1 Temmuz 2012'de yürürlüğe giren Yeni Borçlar Kanunu'ndaki, sözleşme hukukunu ilgilendiren en önemli yeniliklerden biri genel işlem koşulları başlığı altındaki hükümlerdir. Tip sözleşmelerle ilgili bu yeni kuralları İstanbul Barosu Staj Eğitim Merkezi'nde stajyer avukatlara anlatırken kullandığım slaytları sizinle paylaşıyorum.

1. Yeni Borçlar Kanunu’nda
GENEL İŞLEM KOŞULLARI
(TİP SÖZLEŞMELER)
Av. Dr. Umut Yeniocak

2. Av. Dr. Umut Yeniocak2
Genel İşlem Koşulları
Konunun Önemi ve İlgili Kavramlar
 Sözleşme Özgürlüğü
 Bireysel Sözleşme
 Seri üretim ve yarattığı ekonomik işleyiş
 Matbu, Tip, Standart, Formüler, Kitlesel
Sözleşme, iltihaki (katılmalı) Sözleşme

3. Av. Dr. Umut Yeniocak3
Mevzuatımızda
Genel İşlem Koşulları
 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 6
 Banka ve Kredi Kartları Kanunu m. 24
 Sermaye Piyasası Kurulunun Aracılık
Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar
Tebliği m. 47/3

4. Av. Dr. Umut Yeniocak4
ÖRNEK
“Şirket; İşletmecinin kendisine olan borçlarını zamanında
ödememesi hâlinde, işbu Sözleşmenin kendisine tanıdığı
tüm hak ve yetkilerini istediği herhangi bir zamanda
kullanmak hakkı ayrıca saklı kalmak üzere, o hak ve
yetkilerini kullanmayı dilerse bir süre erteleyerek,
İşletmecinin bazı imkanlarını kullandırmaktan kısmen veya
tamamen vazgeçebilir ve istediği uygulamayı başlatabilir.
İşletmeci böyle bir uygulamaya itiraz etmeyeceğini ve hiçbir
hak talep etmeksizin aynen uyacağını kabul ve taahhüt
eder.”

5. Av. Dr. Umut Yeniocak5
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi
07.04.2008, 5324/5974
“Kural olarak ekonomik bakımdan zayıf, güçsüz
kişilerin karşı tarafça önceden hazırlanan genel
işlem şartına katılma yolu ile girdikleri sözleşme
ilişkilerinde edimler arasında dengesizlik bulunduğu
takdirde; sözleşmenin aynen ifası borçlunun
ekonomik varlığını önemli ölçüde etkilemekte ise,
hakim özel hukuk düzeninin çerçeve hükümleri
yoluyla sözleşmeye müdahale edebilir.”

6. Av. Dr. Umut Yeniocak6
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi
02.06.1998, 4263/6098
“Prensip olarak Türk Hukukunda genel işlem
şartlarını (veya iltihaki sözleşmeyi) önceden idari
kontrolünün veya sonradan yargı kontrolünün
yapılmasını öngören bir yasal düzenleme mevcut
değildir. Bu durumda genel işlem şartlarındaki
(GİŞ) kayıtların kontrolü, ancak dava halinde
özellikle kayıtların yorumu, tamamlanması ve
değiştirilmesi veya geçersiz sayılması Hakimin
görevine dahil olmaktadır.”

7. Av. Dr. Umut Yeniocak7
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
04.12.1996, 3–717/850
“Yukarıdaki sözü edilen genel işlem şartında
yer alan koşul, açık ve anlaşılabilir olduğundan,
birden çok anlama gelmeyen, alışılmış olanın
dışında bulunmayan bir kayıttır. Aksi takdirde,
sözleşenlerin karşılıklı çıkarlarını adil ve
hakkaniyete uygun olarak denkleştirmeyen,
müşterinin çıkarlarını girişimci (müteşebbis)
yararına kısıtlayan şartlar geçersiz olmak
durumunda kalacaktır.”

8. Av. Dr. Umut Yeniocak8
Yargıtay 13. Hukuk Dairesi
18.03.1996, 1734/2495
“…mahkemeler, somut olayın kendine özgü
verileri ve koşullarının gerçekleşmesi halinde ve
yasal genel kurallar çerçevesinde; dikkati özel
olarak çekilmeksizin sözleşmeye konan ve
alışılmamış şartlarda, tüketiciyi bağlı tutmamalı ve
hükümsüz saymalıdır. En önemlisi, yargı kararları
ile tüketicinin bu yolda korunması hukuk devleti ve
sosyal adaletin bir gereği kabul edilmelidir.”

9. Av. Dr. Umut Yeniocak9
Genel İşlem Koşullarının Unsurları
Bir sözleşmenin;
 Önceden,
 Çok sayıda benzer sözleşme ilişkisinde
kullanılmak üzere,
 Tek taraflı olarak hazırlanması ve
 Müzakere edilmeden kurulması hâlinde,
genel işlem koşulu vardır diyebiliriz.

10. Av. Dr. Umut Yeniocak10
Genel İşlem Koşulları
 Genel Olarak (m. 20)
 Yazılmamış Sayılma (m. 21)
 Yazılmamış Sayılmanın Sözleşmeye Etkisi (m. 22)
 Yorumlanması (m. 23)
 Değiştirme Yasağı (m. 24)
 İçerik Denetimi (m. 25)

11. Av. Dr. Umut Yeniocak11
Genel Olarak (BK m. 20)
Tanım: Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken
düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede
kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak
karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir.
 Sözleşmenin şekli önemsizdir.
 Sözleşme metinlerinde değişiklikler yapmak, sonucu
etkilemez. Sözleşmelerin ortak amacına bakılır.
 Sözleşmeye yazılan, “okudum, anladım” ibareleri, ya da
müzakere edildiğine ilişkin ifadeler yeterli değildir.
 Bu kurallar, kamu kurumları ya da bankalar gibi imtiyazlı
kurumlar için de uygulanır.

12. Av. Dr. Umut Yeniocak12
Genel İşlem Koşullarının Denetimi
(Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi)
 Yürürlük Denetimi (Kapsamın Belirlenmesi)
 Yorum Yoluyla Denetim (Düzeltilmesi)
 İçerik Denetimi (Geçersizlik Yaptırımı)

13. Av. Dr. Umut Yeniocak13
Sözleşme Hükmünün Yazılmamış
Sayılması (Sözleşmeden Çıkarılması) (BK m. 21)
 Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem
koşullarının sözleşmenin kapsamında
kalabilmesi için, bu koşullar hakkında karşı tarafa
açıkça bilgi verilmesi, bunların içeriğini öğrenme
imkânı sağlanması gerekir.
 Aksi hâlde, genel işlem koşulları yazılmamış
sayılır. Hâkim, o hükümleri sözleşmeden çıkarır.
 Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı
olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.

14. Av. Dr. Umut Yeniocak14
Yazılmamış Sayılmanın Sözleşmeye
Etkisi (BK m. 22)
 Hâkim tarafından, sözleşmede herhangi bir
hükmün ya da hükümlerin yazılmamış sayılması
hâlinde, bu sözleşmeyi hazırlayan taraf,
sözleşmenin tamamının geçersiz hâle geldiğini
ileri süremez.
 Hâkim, bazı hükümlerin yazılmamış sayılması
sebebiyle sözleşmede oluşan boşluğu kendisi
dolduracaktır.

15. Av. Dr. Umut Yeniocak15
Anlamı Belirsiz Sözleşme Hükümlerinin
Yorumlanması (BK m. 23)
 Genel işlem koşullarında yer alan bir
hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya
birden çok anlama geliyorsa, sözleşmeyi
düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın
lehine yorumlanır.

16. Av. Dr. Umut Yeniocak16
Tek Taraflı Değiştirme Yasağı (BK m. 24)
 Genel işlem koşullarının bulunduğu bir
sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek
yanlı olarak, sözleşmenin bir hükmünü
karşı taraf aleyhine değiştirme ya da yeni
düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar
yazılmamış sayılır.

17. Av. Dr. Umut Yeniocak17
İçerik Denetimi (BK m. 25)
 Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına
aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun
durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler
konulamaz.
 Konulursa, hâkim bunların geçersizliğine karar
verebilecektir.

18. 6102 Sayılı Yeni Ticaret Kanunu
m. 55/1/a/12
 İşletmesine ilişkin faaliyetleri çerçevesinde,
taksitle satım veya tüketici kredisi sözleşmeleri
sunan veya akdeden ve bu bağlamda
sözleşmenin konusu, fiyatı, ödeme şartları,
sözleşme süresi, müşterinin cayma veya fesih
hakkına veya kalan borcu vadeden önce ödeme
hakkına ilişkin eksik veya yanlış bilgiler içeren
sözleşme formülleri kullanmak.
Av. Dr. Umut Yeniocak

19. Av. Dr. Umut Yeniocak19
6102 Sayılı Yeni Ticaret Kanunu
m. 55/1/f. bendi
f) Dürüstlük kuralına aykırı işlem şartları
kullanmak. Özellikle yanıltıcı bir şekilde diğer
taraf aleyhine;
1. Doğrudan veya yorum yoluyla uygulanacak
kanuni düzenlemeden önemli ölçüde ayrılan,
veya
2. Sözleşmenin niteliğine önemli ölçüde aykırı
haklar ve borçlar dağılımını öngören, önceden
yazılmış genel işlem şartlarını kullananlar
dürüstlüğe aykırı davranmış olur.

20. TEŞEKKÜRLER
www.yeniocak.av.tr
umut@yeniocak.av.tr
twitter.com/UmutYeniocak
linkedin.com/Av. Dr. Umut Yeniocak