld: © yourcaptainluchtfotografie

ENERGIEHUB EN WARMTENET
door Dominic Tegelbeckers (Dominic Tegelbeckers Stedenbouw en Architectuur)
EEN GROOT DEEL VAN DE REGIONALE ENERGIEVRAAG BESTAAT UIT EEN BEHOEFTE
AAN WARMTE. VOOR DE VERSPREIDING VAN WARMTE UIT DUURZAME BRONNEN EN
EEN VERDELING VAN RESTWARMTE IS ER BEHOEFTE AAN HUB’S (VERDEELSTATIONS)
EN EEN WARMTENET WAARMEE EEN ROBUUST ALTERNATIEF KAN WORDEN GEBODEN

werken. Dit verlangt een warmtenet dat de geproduceerde
warmte binnen het gebied transporteert naar de
gebruikers.
Een dergelijk warmtenet dient robuust te zijn. Er moeten
voldoende bronnen zijn om een bepaald aanbod te
garanderen. Net zoals je ervan op aan kunt dat je steeds
over elektriciteit beschikt, wil je niet koud douchen omdat
de zon niet schijnt. Duurzaamheid mag niet leiden tot
comfortverlies.
Vervolgens is er een lokale verdeler van de warmte
nodig. Deze stemt vraag en aanbod op elkaar af. Hiervoor
introduceren wij de HUB.
DE HUB
De hub is de spil in het energienetwerk. Hij neemt de
energie af van de verschillende bronnen en verdeelt
deze over de directe omgeving. Dit kan in de vorm van
elektriciteit, warmte of juist koude.
Verschillende gebruikers hebben een verschillende
warmte-energievraag. Bedrijven hebben vaak hogere
temperaturen voor hun bedrijfsprocessen nodig. Woningen
kunnen met lagere temperaturen al verwarmen. Zeker
bij nieuwere woningen, die beter zijn geïsoleerd en
beschikken over lage temperatuur verwarmingssystemen,
is een temperatuur van 30 tot 40 °C voldoende.
Er is bijna overal restwarmte beschikbaar uit industriële
Wanneer men kijkt naar de energievraag van een gebied,
zien we dat het merendeel van de behoefte binnen
woningen en bedrijven bestaat uit een vraag naar warmte
(of koude). Elektriciteit komt op een tweede plaats. Om
grote stappen te zetten naar zelfvoorziening in energie is
het daarom noodzakelijk om een duurzame opwekking en
distributie van warmte te organiseren.
Op dit moment maken we in Nederland nog gebruik van de
grootschalige gasinfrastructuur om warmte bij woningen
en bedrijven te producen. Om over te stappen naar nieuwe
duurzame energiebronnen hebben we een parallel warmte
distributienetwerk nodig.
WARMTENET
In een ideale situatie wordt alle warmte op een duurzame
manier direct bij de gebruiker gecreëerd; elk huis of
bedrijf wekt zijn eigen warmte op. Sommige gebieden
lenen zich echter beter voor het produceren van warmte
dan andere.
Dit kan zijn vanwege de veiligheidseisen (er mag in een
woonwijk geen industriële installatie worden geplaats) of
vanwege de beschikbaarheid van duurzame bronnen zoals
biomassa of geschikte bodemlagen voor aardwarmte.
Daarnaast is het goedkoper om niet overal dure
installaties zoals vergisters en bodem-warmtewisselaars
te bouwen. Het loont zich om dat slechts op een aantal
plaatsen te doen en deze voor een groter gebied te laten
EEN SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN DE HUB EN HET WARMTENET

processen. In de papier- en metaalindustrie wordt tijdens
de productie veel warmte geproduceerd. Deze warmte kan
worden ‘gerecycled’ en via de hub worden gedistribueerd.
Daarnaast hebben sommige bedrijven geen warmtevraag,
maar juist een koeltevraag. Kantoren met veel ramen
willen van hun warmte af. Bedrijven met veel koeling zoals
data-centra of voedselopslag hebben ook een overschot
aan warmte. De hub verdeelt het aanbod van koude en
warmte tussen alle gebruikers.
Vanuit de HUB wordt water over een leidingnet
rondgepompt. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een
leiding met heet water en een leiding met relatief koud
water. Hierdoor is een gebruiker in staat om warmte
van het net op te nemen en koude af te geven. Het
omgekeerde is ook mogelijk; een gebruiker neemt
koude af en levert warmte aan het net. De precieze
watertemperatuur in deze leidingen hangt af van vraag en
aanbod van de gebruikers.
Nader onderzoek moet uitwijzen of een derde leiding met
een tussentemperatuur nodig is om het geheel rendabel
te krijgen. Daarmee wordt het voor huiseigenaren mogelijk
om warmte te salderen.
De warmte-energie wordt het liefst zo dicht mogelijk bij
de bron gebruikt. Dan zijn de warmtetransport afstanden
het kleinst. Dit reduceert de kosten van de infrastructuur
en minimaliseert de warmteverliezen.
CASCADERING BINNEN EEN WARMTENET
Hoogwaardig gas wordt met een temperatuur van 800
graden verbrand om uiteindelijk een huiskamer naar 20
graden te verwarmen. Het is verspilling: vergelijkbaar met
wanneer je uit goud stuivers gaat maken.
In bedrijfsprocessen is vaak een hoge temperatuur nodig.
Bijvoorbeeld voor het smelten van metaal. Daarna is de
resterende warmte een afvalproduct. Deze warmte is nog
van voldoende temperatuur voor een ander gebruik en
kan uitstekend worden hergebruikt. Met 100 °C kun je
een ei koken, met 60 °C kun je de was doen, en met 40
°C kun je uitstekend een modern huis verwarmen. Door
deze gebruikers in serie te schakelen wordt restwarmte
met een steeds lagere temperatuur maximaal gebruikt. Dit
heet cascaderen. Door dit principe binnen ons warmtenet
toe te passen vergroten we onze efficiëntie.
‘‘HET IS VERSPILLING:
VERGELIJKBAAR MET
WANNEER JE UIT GOUD
STUIVERS GAAT MAKEN.’’
BUFFERFUNCTIE
Omdat het aanbod van warmte meestal afwijkt van de
onmiddellijke vraag heeft de Hub ook een bufferfunctie.
Wanneer we warmte van de zon of uit
bedrijfsproductieprocessen als bron gebruiken, dan
hebben we overdag veel warmteaanbod. In de avond
zijn deze bronnen niet meer aanwezig, maar zal er zeker
bij huishoudens nog steeds veel vraag zijn. De hub kan
het aanbod verschil van dag- en nacht overbruggen.
En daarnaast ook het verschil tussen de week- en
weekenddagen.
Maar de echte verschillen zitten vooral tussen de
seizoenen. In de winter zal de vraag naar warmte veel
hoger zijn, terwijl het aanbod juist in de zomer veel groter
is.
AANBOD VAN WARMTE T.O.V. DE WARMTEVRAAG GEDURENDE EEN JAARPRINCIPE VAN CASCADERING

aanbod over een groter gebied vereffend.
Er kan worden gestart met de aanleg van hubs die op
zichzelf al rendabel zijn. De nieuwe infrastructuur voor
de koppeling van de hubs wordt pas uitgerold wanneer
dit economisch interessant is. Door langzaam de
verschillende hubs aan elkaar te koppelen ontstaat er op
een organische manier een robuust nieuw energienetwerk.
‘‘ER WORDT EEN
SCHAALVERGROTING
MOGELIJK DIE DE
DUURZAAMHEIDSTRANSITIE
VERSNELT.’’
PLUG&PLAY
Om de energietransitie zo gemakkelijk mogelijk te maken
willen wij naar een plug&play systeem. Iedereen wordt in
staat gesteld om gebruik te maken van duurzame energie.
Ook degene die in de eerste instantie niet zo veel met
duurzaamheid heeft kan zo worden meegenomen.
Een overschot aan warmte kan in de bodem worden
opgeslagen door middel van een warmte-koude opslag
(WKO). Indien het een grote hub betreft kan het zelfs
in een Hoge Temperatuur Bodemopslag. Verschillende
bodemlagen hebben dan de capaciteit om een
verschillende temperatuur op te slaan. Deze reserves
zijn het hele jaar door beschikbaar en kunnen tijdens
piekvragen worden aangewend.
ENERGIECONVERSIE
De Hub kan ook worden gebruikt om de ene vorm van
energie om te zetten in een andere. Zo kan een overschot
aan elektriciteit worden gebruikt om gas, waterstof
of warmte te producen. Op deze manier kan energie
worden opgeslagen en getransporteerd. De aanwezige
energiebronnen en directe omgeving van de hub bepalen
of energieconversie zinvol is.
Koppelen van hubs
Het loont zich om energie zoveel mogelijk lokaal te
produceren en te gebruiken. Indien er sprake is van
een structureel over- of onder aanbod van energie, kan
de hub door middel van een warmteleiding met andere
hubs worden verbonden. Zo worden de pieken in vraag en
SCHETS ENERGIEHUB
PRINCIPE VAN HOE EEN GEBRUIKER WARMTE OF
KOUDE KAN OPNEMEN VAN EEN DUBBEL LEIDINGNET

Dit betekent een integrale gebiedsaanpak, waarbij
de grote installaties in het systeem en niet bij de
eindgebruiker worden geplaatst. Dit bespaart hem kosten
en maakt het voor hem een stuk eenvoudiger.
Er wordt een schaalvergroting mogelijk die de
duurzaamheidstransitie versnelt. Tegelijkertijd ontstaat
er een robuuster systeem met grotere en betere
opslagcapaciteit.
Door een warmtenet met een koude en warmteleiding uit
te voeren wordt het voor individuele gebruikers mogelijk
hun warmte te salderen. Het salderen van elektriciteit was
een belangrijke factor in het succes van zonnepanelen.
Wij zetten in op een dergelijk vliegwieleffect bij warmte.
WANNEER AAN TE LEGGEN
De aanleg van de energie hub en een warmtenet is een
ingrijpende gebeurtenis. Er moeten leidingen de grond in,
er zullen graafwerkzaamheden nodig zijn. Dit is kostbaar
en veroorzaakt overlast.
Daarom heeft het de voorkeur om deze aanleg te
combineren met andere (geplande) werkzaamheden.
Wanneer er groot onderhoud plaats vindt op het huidige
gas- of rioolnetwerk is dit een mooi moment om het
warmtenet aan te leggen (en het gasnet te vervangen).
Ook wanneer de bestrating wordt onderhouden of er een
nieuwe internetkabel wordt gelegd.
In de komende 5 tot 10 jaar zijn veel van de bestaande
gasleidingen aan onderhoud toe. Een uitgelezen kans voor
de start van een warmtenet!
‘‘WANNEER ER GROOT
ONDERHOUD PLAATS VINDT
OP HET HUIDIGE GAS- OF
RIOOLNETWERK IS DIT
EEN MOOI MOMENT OM
HET WARMTENET AAN TE
LEGGEN.”

DE LANDSCHAPPELIJKE OPBOUW VAN DE STEDEN DRIEHOEK IS OP
KORTE AFSTAND ZEER GEVARIEERD. HET STUWWALLENLANDSCHAP, DE
DEKZANDLANDSCHAPPEN AAN BEIDE ZIJDEN VAN DE IJSSEL EN HET
RIVIERENLANDSCHAP VAN DE IJSSEL. DE ONTSTAANSGESCHIEDENIS VAN
HET NEDERLANDSE LANDSCHAP IS HIER MET EEN FIETSRONDE VAN 60-
KILOMETER TE DOORGRONDEN
LANDSCHAPPELIJKE
WATEROPBOUW
door Mariëlle Kok (Kruit Kok Landschapsarchitecten)

STUWWALLENLANDSCHAP
Het stuwwallenlandschap bestaat uit hoge zandgronden
op de stuwwal of fluvioglaciaal. He is een hoog gelegen
gebied variërend van 50 tot 60 meter boven Nap, en veel
verschillen in het reliëf, de nederzettingen ontstonden
op de flanken van de stuwwal, bijvoorbeeld Apeldoorn.
De bebouwing werd vaak begrensd aan de ene zijde door
hoge bouwgronden (enken) en andere andere zijde met
lagergelegen graslanden. Onder aan de flanken van de
stuwwal trad kwelwater uit. De vruchtbaarheid van de
hogere zandgronden kon alleen in stand gehouden worden
dankzij een areaal van woeste gronden, waar men het
benodigde strooisel voor de potstallen kon winnen en
waar men koeien en schapen kon wieden. Op de rand
van de stuwwal werd het grondwater aangesneden door
middel van sprengen, Deze waterkracht werd gebruikt
in watermolens. De papierindustrie ontstond. De hoge
zandgronden zijn in de 19e en 20ste eeuw op grote schaal
ingeplant met naaldhout, onder ander voor de mijnbouw,
nu een Nationaal Landschap. Vanuit de IJssel vallei is
de stuwwal een dominante rand door zijn hoogte en zijn
bebossing, De sprengen als energiebronnen hebben hun
functie verloren.
DEKZANDLANDSCHAPPEN
De dekzandlandschappen bestaan uit een aantal min
of meer evenwijdige lopende langgerekte laagtes van
bekendalen waartussen hoger gelegen dekzandruggen en
– plateaus voorkomen. De beekdalen (beekeerdgronden)
zijn vrijwel uitsluitend in gebruik als grasland. Langs
de vele sloten komt hout begroeiing voor, hoofdzakelijk
wilgen en elzenhout. Men vestigden zich op de hogere
delen waar esdorpen ontstonden. De engen zijn nu
duidelijk waarneembaar in het landschap door hun hogere
ligging en het voorkomen van eikenhakhoutwallen, de
bebouwing staat aan de rand van de engen, Op de grotere
dekzandplateau waren de worst gronden waar schapen
geweid werden, deze zijn aan het eind van de 19e eeuw
ontgonnen tot de zogenaamde jonge ontginningen.
Uitputting van de grond, bevorderd door de eenzijdige
roggeteelt in dit gebied en de hoge veeprijzen leiden er toe
dat veel akkerbouwbedrijven zich op de veeteelt gingen
toeleggen. Bovendien maakte een doorgaande verbetering
van de waterhuishouding het mogelijk om gronden
die voorheen te nat waren, te gebruiken als grasland
en zelfs bouwland. De huidige agrarische sector in de
stedendriehoek is vooral verbonden aan deze gronden.
Ondanks de zelfde (a)biotische uitgangssituatie hebben
de dekzandgebieden ten noorden van Deventer zich
anders ontwikkeld dan de gronden ten zuiden van de lijn
Zutphen en Vorden. Ten noorden van Deventer ontstond
een afwisselend landschap met kleinere landgoederen,
bestaande uit afwisselend weides, akkerland en loofbos.
Ten zuiden van de lijn Vorden -Zutphen waren het
grootgrondbezitters die heide en bos in grotere eenheden
grasland lieten omzetten.
RIVIERENLANDSCHAP VAN DE IJSSEL
Het rivierenlandschap van de IJssel is opgebouwd
uit stroomruggen, kommen en uiterwaarden, De
stroomruggen liggen meestal als een brede strook langs
de winterdijken van de IJssel hierop bevinden zich ook
de dorpen. De kommen liggen achter de stroomruggen,
dus verder van de rivier af. Ze vormen een vlak en open
landschap met een strakke verkaveling. De wegen
zijn recht, de verkaveling rationeel. Vanwege de natte
omstandigheden ligt er een netwerk aan watergangen.
Vooral ten noorden van de lijn Apeldoorn- Deventer aan
de west zijde van de IJssel zijn ruime kommen aanwezig,
met veel weides, verspreid liggende agrarische bedrijven
en grienden. De uiterwaarden zijn een gevolg van het
samenspel van de dynamiek van de rivier en menselijk
handelen. De IJssel is gereguleerd, maar mag binnen de
winterdijken een dynamische rivier zijn. Door de kribben
wordt de rivier op een zekere diepte gehouden en ligt de
stroomdraad van de rivier vast, De belangrijkste functie
van de uiterwaard is het bergen van water, in de huidige
situatie zijn de uiterwaarden met de rivier Natura 2000
gebieden en onder deel van het natuurnetwerk van Europa.

HET WATERPATROON IN DE STEDEN DRIEHOEK.
Het waterpatroon in de stedendriehoek is verbluffend
divers, maar ook zo helder van opzet.
Er zijn twee belangrijke waterstromen, die het geheel
beïnvloeden de IJsel en de kweldruk vanaf de stuwwal. De
rivier de IJssel stagneerde bij hoog water al de afwatering
van de aanliggende gebieden compleet. De grote
waterdruk vanaf de stuwwal zorgde voor een constante
aanvoer van grote hoeveelheid schoon kwelwater in de
lagere delen aan de voet van de stuwwal.

STUWWALLEN
IJSSELVALLEI DEVENTER
VOORSTONDEN
VOORSTONDEN
Men had geen gebrek aan water, maar eerder teveel. Men
zette op allerlei manieren de watersituatie naar zijn eigen
hand. Water en de energie van water waren essentieel
voor de conformistische ontwikkeling van dit gebied, de
agrarische ontwikkeling, de ontwikkeling van de steden
van de Hanze en de industrialisatie vanaf de 18 e eeuw.
Water werd ingezet om energie op te wekken in de vele
watermolens aan de sprengen, water werd geborgen
door de vloedboeren in de beekdalen van de Berkel en
de Schipbeek, en in het uitgebreide moeras gebied in de
kom ten noorden van Apeldoorn. Hier waren uitgestrekte
elzenbroekbossen en grienden aanwezig, wat grondstof en
brandstof opleverden.
Langzamerhand werd het water meer gereguleerd. De
Schipbeek, het Twente kanaal, het kanaal Deventer-
Raalte en de Berkel zijn geheel in peil gereguleerd door
middel van stuwen en sluizen.
Het Apeldoorns kanaal werd gegraven in 1869 voor de
scheepvaart, omdat de IJssel vaak niet een betrouwbare
waterweg was. Het kanaal werd gevoed met het kwelwater
van de sprengen en door ondergrondse grondwaterstromen
vanaf de stuwwal. De Grift beschermde de laag gelegen
komgronden van het kwelwater. Dit gebied kon pas tot
agrarische ontwikkeling komen door de aanleg van de
weteringen, onder andere de Grote en de Nieuwe Wetering.
De beken ten zuiden van de lijn Apeldoorn en Zutphen
loosden en lozen nu rechtstreeks op de IJssel .
Op kleinere schaal is een verfijnd waternetwerk aanwezig,
langs de oeverwallen en de dijken zijn allerlei kwelsloten,
poelen en dijkdoorbraken aanwezig. In de Uiterwaarden
zelf liggen oude armen van de IJssel.
De hedendaagse opgave van water vasthouden, is voor dit
gebied heel goed te doen. Op de stuwwallen en de hogere
delen van de dekzandgronden zijn voldoende gebieden
waar het water direct infiltreert. Op de lagere delen
kan men oppervlakkig veel water bergen in de vorm van
moerassen en rabatten.
WATER IN HUB VOORUIT
In “ HUB vooruit” koppelen we de energie opgave
duidelijk aan de belangrijke plekken van het water in dit
gebied. Water kan energie opwekken, maar water kan ook
verplaatst worden om te infiltreren bij een surplus van
energie.
We zien water als energie motor en als energie batterij.

REGIONAAL WATERSYSTEEM
WATER ALS ENERGIE MOTOR
We bouwen letterlijk weer op de plekken van de
vroegere watermolens, de nieuwe watermolens van deze
tijd. Peilverschillen in de Berkel, de Schipbeek en het
Apeldoorns kanaal zijn geen probleem maar een kans om
energie te winnen. We denken aan verschillende soorten
watermolens, die maatwerk per locatie geven, boven- en
onderslag molens en horizontale molens.
We geven de sprengen hun oorspronkelijke functie
van waterkracht weer terug, zowel in de bovenloop van
de strengen, waar de kracht hoog is maar het debiet
nog gering, maar ook in de benedenloop, waardoor
kwelwater gebufferd wordt om daarna omgezet worden
in waterkracht. Hier snijdt het mes aan twee kanten,
we gaan hiermee ook de verdroging van de teen van de
stuwwal tegen.
De Grift en de weteringen in het noorden zijn de verdeel
sleutel van het water uit het stedelijk gebied, we bufferen
dit water in deze bedijkte waterlopen, waardoor de
waterlopen een batterijen zijn voor eventueel energie
opwekking in luwe tijden. Vanuit de weteringen kan het
water verder de moerasgebieden in stromen, waar het de
plantages van wilgen en elzen voedt. Deze plantages zijn
voor de levering van biomassa, een nieuw verdienmodel
voor de aanwezige boeren. Dit hebben we uitgebreid
beschreven in de agrohub.
‘‘WE BOUWEN LETTERLIJK
WEER OP DE PLEKKEN
VAN DE VROEGERE
WATERMOLENS, DE NIEUWE
WATERMOLENS VAN DEZE
TIJD.’’
De IJssel is een grillige rivier, maar kan constant energie
opleveren. De stromingen rond de kribben zijn berucht,
maar die kunnen we gebruiken om de horizontale
watermolens in de kop van de kribben aan te drijven.
In de stedendriehoek heeft de rivier talloze kribben. We
willen water uit de IJssel bufferen in waterbatterijen,
hier wordt water opgezet met overtollige energie en
wanneer de energie nodig is, vloeit het water weer
terug in het riviersysteem. Het systeem van buffering
kan landschappelijk een interessant en uniek gebied
opleveren, met een hoge dynamiek, zoals in slikken en
schorren langs de kust, maar dan binnendijks. Daarnaast
zijn lokale waterbuffers van zoet water voor tijden van
droogte goed om achter de hand te hebben. De buffers
kunnen ook gebruikt worden om extreme regenbuien in
het stedelijk gebied op te vangen, die ons daarna weer
energie gaan leveren.
Maar water en energie leveren vooral bijzonder plekken op,
die een impuls kunnen geven aan gebiedsontwikkeling,
aan bijzonder woonlocaties en recreatieve knooppunten.
Water is een essentieel onderdeel van onze hubs!!!

DE A1 CORRIDOR
DE A1 CORRIDOR TEN DIENSTE VAN DE ENERGIENEUTRALE
CLEAN TECH REGIO STEDENDRIEHOEK

De Stedendriehoek is om. Clean Tech en energieneutraal
zijn eigenschappen die de regio graag wil laten landen. De
kunst is om hierbij het DNA van de streek en de mores van
haar burgers en ondernemers in te zetten. De regio ademt
energie in alle opzichten. Ze is al begonnen, maar popelt
om te versnellen.
De A1, als belangrijke transport corridor tussen
Amsterdam en Berlijn, biedt de regio momenteel lasten
en lusten. Hoofdinzet van Rijkswaterstaat is op de kortere
termijn meer capaciteit creëren door de aanleg van meer
rijstroken. Ook ziet Rijkswaterstaat met de regio kansen
om de transformatie van de A1 als versnelling naar
een Clean Tech en energieneutrale regio in te zetten:
Energiewinning en besparing, CO2 reductie en duurzame
gebiedsontwikkeling en uitvoering. De A1 moet worden
verbreed vanuit een breder toekomstperspectief.
EEN PERSPECTIEF OP MOBILITEIT IN DE TOEKOMST
ALL ELECTRIC, SHARING, USER BASED, ON DEMAND
Naar schone mobiliteit, onafhankelijk van olie, gaan we
zeker toe. Maar ook de mobiliteit kan in de toekomst niet
los worden gezien van ‚smart’. Persoonlijk comfort, de
wenselijke snelheid om ergens te komen, het effect op
het milieu en het prijskaartje wat je voor je wenselijke rit
moet betalen, worden bepalende factoren voor het gebruik
van ons mobiliteitsnetwerk.
Ons particulier en collectief vervoer zal steeds meer
worden afgestemd op onze eigen behoefte. We willen
de snelste routes zonder, of mét een gemakkelijke
overstap, we willen de mooiste routes met tijd voor
ontspanning, of we willen zekere routes waarop we
onderwijl nog een beetje kunnen werken of ontspannen.
We willen onafhankelijk zijn van een dienstregeling, files

en calamiteiten en de mogelijkheid hebben om te gaan
en staan waar en wanneer het ons het beste uitkomt.
Traditionele dagindelingen kunnen we loslaten. Midden op
de werkdag een stukje op de e-bike door het passerend
IJssellandschap? Het moet kunnen. Dat is pas kwaliteit
van leven!
Ook het daadwerkelijk eigen bezit van mobiliteitsmiddelen
veranderd. De data en informatiesystemen waarmee
we ons omgeven, voorzien ons straks van het gewenste
voertuig waar en wanneer wij dat willen. Niet langer
hoeven we over drukke verkeersaders stedelijke centra
in om een parkeerplek zo dicht mogelijk bij bestemming
te vinden. En we hoeven niet altijd meer terug naar onze
eigen’ auto. Het van A naar B reizen, zoals we dat nu
kennen, raakt uit de gratie. Reizen wordt een op en top
comfortabele beleving, waarin we privé en werkdoeleinden
slim combineren en dat is veel méér dan reizen van A naar
B.
‘‘HET VAN A NAAR B REIZEN,
ZOALS WE DAT NU KENNEN,
RAAKT UIT DE GRATIE.’’
DE TOEKOMSTWERELD VAN LOGISTIEK
Ook qua economisch vervoer doet ‘smart’ haar intrede. De
logistiek gaat toe naar een steeds meer vraaggestuurde
supply chain met zelfrijdende, schone voertuigen. Hoewel
de verwachting is dat het aantal vrachtbewegingen blijft
toenemen, kunnen logistieke stromen straks minutieus
op elkaar worden afgestemd met behulp van data en
informatiesystemen.

En met slim gebruik van data, ontstaan er ook kansen
voor de regio om zélf een betere kwaliteit van leven
te organiseren. Denk eens aan vrachtvrije tijden
reguleren op vrachtvrije wegen, of nieuw ontwikkelde
transportvoertuigen door de Clean Tech Regio op
biobrandstof die zich als opdeelbare treinwagons
zelfsturend in de landschappelijke regio spreiden. Bij
grote drukte of calamiteiten op de A1 is de capaciteit van
de weg zodanig gedimensioneerd dat met dynamische
wegmarkering het aantal rijstroken is aan te passen aan
de omstandigheden. Alternatieve routes worden voor
iedere weggebruiker persoonlijk, via apps met persoonlijke
presets, als opties gepresenteerd. Het wegennet slipt
zelden nog dicht, voor te laat komen is geen excuus meer
- het verkeer levert geen stress meer op. En de levering
van grondstoffen, producten en pakketjes frustreren,
door smart planningen, niet langer productieprocessen of
persoonlijke urgenties.
MOBILITEIT MODERNISEERT, DE A1 ANTICIPEERT
De laag van schone en vraaggestuurde mobiliteit,
plaatst de A1 en haar verzorgingsplaatsen in een nieuw
perspectief. Anticiperend op dit onomkeerbare transitie
proces kunnen we nu kijken hoe de A1 een bijdrage
kan leveren aan de Stedendriehoek. De lusten van deze
transportader door de landschappelijke regio kunnen
voorop komen te staan. De A1 kan veel meer zijn dan
transportroute van A naar B.
EEN NIEUWE RELATIE TUSSEN DE A1 EN DE REGIO
A1, VENSTER OP HET RIJKE IJSELLANDSCHAP
De Tijd dat ook de A1 onbeschaamd en onbezorgd door het
IJssellandschap raast, zijn we voorbij. Met de opkomst
van schone mobiliteit, kan de relatie tussen de A1 en
de omgeving weer innig worden. Geluidsmaatregelen
zijn nog niet direct geheel van de baan, maar de lucht
wordt schoner en het wegverkeerslawaai vermindert. We
kunnen straks weer ademhalen langs de snelweg. En
door de zelfrijdende voertuigen en onze keuzevrijheid in
snelheid, kunnen we zelfs vanaf de weg, weer rustig om
ons heen kijken. Het landschap wordt weer onderdeel van
beleving van de weggebruiker en de nu vaak gedwongen
achterkanten, kunnen weer een front worden. Een visie op
kwalitatieve fronten aan de snelweg en de beleving vanaf
en naar de snelweg toe worden opnieuw relevant.
A1, ENERGIEPRODUCENT VOOR DE REGIO
De regio wil onafhankelijk worden van fossiele
brandstoffen. In de koers naar alternatieve en decentrale
manieren van energieopwekking, kan de Stedendriehoek
nu al prachtige initiatieven omarmen die hun eigen
broek op houden. Voor het duurzame bedrijvenpark
Ecofactorij is een privaat elektriciteitsnetwerk aangelegd
en afvalverwerker Attero organiseert haar afval tot
(energie) producten. En zo kan ook de A1 haar eigen broek

ophouden. Sterker nog, Rijkswaterstaat kan voor de A1
inzetten op de rol van energieproducent voor de regio.
Met de kilometers asfalt en flanken, kan de A1 -met
onder andere zonnecellen, warmte koude systemen en de
inzet van bermen en taluds voor energieakkers-, service
creëren, onderhoudskosten verlagen en energieboer
worden voor aangrenzende verzorgingsgebieden. Ieder
segment van de A1 kan nabije dorpen, agrarische
doeleinden of ruimtelijke ontwikkelingen met de
organisatie van aanbod, vraag en opslag van energie
faciliteren.
DATA LANDSCHAP STEDENDRIEHOEK VOOR NIEUWE
VERDIENMODELLEN
Het goed bedienen van de logistieke doelgroep is een
essentiële voorwaarde voor een succesvol corridortraject
door de Stedendriehoek. Door als A1 en regio te
anticiperen op het delen van data en de ontwikkeling
van datanetwerken, krijgen ICT- en app-ontwikkelaars de
mogelijkheid om de behoefte van de regio vraaggestuurd
af te stemmen op de organisatie van stromen,
grondstoffen en producten. En dit biedt weer kansen,
voor bijvoorbeeld boeren, om hun bedrijf met ICT tools te
organiseren naar de nieuwe wereld met een haalbaar en
duurzaam bedrijfsmodel. Dat brengt de Clean Tech Regio
ambitie op meerdere vlakken dichtbij.
‘‘DE A1 KAN VEEL MEER ZIJN
DAN EEN TRANSPORTROUTE
VAN A NAAR B.’’
EEN FRISSE BLIK OP VERZORGINGSPLAATSEN
DIFFERENTIATIE EN EEN RESHUFFLE IN
VERZORGINGSPLEKKEN
Het capaciteitstekort aan rustplaatsen en de verouderde
inrichting van verzorgingsplaatsen langs de A1 is een
kans om de rol van verzorgingsplaatsen in het nieuwe
perspectief van de regio te bekijken. Maar vooral ook om,
vanuit de grote kwaliteit van het open IJssellandschap
als asset voor de regio, de juiste plekken, anticiperend
op de toekomst te kiezen. We zien meer logica voor
logistieke verzorgingsplaatsen op plekken waar
combinaties gemaakt kunnen worden met overslag,
thematisch gerelateerde bedrijvigheid en gerelateerde
issues als veiligheid en beveiliging. Het belang voor alle
(ook niet logistieke) reizigers om op de A1 een regelmatig
stopgelegenheid te vinden, is een blijvende. Naar de wc
gaan zullen we blijven doen. Maar de inpassing van deze
plekken verdient een energieke boost.
CLEAN LEAN HUBS GEKOPPELD AAN KANSLOCATIES
Zelfrijdende vrachtwagens in treinclusters doen straks
hun intrede op de A1. Chauffeurs hebben een steeds
kleinere rol in het besturen van de vracht en kunnen
onderweg allerlei andere werkzaamheden verrichten. Ze
zijn altijd op tijd en hebben plek voor een stop of overslag
aan de Clean & Lean hubs door continue uitwisseling
van data. Deze hubs, specifiek voor de logistieke sector,
verzorgen overslag en distributie naar onderliggend
wegen- of waternet, naar de stads- en dorpskernen,
naar de ondernemers en particulieren. Op de schoonste
manier, en via de meest efficiënte route, in de juiste
doseringen, op de gewenste tijden. Volledig on demand.
De Clean en Lean Hubs manifesteren zich door Clean &
Lean in alle facetten: een duurzame inrichting van het
terrein, schone en slimme mobiliteit, vernieuwend in

architectuur en materiaalgebruik, zelf-organisatie van
afval-water-energie- en voedselstromen en een service
gerichte instelling. Innovatie viert hier hoogtij. Het zijn de
showcase area’s voor de Clean Tech Stedendriehoek.
‘‘CLEAN & LEAN HUBS
ZIJN VOOR NU EN STRAKS
DE LOGISTIEKE RUST- EN
OVERSLAGPUNTEN WAAR,
DOOR DE INZET VAN SMART
DATA, TIJDIG RUIMTE,
BRANDSTOF EN RUST VOOR
HANDEN IS.’’
AMBASSADEURS EN PARADEPAARDJES VAN DE CLEAN
TECH REGIO ALS LOGISTIEKE HOSTS
De paradepaardjes en ambassadeurs van de Clean
Tech Regio hebben de potentie om excellente gastheer
te zijn voor de logistieke sector: als verzorgingsplek
en als overslagpunt naar elektrische distributie op
het lokale wegennet. Zo kunnen de bedrijven met
een focus op mobiliteit, transport en logistiek op
bedrijvenpark ECOFACTORIJ, hun kennis, inspiratie en
eigen vraagstukken inzetten om mee te ontwikkelen en
experimenteren aan innovaties in mobiliteit. Ook het
A1 Business Park Deventer kan met de combinatie van
logistiek huisvaderschap een extra impuls krijgen voor
ontwikkeling.
Deze Clean & Lean Hubs zijn voor nu en straks de
logistieke rust- en overslagpunten, waar door de inzet van
smart data tijdig ruimte, brandstof en rust hebben, nooit
een issue zal zijn.
STREEKEIGEN HUBS AIRES
Op de plekken waar de A1 contact legt met het
onderliggende lokaal en regionaal mobiliteitsnetwerk,
zien we kansen voor Hubs Aires. Deze knopen in
het netwerk zijn de plekken waar de uitwisseling in
modaliteiten, energie en producten op gebiedseigen
wijze kan plaatsvinden, ondersteund door vernuftige,
gepersonifiseerde apps.
Hier kan men de share auto’s achterlaten en de reis
vervolgen op de e-bike, een passagier met dezelfde
bestemmingswens oppikken, overstappen op de zorgbus
of gewoon even ontspannen of werken. Ondernemers
in de directe omgeving kunnen hier de kersen, appels,
of asperges van het seizoen aanbieden, of zich als
kleinschalige horeca presenteren in pop-up stores.
Deze Hubs Aires zijn daarnaast een technische knoop.
Het energieaanbod en de vraag van de A1 op de
aangekoppelde verzorgingsgebieden wordt hier afgestemd
in de ‘meterkast’. De invulling van energie en bijbehorend
energiesysteem is gebiedsspecifiek en wordt afgestemd
op de landschappelijke onderlegger en de identiteit van de
verzorgingsgebieden. Daarmee wordt het beeld van deze

Hubs Aires een landschappelijk gegeven. De meterkasten
zijn een herkenbare familie van beeldmerken aan de A1 en
in het landschap, waar de regio haar trots aan ontleent.
EEN STIP OP DE HORIZON, OM NU OP TE ANTICIPEREN
Met dit stuk, leggen we een lange termijn perspectief
neer, terwijl de rijdende trein van de ombouw van de A1
op volle snelheid is. Maar de toekomst en wat nu moet,
hoeven elkaar niet te bijten. Gezien de wil en drive van de
Clean Tech Regio Stedendriehoek, zou deze geschetste
toekomst de regio nog wel eens sneller dan we denken,
eigen kunnen maken.
‘‘DE INVULLING VAN
ENERGIE EN BIJBEHOREND
ENERGIESYSTEEM IS
GEBIEDSSPECIFIEK EN
WORDT AFGESTEMD OP
DE LANDSCHAPPELIJKE
ONDERLEGGER EN DE
IDENTITEIT VAN DE
VERZORGINGSGEBIEDEN.’’

DE MARS ZUTPHEN
ICOON VAN CLEANTECH STEDENDRIEHOEK
door Esther Kruit (Kruit Kok Landschapsarchitecten)

FORT de Mol
CleanTech icoon
IJSSEL
wandelpadenslowlaneopddijk
Centraal Park
kabelbrug met warmtenet
Groen ‘waar het kan’
Duurzaam & robuust
Schipholstrategie
Fort de Pol
Energieheuvel
recreatief en informatief
CLEANTECH icoon
Zonnedaken
43 waterturbines op kribben

fastlane
spoorzoneenergiepark
info
Vestingwerken
Groenstructuur Zutphen
T
spoor
fastlane (deels op hoogte)
Centraal Park De Mars
Het Coeners Park
Groenblauw netwerk
ecologische structuur
Entreepark
warmteproducent
mobiliteits transferium
windenergie langs kanaal

HET INDUSTRIEEL VERLEDEN VAN DE MARS
De begrenzing van de Mars zoals we dat nu kennen is niet
altijd zo geweest. De spoorweg is in 1865 aangelegd en
het Twentekanaal is tussen 1930-1938 gegraven. Ook de
loop van de IJssel is telkens aan verandering onderhevig
geweest. Waarschijnlijk heeft er ook een IJsselarm over
de Mars gelopen getuige de archeologische opgravingen.
Oorspronkelijk heeft de Mars een agrarische functie
gehad. Op de locatie waar nu de vuilstort de Pol ligt, lag
tot 1610 een versterkt huis of burcht (een Havezaete);
Huize De Pol op de plek waar de Berkel in de IJssel
uitmondde. Vanaf de 14de eeuw hebben er oliemolens,
windpapiermolens, korenmolens en houtzaagmolens
op de Mars gestaan. Met de komst van de nieuwe
energietechnieken zoals vanaf 1877 stoomkracht, zijn de
molens geleidelijk weer getransformeerd en afgebroken.
Tussen 1700 en 1795 wordt er op de Mars gebouwd aan
de vestingwerken. Rond 1700 worden ten noorden van het
huidige spoor de vestingwerken aangelegd en tussen 1785
-1795 wordt er ter plekke van de vroegere Havezaete de
Pol het Fort de Pol gebouwd.
Tussen 1861 en 1865 wordt de spoorlijn dwars door
de vestingwerken aangelegd. Gelijktijdig werd het
Coenenspark aangelegd. Het zand dat uit de vijvers
kwam werd gebruikt voor de aanleg van de spoordijk.
Het park in de Engelse landschapsstijl werd gebruikt
door de industriëlen en hun arbeiders. Zo werd het als
proefterrein voor fietsers gebruikt die bij de plaatselijke
fietsfabriek - firma Ter Horst - een fiets kochten. ‘s
Winters werd er geschaatst en zomers werden er feesten
en bloemencorso’s gehouden. De vijver had ook een
commerciële functie namelijk als viskwekerij. Al vanaf
1916 begint het verval van het park. Ter wille van de
opmars van de industrie worden de vijvers geleidelijk
gedempt en het park opgeruimd.
Op kaartbeelden uit 1850 is de lange rechte beplante
laan te zien die vanaf de vestingwerken naar Fort de Pol
loopt. Op deze plek loopt nu ongeveer de Marsweg. De
kaartbeelden vanaf 1950 laten zien dat er verschillende
havens worden gegraven, die later ook weer (gedeeltelijk)
worden gedempt. Opvallend zijn verder in de kaartbeelden
de spoorlijntjes die vanaf de havens via de Industrielaan,
Oostzeelaan en een gedeelte van de Pollaan naar het
rangeerterrein parallel aan het spoor liepen. Langs deze
lijnen lopen nu nog delen van de huidige groenstructuur.
KANSEN VOOR EEN CLEANTECH HUB DE MARS
Er gebeurt veel op de Mars. Het Noorderkwartier is in
ontwikkeling en met de pas geopende nieuwe tunnel
onder het spoor wordt De Mars beter aangesloten op de
binnenstad.
Er liggen veel kansen om de Mars te revitaliseren tot een
energieneutrale ‘Cleantech’ industrieterrein: het icoon voor
de cleantech in Zutphen en de Stedendriehoek.
Maar wat moet daarvoor gebeuren?
Op bedrijfstechnisch niveau is het aan de bedrijven om
hun productie zo ‘clean’ en ‘energieneutraal’ mogelijk te
maken. Dit is een proces waar de bedrijven zelf, wellicht
met aanmoediging en ondersteuning, goed toe in
staat zijn. Het afvalproduct van het ene bedrijf kan een
grondstof zijn voor een andere. Bij het energieneutraal
en ‘clean’ maken van een gebied gaat het om het
koppelen van vraag en aanbod van warmte, energie en
grondstoffen. De noodzakelijke stap in dit proces is het
samenwerken van bedrijven onderling. Ook dit gebeurt al

‘‘ER LIGGEN VEEL
KANSEN OM DE MARS
TE REVITALISEREN TOT
EEN ENERGIENEUTRAAL
‘CLEANTECH’
INDUSTRIETERREIN: HET
ICOON VOOR DE CLEANTECH
IN ZUTPHEN EN DE
STEDENDRIEHOEK’’

ontwikkelingen in een gebied.
De energietransitie wordt hiermee een nieuwe ‘laag’ in
gebiedsontwikkeling. Een interessante laag want hier valt
geld te verdienen!
De Hub aanpak start met het inventariseren van de
aanwezige energie en grondstoffenbronnen in een gebied.
DE HUB AANPAK VOOR DE MARS
De Hub Vooruit aanpak ontwikkelt een gebiedseigen
energiestrategie en koppelt deze aan de lopende of
toekomstige ruimtelijke, sociale en maatschappelijke
ontwikkelingen in een gebied.
De energietransitie wordt hiermee een nieuwe ‘laag’ in
gebiedsontwikkeling. Een interessante laag want hier valt
geld te verdienen!
De Hub aanpak start met het inventariseren van de
aanwezige energie en grondstoffenbronnen in een gebied.
Daarna wordt gekeken naar de vraag en aanbod kant.
Welke bronnen kunnen via een netwerk aan een vraag
gekoppeld worden. Welke infrastructuur is hiervoor
noodzakelijk en op welke schaal moet die aangelegd
worden.
Het tweede onderzoek is de inventarisering van de
ruimtelijke, sociale en maatschappelijke krachten die in
een gebied spelen. Kan de energietransitie een rol spelen
in die processen. Kunnen zij elkaar versterken? Uit deze
analyse volgen de kansen voor een gebiedspecifieke
energiestrategie.
Wij hebben een eerste quickscan gedaan naar de kansen
voor de Hub De Mars.
op de Mars. Toch stranden deze initiatieven vaak omdat
het economisch toch (nog) niet rendabel te maken is of
omdat er nog teveel hordes te nemen zijn. Ondernemers
zijn meestal wel bereid om te investeren maar het moet
wel efficiënt en rendabel zijn.
Hoe krijgen we het proces van de energietransitie in een
versnelling?
‘‘DE HUB VOORUIT
AANPAK ONTWIKKELT
EEN GEBIEDSEIGEN
ENERGIESTRATEGIE EN
KOPPELT DEZE AAN DE
LOPENDE OF TOEKOMSTIGE
RUIMTELIJKE, SOCIALE
EN MAATSCHAPPELIJKE
ONTWIKKELINGEN IN EEN
GEBIED.’’
DE HUB AANPAK VOOR DE MARS
De Hub Vooruit aanpak ontwikkelt een gebiedseigen
energiestrategie en koppelt deze aan de lopende of
toekomstige ruimtelijke, sociale en maatschappelijke

QUICKSCAN BRONNEN EN STROMEN
Er zijn al enkele bronnenstudies voor de gemeente
Zutphen en de Mars uitgevoerd. Een degelijke analyse is
noodzakelijk om een goed beeld te krijgen van de vraag en
aanbod. D.m.v. een quickscan kunnen we enkele kansen
omschrijven.
A. Windkracht
Er staan drie windmolens op de Mars, die langs de
IJsseldijk ter hoogte van het Fort de Pol gepositioneerd
zijn. Om de regio energieneutraal te maken is het
plaatsen van windmolens noodzakelijk. In de Hub
Vooruit regiostrategie stellen wij voor om enkele grotere
windmolenclusters te maken. De windmolens worden
gekoppeld aan cleantech bedrijventerrein en versterken
daarmee het cleantech imago.
Op de Mars zien wij kansen om op het noordelijk deel van
het industrieterrein en met name in het gebied langs het
Twentekanaal windmolens te plaatsen. Een zorgvuldig
gepositioneerd cluster van windmolens markeert daarmee
de noordentree van Zutphen.
B. Restwarmte
Binnen de Mars is er een overschot aan warmte,
die vrijkomt bij de rioolwaterzuiveringen en enkele
metaalverwerkingsbedrijven.
Het project Transportsystemen Lochem – Zutphen
transporteert huishoudelijk afvalwater en industrieel
afvalwater afkomstig van de industriële lozer Friesland
Campina (gemaal Kanaalstraat) naar de RWZI te Zutphen.
Het water heeft een temperatuur van rond de 50 graden
celsius.
Daarnaast produceren de bedrijven GMB Bioenergie en
Aurubis veel restwarmte. Het bedrijf DWA heeft in een
onderzoek berekend dat de restwarmte in combinatie
met de energie van bijvoorbeeld 7 windmolens, 15.000
huishoudens van warmte kunnen worden voorzien. Dit is
75% van de warmtebehoefte van heel Zutphen.
Wat nodig is: een warmtenet voor distributie. Er zijn
studies gedaan om een warmtenet aan te leggen maar die
zijn vooralsnog gestrand op haalbaarheid.
C. Zonne-energie
Ieder bedrijf op de Mars zou eigen stroom moeten
opwekken door zonnepanelen op en aan de
bedrijfspanden. Minimaal zou in de eigen behoefte moeten
kunnen worden voorzien maar beter is een overproductie

energiefabrieken die kunnen vergisten, ontwateren,
biologisch drogen en nutriënten terugwinnen. Ze halen uit
slib wat erin zit, of het nu gas, warmte, stroom, water of
nuttige meststoffen zijn. Dit bedrijf is een toonbeeld van
cleantech bedrijfsvoering en zou als cleantech voorbeeld
geëtaleerd kunnen worden. De positionering naast de
gesaneerde vuilstort is hierin kansrijk.
QUICKSCAN ONTWIKKELINGEN BESTAANDE SITUATIE
A. Groen-, water- en recreatieve structuur
Een vergroeningsstrategie voor de Mars is, in het kader
van klimaatbestendigheid zeer aan te bevelen.
te creëren voor de directe omgeving zoals de binnenstad
of grote energievragende industrieën op de Mars zelf.
Een eerste quikscan met behulp van de zonnekaart van
Zutphen laat zien dat er alleen al op de bedrijfspanden
potentieel 28 hectaren geschikt dakoppervlak is. Gesteld
dat van die 28 hectaren ongeveer 50 % bruikbaar is dan
zou 14,5 hectaren dakoppervlak middels zonnepanelen
stroom kunnen opwekken. Uitgaande van de rekensom
dat 1 m2 per jaar ongeveer 120 KWh oplevert betekent dat
17.400.000 kWh per jaar. Omgerekend en afgerond is dat
stroom voor 5.000 huishoudens. Een enorme potentie dus;
zeker wanneer men bedenkt dat de verticale wanden en
eventuele braakliggende terreinen nog niet meegenomen
zijn. De opgewerkte stroom zou in eerste instantie voor de
bedrijven zelf ingezet moeten worden.
In de Noorderhaven worden de komende jaren zo’n 1.000
woningen gebouwd. Deze daken zijn niet meegenomen
in de berekening. Nieuwbouw zou zelfvoorzienend c.q.
energieneutraal gebouwd moeten worden.
‘‘ OMGEREKEND EN
AFGEROND IS DAT STROOM
VOOR 5.000 HUISHOUDENS.
EEN ENORME POTENTIE
DUS.’’
D. Waterenergie
Het is mogelijk om uit langzaam stromend water energie
op te wekken. Te onderzoeken valt of langs de IJssel op
de koppen van de schiereilanden en in het Twentekanaal
voldoende stroming is om een Oryon watermill te
plaatsen. Een idee is om de watermolens met een klein
windmolentje en lichtelement te accentueren; de nieuwe
bakens langs de IJssel.
E. Grondstoffen stromen en biomassa
Een onderzoek naar de mogelijkheid om bioenergie en
grondstoffen uit het gebied en de directe omgeving
te gebruiken is kansrijk. Op de Mars is het bedrijf
GMB Bioenergie al bezig energie en grondstoffen uit
reststromen te halen. De verwerkingslocaties zijn

De groenstructuur van de Mars is mager. Er zijn met
uitzondering van de randen geen doorgaande structuren
door het terrein. Wel zijn er nog enkele relicten te vinden
van oude structuren en waterlopen. In een interview stelde
de gebiedsbeheerder dat groen lastig te realiseren is in
het gebied omdat de ondergrond bomvol met kabels en
leidingen ligt.
De waterstructuur is zeer versnipperd. De waterlopen
die potentiële ecologische verbindingen kunnen zijn, zijn
nu verstopt achter hekken, kademuren en loodsen. Met
simpele maatregelen aan de oevers is waarschijnlijk grote
ecologische winst te boeken. Dit zal de aantrekkelijkheid
van de Mars versterken en tevens mogelijke wateroverlast
kunnen verhelpen.
Een recreatieve structuur is op dit moment nog nauwelijks
aanwezig op de Mars. Met de bouw van de Noorderhaven
komt daar voor de zuidelijke oevers van de IJssel op de
Mars wel verandering in. Ter hoogte van Fort de Pol is in
het kader van de sanering van de vuilstort een recreatief
fietspad langs het Twentekanaal aangelegd. Dit pad
stopt nu ter hoogte van de Industriehaven. Hier is sprake
van een ‘missing link’ met de recreatieve structuren die
gerealiseerd gaan worden bij de Noorderhaven.
Langs het spoor is er op dit moment geen doorgaande

wandel- en groenstructuur. Hier liggen wel kansen om van
de spoorzone een ecologische en recreatieve verbinding te
maken die tevens energie kan opwekken.
B. Infrastructuur en mobiliteit
Met de nieuwe brug over het Twentekanaal is een nieuwe
entree voor Zutphen gecreëerd. Deze entree kan qua beeld
aantrekkelijker en iconisch gemaakt worden.
In het kader van moderne mobiliteit zou op deze plek een
transferium van grote vrachtauto’s naar kleine elektrische
voertuigen die de binnenstad bedienen kansrijk zijn.
Er bestaat reeds een bedrijf Delta dat stadsdistributie
koppelt aan een sociaal werkvoorzieningbedrijf: een kans
om uit te bouwen.
De fietsverbinding vanuit Deventer naar het station
Zutphen, over de Mars, is momenteel niet erg
aantrekkelijk. In het kader van moderne mobiliteit hebben
wij in onze Hub Vooruit inzending geopteerd voor ‘fast
lanes’; snelle doorgaande fietsverbindingen gekoppeld aan
energieopwekking en het aanleggen van een netwerk.
Wij zien een kans om deze fast lane over de nieuwe
toegangsbrug tot aan het station door te trekken door het
hart van de Mars.
C. Noorderhaven
De Noorderhaven is in ontwikkeling. Een kansrijk gebeid
waar veel ontwikkeling in zit. De energieneutraliteit
ambitie zou idealiter in deze nieuwbouw volledig
geïntegreerd moeten zijn. Wij hebben op dit moment
niet het overzicht of dat het geval is. Een quickscan
om de gemiste kansen te ontdekken en eventueel de
energieneutraliteit ambitie te versterken is aan te bevelen.
D. Vuilstort Fort de Pol
Fort de Pol was onderdeel van de IJssel linie en maakte
deel uit van de Zutphense vesting. Het fort werd kort voor
1800 gebouwd. Het had tot doel de monding van De
Berkel, de Polbeek en de Eefdese Beek, die daar
gezamenlijk uitmondden in de
IJssel, te verdedigen. Nadat het Fort in 1920 buiten
gebruik raakte, werd op dit (destijds) afgelegen
terrein tussen de inmiddels gedempte Polbeek en het
Twentekanaal illegaal vuil gedumpt. Pas veel later is
sprake van enige registratie van de vuilstort.
In 2004 is gestart met het saneren van de vuilstort.
Conform het saneringsplan is het materiaal geherschikt
en vervolgens afgewerkt met een afdeklaag conform
het Landschapsplan Fort de Pol. Dit plan bestaat uit een
drietal terrassen tot een hoogte 24 meter. De sanering is
inmiddels afgerond.

Hub de Mars, Cleantech icoon; slim netwerk click
to connect
Uit de analyse blijkt dat er veel kansen liggen om
grondstoffen en warmte uit reststromen van bedrijven
in het noorden van de Mars te koppelen aan industriële
energie en warmtevragers.
De Hub de Mars bestaat uit het maken van een slim
netwerk dat tevens het beeldmerk van De Mars gaat
worden. Gezien de fysieke financiële en juridische
beperkingen is een nieuw ondergronds warmtenetwerk
op de Mars lastig aan te leggen. Bij het zoeken naar
oplossingen zijn wij geïnspireerd door efficiënte stromen
en netwerksystemen zoals die op industrieterreinen zoals
het oude Phillips terrein in Eindhoven of het DSM terrein
in Limburg aanwezig zijn.
Onze oplossing is om een warmtenet bovengronds aan
te leggen; een ‘High-line’. Een flexibel systeem dat snel
en relatief eenvoudig is aan te leggen. Een netwerk van
stalen dragers die buizen kunnen dragen om bijvoorbeeld
warmte op een snelle goedkope en efficiënte manier van A
naar B te krijgen.
Het hoofdnetwerk wordt (gefaseerd) aangelegd en volgt
in grote lijnen de hoofdinfrastructuur. De leidingen vanuit
de bedrijven worden door de bedrijven zelf aan elkaar
gekoppeld al naar gelang de gewenste stofstromen.
Aan het netwerk kunnen andere maatschappelijke
functies gekoppeld worden zoals bruggen, voetpaden
en groenstructuren. Daar waar een missing link is in
het padensysteem op de begane grond kunnen groene
paden op hoogte aangelegd worden. Voorbeelden hiervan
zijn de High Line New York en de nieuwe parkbrug in Den
Bosch. Zo’n missing link op de Mars is een brug over de
industriehaven.
Aan de High-Line kunnen zich ook pop-up stores vestigen.
Immers de stroom-, water- en warmtevoorziening is
eenvoudig en flexibel aan te leggen.
In het hart van de Mars stellen wij voor om een fast lane
over een gedeelte van de High-line te laten lopen. Deze
fietsroute gaat over de drukke verkeersknooppunten heen
en daalt over het oude spoordijkje langzaam naar het
stationsplein; een super snelle fietsroute naar het station
en de nieuwe tunnel naar het centrum en de IJsselbrug.
De groenstrucuur wordt versterkt door in het centrale
hart het Coenenspark in ere te herstellen. De bestaande
centrumfuncties kunnen in een groen, representatief en
klimaatbestendig park gesetteld worden. Een vijver kan
overtollig regenwater infiltreren. Op deze plek kunnen
tevens warmtekabels de grond in duiken.
Als groenstructuurstrategie stellen wij voor om “groene
parels” te maken daar waar het fysiek mogelijk is. Liever
een paar mooie solitairen die honderd jaar oud kunnen
worden als vele sprietjes die geen groeiruimte krijgen.
Een uitgekiende beplantingsstrategie kan de kwaliteit
en herkenbaarheid van de Mars vergroten. Alle groene
parels worden maximaal ingericht om duurzaam te kunnen
ontwikkelen.
Fort de Pol wordt een educatieve energieheuvel. De drie
terrassen worden optimaal ingezet als proeftuin voor
opwekking van energie. De nieuwste technieken worden
hier uitgeprobeerd. Bij een informatiecentrum aan de voet
van de heuvel en de brug kan kennis gedeeld worden. Het
4 meter hoge uitkijkpunt is te voet te bereiken en op de
top staat een iconisch zonnedak dat zonne-energie omzet
in warmte.
Kortom, er liggen zeer veel kansen om van De Mars een
iconisch cleantech industrieterrein te maken. Het is een
kwestie van beginnen: Hub Vooruit!
‘‘UIT DE ANALYSE BLIJKT DAT
ER VEEL KANSEN LIGGEN OM
GRONDSTOFFEN EN WARMTE
UIT RESTSTROMEN VAN
BEDRIJVEN IN HET NOORDEN
VAN DE MARS TE KOPPELEN
AAN INDUSTRIËLE ENERGIE
EN WARMTEVRAGERS.’’

ER WORDT AAN ALLE KANTEN MET AGENDA’S, PROGRAMMA’S EN WETTEN
GEPUSHT OM TE WERKEN AAN ENERGIENEUTRALITEIT. ER IS HAAST EN
NOODZAAK OM SCHONE, DUURZAME ENERGIEBRONNEN EN BEWUST-
WORDING VOOR DUURZAAM GEBRUIK VAN ONZE GRONDSTOFFEN TE
IMPLEMENTEREN IN ONZE LEEFOMGEVING. MAAR HOE KRIJGEN WE DE
URGENTIE AAN DE MAN ÉN IN DE WORTELS VAN ONZE SAMENLEVING?
DRAAGVLAK VOOR
ENERGIETRANSITIE
FOCUS VOOR HET ORGANISEREN VAN DE ENERGIENEUTRALE REGIO
door Mariska Louman (Jelle Rijpma Advies)

HET ONTOEGANKELIJKE VOCABULAIRE VAN ENERGIE
We hebben er allemaal wat jaren over gedaan om gevoel
te krijgen bij kilobytes, megabytes, megabits en inmiddels
Terabytes. Maar de eenheden GigaJoule, kilowattuur, Watt
piek? Het verschil tussen warmte of elektra? Energie
behoort vooral nog tot het (onaantrekkelijke?) domein
van techneuten. En wanneer we de techneuten pas aan
de achterkant van het proces aanschakelen, missen
we een boel kansen. Waarom kan de bouwdoos voor
energieneutraliteit niet leuker, makkelijker, prikkelender,
visueel attractiever en voor iedereen toegankelijker
worden?
VAN TECHNISCH VOCABULAIRE NAAR EEN ATTRACTIEVE
BELEVING
Bij het woord energie doemen bij veel regio-spelers in
gedachte veelal windmolens op, of grote oppervlakken
blauwe zonnepanelen, of modderige gronden met
pijpleidingen en armoedige installatie kasten. Maar
energie is zoveel meer, kan zoveel meer zijn. Energie
is óok een recreatieplas als waterbatterij, een fietspad
wat energie opwekt, openbare verlichting die met je
meefietst langs de weg wanneer je het nodig hebt. Veel
partijen ontbreekt het nog aan voorstellingsvermogen
van wat een ingreep met energie voor attractief beeld
of uitnodigende plek kan opleveren. Discussies over
wat energie ingrepen doen voor de ruimtelijke kwaliteit,
kunnen wel eens een heel andere uitkomst krijgen,
wanneer iedereen discussieert met eenzelfde wervend
perspectief en visueel beeld in handen, niet geteisterd
door de persoonsgebonden nachtmerrie.
REFEREER AAN KWALITEIT VAN LEVEN
Goed, het is een brug te ver om te verwachten dat
iedereen zich direct een beeld kan vormen bij de energie
tools die we in onze leefomgeving kunnen implementeren.
Wat wel kan, is aansluiting zoeken bij de belevingswereld
en de problemen van de mensen met de voeten in de
aarde. Ik kan me zomaar voorstellen dat een boer tijdens
het werken op zijn land met een leeg mobieltje in zijn
handen komt te staan. Een overal met geïntegreerde
zonnecellen zou dan toch maar mooi uitkomst kunnen
bieden. En een tractor als wifi-hotspot is ook best
een aardig idee. De kennismaking met energie en
innovatiekansen komt zo, vanuit de invalshoek van
kwaliteit van leven, dichtbij.
Wil je energieneutraliteit laten landen in het DNA van
je regio-spelers, dan moet energieneutraliteit dus geen
doel op zich zijn. De echte opgave die aanspreekt, is
kwaliteit van leven op peil houden in de regio. En dat
behelst het integraal oplossen van ruimtelijke, sociale
en technologische vraagstukken. Energie kan hierin
een prachtige, waarde scheppende prikkel zijn richting
oplossingen.
SOLOZEILERS IN EEN ZEE AAN KEUZES
Vaak is het beeld van wat een dorp, stad of regio moet
doen aan energiemaatregelen, wil deze onafhankelijk
kunnen functioneren van fossiele brandstoffen, troebel.
Zowel bij de burgers, ondernemers en overheden die
de stromen van energie moeten organiseren, is het een
worsteling van jewelste in de zee aan energieneutrale
tools. ‘Welke energie tool pakt nu het slimst uit?’, vragen
gemeenten en regio’s zich af.
Wanneer gemeenten een eigen accent kiezen binnen de
range energie tools, die past bij hun identiteit en waar
draagvlak voor is onder de mensen, is dat toe te juichen.
Maar de inzet op één duurzame energiebron, zoals
bijvoorbeeld zonnepanelen, blijkt uiteindelijk vaak niet
voldoende om de gemeentelijke energiebalans op 0 te
krijgen. Het vervelende is, dat wanneer het proces naar
een gemeente op zonnepanelen volledig op stoom is, en
een grote groep burgers en ondernemers gemobiliseerd is
en overstag wil gaan, de buurgemeenten niét in het proces
betrokken zijn. Deze blijken onmisbaar om het areaal aan
windmolens dat nog extra nodig is, te kunnen neerzetten.
Of de biomassa van de boeren op het achterland blijkt
essentieel om het stedelijk wamtenet draaiende te
houden. En wanneer deze partijen zich niet betrokken
voelen, zullen zij niet geneigd zijn om de gemeente te
ondersteunen bij deze opgave.
De spelers in de regio moeten zich dus realiseren dat
energieneutraliteit niet alleen lukt. En om te voorkomen
dat de rekening voor energieneutraliteit op het bord komt
van de minder mondige of minder gefortuneerde spelers
of ten koste gaat van de ruimtelijke kwaliteit van het
landschap, is een nieuwe verhouding tussen spelers nodig.

COLLECTIEVE KEUZES VOOR EEN ENERGIE LANDSCHAP ALS
COLLECTIEF GOED VAN DE REGIO
De optelsom van initiatieven in de regio maakt dus
geen neutrale energiebalans, zonder een paar stevige
keuzes in het collectieve landschap. Er moet door de
regionale spelers gezamenlijk gekozen worden, waar de
grootschalige energie ingrepen, of de energie tools die
niemand graag in zijn gemeente ziet verrijzen (windmolens
bijvoorbeeld), het regio landschap ten goede kan komen.
Waar wil de regio iets wel, en waar niet? Die keuzes
moeten niet ingeboezemd worden door angst, maar door
kansen voor een regionaal energielandschap als ‚Brand’:
Een windmolen neerzetten, zodat er verder niets omheen
kan gebeuren en dus de natuur zijn vrije gang kan gaan,
is ook een vorm van natuurontwikkeling die een uniek en
onderscheidend landschap ten goede kan komen. En dat
is onderdeel van je attractiviteit als regio. Regio, durf te
kiezen!
ORGANISEER GELIJKWAARDIG PARTNERSCHAP
We beseffen ons dat we af moeten van de bureaucratische
context voor initiatieven en de nog vaak hiërarchische
benadering van initiatiefnemers, waardoor goede ideeën
onbedoeld in de kiem worden gesmoord. Alle spelers
hebben elkaar keihard nodig om tot nieuwe allianties,
organisatie- en verdienmodellen te komen om de energie
neutrale regio haalbaar te maken. Dit betekent dat de
verhoudingen veranderen en het niet perse meer zo is,
dat wie betaalt, bepaalt. Een boer is in het spel van
energieneutraliteit plotseling een belangrijke speler
als het gaat om energieproductie met zonneakkers.
Gelijkwaardig partnerschap wordt een absolute
voorwaarde voor het slagen.
Een organisatiemethode zoals sociocratie kan voor
het vormgeven aan deze nieuwe partnerschappen
een inspiratiebron zijn. Met deze methodiek kunnen
ongelijkwaardige partijen (door verschil in grondbezit,
schema: Het speelveld van energieneutraliteit in de regio, Mariska Louman, Jelle Rijpma Advies

‘‘WE BESEFFEN ONS DAT
WE AF MOETEN VAN DE
BUREAUCRATISCHE CONTEXT
VOOR INITIATIEVEN EN DE
NOG VAAK HIËRARCHISCHE
BENADERING VAN
INITIATIEFNEMERS,
WAARDOOR GOEDE IDEEËN
ONBEDOELD IN DE KIEM
WORDEN GESMOORD.’’
bestuurskracht of financiële positie) met een collectief
doel (kwaliteit van leven, energie neutrale regio, Clean
Tech Regio) op een gelijkwaardige wijze besluiten nemen*.
TOP DOWN ÉN BOTTOM UP
Bottom up initiatieven moeten doorgang vinden. Dat is je
vliegende start én groot aandeel van je innovatiekracht en
draagvlak op weg naar energieneutraliteit.
Maar logischerwijs beginnen de meeste burgers en
ondernemers vooral bij de eigen sores en portemonnee.
En wanneer zij bijdragen aan de energieneutrale regio,
is daar vaak al behoorlijk wat tijd, geld en energie aan
vooraf gegaan. Het opschalen van hun individuele energie-
initiatief met meerwaarde voor de regio, zien zij niet als
hun roeping.
Zo is de eigenaar van een bedrijfspand gefocust op het
betaalbaar houden van zijn vastgoed.
De rol van energie organisator voor zijn buurtgenoten
naast zijn dagelijkse bezigheden, is niet zijn core
business. Of het ontbreekt hem kortweg aan kennis-,
organisatiekracht, of middelen om energie bedrijfsmatig
uit te baten. Win-win situaties gaan verloren.
Daarmee blijft het ook top down acteren. Om vervolgens,
wanneer een groep mensen voldoende gemotiveerd,
geactiveerd en gecoacht is, dit terug over te laten aan
de mensen zelf. En dan uiteraard wel inclusief een
organisatie- en verdienmodel wat recht doet aan de
inspanning van deze groep koplopers, zodat zij zichzelf en
de regio duurzaam kunnen bedruipen.
* (https://nl.wikipedia.org/wiki/Consentbeginsel, http://www.
jradvies.com/op-naar-gelijkwaardige-besluitvorming/)

HUB VOORUIT!SLIM NETWERK: CLICK TO CONNECT
MAGAZINE IN HET KADER VAN DE WINNENDE EO WIJERS 2015 INZENDING
december 2015
ruimte-energie.nl
hubvooruit.nl

Hub Vooruit Magazine_Concept3 .compressed

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Hub Vooruit Magazine_Concept3 .compressed

Similar to Hub Vooruit Magazine_Concept3 .compressed (20)

Hub Vooruit Magazine_Concept3 .compressed