In deze derde editie van HIT-zine, het e-magazine over horizontaal toezicht, gaan wij onder andere
in op de controle over uw interne werkprocessen. Deze interne controle vormt een essentieel aspect binnen horizontaal toezicht, maar wat is nu die norm, waar we naartoe moeten werken?
In dit nummer o.a. een verslag van de derde HIT-bijeenkomst, met presentaties van Pieter de Kok (Coney), Dyon van Beek (Belastingdienst) en een paneldiscussie over de praktische toepassing van horizontaal toezicht. Met name de onduidelijkheid
rondom de eisen der kwaliteitsborging en interne beheersing is vanuit het perspectief van de fiscus enigszins ontrafeld.
Verder nog een uitgebreid interview met Ton Meenhuis (Administratiekantoor Meenhuis) over zijn ervaringen met horizontaal toezicht, samenwerking met de Belastingdienst, inrichting van werkprocessen, digitalisering en de voordelen voor zijn kantoor en cliënten.
20191126 Eindhoven Gemeente Tilburg omnichannel dienstverlening
HIT-zine #3, het e-magazine over horizontaal toezicht | Norm der professie? Eisen van kwaliteitsborging
1. “Horizontaal toezicht is
met de tijd meegaan.”
Dhr. A.C. Meenhuis
Administratiekantoor Meenhuis
“Waar het uiteindelijk op neerkomt
is de vraag of het proces is
gedocumenteerd, geïmplementeerd,
geautomatiseerd en is er
een audit trail.”
Dhr. P. de Kok RA
Coney
“Het is een samenspel, er moet
transparantie zijn en beheersing.”
Dhr. D. van Beek RA
Belastiingdienst
H O R I Z O N TA A L I N T E G R A A L T O E Z I C H T
NORM DER PROFESSIE?
EISEN VAN KWALITEITSBORGING
WWW.PROMANAGEMENT.NL
Pro Management Software | info@promanagement.nl | Tel 010 – 451 76 76
I N D E Z E U I T G A V E
HIT-zine
2. >> 03 Voorwoord
>> 04 Interview | Collega-intermediair aan het woord
Dhr. A.C. Meenhuis (Administratiekantoor Meenhuis )
>> 08 Verslag | HIT-gebruikersgroepbijeenkomst
>> 10 Verslag | Een toelichting op horizontaal toezicht,
raamwerk, werkprogramma ’ s en AOIC
Dhr. P. de Kok ( Coney)
>> 12 Verslag | Horizontaal toezicht in het MGO segment
Dhr. D. van Beek ( Belastingdienst )
>> 14 Paneldiscussie
>> 19 Reacties HIT-gebruikersgroepbijeenkomst
HIT-gebruikersgroepbijeenkomst
Inhoud HIT-zine
#03
e-magazine voor leden van de HIT-gebruikersgroep
1e jaargang
>> 20 Column | It Giet Oan
Dhr. P. de Kok ( Coney)
>> 22 Artikel | Horizontaal toezicht: “ Wat is in control zijn ”?
Dhr. H.A.M. Roosendaal ( EFK Belastingadviseurs )
>> 24 Verslag | XBRL coming out party
>> 26 HIT nieuws
>> 28 HIT in beeld
04
Collega-intermediair aan het
woord: Dhr . A.C. Meenhuis
HT in het MGO segment
Dhr. D. van Beek
12
08
3. NORM DER PROFESSIE
In deze derde editie van HIT-zine gaan wij onder andere
in op de controle over uw interne werkprocessen. Maar
wat is nu die norm, waar we naartoe moeten werken?
Pieter de Kok RA: “Het is continu anders, er is nooit
een definitie, nooit een norm, maar altijd veel
gesteggel. ”
De afgelopen HIT-bijeenkomst d.d. 14 september heeft
met de verschillende presentaties en uitgebreide
paneldiscussie weer veel verduidelijkt. Met name de onduidelijkheid
rondom de eisen van de kwaliteitsborging en de interne beheersing is
vanuit het perspectief van de fiscus enigszins ontrafeld. Komt er nog
een norm, een kwalitatieve eis, een handreiking voor een juiste
invulling van het TCF? Verderop in het magazine zal er door Dyon
van Beek nader worden ingegaan op deze vragen. Hoe er invulling
wordt gegeven aan het TCF is afhankelijk van uw professionaliteit als
kantoor en uw eigen verantwoordelijkheid.
Ik citeer dhr. Van Beek ( Belastingdienst ) : “Onze visie is dat
bedrijfseconomisch díe vorm gekozen moet worden die het beste bij
het bedrijf past. Accountants en fiscalisten moeten daarin de
professionaliteit hebben dit zelf in te richten. We willen overal over
praten, maar primair liggen de verantwoordelijkheden bij het bedrijf. ”
Maar wat nu als er geen definitie, eenduidige richtlijn of handreiking
voor de inrichting van een professioneel controle raamwerk vanuit de
Belastingdienst komt? Pieter de Kok stelt dan dat het niet vast
omschreven zijn van normen geen probleem is, maar dat het wellicht
juist kansen biedt in de markt.
Wat in ieder geval duidelijk is naar aanleiding van de bijeenkomst, is
dat de visie van de Belastingdienst omtrent de praktische toepassing
van horizontaal toezicht en de inrichting van de werkprocessen
( T CF ) , bepaald wordt door de norm der professie.
Bernard Samson
hoofdredacteur ‘ HIT-zine’
Voorwoord
HIT-zine magazine
HIT-zine is een uitgave van Pro Management
Software N.V. en verschijnt 4x per jaar.
Jaargang 1, nr. 3 - november 2010
Hoofdredactie
Bernard Samson
Email: bernard.samson@promanagement.nl
Redactie
Linda Geenen
Johan Goedhart
Vormgeving
Floor Schaap
Fotografie en video
Chris Ramos
Acquisitie
Frans van der Schaft
Email: frans.vanderschaft@promanagement.nl
Telefoon: 010 - 451 76 76
Columnist
Pieter de Kok
PRO MANAGEMENT SOFTWARE
Lijstersingel 15
2902 JD Capelle aan den IJssel
Postbus 671
2900 AR Capelle aan den IJssel
T: 010 451 76 76
E: info@promanagement.nl
W : www.promanagement.nl
Colofon
4. Pagina 4Pagina 4
COLLEGA-INTERMEDIAR AAN HET WOORD
Dhr. A.C. Meenhuis | Administratiekantoor Meenhuis VOF
Door intermediairs is de wens geuit om van collega ’ s, die al geheel volgens horizontaal toezicht werken, te kunnen
vernemen wat hun praktijkervaringen zijn. In dit kader spraken wij met collega-intermediair Ton Meenhuis. Hij vertelt
over zijn ervaringen met horizontaal toezicht, samenwerking met de Belastingdienst, inrichting van werkprocessen,
digitalisering en de voordelen voor zijn kantoor en cliënten. Meenhuis: “ W il je je kantoor op hoog niveau houden dan
zul je moeten automatiseren, dan zul je digitaal moeten worden, moeten uitkijken naar goede pakketten, werk-
programma ’ s en checklisten en dan kun je alleen maar een steun voor je cliënten zijn. ”
Dhr. Ton Meenhuis is vennoot van Administratiekan-
toor Meenhuis VOF, een kantoor dat al bijna dertig jaar
administratieve dienstverlening levert aan bedrijven
binnen het MKB-segment. Dhr. Meenhuis is oud-
bestuurslid van NOAB en heeft jarenlange ervaring
binnen de administratie- en accountancybranche. Zijn
kantoor is volledig gedigitaliseerd. Hiermee was het
kantoor met de introductie van horizontaal toezicht
eigenlijk al zo goed als klaar voor toetreding tot het
NOAB-convenant. De efficiëntieslag die gemaakt is
met de digitalisering, heeft ertoe geleid dat 98% van de
cliënten inmiddels volledig werkt volgens het principe
van horizontaal toezicht.
Hoe is het proces verlopen om te komen tot het
integreren van horizontaal toezicht in uw werk-
wijze als intermediair? Welke stappen heeft u
doorlopen?
Meenhuis: “ E erst hebben wij ons dossier ingedeeld en
opgesteld. Daarna zijn wij het dossier direct digitaal gaan
maken. Dit proces heeft een jaar geduurd, het vergt nu
eenmaal eerst tijd. Je moet heel consequent met jezelf
afspreken: ‘ n u stap ik over naar digitaal ’ . ”
“ D e consequentie is nu dat wij véél minder uren maken
voor onze cliënten , want wij zijn veel efficiënter geworden.
Voor onze cliënten zijn wij dus goedkoper en tegelijkertijd
kunnen wij juist meer cliënten bedienen in hetzelfde tijds-
bestek. Als wij vroeger de balans opmaakten dan was dat
op papier, nu doen wij het digitaal met het softwarepro-
gramma Balance Base ( van Pro Management Software
red. ) ,waaraan onze werkprogramma ’ s en checklisten
zijn gekoppeld. Tevens kunnen wij belangrijke documen-
ten koppelen aan de diverse balans- of kostenposten. Wij
zien direct welke posten afwijken ten opzichte van voor-
gaande jaren. Uiteraard worden deze met de cliënt bespro-
ken. ”
“ T oen horizontaal toezicht kwam, waren wij er al klaar
voor. In 2004 zijn wij hier mee begonnen en begin 2006
hadden wij al onze cliënten digitaal. Wij liepen dus al ver
vooruit. Alles hebben wij digitaal vastgelegd; de btw aangif-
tes, eka ’ s , e-mails, briefwisselingen, alles wordt doorge-
sluisd naar het digitaal dossier. Wanneer wij telefoon bin-
nen krijgen en de cliënt vraagt iets , dan wordt er gelijk
een notitie gemaakt, het eventuele antwoord wordt er bij-
gezet en het wordt opgeslagen in zijn/haar digitaal dossier.
Toen horizontaal toezicht begon, is er binnen NOAB de HT
-commissie opgezet, waaraan ik deelneem. Alles is toen
vrij vlot gegaan, want ik zag het voordeel voor ons kantoor
en wij waren bovendien al zover. ”
De tijd die u nu overhoudt, omdat u efficiënter
kunt werken, gebruikt u die voor uw eigenlijke
vakinvulling, zoals advisering, klantencontact
e.d.?
“ N u wij volledig digitaal werken, hebben wij tijd om naar
onze cliënten toe te gaan en ze direct te adviseren over
diverse zaken. Dat wordt door klanten gewaardeerd. ”
Horizontaal toezicht is met de tijd meegaan
5. Pagina 5Pagina 5
Jullie maken als kantoor gebruik van het con-
venant dat NOAB als brancheorganisatie met
de Belastingdienst heeft gesloten. Hoe werkt
dit in de praktijk?
“ D it convenant is in februari 2009 gesloten en was in eer-
ste instantie alleen opgesteld voor ZZP ’ ers en kleine on-
dernemingen. De ZZP ’ er groeit echter ook en krijgt op
den duur wellicht medewerkers in dienst. Met de Belasting-
dienst is toen afgesproken dat ZZP ’ ers met maximaal 5
medewerkers onder het NOAB-convenant zouden vallen.
Vanaf het moment van ondertekening van het convenant
tussen NOAB en de Belastingdienst hebben wij ons inge-
schreven om aan deze pilot mee te werken. Wij zijn met
onze cliënten om tafel gaan zitten om het één en ander toe
te lichten. ”
“ O p dit moment valt 98% van onze cliënten onder hori-
zontaal toezicht. Wij hebben er zelfs een aantal horecaon-
dernemingen bij, daar werd eerst nog wat
sceptisch tegenaan gekeken. Deze onderne-
mers doen echter alles digitaal; de bestellin-
gen, keukenopdrachten, etc. Door de digitale
vastlegging kunnen wij een aantal zaken con-
troleren. Wij vonden dan ook dat deze onder-
nemingen mee konden doen met horizontaal
toezicht. Betreffende de kasboekhouding zijn
wij kritisch, want dat is de Belastingdienst op haar beurt
ook. Bijna al onze cliënten doen hun ontvangsten en beta-
lingen via de bank. Wij willen de kasboekhouding zo mini-
maal mogelijk houden en dat alles via de bank verloopt.
Dan ligt alles vast, ook voor de Belastingdienst. Daar moet
je als kantoor aan denken en intensief aan werken met je
cliënten om dit voor elkaar te krijgen. ”
Hoe reageerden klanten op de voorstellen die u
deed?
“ V eel klanten voerden al op deze wijze hun administratie,
omdat wij dat vanuit ons kantoor altijd al geëist hebben. Wij
gaven altijd aan dat wij zo min mogelijk kasmutaties wilden
zien. Van cliënten die niet wilden meewerken, hebben wij
afscheid genomen. Daarom zitten wij nu op de 98% HT-
klanten. Nieuwe klanten die anders gewend zijn, moeten
eerst worden opgevoed. De Belastingdienst komt binnen
HT namelijk niet bij de cliënten, maar bij ons. De afgelopen
twee jaar hebben wij de Belastingdienst niet op kantoor
gehad om te controleren, maar meer om te bespreken hoe
het metatoezicht is in te vullen en hoe wij een en ander
hebben vastgelegd. ”
Er is eerst vooroverleg met de Belastingdienst.
Zijn hierbij afspraken met u individueel ge-
maakt of valt dat onder de omschrijvingen die
in het convenant met NOAB zijn opgenomen?
“ I n principe is het zo dat NOAB het convenant is aange-
gaan met de Belastingdienst en wij zijn weer een conve-
nant aangegaan met het NOAB-hoofdkantoor. Onze cliën-
ten gaan vervolgens weer een contract met ons kantoor
aan. Hoe NOAB het convenant gaat invullen met de leden,
daar gaat de Belastingdienst zich niet mee bemoeien. De
Belastingdienst heeft alleen met NOAB een convenant
afgesloten met daarin de richtlijnen hoe de intermediairs
moeten handelen. NOAB moet dit uitdragen naar haar le-
den en hen ook zover zien te krijgen dat zij meegaan met
horizontaal toezicht. Veel leden zijn nog niet klaar voor
horizontaal toezicht, zij moeten hun kantoor nog op orde
krijgen. Dat merken wij als HT-commissie. Men kan overi-
gens ook volgens horizontaal toezicht werken met papie-
ren werkprogramma ’ s en checklisten. Echter, in de prak-
tijk zal software die HT-proof is een noodzakelijke voor-
waarde zijn. ”
Begint u met het invullen van een AOIC als het
gaat om het begeleiden van een klant?
“ J a, op het moment dat een nieuwe cliënt bij ons binnen
komt, beginnen wij gelijk met de checklisten. Wij volgen
ons kantoor- en kwaliteitshandboek om een cliënt aan te
nemen of niet aan te nemen. Hierbij worden ook de WWFT
verplichtingen ( W et ter voorkoming van witwassen en
financieren van terrorisme ) meegenomen. Wanneer wij
een afspraak maken voor een intake wijzen wij erop dat de
cliënt een KvK-inschrijfbewijs en een identiteitsbewijs mee-
neemt. Wanneer hier geen gevolg aan wordt gegeven
stoppen wij meteen het gesprek. Wij moeten wel weten wie
tegenover ons zit. ”
“ V erder hebben wij voor verschillende branches werkpro-
gramma ’ s samengesteld. Een uitgebreid standaard werk-
programma heb je niet voor elke cliënt nodig. Daarom
hebben wij een werkprogramma gemaakt voor een BV,
een VOF en een eenmanszaak. Wij hebben dus drie
werkprogramma ’ s die wij koppelen aan onze cliënt. Om-
dat er altijd punten zijn die niet van toepassing zijn op een
onderneming, pas je uiteindelijk voor elke cliënt specifiek
een werkprogramma aan. Dit kost je het eerste jaar veel
tijd. Het vergt veel werk om alles specifiek op te stellen en
te koppelen, maar uiteindelijk maakt het je werkprocessen
efficiënter. ”
Onze werkzaamheden zijn niet veranderd.
We hadden de verplichting al alles te
controleren, alleen leggen we dat binnen
horizontaal toezicht digitaal vast.
6. Pagina 6Pagina 6
Wat beschouwt u als de voordelen van horizon-
taal toezicht?
“ H et voordeel van horizontaal toezicht is dat je sneller
zekerheid hebt, doordat je in vooroverleg kunt treden met
de Belastingdienst. Vroeger had je klantmanagers bij de
Belastingdienst, maar op een gegeven moment waren die
er niet meer. Diezelfde situatie krijg je nu weer terug met
horizontaal toezicht. Dat is heel belangrijk, want je hebt
weer een direct contact met je inspecteur, waarbij je pro-
blemen kunt aankaarten en oplossingen kunt aandragen.
Je krijgt snel een schriftelijke bevestiging van de Belasting-
dienst met hun standpunt. Zowel de cliënt als wij weten
vervolgens waar we aan toe zijn. Dat is alleen maar een
voordeel. ”
“ D e ingeleverde aangiften verlopen vlot en worden snel
door de Belastingdienst afgewikkeld. Binnen enkele we-
ken ontvangt de cliënt een beschikking en wordt het geld
teruggestort of de cliënt dient binnen de gestelde termijn te
betalen. Het heeft naar beide kanten dus zijn voordelen.
De cliënt weet sneller waar hij aan toe is en wordt niet
meer na een paar jaar geconfronteerd met onverwachte
controles van de Belastingdienst. Verder zijn onze werk-
zaamheden niet veranderd. Wij hadden de verplichting al
alles te controleren, alleen leggen we dat binnen horizon-
taal toezicht digitaal vast. Je werkt volgens werkprogram-
ma ’ s en checklisten de controles af. Voor intermediairs
blijft er echter altijd de speelruimte om de cijfers anders te
interpreteren dan de Belastingdienst. Een ander groot
voordeel is dat de ondernemer te maken krijgt met een
andere vorm van toezicht. ” ( M eer hierover verderop in
het artikel. red.)
Leveren uw klanten alle gegevens digitaal aan?
“ N ee, wij moeten alles zelf scannen. Wij krijgen de admi-
nistratie op papier binnen. Deze wordt op ons kantoor ver-
der verwerkt. De belangrijkste documenten worden door
ons gescand en in het cliëntendossier opgeslagen. Deze
procedure willen wij het liefst over laten aan onze cliënten,
maar dat is tot op heden door ons kantoor nog weinig uit-
gedragen. ”
Heeft u nog praktische tips voor collega-
intermediairs?
“ J a, vooral heel veel moed! Ik weet wat voor werkzaam-
heden er op je afkomen en dat is niet mis. Uiteindelijk als
je het gedaan hebt, ben je blij en zie je alleen de voordelen
en dát zijn er echt heel veel. Maar je moet het eerst wel
doen en dan moet je het ook heel consequent doen. Zet
bijvoorbeeld tijdelijk een werknemer in die je verantwoorde-
lijk stelt voor het digitaliseren van de dossiers en die te-
vens het door NOAB ter beschikking gestelde kantoor- en
kwaliteitshandboek aanpast aan het kantoor. ”
“ V erder is het als intermediair belangrijk te werken met
computers en met software die up-to-date is. Dat is je be-
langrijkste instrument ( je gereedschap ) , dus zorg dat dit
in orde is. Dat gebeurt echter nog te weinig binnen ons
vakgebied. Ook planning en voortgang moeten goed vast-
gelegd zijn, ook in een hele kleine organisatie. Dit is be-
langrijk naar je cliënt toe. Hoe groter je organisatie, hoe
belangrijker dit wordt. ”
Die mensen die heel erg tegen die hoeveelheid
tijd en werk die het gaat kosten aan zitten te
hikken, zouden er eigenlijk op een andere ma-
nier tegenaan moeten kijken?
“ J a, ze zullen wel moeten. Ze komen er niet onderuit.
Uiteindelijk zal onze maatschappij erom vragen dat je digi-
taal gaat werken. Dit heeft te maken met de toenemende
vraag naar zekerheid. Daarnaast merken wij het marke-
tingvoordeel om als kantoor ‘ H T-proof ’ te zijn. Ons kan-
toor is in de omgeving één van de weinigen en je ziet toch
dat ondernemers het lezen en er vragen over stellen. In dat
opzicht kun je als kantoor profiteren door te zeggen: ‘ Wij
zijn HT-proof, dus als u zekerheid wilt hebben over uw
aangiftes, kom dan bij ons ’ . Ik denk dat als mijn mede-
intermediairs zeggen: ‘ Ik ga het NIET doen’ , zij over 10
à 20 jaar uitgestorven zijn. Je zult altijd mee moeten gaan
met de tijd, hoe oud je ook bent, want de tijdgeest vraagt
erom. Het kan niet anders. ”
In de discussie wordt vaak gesteld dat horizon-
taal toezicht helemaal niet leeft in de bedrijfs-
wereld. Is dat zo?
“ N ou, je begint het echt wel te merken. Mensen gaan
erop letten, vooral jonge startende ondernemers. Wij krij-
gen telefoontjes van mensen die aangeven ons gevonden
te hebben via het NOAB-lidmaatschap. Je merkt nu lang-
zamerhand ook wel dat NOAB aanspreekt, dat mensen
toch heel bewust kiezen voor een NOAB-kantoor. Dit is
dan ook een gunstig moment voor een NOAB-kantoor om
juist HT-proof te zijn. ”
Je kantoor is ook beter over te nemen door een
ander, ook technisch gezien, toch?
“ J a, je hebt je kantoor helemaal gereed. Je automatise-
ring is klaar, je hebt je werkprogramma ’ s en checklisten.
Alles is up-to-date, dus iemand anders kan het zo overne-
men. ”
Uiteindelijk zal onze maatschappij erom vragen dat je digitaal gaat
werken. Dit heeft te maken met de toenemende vraag naar zekerheid.
7. Pagina 7Pagina 7
Reageren op dit artikel? Klik hier
Is de vertrouwensrelatie tussen ondernemingen
en de Belastingdienst merkbaar bij uw cliënten?
“ N ee, zoals ik al zei: horizontaal toezicht is er juist, zodat
cliënten niet meer de Belastingdienst op hun dak krijgen.
Als de inspecteur vragen heeft over de fiscale aangifte of de
jaarrekening, dan betekent dat in principe dat ze bij ons
komen en niet meer bij onze cliënten. Een andere vorm van
toezicht door de Belastingdienst dus. Cliënten merken het in
principe niet meer en ik vind dat dit ook zo hoort. Mocht er
onverhoopt toch een fout geconstateerd worden, dan heb je
de mogelijkheid om dit te corrigeren zonder vervelende boe-
tes en naheffingen. Daarnaast kunnen de meeste vragen in
één telefoongesprek afgehandeld worden, want je hebt het
vastliggen. Als de belastinginspecteur een fiscale vraag
heeft dan open je het werkprogramma, laat de desbetreffen-
de stukken zien en je kunt vervolgens aangeven wat er ge-
beurd is. ”
Wat vindt u van de ontwikkeling van de verkorte
winstaangifte ( v WIA ) i n XBRL?
“ W ij hebben van Pro Management de demo van de vWIA
gekregen om te testen en ik moet zeggen dat het er goed
uitziet. Binnen ons kantoor zal het weinig veranderen. Het
voordeel is natuurlijk dat je, zeker wanneer je al met Pro
Management Software werkt, praktisch alleen nog maar de
aangifte hoeft te controleren en met één druk op de knop is
deze verzonden naar de desbetreffende organisaties . Dat
levert veel tijdswinst op. Maar dan moet je het ook wel alle-
maal vast hebben liggen. Ik zie het ook graag voor de in-
komstenbelasting en omzetbelasting komen.”
Hoe kijkt u naar de XBRL-deponeringen naar de
KvK en de Belastingdienst?
“ W ij deponeren onze jaarrekeningen al in XBRL naar de
KvK. Als een intermediair niet klaar is op automatiserings-
gebied dan loop je in de toekomst dingen mis. Ik denk dat je
het niet tegen kunt houden, want banken willen ook al be-
ginnen met het ontvangen van gegevens via XBRL. De
Belastingdienst gaat ermee werken en op den duur zal
BAPI verdwijnen. Als je dan alles nog moet doen en het
komt in één keer op je dak, dan heb je een groot probleem
als kantoor. ”
Ik hoor wel eens dat intermediairs denken: ‘ D it
is weer zo ’ n tijdelijke politieke beslissing ’ .
Hoe denkt u hierover?
“ D ie vraag heb ik mezelf natuurlijk ook wel gesteld. Ik denk
dat de politiek er op dit moment niet omheen kan. Je hebt
nu ambtenaren in dienst die controles uitvoeren die wij ei-
genlijk ook al doen. Waarom moet je dan nog een ambte-
naar in dienst nemen om de controle opnieuw uit te voeren?
Als je dit via een HT-convenant kunt oplossen, dan kun je
het ambtenarenkorps verminderen en dat is wat er nu ook
gebeurt. Ik denk daarom niet dat dit tijdelijk is, maar perma-
nent. ”
Het hele XBRL verhaal is eigenlijk alleen maar
één simpele druk op de knop. Er zijn echter be-
drijven die denken dat je helemaal moet worden
opgeleid wil je je bedrijf om kunnen zetten naar
het XBRL deponeren. Hoe ervaart u dit?
“ W at zou deze cursus dan voor inhoud moeten hebben ?
Het controleren van de verschillende beschikbare program-
matuur ( ondoenlijk ), invullen van een Vpb aangifte of Vpb
fiscaliteiten? Het is gewoon een kwestie van publicatiestuk-
ken opmaken ( w ordt binnen de programmatuur van PM al
gedaan ) , een vink zetten voor een klein-, midden- of groot
bedrijf en vervolgens op de knop verzenden drukken. De
vWIA idem dito. Meer is het niet! ”
Er zijn collega ’ s bang dat je als intermediair
uit het hele proces wordt weggedrukt, dat hun
bemoeienis tot een minimum gereduceerd zal
worden. Hoe kijkt u hiernaar?
“ Ik zeg alleen: je moet bijblijven, dat wil ik iedereen aanra-
den. Wil je je kantoor op hoog niveau houden dan zul je
moeten automatiseren, dan zul je digitaal moeten worden,
moeten uitkijken naar goede pakketten, werkprogramma ’ s
en checklisten en dan kun je alleen maar een steun voor je
cliënten zijn. ”
Het is gewoon een kwestie van
publicatiestukken opmaken, een
vink zetten en vervolgens op de
knop verzenden drukken.
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=aV2JXxR3gto
8. Dinsdag 14 september jl. vond de derde HIT- gebruikersgroepbijeenkomst
plaats. Het Aluminium Centrum te Houten is wederom druk bezocht door een
scala aan fiscaal intermediairs met de behoefte aan informatie over de prakti-
sche toepassing van horizontaal toezicht.
PRESENTATIES
Drs. Pieter de Kok RA ( Coney ) gaf een praktijkgerichte toelichting op het tax
control framework (TCF ) , werkprogramma’ s en AOIC. Daarnaast zette hij,
op zijn kenmerkende wijze, ook een kritische noot bij het horizontaal toezicht.
Dyon van Beek (Belastingdienst ) gaf vanuit zijn werkveld een introductie op
de toepassing van horizontaal toezicht binnen het MGO-segment. Op de bij-
eenkomst is tevens een videoregistratie getoond van het interview met dhr. Ton
Meenhuis, waarvan het verslag te lezen is op pagina 4.
PANELDISCUSSIE
In het panel hadden zitting: drs. Pieter de Kok RA ( Coney) , Dyon van Beek
RA ( Belastingdienst ) , Kees Schaap RA ( Pro Management ) en Remco
van Wijk ( Logius ) . De discussie kwam snel op gang door de vele vragen en
stellingen van het panel en de deelnemers. Vraagstukken als: ‘ Wat is het
commitment van de Belastingdienst? ’ , ‘ W at wordt verstaan onder een aan-
vaardbare aangifte? ’ en ‘ Wat is de norm van het kwaliteitsborgingssysteem
in het algemeen? ’ , zijn toegelicht door de panelleden.
De eerstvolgende bijeenkomst staat gepland op 15 maart van het nieuwe jaar.
Het is nog ver weg, maar u kunt zich nu al op onze website inschrijven voor de
eerstvolgende bijeenkomst. Wanneer u reeds lid bent van de HIT-
gebruikersgroep, kunt u kosteloos deelnemen aan de bijeenkomsten. Niet-
leden mogen de bijeenkomsten eenmalig gratis bijwonen. ◄
MEER INFORMATIE
De HIT-gebruikersgroep is opge-
richt om alle thema ’ s rondom
horizontaal toezicht te verhelderen,
zodat de leden uiteindelijk een af-
gewogen mening kunnen vormen
over deelname aan horizontaal
toezicht. Het ledental van de HIT-
gebruikersgroep groeit gestaag.
Deze groei wordt feitelijk ingege-
ven door de laagdrempelige wijze
van informatievoorziening aan de
leden door middel van bijeenkom-
sten en het HIT-zine.
Voor meer informatie over de ge-
bruikersgroep of het lidmaatschap
bezoekt u onze site:
www.promanagement.nl
HIT-GEBRUIKERSGROEPBIJEENKOMST
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=xW6pSh6xu-c
9. H I T - G E B R U I K E R S G R O E P B I J E E N K O M S T
De volgende gebruikersgroepbijeenkomst voor alle HIT-
leden wordt georganiseerd op 15 maart 2011 a.s.!
Deze zal in het teken staan van het verzenden van
kredietrapportages en de vWIA in SBR/XBRL.
Bent u HIT-lid en wilt u hieraan deelnemen?
Meldt u zich dan gratis aan via deze link.
Bent u nog geen lid en wilt u kennismaken met HIT?
U kunt eenmalig gratis deelnemen aan de gebruikers-
groepbijeenkomst. Aanmelden kan via deze link of
bezoek onze website:
www.promanagement.nl
10. Reageren op dit artikel? Klik hier
EEN TOELICHTING OP HORIZONTAAL TOEZICHT,
RAAMWERK, WERKPROGRAMMA’S EN AOIC
Drs. P. de Kok RA | partner van Coney
De rode draad van de
werkzaamheden bij
Coney ligt bij data-
analyse. Dat past per-
fect bij het gegeven van
een tax control frame-
work ( TCF ) en hori-
zontaal toezicht. De
Kok mocht recent het
nieuwe jaar openen van de accountancy-
avondopleiding in Den Haag, waarbij het the-
ma was: ‘ horizontaal toezicht: high trust ’ .
“ W ij als Coney laveren tussen de partijen die
met (horizontaal ) toezicht zijn begonnen
( AFM, OPTA, etc. ), de ondernemers en de
toezichthouders. Onze twee takken van sport
daarbinnen betreffen enerzijds het neerzetten
van het control framework en anderzijds aan
de slag gaan met data-analyse. Persoonlijk
ben ik nog wat sceptisch ten aanzien van hori-
zontaal toezicht. Voornamelijk in de zin van: is
horizontaal wel horizontaal en niet af en toe
gewoon verticaal doorpakken? Natuurlijk gaat
het over high trust, over vertrouwen en aan de
voorkant met elkaar afspraken maken, maar
het kan niet anders dan dat je als toezichthou-
der ook heel hard moet kunnen doorpakken
en op transactieniveau daadwerkelijk moet
kunnen zien wat er gebeurt.”
FISCAAL INTERMEDIAIR – TCF & CLOSE THE LOOP
Coney heeft haar eigen control framework ingericht
onder de AFM. De Kok ziet veel parallellen met hori-
zontaal toezicht. “Wat mij betreft zijn er binnen dit
spanningsveld twee dynamieken en dat zijn je eigen
verantwoordelijkheden rondom een control framework
voor je organisatie, in relatie tot hetgeen wat er op pro-
jectniveau gebeurt. ”
WAT BETEKENT HET TCF VOOR JULLIE EN WAT BE-
TEKENT HET STRAKS VOOR JULLIE CLIËNTEN?
De Kok: “ Tools en techniek in de zin van documenta-
tie zijn wat mij betreft de kernbegrippen. Als je nu kijkt
naar de verwachtingen binnen een control framework,
dan zou ik verwachten dat jullie alles digitaal gaan
vastleggen. Dit is niet wereldschokkend en waarschijn-
lijk wat je als professional al zou willen. ”
WAT IS UW ‘TONE AT THE TOP’, WAT IS UW VISIE?
“ W at wij volledig hebben geautomatiseerd, is in ieder
geval:
een beschrijving van onze cliëntenacceptatie;
risico-identificatie op cliëntniveau;
het afstemmingsproces intern en met onze klan-
ten;
het escalatieproces richting AFM en fiscus;
Het definiëren van het ‘ fiscale bewustzijn ’ , wat
zijn je normen en waarden? In het interview met
Ton Meenhuis ( z ie pagina 4, red. ) vinden we
hiervan een mooi voorbeeld. Die meneer vertelt
dat hij geen klanten wil accepteren die een bepaal-
de hoeveelheid transacties nog in cash heeft. Daar
heeft hij een keuze in gemaakt en van die klanten
heeft hij afscheid genomen.
Een belangrijk aspect qua vastlegging, qua docu-
mentatie en het transparant maken ( want daar
komt het eigenlijk op neer ), is de kracht van de
eigen interne organisatie. Wat doen jullie als er
overtredingen plaatsvinden? Dat soort aspecten
moeten worden vastgelegd. Waar het in feite op
neerkomt is het transparant maken, het documen-
teren.
Zorgen dat er een audit trail is. Als er een issue is
geweest met een klant over de tax positie, kan
dan achteraf vastgesteld worden of het transpa-
rant is gemaakt en/of er afstemming is geweest?
Het digitaliseringstraject wordt ondersteund met
voldoende tools en technieken.
Presentatie
Pagina 10
Pieter de Kok RA
Volg Coney via:
http://twitter.com/coneynl
www.coney.nl
http://nl.linkedin.com/pub/drs-
pieter-de-kok-ra/2/563/27
11. Pagina 11
Het updaten, toetsen, onderhouden en delen bevat de kern
van het implementeren, benadrukt de Kok. Het gaat niet
om het eenmalig neerzetten van het raamwerk, maar het
continu onderhouden van dit raamwerk. “ D e valkuil bij
toezichtprojecten is dat het fantastisch wordt neergezet,
maar uiteindelijk gaan de mensen weer terug naar hun
eigen omgeving. Het wordt losgelaten en het raamwerk
werkt niet, omdat het niet wordt onderhouden en onder-
steund. ”
CLIËNTNIVEAU
“ W at ik zou verwachten op cliëntniveau:
Een hele heldere identificatie van fiscale risico ’ s wat
betreft uw eigen cliënten.
Een koppeling van fiscale risico ’ s aan maatregelen
van interne beheersing. Wat doet de cliënt er eigenlijk
zelf aan?
Het toetsen op naleving van de regelgeving, de wer-
king van maatregelen van interne beheersing.
Het continu herijken en meedenken met de klant over
nieuwe risico ’ s.
Het daadwerkelijk kijken en rapporteren of het risico
zich voordoet. Daar geldt ook weer voor: het transpa-
rant maken van risico ’ s, het transparant maken wat je
met de klant hebt besproken, het vastleggen daarvan
en het communiceren richting de fiscus. ”
WAAR KOMT HET OP NEER?
De Kok: “Waar het uiteindelijk op neerkomt ( en dat is
eigenlijk een herhaling van zetten ) is de vraag of het pro-
ces is gedocumenteerd, geïmplementeerd, geautomati-
seerd en of er een audit trail is. Een goed voorbeeld is wat
dat betreft hoe wij drie jaar geleden met de AFM aan de
slag gingen met ons eigen controle raamwerk, met als tool
AOIC.NL, waarin we het hele raamwerk hebben gedocu-
menteerd. Alle stappen die we doen, vanaf het werkpro-
gramma tot dossiervoering, vaktechnische issues tot dis-
cussiepunten die we met onze klanten hebben, alles wordt
wat dat betreft volledig gedigitaliseerd. Het wordt vastge-
legd, we maken het transparant en delen het in dit geval
met de AFM. ”
“ T ot slot, ben ik sceptisch, heb ik vragen? Jazeker, ik ben
zeker sceptisch of horizontaal wel daadwerkelijk horizon-
taal is. Hetgeen wat ik hier eigenlijk bedoel over cliëntac-
ceptatie, beschrijven van processen, kennis delen met je
mensen, issues delen met klanten, etc. Is dat nou echt
horizontaal toezicht of is dat gewoon puur hetgeen wat we
eigenlijk al lang hadden moeten doen? Wat is de norm
waar we naartoe moeten werken en hoe kan je dat vervol-
gens toetsen richting de fiscus? Wat mij betreft moeten dat
soort vragen aan bod komen. Als we zaken gaan vastleg-
gen, dan is de vraag tot welk niveau en wat doet de fiscus
daarmee? In welke mate moet er gerapporteerd worden?
Het is continu anders, er is nooit een definitie, nooit een
norm, maar altijd veel gesteggel. ”
“ Ik ben nog op zoek naar het definitieve antwoord op de
vraag: Wat is horizontaal toezicht? Is het niet gewoon toe-
zicht, hier en daar horizontaal en als het fout gaat gewoon
verticaal? We hebben het over vertrouwen, afspraken
vooraf, minder controles achteraf, allemaal fantastisch,
maar dat zou je eigenlijk al in zekere mate willen hebben.
Wat betekent horizontaal toezicht los van processen, tech-
niek en digitalisering, want als dat het is dan zou ik heel
teleurgesteld zijn. Daarom ben ik heel benieuwd wat het
dan wel is. ”
Waar het uiteindelijk op neerkomt is de vraag of het
proces is gedocumenteerd, geïmplementeerd,
geautomatiseerd en is er een audit trail.
Filmpje
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=tGMYTGlRUXk
12. HORIZONTAAL TOEZICHT IN HET MGO SEGMENT
Dhr. D. van Beek RA | Belastingdienst
Dhr. Dyon van Beek is landelijk verantwoordelijk voor de uitvoeringscoördinatie
van het segment MGO van de Belastingdienst en meer in het bijzonder voor het
horizontaal toezicht binnen dit segment. Daar is hij verantwoordelijk voor de een-
heid van beleid en uitvoering.
Gedurende de twee voorgaande HIT- bijeenkomsten werd de Belastingdienst ver-
tegenwoordigd door de heren Kors Kool en Fred van Ipenburg. Zij zijn voornamelijk
actief binnen het midden- en kleinbedrijf en dhr. Van Beek is actief bij de middel-
grote ondernemingen.
“ B ij de Belastingdienst worden ondernemingen in drie
groepen ingedeeld: de 2000 grootste ondernemingen van
Nederland ( Z GO ), de 11.000 middelgrote ondernemin-
gen ( MGO ) en alles daaronder valt binnen het midden-
en kleinbedrijf ( M KB ) . Per segment hebben we een an-
dere benadering. Het ZGO en MGO segment groeien
steeds meer naar elkaar toe en daar werken we volgens de
individuele klantbehandeling. Bij het midden- en kleinbedrijf
kijken we meer naar de gehele groep waarop we ons toe-
zicht inrichten. We sluiten individuele convenanten af, maar
intermediairsconvenanten behoren binnen het MGO seg-
ment ook tot de mogelijkheden. ”
DE WEG NAAR HORIZONTAAL TOEZICHT
“ P rimair wordt bij MGO gestreefd naar een individueel
convenant met de organisatie zelf. Allereerst investeren we
met elkaar in houding en gedrag. We kijken hoe het bedrijf
in de fiscaliteit staat, of er voldoende waarborgen zijn dat
het bedrijf het goed wil doen en ook goed kan doen ( al
dan niet met inschakeling van adviseurs ) . Daarna sluiten
we een convenant, dan hoeft een bedrijf dus nog niet in
control te zijn. Vervolgens gaat het bedrijf met zijn advi-
seurs evalueren hoe zijn interne beheersing in elkaar zit,
oftewel zijn tax control framework ( TCF ) of AOIC. Op het
moment dat zij concluderen dat dit in orde is dan gaan wij
het toezicht aanpassen. ” Dit is dus een soort ingroeimo-
del. Eerst is er het convenant ( d an wordt het toezicht nog
niet aangepast) en pas wanneer de organisatie aangeeft
dat de interne beheersing op orde is, wordt het toezicht
aangepast. Dat zou ook nog gedifferentieerd kunnen, zo
geeft Van Beek aan, bijvoorbeeld eerst een aanpassing van
het toezicht voor de omzetbelasting en daarna voor de
loonbelasting.
Presentatie
*allemaalnietwaar!
Gelden onder horizontaal toezicht afwijkende wet- en regelgeving?
Keurt de Belastingdienst het TCF? Zeggen wij of het al dan niet goed is?
Krijgt een bedrijf onder horizontaal toezicht geen controles meer als er
eenmaal een convenant is afgesloten?
Heeft het bedrijf geen adviseur meer nodig?
Moeten we het overal over eens worden?
Mogen er onder horizontaal toezicht geen fouten meer gemaakt worden?
QUIZ
ja / nee
ja / nee
ja / nee
ja / nee
ja / nee
ja / nee
Het is een soort ingroeimodel.
Eerst is er het convenant en pas
wanneer de interne beheersing op
13. Pagina 13
Reageren op dit artikel? Klik hier
Uiteindelijk is het doel een aanvaardbare aangifte. Of dit nu loopt via een
intermediairsconvenant of individueel convenant maakt ons niet zo veel uit.
INTERMEDIAIRSCONVENANT OF INDIVIDUEEL
CONVENANT?
Betekent dit dat er helemaal geen plaats is voor het inter-
mediairsconvenant in deze tak van sport? Nee, dat is niet
zo. Een aantal entiteiten van een bedrijf kunnen onder een
intermediairsconvenant vallen terwijl het geheel een indivi-
dueel convenant heeft. Even in de praktijk: het kan bijvoor-
beeld betekenen dat voor een aantal vennootschappen de
intermediair zegt dat hij of zij ervoor zorgt dat de aangifte
juist is en daarbij primair de regie in handen heeft, maar
dat het bedrijf wat betreft andere vennootschappen nog
niet zo ver is en nog niet in control is.
Van Beek: “ Indien een bedrijf een aantal vennootschap-
pen onder een intermediairsconvenant wil brengen, meldt
de intermediair deze ( nadat hij beoordeeld heeft dat aan
de criteria kan worden voldaan ) aan bij de Belasting-
dienst. Indien het een MGO betreft wordt er een gesprek
met de klant georganiseerd waarin wij uitleggen hoe het
werkt, want het is toch wat complexer dan wanneer een
heel bedrijf onder één convenant valt. Het vooroverleg blijft
bij het behandelteam en ook het toezicht blijft georgani-
seerd door het MGO team. Dat is anders dan bij het MKB.
Meestal geven wij daarbij aan dat we graag een totaalcon-
venant willen met de organisatie en dan gaat het traject
lopen wat ik daarnet heb geschetst."
HET PROCES VAN EEN INTERMEDIAIRSCONVENANT
Die combinatie tussen zowel een intermediairsconvenant
en een individueel convenant kan natuurlijk alleen maar als
de instap van een intermediairsconvenant dezelfde zeker-
heden geeft als bij een individueel convenant, zo bena-
drukt Van Beek. Uiteindelijk past men in beide gevallen het
toezicht aan “ Daar zitten eigenlijk dezelfde waarborgen in
en uiteindelijk is het de bedoeling dat dit leidt tot een aan-
vaardbare aangifte. Of dit nu loopt via een intermediairs-
convenant of individueel convenant maakt ons niet zo veel
uit. ”
HET TRAJECT VAN HORIZONTALISERING BINNEN MGO EN ZGO
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=2nei397XdGE
14. Pagina 14Pagina 14
Aansluitend op de succesvolle paneldiscussie tijdens de tweede HIT-bijeenkomst, is er tijdens de derde
HIT-bijeenkomst wederom een paneldiscussie gevoerd, teneinde de praktische toepassing van horizontaal
toezicht met de HIT-leden te bespreken, toe te lichten en te bediscussiëren. Tussen de panelleden en de
toehoorders ontstond een levendige interactie en een spervuur van vragen. Dit heeft belangrijke informatie
opgeleverd voor de HIT-leden; verschillende belangrijke praktische punten en visies zijn toegelicht. In dit
artikel zijn de belangrijkste vragen en antwoorden uitgewerkt.
Dhr. Dyon van Beek RA (Belastingdienst )
landelijk verantwoordelijk voor de uitvoerings-
coördinatie van het segment MGO van de Be-
lastingdienst en meer in het bijzonder voor het
horizontaal toezicht binnen dit segment.
Dhr. Remco van Wijk (Logius )
werkzaam als lead implementatie manager
markt bij Logius.
Drs. Pieter de Kok RA (Coney )
gespecialiseerd in analyse van processen en
transactiestromen, continuous monitoring
en audits van transacties. Daarnaast is hij
AOIC consultant.
Dhr. Kees Schaap RA (Pro Management )
ontwikkelt accountancy software en heeft
jarenlang ervaring als registeraccountant.
Verslag
HET PANEL
Het HIT-panel bestond uit drie deskundige vertegenwoordigers van verschillende partijen, die onder leiding van Kees
Schaap RA ( Pro Management ) vragen uit het publiek beantwoordden en onderling de discussie aangingen. In het panel
hadden zitting:
PANELDISCUSSIE
Kees Schaap | In de presentatie van Ton
Meenhuis werd aangegeven dat het kan-
toor eerst helemaal digitaal moet worden inge-
richt, voordat er begonnen kan worden met ho-
rizontaal toezicht. Is dat zo?
De Kok: “ Ik denk niet dat digitalisering het sleutelwoord
voor horizontaal toezicht is. Gedrag, tone at the top, het
gevoel en kwaliteitsbeheersing; ik denk dat dat vertrekpun-
ten zijn en dat je dat met digitalisering verder ondersteunt.
Het begint bij gedrag. Je wilt wel of niet passen binnen
horizontaal toezicht. ”
Kees Schaap | Er zijn ook geruchten dat
het kantoor een bepaalde omvang zou
moeten hebben om in aanmerking te komen
voor horizontaal toezicht ( b ijvoorbeeld 1 tot 5
medewerkers of minimaal 500 aangiftes ) . Is er
een dergelijke ondergrens?
Van Beek: “ E r is op dit moment geen o/*ndergrens in aan-
tallen en omvang. Wat wel een minimale grens is, is een
objectief kwaliteitsborgingssysteem. De praktijk leert dat
dat bij eenmansbedrijven veel moeilijker is om in de lucht
te houden. ”
Kees Schaap | Is het mogelijk dat een
intermediair zelfstandig een convenant
afsluit of gaat het altijd via een beroepsorgani-
satie die waarborgt dat kantoren een bepaalde
kwaliteit hebben?
Van Beek: “ E r zijn zowel kantoren die onder de paraplu
van een overkoepelende organisatie vallen, met welke we
primair een convenant afsluiten, als kantoren die niet onder
zo ’ n koepel vallen. Het kan dus allebei, maar het helpt
wel als je als klein kantoor onder een koepel valt om uitein-
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=AxL8HlX26Hs
15. Pagina 15
delijk aan de voorwaarden te kunnen voldoen. Vaak regelt
een koepelorganisatie het objectief maken van de kwali-
teitsborging, hetgeen moeilijk binnen een klein kantoor te
organiseren en te waarborgen is. ”
Vraag uit het publiek | Waarom wijken
wij af met het MGO ten opzichte van
kleine ondernemingen? Horizontaal toezicht
houdt toch juist in dat we allemaal hetzelfde
worden beoordeeld?
Van Beek: “ W aar we in afwijken is de manier waarop we
het concept wegzetten en de tools die we daarbij gebrui-
ken. Het wijkt niet af qua eindtermen; het gaat allemaal om
begrip, transparantie, vertrouwen en een aanvaardbare
aangifte. HT gaat om het nemen van verantwoordelijkheid
door bedrijven, bijvoorbeeld bij het in control komen. Waar
we zelf als Belastingdienst en toezichthouder voor gekozen
hebben, is om op de meest omvangrijke en complexe or-
ganisaties, individueel toezicht uit te oefenen. Dat is één
van de redenen waarom het concept een andere vorm
krijgt. Uiteindelijk hebben we geconcludeerd, mede vanuit
de zekerheid over de kasstromen, dat een individuele be-
handeling de beste vorm is voor dit segment.”
Publiek | Hoe verhouden de convenanten
voor de intermediairs zich tot de indivi-
duele convenanten, zijn die identiek?
Van Beek: “ Q ua tekst zijn ze niet identiek, qua eindter-
men wel. Beide moeten ze leiden tot een aanvaardbare
aangifte. Het intermediairsconvenant is primair bedoeld
voor het MKB, maar wij verwachten dat met name aan de
onderkant van het MGO segment er ook kansen zijn voor
een intermediairsconvenant.”
Kees Schaap | Remco van Wijk is verant-
woordelijk voor Digipoort van de over-
heid, waarlangs XBRL berichten kunnen wor-
den verzonden. Wat is het verband tussen
SBR/XBRL en horizontaal toezicht?
Van Wijk: “ Er is een verband gegroeid tussen horizontaal
toezicht en SBR doordat men destijds heeft gesteld dat de
verkorte winstaangifte ( vWIA) alleen in XBRL aangele-
verd zou kunnen worden. Als je op dat vlak mee wilt doen
met de vWIA, dan moet je een convenant afsluiten. Het is
natuurlijk ook zo dat SBR/XBRL in de toekomst een kan-
toor kan helpen om de mate van controle op de financiële
gegevens te verbeteren, zodat je gemakkelijker mee zou
kunnen doen aan horizontaal toezicht. Standaardisatie is
daarbij een manier om zaken gemakkelijker controleerbaar
te maken. ”
Kees Schaap | Wat is het verschil tussen
een tax control framework ( T CF ) en
AOIC?
De Kok: “ De vraag is niet ‘ W at is het TCF of wat is het
verschil met AOIC? ’ , maar ‘ W at is de norm van het kwa-
liteitsborgingssysteem in het algemeen? ’ . De Belasting-
dienst gaf al aan dat zij bezig zijn met het uitschrijven van
een handreiking voor haar medewerkers, iets wat gedeeld
gaat worden met de intermediairs. Ik kan me voorstellen
dat de norm er nog niet is, want iedereen begint enthousi-
ast met iets te documenteren en dan ontwikkelt zich die
norm in de loop der tijd. Het wordt echt zo langzamerhand
wel eens tijd om met iets naar buiten te komen. ”
Van Beek: “ Ook als de handreiking op internet komt,
denk ik dat je tevergeefs zoekt naar een norm voor TCF of
de interne beheersing. Dat komt omdat het een samenspel
is, er moet transparantie zijn en beheersing. Die twee zijn
minstens even belangrijk, maar hoe dat exact gerealiseerd
wordt, is voor ons niet van vooraanstaand belang. Als de
aangifte maar aanvaardbaar is. De vraag is ook: voor wie
doe je het, voor de Belastingdienst of voor jezelf als be-
drijf? Als je het voor je bedrijf doet dan wil je weten wat er
in je organisatie gebeurt en ga je daar dingen op inrichten
die je nodig acht voor jouw specifieke informatievoorzie-
ning. Dat verschilt per organisatie. Wat je wel vindt in die
handreiking is dat wij graag hebben dat er een leercirkel in
zit, een soort vangnet. ”
De Kok: “ Het drama van de accountancy op dit moment
is: ‘ Hoe moet mijn kwaliteitsborgingssysteem eruit zien en
hoe gaat er getoetst worden?’ . De AFM kijkt bijvoorbeeld
naar de uitwerking van checklisten en de ‘ kwalitatieve ’
weg naar de jaarrekening, terwijl jij net verkondigt dat het
jullie puur gaat om het eindproduct, de ‘ aanvaardbare
aangifte ’ . ”
Van Beek: “ W at wij toetsen is of de output uiteindelijk
aanvaardbaar is. Ik denk overigens dat dat eigenlijk het-
Standaardisatie is een manier om zaken
gemakkelijker controleerbaar te maken.
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=A5t5yU-PbOA
16. Pagina 16Pagina 16
zelfde is als wat je doet bij de controle van de jaarrekening.
Uiteindelijk richt je daar van alles voor in om te zorgen dat
die juist is. Onze visie is dat bedrijfseconomisch díe vorm
gekozen moet worden die het beste bij het bedrijf past.
Accountants en fiscalisten moeten de professionaliteit heb-
ben dit in te richten en de organisaties moeten samen met
hun adviseurs de vorm vinden die het beste past bij het
bedrijf. ”
Schaap: “ Het TCF wordt heel weinig benoemd, terwijl het
een maatregel is die wordt besproken bij de convenantge-
sprekken als maatregel voor een goede aangifte. In onze
ogen is het zo dat als het systeem goed is en werkt zoals
afgesproken, dan is dat voldoende, dan kijk je niet meer
naar de jaarrekening of aangifte bij wijze van spreken. Zo
verwachten we dat de Belastingdienst ook met een TCF
omgaat: ‘ Is deze goed, dan zal de aangifte vanzelfspre-
kend ook goed zijn ’ . Natuurlijk zal je een keer toetsen,
maar je richt je op de inhoud van het TCF. ”
Van Beek: “ Wat wij belangrijk achten in ons toezicht is de
voorinformatie. Deze voorinformatie bepaalt hoeveel werk
we moeten doen. Binnen ons toezicht kijken we naar wat
er allemaal al is gedaan door het bedrijf en door externe
partijen en waar we op kunnen steunen. Dat betekent dat
als er een accountantscontrole geweest is met een goed-
keurende verklaring we zelf minder hoeven te doen. De
bedoeling van horizontaal toezicht is om een aantal bedrij-
ven eruit te filteren, waarvan duidelijk is dat ze zelf de ver-
antwoordelijkheid kunnen nemen voor een goede aangifte,
die dat willen doen en kunnen doen. Moeten wij daar dan
al onze energie in steken om te checken of ze inderdaad
een goed TCF hebben? Nee, dat is niet de opzet van de
Belastingdienst. Waar we voor kiezen is, om vooraf te kij-
ken wat de wil is van een bedrijf en of er voldoende rand-
voorwaarden zijn om zelf de verantwoordelijkheden te ne-
men. Op het moment dat het bedrijf zegt in control te zijn,
zullen we dat heus niet zo voorbij laten gaan en met name
nog wel vragen stellen over het proces waarlangs dit is
verlopen. Ik denk dat de leercirkel daarbij ook aan bod zal
komen. We willen overal over praten, maar primair liggen
de verantwoordelijkheden bij het bedrijf. Wat we zullen
doen is periodiek op een lagere frequentie toetsen of de
aangifte inderdaad aanvaardbaar is. ”
De Kok: “ Deze situatie is een hele andere manier van
toezichthouden in vergelijking met nu. Horizontaal betekent
in dit geval dat jullie op basis van eigen beoordeling, onge-
twijfeld gebaseerd op heel veel data, een assessment uit-
voeren en het toezicht aanpassen. Ik denk dat het wel heel
erg interessant nieuws is, want dit is niet wat ik ervan ver-
wacht had. Ik denk dat iedereen rekent op een kwaliteits-
borgingssysteem hoofdstuk 1 t/m 10, sub paragrafen en
hier een vink en daar een vink. ”
Publiek | We hebben het de hele tijd
over TCF en AOIC, dan gaat het om de
intermediairs en hoe die hun processen op orde
hebben. Maar als het gaat om een aanvaardba-
re aangifte dan is het denk ik ook van belang
hoe het is georganiseerd bij het bedrijf zelf. We
hoorden net dat jullie bij de NOAB-pilot begon-
nen zijn met de ZZP ’ e r s. Je kan bij een ZZP ’
er toch niet verwachten dat hij een uitgebreide
AOIC heeft bijvoorbeeld. Hoe is dat met elkaar
te rijmen?
Berry Welten ( v oorzitter NOAB ) vanuit het publiek:
“ B elangrijk is de combinatie van de ZZP-organisatie met
de organisatie van de intermediair. Vaak zie je bij NOAB
kantoren dat ze alle financiële stukken verwerken in de
administratie. De intermediair ziet dus alles wat de klant
aanlevert. Een van de vragen die dan belangrijk is in de
relatie tussen klant en intermediair, is of het compleet is
aangeleverd. De organisatie binnen het kantoor moet dan
de zekerheid geven in de administratie. ”
Schaap: “Ik denk dat de focus op de ZZP’ e r ook voort-
komt uit de wens vanuit de Belastingdienst om grip te krij-
gen op een groot deel van die 100.000 ZZP ’ ers die er
zijn. Dat was in de tijd van de pilot heel belangrijk. ”
We willen overal over praten, maar
primair liggen de verantwoordelijk-
heden bij het bedrijf.
17. Pagina 17
Van Wijk: “Ik vind het eigenlijk wel een interessante dis-
cussie en wil graag op persoonlijke titel reageren. Eigenlijk
is hier sprake van een rule based/principle based discus-
sie. Aan de ene kant hoor ik een stukje eigen verantwoor-
delijkheid: ‘ T oon maar aan dat je in control bent ’ . Dat is
een soort marktverantwoordelijkheid die eigenlijk ook bij
systeemtoezicht hoort. Aan de andere kant heb je de be-
hoefte die dan groeit: ‘ We kunnen niet al die bedrijven
individueel gaan beoordelen ’ . Een middenweg die je vaak
ziet, is een soort referentie te geven. Ik kan me voorstel-
len dat de Belastingdienst bijvoorbeeld een referentie con-
trol framework geeft, waarin ze laten zien dat als jullie op
deze wijze werken, jullie het goed doen. Overigens zouden
brancheorganisaties daar ook een belangrijke rol in kunnen
spelen. Als je daar vanaf wilt wijken dan moet je in dat ge-
val zelf aangeven hoe je in control bent en sluit je die weg
niet af. Je zou daar dus beide behoeftes kunnen invullen.
Aan de ene kant lever je checklisten en aan de andere
kant houd je de openingen voor andere manieren van in
control zijn en innovaties. Overigens volg ik ook wel de lijn
van de Belastingdienst, het mooiste is natuurlijk een markt
die zelf de verantwoordelijkheid neemt om in control te zijn
en ook proactief aantoont hoe zij komen tot een aanvaard-
bare aangifte.”
Van Beek: “ D e vraag ‘ Wanneer is het dan goed ge-
noeg? ’ , de vraag om voorspelbaarheid, wordt nu redelijk
breed geuit. Wat we niet willen doen, is zeggen wat je dan
precies moet doorlopen. Waar we wel over nadenken is of
we een moment aan kunnen geven wanneer we ons toe-
zicht gaan aanpassen en dan valt te denken aan bepaalde
stappen die dan doorlopen zijn. Als feedback op dit eerste
horizontaal toezicht concept hebben we van de intermedi-
airs inderdaad teruggekregen dat ze graag iets concreter
zouden willen weten wanneer het toezicht dan wordt aan-
gepast, op welk moment. Het laatste punt is dat ik niet de
indruk wil wekken dat we helemaal niks met het TCF te
maken willen hebben en daar niks over zouden willen zeg-
gen. Wij willen wel kennis delen waar dat kan, maar wij
gaan niet de verantwoordelijkheid nemen voor dat TCF. Dit
is uitdrukkelijk de verantwoordelijkheid van diegene met
wie we het convenant aangaan. Er wordt ook wel eens
gevraagd: ‘ K an je mij niet aangeven wat jullie belangrijk
vinden? ’ . Als dat in vruchtbare bodem belandt dan heeft
dat zin, maar als het gevolg daarvan is dat zo ’ n lijst wordt
meegenomen en de houding ontstaat van: ‘ A ls we dit
maar geregeld hebben dan is het goed ’ . Dan heeft het
geen zin. Het gevoel van eigen verantwoordelijkheid moet
er wel blijven en als dat er is, dan is er voldoende reden
om kennis te delen met elkaar. ”
Berry Welten: “ Ik wil daar nog wel wat aan toevoegen. In
de pilot die we hebben lopen met de Belastingdienst zijn
we destijds begonnen met het beschikbaar stellen van een
handboek aan de NOAB-leden. Uit dat handboek heeft
onze commissie een aantal checklisten gefilterd specifiek
voor het horizontaal toezicht. Die hebben wij onder andere
beschikbaar gesteld aan Pro Management en gevraagd of
ze die checklisten willen inbouwen voor onze klanten, zo-
dat daar in de programma ’ s van Pro Management goed
gebruik van gemaakt kan worden. In die pilot is dat ook
doorgesproken met de mensen van de Belastingdienst.
Dat is een basis. Ik zeg niet dat het de volledigheid zal
geven van het in control zijn, maar het is een beginpunt. Je
moet samen proberen dat zaakje voor elkaar te krijgen.
Voor de middelgrote ondernemingen ligt de handreiking er
nu, maar wanneer komt die er voor het MKB? Ook voor
ons is dat een houvast, een beginpunt. De Belastingdienst
heeft het grote probleem dat ze onvoldoende mankracht
heeft om ieder bedrijf te controleren en samen moeten we
het aanvaardbaar maken, ook het kostenplaatje wat eraan
vasthangt. ”
Publiek | Het is mij nog steeds niet hele-
maal duidelijk wat het commitment is
van de Belastingdienst. Er wordt hier heel erg
gesproken over hoe een intermediair zijn orga-
nisatieprocessen moet inrichten, maar mij ont-
gaat steeds de essentie van het commitment
van de Belastingdienst vanuit horizontaal toe-
zicht. Wat kunnen wij van jullie verwachten in
vergelijking met de situatie zoals die nu is?
Van Beek: “ W at u kunt verwachten is dat wij ook volgens
het concept handelen, dus dat wij die verantwoordelijkheid
18. Pagina 18Pagina 18
die wordt genomen door intermediairs waarderen en daar
ook in ons handelen rekening mee houden. Dat betekent
dat een bedrijf dat onder horizontaal toezicht valt, daad-
werkelijk een andere vorm van toezicht krijgt van de Belas-
tingdienst dan een bedrijf dat niet onder horizontaal toe-
zicht valt. Dat bestaat bijvoorbeeld uit het toezicht, als je
het hebt over het intermediairsconvenant, dat zich mede
afspeelt rond de intermediair, waar de organisatie dus wei-
nig mee te maken heeft. Het bestaat uit een andere dicht-
heid van het toezicht. Het bestaat ook uit de proactieve
houding van de Belastingdienst. Om een concreet voor-
beeld te geven: bij het vooroverleg hadden wij in het verle-
den de neiging om eerst maar eens te kijken of het alle-
maal wel klopt wat u zei. Dat mag bij horizontaal toezicht
geen issue zijn, zodat we ons kunnen beperken tot de fis-
cale vraag die er ligt. Dat is een van de onderdelen die
ervoor moeten zorgen dat het bedrijf de Belastingdienst
krijgt die bij hem past. ”
Publiek | Waarom zegt de Belasting-
dienst niet gewoon: ‘ Met die checklis-
ten heb ik een systeemcontrole en daarop krijg
je een aangepast toezicht ’ ? Dan ga je toch
gewoon na een paar jaar nog eens langs bij het
bedrijf om te kijken of het goed gaat. Waarom
is het zo benauwd, zo ingewikkeld? Ik heb zelf
15 jaar bij de Belastingdienst gewerkt als con-
troleur. Nu heb ik een eigen advieskantoor en
ik snap überhaupt niet waarom ik me druk zou
moeten maken om horizontaal toezicht, want ik
probeer zoals iedereen altijd mijn werk goed te
doen. Wat ik wel belangrijk vind is dat je met
elkaar eens praat over kwaliteitsborging binnen
organisaties en systemen.
Van Beek: “Wij zijn er van overtuigd dat een aangifte zich
niet door een standaard checklist laat regelen. Ik denk dat
ook ieder accountantskantoor, maar ook de belastingcon-
trole vereist dat je er op een open manier naar kijkt en op
een manier die maatwerk geeft voor een organisatie. ”
Publiek | U gebruikt vaak de term aan-
vaardbare aangifte, dat roept twee vra-
gen bij mij op. Enerzijds, als ik een aanvaard-
bare aangifte indien, dan is die toch zoals die
door de Belastingdienst is gewenst? Ander-
zijds, laat die aanvaardbare aangifte nog ruim-
te open voor dingen die niet goed zijn?
Van Beek: “ D e aanvaardbare aangifte definiëren we als
aangifte zonder materiële fouten. De volgende vraag is
natuurlijk, wat is een materiële fout? Daar hebben we hele
materialiteitstabellen voor zoals wij die hanteren en die
worden ook gepubliceerd op internet. Als er achteraf toch
fouten in de aangifte blijken te zitten dan zullen we geza-
menlijk moeten kijken wat daarvan de oorzaken zijn. Stel
dat er sprake is van een onvoorzienbare fout dan zal die
wel hersteld worden, want we streven naar juiste aangiftes.
Als je vraagt hoe zit het met boetes dan wordt daarbij reke-
ning gehouden met hetgeen het bedrijf heeft gedaan ten
aanzien van voorkoming, ontdekking en herstel van de
fout. Het zou natuurlijk ook kunnen zijn dat de Belasting-
dienst een rad voor ogen is gedraaid en dan is een boete
natuurlijk wel aan de orde. ”
Publiek | Stel dat je wel gewoon je aan-
gifte juist hebt ingediend, vrij van fou-
ten, maar je weet dat de situatie een fiscaal
probleem kan geven ( b i jvoorbeeld je hebt
maar 1 opdrachtgever ) . Hoe ga je daar mee
om?
Van Beek: “ Inherent aan het concept is dat wanneer je
weet dat er een probleem kan zijn, je dan contact opneemt
met de Belastingdienst en dat in vooroverleg zekerheid
gegeven wordt over het standpunt van de Belasting-
dienst. ”
Publiek | Uiteindelijk houd je altijd klan-
ten over die niet deelnemen aan horizon-
taal toezicht, moet je die er dan uitzetten? Je
gaat het jezelf naar mijn idee alleen maar
moeilijk zitten maken als je voor de ene klant
wel volgens horizontaal toezicht werkt en de
ander niet.
Schaap: “ Het is per se niet de bedoeling dat niet-
horizontaal inhoudt dat je het verkeerd doet. Dat is heel
belangrijk om vast te stellen. Het is niet zo dat een klant
19. Pagina 19
Reageren op dit artikel? Klik hier
van een kantoor dat geen convenant heeft afgesloten geen
goede klant zou zijn. Dat is gewoon geen horizontaal toe-
zicht klant en die wordt op een andere manier benaderd.
Dan is de t-3 van toepassing en vindt een uitgebreide con-
trole plaats na drie of vier jaar. ”
Van Wijk: “Ik vind dit wel heel spannend worden, want als
jij weet dat de aangifte eigenlijk niet zo kan, maar het gaat
niet om horizontaal toezicht, dan is het natuurlijk alsnog de
bedoeling dat je een intermediair moet kunnen vertrouwen
op een aangifte zonder fouten. ”
Afsluiting Pieter de Kok | “Iemand twitterde mij voor-
afgaand aan de bijeenkomst de volgende vraag: ‘ Het feit
dat de Belastingdienst afscheid moet nemen van vele
werknemers, is dat nou het gevolg van HT of is dat de oor-
zaak van HT?’ . Verder werd mij vandaag gevraagd om
wat te vertellen over mijn beleving van het controle raam-
werk. Hoe goed de verstandhouding en het enthousiasme
ook is om het controle raamwerk neer te zetten, wat ik nu
geleerd heb is dat de hele nadruk die ik had van het TCF,
de proceskant, vastleggingskant en het transparant maken,
misschien allemaal wat overdreven is. Misschien heb ik
daar zelf ook wat te zwaar aan getild. Ik dacht dat wordt
best wel een potje stevig vechten met de fiscus over hoe je
dat gaat inrichten, hoe je dat gaat toetsen, etc. Ik denk dat
dat allemaal reuze gaat meevallen. Het vertrouwen bij de
intermediair, hoe dat ook normen technisch ingevuld moet
worden, dat kan allemaal op basis van een goede afstem-
ming met de fiscus. De echte technische control framework
discussie gaat denk ik allemaal wel meevallen, dat is mijn
take away van vandaag. Als je dan praat over de techni-
sche kant van het vraagstuk over de processen, vastleg-
gingen, toetsen, meten, rapporteren, dan zie ik dat niet zo
somber meer in. ”
REACTIES HIT-GEBRUIKERSGROEPBIJEENKOMST
Na afloop van de HIT-bijeenkomst hebben we
een aantal aanwezigen gevraagd een korte reac-
tie te geven op de bijeenkomst in het algemeen
en de gedeelde kennis ten aanzien van horizon-
taal toezicht in het bijzonder.
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=nFe0FOHWl9s
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=f7GC94jCEUE
20. Pagina 20Pagina 20
Column
In iedere editie van HIT-zine zal er een column worden geplaatst
van Pieter de Kok RA, eigenaar van Coney, een organisatie die op
zoek is naar slimme ( I T - ) o plossingen op het gebied van accoun-
ting, control en fiscaliteit. Hierin zal hij op geheel eigen wijze zijn
visie en ervaringen met u delen omtrent horizontaal toezicht.
Recent had ik het genoegen deel te
mogen nemen aan een paneldiscussie
over de impact van horizontaal toe-
zicht op de werkwijze van fiscaal inter-
mediairs. Een zaal vol professionals
die graag van de fiscus wilden horen
wat horizontaal toezicht nu feitelijk
voor hun gaat betekenen, in het bijzon-
der voor wat betreft de interne organi-
satie.
HORIZONTAAL TOEZICHT DUS
In mijn laverende rol tussen toezicht-
houders en onderneming zie ik nog
wel eens wat fout gaan. Een van mijn
professionele hobby ’ s is immers het
inrichten van ‘ i nterne controle raa-
mwerken ’ , bij voorkeur draaiende op
een real time continuous monitoring
motortje.
Stap 1 onder zo ’ n raamwerk is het
inrichten van een stevig fundament.
Het fundament is niets anders dan een
manifest, een denkkader, bestaande
uit vastlegging van inzicht in te meten
prestaties, te managen risicofactoren,
vastlegging van basisprocessen en
rollen en verantwoordelijkheden.
TERUG NAAR DE 3E HIT
BIJEENKOMST
Ik mocht die middag ook een korte
inleiding geven bij een eerder opgeno-
men interview met een fiscaal interme-
diair. In dit interview werd horizontaal
toezicht besproken vanuit het perspec-
tief van ‘ de interne organisatie ’ .
Gezien mijn eerder genoemde profes-
sionele hobby is het geen verrassing
dat ik de volgende vragen voor de
aanwezige intermediairs had geformu-
leerd: “Wat zijn de belangrijkste as-
pecten van een Tax Control Frame-
work? ”, “ Wat betekent horizontaal
toezicht in termen van risicoanalyse,
vastlegging, rapportages en transpa-
rantie? ” en “ Wat betekent het vraag-
stuk kwaliteitsborgingsysteem voor
u? ”.
Vanzelfsprekend had ik niet alle ant-
woorden en was ik uitermate verheugd
met de aanwezigheid van de fiscus in
de zaal en in het panel. Voor de fiscus
had ik uiteraard ook nog wat vragen.
“ K omt er een certificering door de
fiscus over de kwaliteit van interne
processen van fiscaal intermedi-
airs? ”, “ Komt er een toetsing achter-
af over de werking van de procedu-
res? ” , “ Hoe heftig zijn de eisen
rondom een Tax Control Framework
van een fiscaal intermediair?” .
VEEL VRAGEN, REDELIJK HELDERE
ANTWOORDEN
Om een twee uur durende panelbij-
eenkomst samen te vatten: de fiscus
gaat NIETS certificeren, komt ook niet
met kwalitatieve eisen, randvoorwaar-
den en ondergrenzen. Het is de ver-
antwoordelijkheid van de fiscaal inter-
mediair om horizontaal toezicht zo in
te steken dat het eindproduct - de fis-
cale aangifte - aanvaardbaar is. Hoe
het interne proces bij een fiscaal inter-
mediair wordt ingericht laat de fiscus
aan de markt over.
Ik zit nog midden in een uitermate po-
sitieve mailuitwisseling met de fiscus,
omdat het bovenstaande mij bijzonder
fascineert. Ik kom er zeker op terug. Ik
ben nog niet helemaal overtuigd dat
het ontbreken van een 'dwingende'
kwalitatieve beschrijving van de inter-
ne processen [het fundament] rondom
horizontaal toezicht een goede zaak is.
Zie de ontwikkelingen bij de AFM: alle
accountantskantoren moeten de 'boel'
op orde hebben, voor 200%, op straffe
IT GIET OAN
Drs. P. de Kok RA | partner bij Coney
Pieter de Kok RA
21. Pagina 21
van sancties. Niet gedocumenteerd is
niet uitgevoerd. Uiteraard , de AFM is
geen horizontaal toezicht, maar wie in
de buitenwereld begrijpt de nuance
tussen verticaal, horizontaal en scheef
toezicht? Er wordt toezicht gehouden
op zakelijke dienstverleners, dat is de
harde perceptie.
IS DE BOEL OP ORDE, DAN IS ER
VERTROUWEN
Waarom de fiscus hier zo ontspan-
nend inzit is mij nog niet helemaal dui-
delijk. Is het visie, zijn het de noodza-
kelijke bezuinigingen ( duizenden
banen worden geschrapt ) , wat drijft
nu echt horizontaal toezicht vanuit de
fiscus? Is iedereen al om of zijn er een
paar voorlopers die het leger aan be-
lastinginspecteurs nog op sleeptouw
moeten nemen? Ik wil nu precies we-
ten hoe het zit, dus zet mijn zoektocht
naar antwoorden voort.
Eerlijk is eerlijk, zeker vanuit het per-
spectief van de fiscus, mijn bovenge-
noemde overtuiging over de noodzaak
van een stevig, door de fiscus
‘ o vergedragen ’ kwalitatieve be-
schrijving van een TCF fundament, is
al minder heftig dan drie maanden
geleden. Laat de markt het maar lek-
ker zelf uitzoeken hoe zij horizontaal
toezicht organiseren. Waarom zou de
fiscus daar inderdaad zijn vingers aan
branden. Fiscale intermediairs zijn een
hele grote groep professionals bij el-
kaar, die komen er vast ook samen uit.
Toch? Op basis van het toenemende
aantal convenanten tussen fiscaal
intermediairs en de fiscus kan wellicht
nu al voorzichtig worden geformuleerd:
It Giet Oan, met of zonder fundament
en certificering.
Maar goed, dan hebben we ook nog
het fenomeen horizontaal toezicht tus-
sen de fiscus en grotere ondernemin-
gen. Individuele convenanten,
gentlemen ’ s agreement met onder-
nemingen. Een ander verhaal, maar
ook hier lijkt te gaan gelden dat de
fiscus geen kwalitatieve handreikingen
gaat geven. Het gaat niet voor keur-
meester spelen. Tax Control Frame-
works worden aan de deskundigheid
van de markt overgelaten. Kansen
voor Coney voor een creatieve en zin-
volle invulling hiervan, doorspekt met
gogme en data-analyse technieken.
Drs. Pieter de Kok RA
partner bij Coney - gespecialiseerd in
het ‘ in control’ vraagstuk, risicoma-
nagement en data-analyse.
Reageren op dit artikel? Klik hier
Volg Coney via:
http://twitter.com/coneynl
www.coney.nl
http://nl.linkedin.com/pub/drs-
pieter-de-kok-ra/2/563/27
22. Pagina 22Pagina 22
HORIZONTAAL TOEZICHT: WAT IS “IN CONTROL ZIJN”?
Dhr. H.A.M. Roosendaal MBA MCM | EFK Belastingadviseurs, fiscale specia-
listen voor overheids- en non-profit organisaties die zich in het horizontaal
toezicht voornamelijk bezighouden met de begeleiding van gemeenten.
Henk Roosendaal
In control zijn is niet hetzelfde als een verkla-
ring van goedkeuring. In dit artikel wordt een
pragmatische start geschetst om fiscaal in con-
trol te komen waarbij een convenant horizontaal
toezicht als extra bonus kan worden binnen ge-
haald.
In control zijn is greep hebben op administratieve processen
in een organisatie. Een organisatie die in control is, komt bij
een controle door de Belastingdienst financieel niet gauw
voor verrassingen te staan. Overheden en non-profit organi-
saties die niet of niet volledig in control zijn, krijgen vaak te
maken met onverwachte fiscale correcties en naheffingen.
Een situatie die zowel onwenselijk is en voorkomen kan
worden.
FISCALITEIT MEENEMEN IN CONTROLEPROCESSEN
(WAARONDER SINGLE AUDIT)
Fiscalist Bert Nienhuis van EFK Belastingadviseurs: “ Wij
zeggen: zorg dat fiscaliteit deel uitmaakt van de controlepro-
cessen van de gemeente. Weet wat de fiscale risico ’ s zijn,
dek ze af en zorg dat je fouten in de administratie meteen
kunt herstellen. Geen of een onjuiste behandeling van fisca-
liteit kan een gemeente namelijk veel geld kosten. ”
Belangrijk is de fiscaliteit in controleprocessen te betrekken.
Daarbij moeten de mensen niet worden vergeten. Nienhuis:
“ A ls fouten in een geautomatiseerd proces worden ont-
dekt, moet je je afvragen hoe die fouten zijn ontstaan. Dan
kom je soms ook bij mensen terecht. Waarom maken zij die
fouten? ” Onderdeel van het traject omvat dus ook het op-
leiden van medewerkers zodat het fiscale bewustzijn in de
organisatie wordt vergroot. Nienhuis: “ Wil een traject om in
control te komen slagen dan moeten de neuzen in een or-
ganisatie allemaal dezelfde kant op staan. Er is dus meer
nodig dan alleen opleiden. ”
WAAR TE BEGINNEN?
In control komen of een eerste stap naar horizontaal toe-
zicht, begint bij EFK Belastingadviseurs meestal met een
onderzoek naar de financiële vastleggingen in een recent
jaar. Dat kan globaal, middels een steekproef van enkele
dossiers of uitgebreid via nacalculatie van de hele admini-
stratie. En of er nu wel of niet een convenant met de Belas-
tingdienst wordt getekend, dit onderzoek levert altijd voorde-
len op. Dit kan enerzijds een financieel voordeel zijn, maar
veelal geeft het de organisatie ook meer inzicht in de wer-
king van haar eigen geautomatiseerd systeem.
Het globale onderzoek wordt uitgevoerd aan de hand van
een statistische significante steekproef. Deze steekproef
hoeft slechts betrekking te hebben op een selectief deel van
de organisatie en over een beperkte periode om toch een
beeld te krijgen van mogelijke risico ’ s en kansen op nog te
behalen voordelen die er zijn. De toetsing richt zich met
name op die delen van organisatie en besluitvormingspro-
cedures die per direct de meeste fiscale risico ’ s veroorza-
ken. Er wordt inzicht verkregen in die gebieden waar de
‘ v inger in de dijk ’ kan worden gestopt of ‘ d amage con-
trol ’ kan worden toegepast. Herkenbare risico ’ s kunnen
zich dan niet bij herhaling blijven voordoen. Denk hierbij aan
besluiten met betrekking tot kredietaanvragen, bestekken,
subsidies en/of conceptbesluiten. Deze zogenoemde nul-
meting geeft onder andere inzicht in:
1. de status van het huidige fiscale bewustzijn binnen de
organisatie;
2. de fiscale risico ’ s die gelopen worden;
3. Wat de minimaal noodzakelijk te bereiken situatie zou
moeten zijn;
4. Wat de gewenste ( optimale) situatie dient te zijn.
Artikel
23. Pagina 23
Reageren op dit artikel? Klik hier
HORIZONTAAL TOEZICHT
In control zijn is niet gelijk aan horizontaal toezicht. Horizontaal
toezicht is een omgangsvorm met de Belastingdienst. Daarvoor is
ook een zekere mate van in control zijn nodig. Maar een conve-
nant heeft als nadeel dat spelregels rond fiscaliteit veelal door de
Belastingdienst worden bepaald. Nienhuis: “ Organisaties zullen
bij de fiscale behandeling van projecten geneigd zijn de standpun-
ten van zijn Belastingdienst te volgen. Dat beperkt de onderhan-
delingsruimte bij de behandeling van de fiscaliteit en kan - met
name voor omvangrijke projecten - gevolgen hebben voor de be-
stedingsruimte.” Verstandiger is gedegen de eigen organisatie
fiscaal in te richten, het zogeheten Tax Control Framework (een
onderdeel van de beschreven AOIC ), dit af te stemmen met de
Belastingdienst en zelf regie te voeren. En of nu begonnen wordt
met een nacalculatie van de afgelopen boekjaren of een steek-
proef, ervaring leert dat beide aanvangsroutes altijd voordeel op-
leveren voor gemeenten. Aan u de keuze!
http://twitter.com/henk _roosendaal/
statuses/15728315096
www.efkbelastingadviseurs.nl
info@efkbelastingadviseurs.nl
Originele bron:
http://financieel.infonu.nl/belasting/61326-
horizontaal-toezicht-wat-is-in-control-zijn.html
24. Pagina 24Pagina 24
Verslag Op donderdag 9 september jl. heeft de "XBRL coming out party" plaatsgevonden, een
gezamenlijk initiatief van het programmabureau NOiV, het SBR programma, XBRL Ne-
derland en het Forum Standaardisatie. Deze bijeenkomst had tot doel de bezoekers bij
te praten over de XBRL-standaard. Het werd een inhoudsvolle bijeenkomst die door ca.
100 bezoekers is bijgewoond. Hier een verslag.
Na een openingswoord van dagvoorzitter Willem Geijtenbeek
( n amens XBRL Nederland) , waarin onder meer ingezoomd werd
op het belang van XBRL en het toenemende gebruik van XBRL in
het buitenland, was het de beurt aan Nico Westpalm van Hoorn en
Steven Luitjens ( directeur van Logius ) . Aan de hand van een
aantal vragen werden zij door Willem Geijtenbeek ‘ uitgehoord ’ ,
bijvoorbeeld over de werkzaamheden en rol van het College en
Forum Standaardisatie en Logius. Ook werd stilgestaan bij de voor-
delen voor de overheid door een keus voor de XBRL-standaard.
Die voordelen zijn er zeer zeker, zo schetste Luitjens.
“ Standaardisatie in gegevenshuishouding en processen maakt de
uitvoering bij overheidsorganisaties stellig eenvoudiger en efficiën-
ter. En bovendien bestaan er ook nogal wat financiële verantwoor-
dingsverplichtingen voor overheidsorganisaties aan elkaar. De slot-
vraag van Geijtenbeek ging over wanneer XBRL voor het duo een
succes is. Wat Westpalm van Hoorn betreft is dat het geval als het
begrip zo ’ n vanzelfsprekendheid is geworden dat niemand de
afkorting XBRL nog in zijn mond neemt. Steven Luitjens benadruk-
te dat het wat hem betreft nu ook écht moet gaan gebeuren.
COMING OUT PARTY RONDOM XBRL STANDAARD
HANS VERKRUIJSSE
In een humorvolle en bevlogen presentatie ging Verkruijs-
se, die eerder betrokken was bij een aantal voorlopers
van XBRL, onder meer in op de overload aan informatie
die vaak hangt aan jaarrekeningen en fiscale aangiftes
( “ C irca 70 procent van de rapportages wordt handmatig
opgesteld ” ) . “ D at moet anders ” , aldus Verkruijsse,
die ook het ‘ e enrichtingsverkeer ’ aan de kaak stelde.
“ W ij denken precies te weten wat al die stakeholders
aan informatie willen hebben. Dat kan natuurlijk niet. ”
Verkruijsse is er verder van overtuigd dat standaardisatie
een ongelooflijke impact zal hebben op de bestuurlijke
informatievoorziening. “ Daarbij zal steeds meer de na-
druk komen te liggen op de dialoog. ” Tot slot onder-
streepte Verkruijsse in zijn presentatie nogmaals het be-
lang van standaardisatie, ook al vanwege het feit dat
steeds meer organisaties ( zoals de Nederlandse Zorg-
autoriteit, Belastingdienst, Bureau Financieel Toezicht, of
het HOI Instituut voor media auditing ) een keus maken
voor papierloze, elektronische transactieverwerking.
DRIE-GESPREK MET STEVEN LUITJENS EN NICO WESTPALM VAN HOORN
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=fSYSzA1NgQA
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=EkAUhJEj_K8
25. Pagina 25
ROB KUIPERS
Rob Kuipers is sinds een jaar Rijksregisseur van SBR. In een 20-
minuten durende presentatie maakte Kuipers onder meer de sa-
menhang en het verschil duidelijk tussen XBRL en SBR. “ XBRL
is slechts één van de standaarden binnen SBR ” , aldus Kuipers,
die verder aangaf een aantal zaken te willen bereiken met SBR.
“ H et moet onder meer leiden tot een vermindering van rapporta-
ge- en administratiewerk. Daarnaast moet het leiden tot een bete-
re kwaliteit en minder fouten, meer zekerheid over de ontvangst
van verplichte rapportages, en ook moet het leiden tot efficiency-
voordelen ( eenmalig inrichten, meervoudig gebruik ). ” In zijn
presentatie benadrukte Kuipers dat het tot nu toe vrij rustig is
rondom SBR, maar dat “ het nu wel moet gaan groeien. ” Dat
kan ook, aldus de SBR-Rijksregisseur, want uitvragende partijen
( z oals de Belastingdienst, de Kamers van Koophandel en het
Centraal Bureau voor de Statistiek ) zijn klaar voor ontvangst.
Bovendien zijn diverse leveranciers van software en portals
“ S BR-enabled ” , en neemt ook het volume aan rapportages toe.
Kuipers gaf aan niet uit te sluiten dat op korte termijn verplichtstel-
ling voor een aantal stromen bekend wordt gemaakt.
FRANS HIETBRINK
Een van de ( uitvragende ) partijen die relatief veel te maken
heeft met XBRL, is de Belastingdienst. Namens die organisatie
was het Frans Hietbrink, projectcoördinator XBRL, die een pre-
sentatie gaf over het gebruik van XBRL in de praktijk. Hij ging
onder meer in op verschillende ontwikkelingen ( zoals globalise-
ring en toename van de complexiteit ) en de gevolgen daarvan.
Hietbrink liet verder zien dat de in 2004/2005 begonnen werk-
zaamheden inmiddels hebben geleid tot ( e nig ) resultaat. “Een
aantal stromen is in productie, er is sprake van doorontwikkeling
van de infrastructuur, en ook is een verbetering merkbaar met
betrekking tot het gebruik van XBRL in relatie tot dienstverleners
en software-ontwikkelaars. ”
PAUL SNIJDERS
Paul Snijders, vice-voorzitter XBRL Nederland, ging in zijn pre-
sentatie onder meer in op het gebruik van XBRL bij decentrale
overheden ( g emeenten, waterschappen en provincies ). “ E en
aantal van hen heeft gezegd: ‘ w ij gaan het gebruiken ’ . Niet als
pilot, maar gelijk in het echt en volledig ” , aldus Snijders, die ook
een aantal bevindingen wat betreft XBRL op een rijtje zette. De
gemeenten beschouwen de nieuwe rapportage-eisen als lastig
omdat het vaak een herinrichting van het financiële systeem vergt
en daarnaast beschouwd wordt als een extra administratieve last.
Als voordelen werden onder meer genoemd tijdbesparing; meer
efficiency en gemak; en betrouwbaarder gegevens. Wat betreft de
nabije toekomst had Snijders een aantal ‘ a anbevelingen’ .
“ A ansluiten bij SBR, luisteren naar de gebruiker en het uitfase-
ren van andere formaten. ”
Tekst: Frits de Jong (frits.jong@noiv.nl )
Lees volledig verslag op de website van NOiV :
https://noiv.nl/actueel/nieuws/2010/09/10/inhoudsvolle-
coming-out-party-rondom-xbrl-standaard/
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=U9HEKPbUoqw
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=cCJyc1U5WV8
Klik op de afbeelding om de video direct af te spelen of bekijk
deze hier: http://www.youtube.com/watch?v=rn2u15L73Lc
26. Pagina 26Pagina 26
"Gelijkheid fiscale
gesprekpartners in
Nederland innovatie
van formaat" - Inter-
view Theo Poolen,
directeur-generaal van de
Belastingdienst
31-08-2010 • Financieel Management
Een Belastingdienst heeft formeel de
comfortabele positie om rustig te
wachten op de aangifte en zich daar-
na eens in de situatie van de belas-
tingplichtige te verdiepen. Die handel-
wijze kan leiden tot veel extra werk
en inefficiëntie voor de fiscus én de
belastingplichtige. In het huidige, in
complexiteit toenemende fiscale
speelveld waarin Belastingdienst, tax
directors en CFO's zich bewegen, is
het vijf jaar geleden gestarte horizon-
taal toezicht een innovatie van for-
maat. Theo Poolen, plv. directeur-
generaal van de Belastingdienst en
mede initiator van deze vernieuwing,
geeft zijn visie op de huidige praktijk
waarin professionele samenwerking
en vertrouwen centraal staan.
Lees meer Reageer
Adviseurs vrezen voor ver-
zwakte Belastingdienst
02-09-2010 • Financieel Dagblad
Forse bezuinigingen op de Belasting-
dienst zijn niet in het belang van Ne-
derlandse ondernemers, zo waar-
schuwen de belastingadviseurs.'Wij
zijn bang dat de kwaliteit en de capa-
citeit bij de fiscus hierdoor sterk wor-
den aangetast', zegt NOB-voorzitter
Henk Koller. Koller wil het misver-
stand uit de wereld helpen dat het
grote bedrijfsleven alleen maar voor-
deel heeft van een zwakke fiscus.
'Onze klanten hebben baat bij een
stabiele, efficiënte en snel opereren-
de Belastingdienst. Niet bij een on-
derbemande, onervaren, twijfelende
fiscus. Horizontaal toezicht werkt
goed. De controletaak van de fiscus
wordt voor een deel overgenomen
door de belastingadviseurs. Dat legt
de branche geen windeieren, maar
de grens is wel in zicht. Verdere per-
sonele bezuinigingen gaan ten koste
van de kwaliteit. ’
Lees meer Reageer
Fiscale dienstverleners teke-
nen convenant horizontaal
toezicht
30-09-2010 • Belastingdienst
Verschillende fiscale dienstverleners
zetten onlangs hun handtekening
onder een convenant met de Belas-
tingdienst. Hiermee tekenen zij voor
samenwerking op het gebied van
toezicht. De samenwerking is geba-
seerd op wederzijds vertrouwen, be-
grip en transparantie, waarbij de kwa-
liteit van de fiscale aangifte centraal
staat. De Belastingdienst sloot een
convenant met:
• VDGC Accountants en Belasting-
adviseurs
• Bloemendaal-Ruigrok Accountants
en Adviseurs
• Wiedijk Accountants
• Zirkzee-groep
• Bilanx Accountants en Adviseurs
• Van Noord Accountants en Belas-
tingadviseurs
• Hoendervangers & Luijkx Accoun-
tants en Belastingadviseurs
Lees meer Reageer
Giljam Aarnink, Ernst &
Young: "Accountant moet
meer kennis delen"
30-09-2010 • Financieel Management
Accountants moeten beter communi-
ceren met de buitenwereld en cliën-
ten. Zij beschikken over waardevolle
informatie voor bestuurders, toezicht-
houders en beleggers. Door deze
bevindingen binnen de mogelijkhe-
den die er zijn te delen, kan de waar-
de van de werkzaamheden van de
accountant beter worden ontsloten en
benut.
Lees meer Reageer
Intermediairsconvenanten en
metatoezicht: wie het weet
mag het zeggen
29-10-10 • Plein+
Het fiscale landschap verandert met
grote vaart. Horizontaal toezicht heeft
ook in het mkb-segment een vaste
plaats gekregen. Dit neemt echter
niet weg dat er nog vele vragen zijn
en dat de toekomst vooralsnog onge-
wis blijft. Er komt steevast de vraag
op hoe het ‘ m etatoezicht ’ er con-
creet uit ziet, wat de frequentie is, bij
wie het plaatsvindt ( intermediair of
klant ), aan welke normen een con-
venantsaangifte moet voldoen en of
er verschillen tussen regiokantoren
kunnen bestaan. Het is opmerkelijk
dat convenantpartijen nog steeds
geen helder beeld hebben wat het
‘ m etatoezicht’ inhoudt en uiteinde-
lijk zal betekenen voor de klant. De
klant zal willen weten welke keuzes
er zijn, wat de voor- en nadelen zijn
van een convenant en hoe het verti-
cale en horizontale ( meta ) toezicht
zich tot elkaar verhouden.
Lees meer Reageer
HITnieuws
Wij hebben voor u een aantal interessante nieuwsberichten omtrent hori-
zontaal toezicht van de afgelopen tijd geselecteerd. Wilt u het volledige
artikel lezen, dan verwijzen wij u door naar de oorspronkelijke bron,
waarvan de link onderaan het bericht is te vinden. Tevens moedigen wij u
aan om een bijdrage te leveren aan de kennisoverdracht en nieuwsgaring
door enerzijds dieper in te gaan op het nieuws en anderzijds zelf interes-
sante artikelen aan te leveren die u tegenkomt.
Wilt u reageren op het nieuws,
klik dan op de ‘ r eageer-link’
die u doorlinkt naar het
betreffende discussietopic
op LinkedIn. Wilt u een artikel
delen, dan kan dat hier.
27. Pagina 27
Jvb038 Controle op onderwijs kan minder, maar vraagt grote
eigen verantwoordelijkheid van datzelfde onderwijs. Horizontaal
toezicht mogelijk maken.
Lionh2 Vanmiddag een afspraak met de belastingdienst over
horizontaal toezicht en BTW op subsidies. Benieuwd wat daar
uitkomt
PM_Software Provincie Noord-Brabant wil na gehouden proef
nu verder met terughoudend (horizontaal) toezicht op gemeen-
ten http://ow.ly/2kLcg
taxperience_nl Horizontaal toezicht kan de administratieve las-
tendruk bij woningcorporaties agv de (integrale) VPB-plicht
sterk verminderen (RK)
ConeyNL Het is tijd dat er wat sterke leiders bij het #NIVRA
opstaan en 'vooraf' gaan communiceren met #toezichthouders
ipv 'achteraf' reageren!
ConeyNL Veel banen weg bij de fiscus, is Horizontaal Toezicht
oorzaak, of Horizontaal Toezicht aanleiding, benieuwd, binnen-
kort 3e HIT bijeenkomst!
Mischa_at_SF Zorgen om kwaliteit belasting inspecteurs http://
ow.ly/2yoaG, toch wel vervelend als je veel overleg wilt voeren
ihkv Horizontaal Toezicht
Auditing http://bit.ly/cXPxbg : horizontaal toezicht = vertrou-
wen. Het AFM rapport getuigt daar niet van....
MarcelFierens 15 september tekenen we als Van Noord het
convenant Horizontaal Toezicht met de Belastingdienst. Weer
een kwaliteitsslag gemaakt!
Jeroentruin Interessant college gehad van de hoofd belasting-
zaken TNT; horizontaal toezicht zorgt voor zekerheid en vroeg-
tijdige beslissingen
Innovatiebox kunnen problemen toeslag kinderopvang http://
bit.ly/cFejGK zijn weerslag hebben op horizontaal toezicht pro-
gramma van de belastingdienst?
HelmaNoordwijk Bijeenkomst horizontaal toezicht. veel discus-
sie. Loyaal naar klant of belastingdienst? Of beiden?
Accountancynws Pro Management komt met vWIA-module
http://bit.ly/b9sSbI
PM_software Bekijk ook onze demovideo voor PM-vWIA, de
oplossing voor het indienen van de verkorte winstaangifte in
XBRL http://ow.ly/2L51M
ConeyNL Horizontaal Toezicht - nog veel ruis op de lijn en wat
betekent dit eigenlijk voor klein MKB. Een korte blog & artikel
http://bit.ly/bZx00q
Hpvisscher Vanmorgen compliance gesprek met fiscus inzake
horizontaal toezicht. Zojuist gesprek interne audit in kader ISO
certificering.
WietsmaJ @jcdejager Hier leg ik uit waarom de nwe werkkos-
tenregeling doelstellingen duurzaamheid+Horizontaal Toezicht
ondermijnt http://cot.ag/abfOpN
WietsmaJ Vanochtend met De Belastingdienst doorgesproken
over convenant Horizontaal Toezicht voor een van onze rela-
ties.Positief gesprek en resultaat
PM_Software Horizontaal Toezicht: Wat is “In control zijn”?
http://ow.ly/2MOC5 @henk_roosendaal schetst pragmatische
start om in control te komen
Maaltand In Gorssel voor een bijeenkomst van onze huis-
accountant over horizontaal toezicht. #belastingdienst
Tasja @maaltand Jeemig, wat is dat nu weer? Horizontaal
toezicht? :-D
Buffalo_Neil @maaltand we zetten een stretcher voor je neer...
#horizontaaltoezicht
Sanderroald72 Bijeenkomst belastingdienst over horizontaal
toezicht. In 2011 is doel 10% conv.aangiften. Is ambitieus schat
ik in gezien vrijwilligheid
PeterNoordhoek Gesprek met een inspectie over langere ter-
mijn ontwikkelingen. Horizontaal toezicht lijkt teveel op verticaal
toezicht.
Innovatiebox belastingdiensten worden aggresiever bij belas-
tingheffing multinationals http://bit.ly/8X124x zet dit horizontaal
toezicht onder druk!?
PM_Software Een mosselconvenant! Klinkt fantastisch natuur-
lijk http://ow.ly/31m3q #horizontaaltoezicht #htoezicht
Hieronder vindt u een selectief overzicht van de Twitter-aandacht voor horizontaal toezicht van de afgelopen maanden. Wilt u
constant op de hoogte blijven van al het nieuws over horizontaal toezicht, volg ons dan ook op Twitter.
Pro Management:
http://twitter.com/PM _Software
28. Pagina 28Pagina 28
HITinbeeld
VERSLAG HIT-GEBRUIKERSGROEPBIJEENKOMST
DHR. A.C. MEENHUIS
Collega-intermediair aan het woord
Op deze pagina treft u een overzicht van videofragmenten
van de HIT-gebruikersgroepbijeenkomst.
http://www.youtube.com/watch?v=xW6pSh6xu-c
http://www.youtube.com/watch?v=2nei397XdGE
http://www.youtube.com/watch?v=A5t5yU-PbOAhttp://www.youtube.com/watch?v=AxL8HlX26Hs
http://www.youtube.com/watch?v=tGMYTGlRUXk
http://www.youtube.com/watch?v=aV2JXxR3gto
29. Pagina 29
COMING OUT PARTY
http://www.youtube.com/watch?v=f7GC94jCEUE
http://www.youtube.com/watch?v=fSYSzA1NgQA
http://www.youtube.com/watch?v=U9HEKPbUoqw http://www.youtube.com/watch?v=cCJyc1U5WV8
http://www.youtube.com/watch?v=EkAUhJEj _K8
http://www.youtube.com/watch?v=rn2u15L73Lc
http://www.youtube.com/watch?v=nFe0FOHWl9s