historiaurreko artea: paleolitoa, mesolitoa...

1. HISTORIAURREKO
ARTE
ADIERAZPIDEAK

2. Ekain

3. El Castillo, Kantabria

4. El Castillo, Kantabria
Tektiforme femeninoak, El Castillo
Tektiformeak, El Castillo
Eskua negatiboan, El Castillo

5. Altamira

6. Paleolitoko gizakiak nola
irudikatzen du artea?
• ABSTRAKZIOA
• GARDENTASUNA
• ALDIBEREKOTASUNA
• MUGIMENDUA

7. ABSTRAKZIOA
Paleolitoko artea ez dago begi
ikuskeran oinarrituta(ez da errealista);
pentsamendu sinbolikoa:
• begietatik sartzen den informazioa
analizatu eta buruak ematen duen
informazioaren adierazpidea da.

9. 4 abstrakzio mota:
• Animalien formen sinplifikazioa:
o Irudiaren analisia + ikuspegi desberdinak batuz
o Forma kontzentratuz, sinplifikatuz
o Zati bat bakarrik eginez nahikoa
o Irudikapenaren oinarria: silueta (+ koloreztatu)
o Irudikapena - begirada 2 mundu ezberdin
• Naturan agertzen ez diren forma abstraktuen
erabilpena (zirkuluak, kupulak …)
• Gai natural - sinbolo abstraktuen nahasketa
• Oinarri naturaletik → abstrakziora: jatorrizko
formekin identifika ezina (alua, zakila …)

10. GARDENTASUNA
Irudiak gardenak + gainjarriak + lerroak garrantzia
• Gorputz-formen lerroak gainjarriz:
o azpian dagoena ezabatu gabe
o Ez aurrean-atzean: gainean + elkarrekin (espazio-denbora
linealaren kontzepturik ez)
o Toki eza?
• Irudi berak barrukoa-kanpokoa ikusten utziz
o zaldia haurdun, zaldikumea ere agertuz; bihotza… ehiztariaren
magia?

11. Lascaux

12. ALDIBEREKOTASUNA
• Denboraren kontzeptua: GAUR (oraina)
• Denbora bakarra: hildakoak orainaldi
berean “izan” ziren (jakiak hildakoei)

13. MUGIMENDUA
Animalien mugimenduan interesa
(erakargarria) → irudikapena
• Hormen formen arabera irudia osatuz, siluetaren
bidez
• Suaren, suzirien … bidez, piztu-itzaliekin,
mugimendua

14. Lascaux
Chauvet

15. • ESKUAK
• FORMA ZIRKULARRAK
• ERNALKORTASUN SINBOLOAK
• SINBOLO ABSTRAKTU HANDIAK
PALEOLITOKO
SINBOLIZAZIOA

16. El Castillo, Kantabria
Tektiforme femeninoak, El Castillo
Tektiformeak, El Castillo
Eskua negatiboan, El Castillo

17. ESKUAK
• Bakarrak edo taldeak (gehienetan
ezkerrekoa)
• Positiboan zein negatiboan (gehiago)
• Batzuetan falangeak falta dira
• Sarritan esku txikiak (ume/gaztetxoenak)
• Gorriz (gehienetan) zein beltzez pintatuta;
kobazuloan barneragotuz, gorriak areagotuz.

18. Eskuen koba, Patagonia, Argentina

19. Gargas (Hautes-
Pyrénées, Frantzia)

20. FORMA ZIRKULARRAK
Lehenengo forma erregularra + forma
ugariena (eguzkia/ilargia?)
• Harrizko bolak
• Harrizko kupulak
• Kolorezko disko edo puntuak
• Zulaketak

21. Patagonia,
Argentina
Merle, Frantzia

22. Lascaux; ilargi
egutegia?

23. Toledoko mendietako
irudikapen astronomikoak

24. Denisova, Siberia

25. Ilargi - egutegia

26. harrizko bolak
• Gizakiak landutakoak
• Banaka zein pilatuta
kupulak
• zulo semiesferikoak
• harri borobilak zirkuluerdi formako zuloekin
• Emetasunarekin lotzen dira (menhir-ak
hartasunarekin; elkarketaz ernalkortasunaren mitoa:
bi sexuen elkarketa)

27. kolorezko disko edo puntuak
• Gorriak (gehiago) edo beltzak
• Animaliekin konbinatuta
• Era ia ordenatuan kokatuta
• Eguzkiaren formarekin zerikusia? / ilargia?
Zulaketak
• Gehienetan arte mugikorrean: harlosak/hezurrezko
tresnak/makilak … orokorrean makila zulo batekin
(bi sexuen elkarketa)
• Zuloa ez da edozein moduz egiten: zulaketak bi
aldetatik hasi + erdian elkartuz
• Bi kupulen elkarketa
• Herri primitiboetan ernalkortasunaren sinboloa?

28. ERNALKORTASUNAREN
SINBOLOAK
Biziraupen motza → ugalkortasunak
garrantzia: pertsonak + animaliak (janaria)
→ espeziearen iraupena
• Alua
• Zakila
• Bularra
• Bi -sexualtasuna

30. alua
• Ernalkortasunaren sinbolorik nagusiena
• Normalean beste sinbolo batzuekin / animaliekin
nahastuta
zakila
• Gutxitan agertzen da
• Hezurrezko makiletan, arte mugikorrean
• Luma / arrai hezur itxura

31. bularra
• Oso gutxitan bakarrik
• Sarritan bular serieak
• Haitzaren forma naturala aprobetxatuz
bi -sexualtasuna
• 2 sexuak batuz ernalkortasunaren indarra ↑
• Normalean tresnetan
• Irudikapen desberdinak: zakila eta zuloa batzen
dituzten tresnak (gehienak hezurrez) …

32. SINBOLO ABSTRAKTU
HANDIAK
• Esanahia ezezaguna
• Gehienetan kobetako leku ezkutuetan
• Ia gehienak gorriz pintatuak

33. Llonin-go koba, Asturias

35. PALEOLITOKO
ESPAZIO
KONTZEPZIOA
• Konposizioak: ez dira osoak, beteak, autonomoak,
mugatuak
• Antolatua (ez kaotikoa)
• Ardatz / norabide guztiak baliogarriak
• Espazio unibertsala: 360 ⁰
• Irudiak biziak + espazio kontzeptu desberdina
• Hormen erliebeek baldintzatua askotan
• Tokia vs. euskarria: tokia nagusi

36. Altamira, Kantabria
Goi paleolitoa, k.a. 15000/12000

37. Kobazuloetako artea eta xamanismoa
Lewis-Willians –en teoriaren arabera, espirituak beste munduan biziko ziren
eta xamanek mundu errealean sartzea bideratuko zuten ikuspenen bidez.
Cueva del Moro Chufín, Kantabria
k.a. 20.000 inguru
Ideia honi erreparatuz, haitzaren
irekiduraren inguruko margoek ez
dirudite ustekabekoan hor
kakatuak izango zirenik …

38. HISTORIAURREKO
ARTEA

39. • Paleolitoko artea
Goi paleolitoa
• Postpaleolitoko artea
Mesolitoa / epipaleolitoa
Neolitoa
Metal aroa

40. • PALEOLITOKO ARTEA (GOI PALEOLITOA)
• HAITZULOETAKO ARTEA (FRANKO -
KANTAURIARRA)
• PALEOLITOKO ARTE MUGIGARRIA
(mobiliar)
• LEVANTEKO HAITZULOETAKO ARTEA
(MESOLITO/ EPIPALEOLITOA)
• ARTE ESKEMATIKOA (MESOLITO - NEOLITOA …)
• MEGALITISMOA (ENEOLITO – METAL AROA)

41. ESKOLA FRANKO-KANTAURIARRA
(PALEOLITOA)
LEVANTEKO ESKOLA
ARTE ESKEMATIKOA
(MESOLITOA – NEOLITOA …)
HAITZULOETAKO
ARTEA

42. PALEOLITOKO
KOBAZULOETAKO ARTEA
• TEKNIKAK:
– GRABATUA
– PINTURA
– ERLIEBEA

43. Pair non Pair-eko
zaldiaren
grabatua
Tuc d’Audober-eko
bisonteak
Altamirako bisontea
eta oreina

44. • GAIAK:
– ANIMALIAK
– FIGURA ANTROPOMORFOAK
– ESKUAK
– SINBOLO ABSTRAKTUAK

45. Les Trois Frees-eko
xamana
Lascaux-eko zezenen
aretoa

46. El Castillo, Kantabria
Altamirako
tektiformeak

47. El Castillo, Kantabria
Tektiforme femeninoak, El Castillo
Tektiformeak, El Castillo
Eskua negatiboan, El Castillo

48. • INTERPRETAZIOA:
– ERRITUAL MAGIKO-ERLIJIOSOAK:
• ERNALKORTASUNA AREAGOTZEKO
• EHIZA ERRAZTEKO?
• TOTEMISMOA
• XAMANISMOA

49. Lascaux-eko erritual magiko-erlijiosoa

50. Lascaux-eko xamanismo eszena

51. ESKOLA
FRANKO-KANTAURIARRA

52. • Hedapena: franko-kantauriarra
• Goi-paleolitoa (35.000-8000 k.a.)
• Kobazuloetako hormetan garatua
• Tekniken garapena denboran zehar
• Atzamarrekin, pintzelekin, silexez burututako
grabatuez …
• Gorrian, okrean …
• Koloreak: elementu mineralak + koipe/odola
(hormetan ongi itsatsiz); ikatza ere.

53. • Azken fasea (Madalen aldia) landuago:
bolumena arroketako irtenguneez / kolore
degradazioak
• Perfilez + perspektiba okerra: aurrez + buruak
perfilez
• Figurak gainjarriz, kontrajarriz, jarrera
ezberdinetan → zentzu narratiborik ez baizik
zentzu errituala

54. • Giza irudia: gutxitan
– Bururik gabe /aurpegia landu gabe
– Animalia buruarekin (animaliaren boterea lortu
nahia?)
• ORDENA: pintatzeko toki aproposen aukeraketa
– PANELA nagusiena (bisonteak, zaldiak)
– inguruan oreinak /ahuntzak
– leku isolatuan animalia arraroak
– gizakia ezkutatutako lekuetan

55. • Animaliak erabilienak: indartsua, gizakia baino
boteretsuago; aro ZOOMORFOAN ezinbestekoa
bizi iraupenerako.
• TOTEMISMOA: animaliaren arima azaldu nahia
(leinuaren babesaren bila?)
– Adierazgarrienak: bisonteak, behiak, zezenak,
zaldiak (bigarren mailan); maiz zezena + zaldia
– Inguruan mamuta, ahuntza, basurdeak, oreina ...
+ gutxiagotan katukiak, artzak, hegaztiak,
arrainak … ezkutuan, kobazulo barrualdean

56. • Magikoa (ehiz - erritua vs. ernalkortasun - erritua):
– Ernalkortasun - errituak: Sinbologia sexuala? (zaldia
gizonezko, bisontea emakumezko)
– Ehiz - errituak, ernalkortasun - errituak: magiari deia
errazago ehizatzeko (beharra); figura asko ernari:
animaliak babesteko, ugaltzeko
• Xamanismoa: beste errealitatearekin konexioa
• Altamira, El Castillo, Tito Butillon, La Pasiega, Tito
Bustillo, Ekain, Altxerri, Santimamiñe,+ Niaux,
Lascaux, Trois Freres (Frantzian)

57. Tuc d’Audober-eko bisonteak
Pair non Pair-eko
zaldiaren grabatua

58. Altamirako ganga
Altamirako oreina
Altamirako
bisonteak

59. Lascaux-eko zezenen aretoa
Les Trois Frees-eko
xamana
El Castillo
kobako eskua
Altamirako
tektiformeak

60. LEVANTEKO KOBAZULOETAKO
ARTEA
• TEKNIKA:
– GRABATUA
– PINTURA
• GAIAK:
– FIGURA TXIKI ESTILIZATUAK
– ESKEMATIZAZIO JOERA
– ARTE NARRATIBOA: ESZENAK
• INTERPRETAZIOA:
– OROIPENEZKO ARTEA
– MAGIKO-ERLIJIOSOA?

61. La Valtorta-ko
oreinen ehiza
Roca dels moros, Cogull,
Katalunia. Datza eszena
La Valtorta,
Castellon, Valentzia.
Guda eszena
La Araña kobako
eztiaren bilkura

62. LEVANTEKO ESKOLA
I B E R I A R
P E N I N T S U L A
A t l a n t i k o a M e d i t e r r a n e o a

63. • Espainiar Mediterraneo kostaldean
• Mesolito garaikoa (8000 k.a.)? Mesolito
amaiera + Neolito hasiera ( 6000 – 1500 k.a.)?
• Teknika jarraipenik ez Kantauriar eskolarekiko
• Pintura monokromirantz (beltza/gorria)
• Naturalismoa : eszenak + perspektiba
(batzuetan)
• Zentzu magiko - erritualetik → tribuari
dagozkion narrazioetara (ehiza, dantzak …)

64. • Animalia ez hain presente → giza figuraren
protagonismoa
• Sexu ezberdintzea figuretan, hierarkizazioak …
gizarte konplexuago?
• Paleolitoko zenbait irudik azaltzen duten
naturalismoarekin alderatuta → estereotipo –
irudi estilizatuagoak
• gai geometrikoak eta abstraktuak erritmo
baten arabera errepikatuak

65. La Valtorta-ko
oreinen ehiza
Roca dels moros, Cogull,
Katalunia. Datza eszena
La Valtorta,
Castellon, Valentzia.
Guda eszena
La Araña kobako
eztiaren bilkura

66. ARTE ESKEMATIKOA
• LEVANTEKO HAITZULOETAKO ARTETIK
GARATUA
• GAIAK:
– PIKTOGRAFIAK
– ZOOMORFOAK
– ANTROPOMORFOAK

67. Arte eskematikoa
Los Barruecos, Caceres
Neolitikoa ka 3000 inguruan

68. Abrigo de Los
Aljibes, La
Pedriza,
Madril
Neolitiko
amaiera, k.a.
4000 inguru
Indaloa
Cueva de los
letreros, Velez,
Almeria
Neolitikoa k.a.
4500
Bacinete, Los Barrios, Andaluzia
k.a. 2000 inguru
Abrigo Riquelme, Jumilla, Murtzia.

69. PALEOLITOKO
ESKULTURA

70. PALEOLITOKO ARTE
MUGIGARRIA
• MUGI DAITEZKEEN OBJEKTUEN GAINEAN:
– OBJEKTU ORNAMENTALAK
– ERRITOZKO OBJEKTUAK
– VENUS PALEOLITIKOAK

71. Tursac-eko buru okertuko
bisontea
Willendorf-eko
Venusa
Laussel-eko Venusa
Constanza-ko makila zulatu eta
grabatua
Lespugue-ko Venusa

72. • Arte higigarria (mugikorra):
– Irudikapen txikiak: harrian, marfilean, hezurrean,
adarretan … burututako tailatxoak
– Gizakiak erabiltzen zituzten tresna dekoratuak:
arpoiak, aginte makilak, labanak, zintzilikarioak …
– Venus- ak (emakumezko figuratxoak, 3-22 cm):
• erronbo forma, bulto borobilekin, alderdi sexualak
nabarmenduz.
• Erdi ardatzean atalik garrantzitsuenak: alua, bularra,
ipurdia, aldakak …
• Zentzu magikoa (tribuaren emankortasuna)
• Talisman funtzioa
• Willendorf (Austria), Lausel (Frantzia), Kostienski (Errusia),
Lespugue (Frantzia)

73. MEGALITISMOA

74. ARKITEKTURA MEGALITIKOA
• MENHIRRA
• LERROKADA
• CROMLECH-A /HARRESPILA
• DOLMENA /TRIKUHARRIA
• BARNE -IBILGUA DUEN DOLMENA
• THOLOS-A

75. Dol de
Bretagne
Menhirra
Carnac-eko lerrokadak
Sorginetxe Dolmen
edo Trikuharria
La Menga-ko barne-ibilgudun
dolmena, Antequera El Romeral Tholos-a,
Antequera
Stonehenge-eko Cromlech-a

76. • Harri bloke handiz eraikitako eraikuntzak
• Eraikuntza? giza talde handia + teknika?
• Eskandinavian hasi → Iberiar Penintsularen
hegoaldera arte
• Zentzu erlijiosoa ia beti:
– eguzkiaren/heriotzaren … kultua
• Forma sinpleenetatik konplexuenetara

77. Menhirra
• Lurrean bertikalki kokatutako harria
• 20 m.taraino ere
Cromlecha
• 2 kokaera desberdin izan zitzaketen menhirren
pilaketa: lerroan / zirkuluan
Dolmena
• Harri losa bat / gehiagoz estalitako monumentua.
• Hilobi -egoitza funtzioa
• Barruan zerak hildakoarentzat
• Dolmenaren garapenak eman ziren(arroketan
induskatutako hilobiak, ganbararekin …): barne
ibilgua zuten dolmenak, tholos- a.