Fishery and animal husbandry - for finance, subsidy & project related support contact - 9861458008

3. cêLý iμûK
gâú iZýaâZ iûjê, @ûAGGiþ
Kcòg^e Z[û gûi^ iPòa
c›ý I _gê iμ aòKûg aòbûM
IWÿògû, bêaù^gße
iμûK
gâú @ùgûK Kêcûe iûjê, @ûAGGiþ
Kcòg^e Z[û ^òùŸðgK
_âûYú _ûk^ I _âûYú PòKò›û ^òùŸðgûkd, IWÿògû, KUK
gâú aò¾êâiû _Šû
^òùŸðgK, c›ý ^òùŸðgûkd, IWÿògû, KUK
iμû^ûcŠkú
W. aûiêùa iê^û^ú
GiþWòbòI (ùeXÿûùLûf), iàûAfþ (SMILE), flàúiûMe, bêaù^gße
W. akeûc iûjê
eòiyð @ûiòÁû•, ùR÷a UòKû C_ôû^ ùK¦â, bêaù^gße
W. aúeKòùgûe _eòWÿû
iìP^û @]ôKûeú, _âûYú _ûk^ I _âûYú PòKò›û ^òùŸðgûkd, IWÿògû, KUK
gâúcZú ccZû cjû_ûZâ
K^òÂ c›ý @]ôKûeú, c›ý ^òùŸðgûkd, KUK
gâú _âgû« _…^ûdK
c›ý iõ_âiûeY @]ôKûeú, c›ý ^òùŸðgûkd, KUK
Rúa^]ûeû

4. Muralidhar Bhandare

6. Damador Rout

8. Rabi Narayan Senapati I.A.S.
Agriculture Production Commissioner
MESSAGE
I am delighted to know that "Jeevan Dhara", a compendium of suc-cess
stories related to Fisheries & ARD Sector will be released on the
auspicious occasion of "Krushi Mahotshav 2011" .
I am confident that such publication will encourage the millions of
farmers engaged in Livestock & Fishery Sectors in our State.
I wish all success of "Krushi Mahotshav 2011" and publication of
the compendium "Jeevan Dhara" .
(Rabi Narayan Senapati)

9. cêLý iμûKu Kfceê....
@ûc eûRýùe _âûd 80%eê C¡ßð ùfûùK
Mâûcû•kùe aiaûi Keò @ûiêQ«ò Gaõ _âûdZü
icùÉ KéhòRúaú @U«òö giýe @ûagýKZû _eò
ùMû-cjòhûò _ûk^ I cûQ Pûh c¤ Kéhòe
GK @aòùzý @õgaòùghö KéhòKûc ij aòbò^Ü
_âKûe ù÷^ò^ KûcKê cYòh Zû’e iõÄéZò ij
ù~ûWò[ûG Gaõ iûõÄéZòK ija§^ùe _eòPûkòZ
jêG ùaûfò icûR iei iê¦e ùLû~ûGö
^ì@ûLûAùe ù~còZò ^ì@û]û^Kê _ìRû Keò giýKê
i¹û^ RYûA[ûG VòKþ ùijòeò MûBKê Méj_ûkòZ
Keò MûBe i¹û^ûù[ð cYòh ZûKê aòbò^Ü
_aðaðûYúùe i´¡ðòZ Keò @û^êMéjòZ ùjûA[ûGö
@ûMKûkùe MûBùMûeê _ûk^ Keòaû _âKòâdûKê
icûRùe GK icé¡òe cû^K bûaùe aòPûe
Keû~ûC[ôfû ùaûfò ]^, R^, ùMû_flàú
Kêjû~ûC[ôfûö @ýKûkùe ùfûùK gj gj
iõLýûùe MûBùMûeê eLê[ôùf KûeY PûeYbìcòe
@iêaò]û ^[ôfûö UâûKÖe bkò aòbò^Ü PûhKeû
ùciò^þ aýajûe ùjC ^[ôfû ùZYê ùfûùK
iμì‰ð bûùa Pûh _ûAñ ak C_ùe ^òbðegúk
[ôùfö Gùa ùfûùK eêPò aùkA C^ÜZ ]eYe
ê]ô@ûkú MûB eLô lúe C_ôû^ KeêQ«òö
IWÿògûùe @ù^K _eòaûe @Q«ò ù~Cñcûù^
ùKak ò’ Zò^òU ê]ô@ûkú MûB eLô ^òRe
RúaòKû ^òaðûj KeêQ«òö KéZòâc _âR^^ ßûeû,
C^ÜZ aûQêeú R^à ùjC[ôaûeê Gaõ Pûhúe
jûZKê lúe aòKòâe K•û_Aiû @ûiê[ôaûeê iue
RûZúd MûB_ûk^ _âZò ùfûKu @ûMâj aXÿòQòö
êMþ] C_ôû^ùe c¤ KâcûMZ bûaùe
@bòaé¡ò NUò PûfòQòö bûeZùe cêŠ_òQû lúe
C_f² ò^Kê 246 Mâûc [ôaû ùaùk
IWÿògûùe 113 Mâûc ejòQòö
@ûc eûRýùe cêLýZü ùQkò ùc‹ûuVûeê
cûõie Pûjòû _ìeY ùjûA[ûGö iûμâZòK
IWÿògûùe 60 fl ùQkò, 20 fl ùc‹û,
80 jRûe Nêhêeú @Q«òö Meòa ùfûKue
cêLý RúaòKû ùQkò, ùc‹û _ûk^ö IWÿgûùe
aûhðòK 69 jRûe ùcUòâKþ U^þ cûõi C_ôû^
ùjûA[ûG Gaõ ùi[ôeê gZKWû 70 bûM
ùQkò cûõiö ieKûe ùQkò ùc‹ûue C^ÜZò
_ûAñ C}éÁ cû^e ùaûû, UòKûKeY Gaõ
Kécò ^òaûeY gòaòee aýaiÚû KeêQ«òö
VòKþ ùijòeò KêKêWÿû _ûk^e _eõ_eû
i¸aZü @ûòc Kûkeê ejò@ûiòQòö jûeûjûeò
IWÿògûe 45%eê C¡ßð iõLýK _eòaûeùe
aûWÿò KêKêWÿû Pûh Keò[û«òö GcòZò

10. ùKøYiò Mûñ ^[ôa ù~Cñ Mûñe KòQò ùfûK KêKêWÿû
_ûk^ Keê^[ôùaö IWÿògûùe ù~Cñ KêKêWÿûcûù^
ùLû~ûA[û«ò Z^à¤eê _âûd 82% ùgR @U«òö
G KêKêWÿûcû^uê iû]ûeYZü @ûòaûiú, kòZ
RûZòe aýqò aòùgh Z[û Meòa Pûhú, cìfò@û,
bìcòjú^ ùgâYúe ùfûùK _ûk^ Keò @ûiê[ôaûe
_eõ_eû ejòQòö
eûRý ieKûe _âûYú iμe aòKûg ^òcù«
2252 ùKûUò Uuûe GK g ahðò@û úNð cò@ûò
ù~ûR^ûKê @^êùcûòZ KeòQ«òö Gjò ù~ûR^û
cêZûaK lúe, @Šû, cûõi C_ôû^Kê aé¡ò Keòaû
iùw iùw _û• fl ùfûKuê ùeûRMûe _^Úû
ù~ûMûAaûKê flý ]û~ðý Keû~ûAQòö
eûRý ieKûeu ùaA`þ ùWbf_þùc• eòiyð
`ûCùŠi^þ, _êù^ ij GK Pêqò^ûcû @^ê~ûdú
KéZòâc _âR^^ _âKòâdûKê Zßeû^ßòZ Keòaû _ûAñ
gùMûUò Ròfäûùe 100Uò ùMûaòKûg ùK¦â ùLûfò
Pûhúcû^uê _âR^^, Nûi Pûh Z[û @û^êiwòK
ùiaû ù~ûMûA ùaû _ûAñ ù~ûR^ûa¡ö
_û•ùMûUò Ròfäûùe ùQkòcû^ue C^ÜZò _ûAñ
C^ÜZ cû^e ùaûû ù~ûMûY Gaõ Kécò ^òaûeY
@ûò Kû~ðýKâc Keû~òaö
PkòZ ahð eûRýùe KêKêWÿû C^Üd^ _ûAñ
ieKûe KêKêWÿû Pûhúu _ûAñ @ù^K ù_âû›ûj^
ùCQ«òö KêKêWÿû Lûý _ûAñ aýajéZ ùjC[ôaû
cKû Gaõ Lê C_ùe býûU, KêKêWÿû Pò@ûñ, @Šû
Gaõ cûõi C_ùe _âûùagòK UòKi beYû _ûAñ
aýaiÚû KeòQ«òö cdêeb¬ Ròfäûe ùMûa¡ð^gêk
Mâûcùe ùMûUòG ‘_fUòâ AùÁUþ’ iÚû_^ Keû~òaö
G[ôùe 100 RY jòZû]ôKûeú, RY _òQû 2000
@Šû ò@û KêKêWÿû _ûk^ Keòùaö Mâûcû•kùe
aûWò @MYûùe KêKêWÿû _ûk^Kê ùfûK_òâd Keòaû
_ûAñ ùK¦âúd ijûdZûùe 30,000
aòòGf Pûhúuê ijûdZû ò@û~òaö a•ðcû^
_âûd 20 ùMûUò Pò@ûñ `êUû ùciò^þ eûRýe
aòbò^Ü @õPkùe Kû~ðýlc @Qò Gaõ GVûeê
ò^òKò@û ewò^þ KêKêWÿû Pò@ûñ iêfb eùe
Pûhúcû^uê ò@û~ûC@Qòö
ùeûM ^úeûKeY _ûAñ @ûagýKúd UòKû
@ûc eûRýùe _âÉêZ Keòaû _ûAñ _ùl_
^ò@û~ûA@Qò Gaõ aûjûeê c¤ @ûagýKúd UòKû
KòYò @ûYò _gêlúcû^uê ùeûM _âZòùh]K UòKû
ò@û~ûC@Qòö
eûÁâúd KéhòaòKûg ù~ûR^û cû¤cùe
PkòZ ahð 20,000 cûB iue aûQêeú
_ûk^ _ûAñ Icþù`Wþ Reò@ûùe û^û ù~ûMûA
ò@û~ûCQòö @ûMûcú ahðùe @]ôK cûB iue
aûQêeúKê Gjò ù~ûR^ûùe @«bðêq Keû~òaö
Pûhúcû^uê iaêR Nûi Pûh _ûAñ c¤
ijûdZû ùaû iùw iùw aòbò^Ü Lûý
_âKòdûKeY aûaùe _âgð^ Keû~òaö
G ahðVûeê êMðc @õPkùe _gêPòKò›û
ùiaû ù~ûMûAaû _ûAñ bâûcýcûY PòKò›û
gòaòee @ûùdûR^ Keû~òaö UòKûKê iVòKþ
bûùa iûAZò eLôaû _ûAñ gúZk gévkû elû
Keòaû iKûùg ùRù^ùeUeþ ù~ûMûAaû
aýaiÚû c¤ Keû~ûCQòö
c›ý Pûhe C^ÜZò cû¤cùe @ûc eûRýe
aýqòaòùghuê @ûcô^ò~êqò, iêfb cìfýùe iaê
ùgâYúe ùfûKuê _êÁòiûe R^òZ Lûý
ù~ûMûY I ùeûRMûe _^Úû _ûAñ iêù~ûM
iéÁò Keû~ûCQòö IWÿògûùe cûQ Pûh I
c›ýRúaúu C^ÜZò fûMò @ûc aòbûM Ze`eê
KâcûMZ _âùPÁû fûMòejòQòö @ûMûcú

11. ò^cû^uùe IWÿògûùe C_f² icÉ
_âKûe Rkeûgòe iêù~ûM Keò c›ý C_ôû^
ßòMêYòZ flý ijòZ c›ýRûZ âaýe e¯û^úKê
aé¡ò Keòaû fûMò ajêaò] ù~ûR^ûcû^ jûZKê
^ò@û~ûAQòö cûQPûhúu _ûAñ eûRý ieKûe
aòbò^Ü _âKûe C^ÜZòcìkK ù~ûR^û @ûe¸
KeòQ«òö PkòZ ahð cjûcôûMû§ú RûZúd MâûcúY
^ò½ò« Kcð ^ò~êqò ù~ûR^û (MGNREGS)ùe
@ûc eûRýe icÉ Ròfäûùe ajêcêLú Kéhò
ù_ûLeú (Multipurpose Farm Pond)
L^^ Keòaûe aýaiÚû ùjûA@Qòö 2010-
11 @û[ôðK ahðùe eûRýe _âùZýK aäK _òQû
50 ùMûUò ù_ûLeú jòiûaùe eûRýùe icêûd
15000Uò ù_ûLeú L^^ Keòaûe Kû~ðý
jûZKê ^ò@û~ûAQòö aéjZ, c¤c I lêâ
RkbŠûeùe NFDB I OCTMP c¤ùe cûQ
PûhKê aýû_K Keû~ûAQòö
AZò c¤ùe eûRýùe lûeòûYò PòwêWò Pûh
ù_ûLeúMêWòKe _¬òKeY aû¤ZûcìkK
Keû~ûAQòö @ûMûcú 2020 ahð iê¡û
10,000 ùjKÖe ^ìZ^ lûeòûYò ù_ûLeú
L^^ Keò 10,000 gòlòZ ùaKûeuê
@ûcô^ò~êqò I 1,00,000 ùfûKuê _ùeûl
^ò~êqò ùaûe aýaiÚû ùjCQòö GK ^ìZ^
]eYe ]kû PòwêWÿò (L.Vannamei)Kê @ûc
eûRýùe Pûh _ûAñ ^ò¿•ò ^ò@û~ûAQò ~ûjû
ßûeû @]ôK cûQ C_ôûòZ ùjaö aòbò^Ü iÚû^ùe
cûQ]eû ùRUú Gaõ a¦e ^òcðûY Keû~ûA
ÊûiÚýKe _eòùagùe cûQ iõMâj Keòaûe
_ùl_ ^ò@û~ûAQò, `kùe cûQ e¯û^ú
iêaò]ûR^K ùjûA_ûeòaö PkòZ ahð _âûd
550 ùKûUò Uuûe cûQ e¯û^ú ùjûA
ùa÷ùgòK cêâû @ûûd Keû~ûA_ûeòQòö
ùijòbkò _âûd 3 fl iûcêâòK c›ýRúaúcû^uê
_â[c [e _ûAñ _eòPd _Zâ _âû^ Keû~ûAQòö
_ê^½ KAñQ iêelû I c›ýRúaúu RúaòKû
c¤ùe ic^ßd elû Keû~ûA aògß aýûu
ijûdZûùe 26 ùKûUò Uuû aò^òcdùe
‘ic^ßòZ C_Kìk _eòPûk^û ù~ûR^û’ @ûe¸
ùjûAQòö
aòbûMe aòbò^Ü Kû~ðýKâce i`k eìûd^
_ûAñ Pûhúcû^ue ijbûMòZû ^òZû« @ûagýKö
@ûMûcú ahðùe cêŠ _òQû cûõi, @Šû I lúe
jûe aé¡ò ùKak i¸a ùjûA_ûeòa
Mâûcû•kùe ejò[ôaû Pûhú bûAbCYúcû^u
ù~ûMêñ, ù~Cñcûù^ _gê ûk^Kê RúaòKûe
@û]ûe bûaùe aûQò ù^AQ«òö
ù~Cñcûù^ aòbò^Ü Ròfäûùe _gêlú _ûk^
I cûQPûhKê RúaòKû Keò i`k ùjûAQ«ò
Gaõ _eòaûe _âZòù_ûhY KeêQ«ò, ùibkò
KòQò i`k Pûhúuê ùfûKùfûP^Kê @ûYòaûe
CùŸgý eLô Gjò _êÉKUòKê _âÉêZ Keû~ûAQòö
@ûgû G i`k aýqòu Rúa^ ùg÷kú Z[û
aýaiûd @^ýcû^u _ûAñ @ûgð Z[û
òMaûeòYú ùjaö
iZýaâZ iûjê
gûi^ iPòa

12. Kâcû^ßd
_gê iμ aòKûg aòbûM
Kâ.^õ. i`k KûjûYú Ròfäû _éÂû
1. cògâòZ `ûcð: Rúa^ I RúaòKûe cûMðgðú cûfKû^Mòeò 14
2. MûB @Qò ~ûjûe, Kò @û^¦ Zûjûe @^êMêk 17
3. lúe, ùMû-cìZâ I ùMûae LZ @ûYòQò LýûZò ùKûeû_êU 19
4. K§cûkùe i`k KêKêWÿûPûh K§cûk 21
5. ùKak ùQkò _ûAñ:Êûcú cêjñùe ji, Qê@û c^ùe iei eûdMWÿû 23
6. ùMûÂú ùQkò _ûk^e ßûeû ûeòâý aòeê¡ùe i`k fùXÿA ^aew_êe 25
7. @û«eòKZûùe @ûcô^ò~êqò: cògâòZ _âûYú _ûk^ RMZiòõj_êe 27
8. KkûjûŠòe ùQfþ K[û^ú KkûjûŠò 31
9. @ûcô^ò~êqò I KêKêWÿû gòÌe i`k gòùÌûùýûMú KUK 33
10. i`kZûe aòKûg _ù[ afûwúe 36
11. a^eûR ùLûAfû aûU ùXÿuû^ûk 38
12. @ûi«ê aêfò~òaû icêâKêkò@û Nûi Cýû^ _êeú 40
13. i`k ^ûdKu i`k KûjûYú ùK¦âû_Wÿû 42
14. iúcû iêelû a^ûc ùMû_ûk^ aûùfgße 43
15. icfþêùe Lêiòeþ Se^þ i´f_êe 47
16. @§Kûeùe @ûfê@ bâK 51
17. ùQfþ _ûf^þ aêSþfò^ SûeiêMêWû 52
18. MûB ùcû _eòaûeKê ù_ûùh ùiû^_êe 53
19. RúaòKûe ^ûñ ùMû_ûk^ MR_Zò 54
20. @ûgð ùMû_ûk^ I Nûi Pûhe C_ùbûqû ùaMWÿ 55
21. ùMû_ûk^ ßûeû @ûcô^ò~êqò ùK¦êSe 57
22. Gcê _lú _ûk^ : GK i`k Pûhúe @ûcôK[û M¬ûc 58
23. ùc‹û _ûk^ùe cj•ßì‰ð i`kZû ùLû¡ðû 60
24. i`k KêKêWÿû Pûhúe KûjûYú ^@ì û_Wû 62
25. GK i`k ùMûcòZâ aûùfgße 63
26. ùaûû _ûk^ GK fûbR^K aýaiûd ~ûR_êe 65
27. KêKêWÿû Pûh: GK i`kZûe KûjûYú ^dûMWÿ 66
28. i`kZûe @^ý GK _ûjûP: KêKêWÿû Pûh KUK 68
29. Keòa ù~ùa cògâòZ Pûh `êUòa Pûhú cêjñùe jiö cdêeb¬ 69
30. KûjûYú GK i`k Pûhúe ùaø¡ 71
31. cAñhò _ûk^e i`k KûjûYú aeMWÿ 72
32. Rúa^]ûeû iê¦eMWÿ 73
33. iûAùKf ùûKû^úeê i`k KêKêWÿû Pûhú _êeú 74

13. Kâ.^õ. i`k KûjûYú Ròfäû _éÂû
c›ý aòbûM
1. @ûùc jiòaû @ûùc jiûAùaû ^ìZ^ òM«e aûU ùLûAaû aûùfgße 78
2. c›ý C_ôû^ aé¡ò @ûc icé¡ò aûùfgße 79
3. ic^ßòZ cûQ Pûh ùcûe iûjûi bâK 80
4. _ZòZ Rcò _ê^eê¡ûe I aòKûg KUK 81
5. C^ÜZ cûQ Pûhe i`k KûjûYú ~ûR_êe 82
6. Pûhùe iCK cûQùe cCR RMZþiòõj_êe 83
7. LûeòûYò PòwêWò Pûhe i`k KûjûYú ùK¦âû_Wÿû 84
8. ic^ßòZ aòKûg i`k _âdûi ùK¦âû_Wÿû 85
9. Rkw Pûhùe icé¡òe Êû ùLû¡ðû 86
10. GK @ßòZúd Rû@ñûk Pûhú ùLû¡ðû 87
11. C}hðe _âZòK cògâòZ cûQPûh ^dûMWÿ 88
12. cûQ aòj^ C_ôû^e @ßòZúd i`kZû cdêeb¬ 90
13. ^òRÊ ù_ûLeúùe cûQPûhe i`k KûjûYú cdêeb¬ 92
14. aêfòùBe i`k KûjûYú _êeú 94
15. cûQ Pûh ùcû _âdûi ùaø¡ 96
16. KuWûPûh GK i`k KûjûYú M¬ûc 97
17. cûQ Pûhe CùýûMòKeY GK _âdûi M¬ûc 98
18. IWÿògû RkbŠûe ^úZò @ûc _âMZò M¬ûc 99
19. c›ý C_ôû^ aé¡òùe cêŠû Rû@ñûk Pûh MR_Zò 100
20. C^ÜZ cûQ Pûh, cêjñùe ji KkûjûŠò 101
21. ^ûeú gqò @ûùY _âMZò K§cûk 103
22. ^òÂû_e Cýcò : ùaú _âiû ùKûeû_êU 104
23. Azû [ôùf C_ûd aùk @ûùi cûfþKû^þMòeò 106
24. i`kZûe PûaòKûVò cûQPûh ^ì@û_Wÿû 108
25. GK _eòKÌ^û : ic^ßòZ cûQPûh ùK¦â eûdMWûÿ 110
26. i`k KûjûYú ~êa CùýûMú cûQPûhúue @^êMêk 111
27. ^òÂû_e Cýce iê`k afûwòe 112
28. Sêeú Pûhþ ùcûeþ afûfû ùbiþ aeMWÿ 113
29. ewú^ cûQ Pûhe ewú^ Ê_Ü ùIMWÿ 115
30. ahòðKò@û Rû@ñûk C_ôû^ùe @ûZà^ò~êqòe iêù~ûM ùXÿuû^ûk 117
31. cûQPûh KûjûYú SûeiMê Wê ûÿ 118
32. RùY i`k cûQPûhúu ^òRÊ @^êbìZò ùKCñSe 119
33. iêa‰ðêe Ròfäûe GK cûQPûhú iêa‰ðêe 121
34. cûQPûh i`k KûjûYú iê¦eMWÿ 122
35. bûa^ûe ^ñû Ê_Üêeú, icòZòe ^ñû Rd«ú_êe ùLû¡ðû 124

15. cògâòZ `ûcð: Rúa^ I RúaòKûe cûMðgðú
cûfKû^Mòeò bkò Ròfæûùe _gêûk^e ù~ûMý
aû•ðûaj ùjûA iûcûRòK _âZòÂûfûb Keò[ôaû
RùY ^ûeú ùjCQ«ò gâúcZú ùgûbûeûYú Xÿûfòö
cûfKû^Mòeò ijee Zûcòf Kýûμ ^òKUiÚ
eûcKé¾ ^Meùe ejòQò Zûue cògâòZ `ûcðö
ùMûUòG _ê@ I ùMûUòG Sò@Kê ùK¦âúd
aòýûkdùe _XÿûC[ôaû gâúcZú Xÿûfò ^òR Êûcú
gâú iê^¦ Xÿûfòu ij ^òR `ûcðùe Kû~ðýeZ
ej«ò ùgûbûeûYúö
gâúcZú Xÿûfò ùKak MûB _ûk^ Keòaûùe ^òRKê
iòcúZ Keò eLô ^ûjû«ò aeõ MûB ij KêKêWÿû, aZK
Z[û ^òùR GK ù_ûLeú ùLûkò cûQ Pûh c¤
Keò[û«òö
a•ðcû^ Zûu _ûLùe @ûVUò iue RûZúd
MûB @Q«òö Gjò @ûVUò MûB c¤eê 6Uò êjûñkò@û
~ûjûuVûeê gâúcZú Xÿûfò _âZòò^ 65eê 70
fòUe lúe _ûA[û«òö G[ôij Zûu _ûLùe 3Uò
2 ahðò@û QWû, 6Uò cûB aûQêeú Gaõ Zò^òUò
@Šòeû aûQêeú ejòQòö
ùgûbûeûYú Xÿûfò MûB
_ûk^ Keòaû @ûe¸ KeòQ«ò
1998 ciòjûeêö ùi
iað_â[ùc cûZâ ùMûUòG
ùgú MûBKê U. 2000/-
ùA KòYò[ôùf Gaõ
cûfKû^Mòeòe _gê Wûqeu
ij _eûcgð Keò ùKCñ
C_ûdùe ùgú MûB Vûeê
gâúcZú ùgûbûeûYú Xÿûfò, cûfKû^Mòeò
ùMûeê ù~ iûlûZ ùaZû, Rúae jeZû KeZû - C}kcYò ùMû_a§ê
14

16. ò’_Aiû ùeûRMûe Keòùja ùi iõ_Kðùe ùa÷mû^òK
mû^ ùKøgk aêSòùf Gaõ ^òùR C_ùeûq mû^
ùKøgkKê _âùdûM Kùfö ùi Kj«ò ù~ _gê _ûk^
aòbûM ßûeû @^êÂòZ ùjûA[ôaû ùKøgk aòKûge
Zûfòc Zûuê ajêZ iûjû~ý Keò[ôfû Gaõ GA Zûfòcþ
_ùe ùi MûB ij @^ý _gê _lú _ûk^ Keò cògâòZ
`ûcð Keòaû _ûAñ @ûMâj _âKûg Keò[ôùfö
Zûfòc _ùe @û§â _âùgeê ùMûUòG iue RûZúd
MûB KòYòùf Gaõ @^ý êAUò MûB U. 1900/-
ùA Gcþbò-11eê KòYò[ôùfö GA cìk]^eê C_ôû^
aXÿòaû _ùe a•ðcû^ lúe aòKòâ Keòaû ij ùi
_âZòahð 2Uò MûB Gaõ 2-4Uò ùfLûGñ aûQêeú aòKòâ
Keò[û«òö Zûu Kjòaû cêZûaK a•ðcû^ _âZòò^
_âûdZü U. 500/- eê U. 600/- ùeûRMûe Keò
_ûeêQ«òö ùi ù~ MûBKê ùKak PeûA û^û
ùCQ«ò Zû’^êùjñ aeõ ^òR Rcòùe @]û GKe
Nûi Pûh KeêQ«ò Gaõ 2Uò iÚû^ùe @ûùRûfû Pûh
Keò fûbû^ßòZ ùjCQ«ò
^òR _ûLùe 15 GKe
Pûh Rcò [ôaû ùgûbûeûYú
]û^, Pò^ûaûûc, cKû,
cêM I ùKûk[ Pûh Keòaû
ij KêKêWÿû Gaõ aZK
_ûk^ _âZò c¤ Lêaþ @ûMâj
eLôQ«òö 2001 ciòjûùe
ùi 10Uò a^eûR KêKêWÿû
Gaõ 7Uò aZK
ùKûeû_êUeê KòYò ^òR aûWòùe _ûk^ Keòaû @ûe¸
Kùfö `k Êeì Gùa 150Uò aZK I KêKêWÿû
Zûu aûWòùe Zûu NeKê ùgûbûa¡ð^ Keòaû ij
Zûu @û[ôðK aòKûgùe ijûdK ùjCQ«òö _âZò
cwkaûe ò^ jûU _ûkòùe ùi _âûd 200-
250Uò @Šû aòKòâ Keò[û«ò Gaõ G[ô ij KêKêWÿû
c¤ö G aýaiûdeê i¯ûjKê _âûd 700/- eê
1000/- fûb Keò[û«ò ùaûfò gâúcZú Xÿûfò MþMþ
ùjûA Kjò[û«òö
cògâòZ `ûcðe C_KûeòZû RûYò[ôaû gâúcZú
Xÿûfò ^òR Rcòùe [ôaû Zò^òUò MûWò@ûKê 2006
ciòjûùe ùLûkûA cûQ Pûh KeòQ«òö G[ôeê
c¤ ùi _âZòahð 60eê 70 jRûe ùfLûGñ Uuû
@ûd Keò _ûeêQ«òö Zûue cûQ ù_ûLeú GK
^cì^û @ùU KûeY G[ôùe aZK_ûk^ aò
ùjûA[ûGö KêKêWÿû fŠòKê G[ôùe _KûA cûQe Lûý
bûaùe aýajûe Ke«òö
gâúcZú ùgûbûeûYú Xÿûfò, cûfKû^Mòeò
_âZòKûe @ù_lû _âZòùh]K aýaiÚû ùgâdÄeö
15

17. ùMûUòG K[û gâúcZú Xÿûfò iù«ûh bûaùe Kj«ò
ù~, Gjò i`kZû _Qùe ejòQò cûfKû^Mòeò _âûYú
PòKò›ûkde @aû^ö VòKþ icdùe KéZòâc _âR^^
Keòaû, UòKû ùaû Z[û @ûagýKZû iÚùk `ûcðùe
@ûiò Vò@û ùjaû jó Zûuê @ûMKê ~òaû _ûAñ beiû
ù~ûMûAQòö
G_eòKò _eòaûee @KêY× ijù~ûM ^ ejòùf
ùKùa aò ùKøYiò aýaiûdùe i`kZû còùk^ò
ùaûfò Kjê[ôaû gâúcZú Xÿûfò ÊúKûe Ke«ò Zûu
Êûcúu _eògâcö Zûu Êûcú gâú iê^¦ Xÿûfò
jûUùe lúe aòKòâ Keòaû ij @Šû, cûQKê c¤
jûUKê ù^A aòKòâ Keò[û«òö @^ý icdùe _âZò
NeKê ~ûA c¤ lúe aòKòâ Keû~ûA[ûGö ùi ^òùR
jó MûBKê LûAaûKê ùaû Z[û Mêjûk i`û Keòaû
Kûc Keò[û«òö
Gjò aýaiûdKê ajê ìeKê ^ò@û~ûA_ûùe
ùaûfò @ûgû ù_ûhY Keê[ôaû gâúcZú Xÿûfò
ijRùe Z[û @Ì Lyðùe ùKcòZò ùMûLûý I
Nûi còkòûeòa ùijò bûa^ûùe ejò[û«òö ^ûaûWð
aýûu ijûdZûùe êMþ] C_ôû^ CùýûMú
ùjaûe @ûgû eLê[ôaû gâúcZú Xÿûfòuê ùLôùf
cù^jêG G_eò ^ûeú gqò jó C_û« @õPkùe
@ù^K iéÁò ùjûA_ûeòùa Gaõ Rúa^ RúaòKûKê
iêPûeê eìù_ PùkAaûe GK cûMðgðú
ùjûA_ûeòùaö
gâúcZú ùgûbûeûYú Xÿûfò, cûfKû^Mòeò
ùMûeê @céZ ei ûZû RMZR^ _òZûcûZûö
16

18. MûB @Qò ~ûjûe, Kò @û^¦ Zûjûe
gâú @^« ^ûeûdY iûjêu Mûñ @^êMêk Ròfäûe
a@ñe_ûk aäKþ @«MðZ KûŠie Mâûc _•ûdZe
eMWò iûjòùeö G Mûñ @^êMêkVûeê ~òI 5 Kòcò,
ùjùf ^ûfþùKû Vûeê cûZâ 2 Kòcòö gòlûMZ
ù~ûMýZû cûUâòK ù`fþö aé•ò Pûh Kûcö aòaûjòZ,
Èú cûUòâK _ûiþö _ê@ Gùa Äêf ~òa, aWÿ Sò@
AõeûRú Äêfùe, _â[c ùgâYúùeö
‘MûB @Qò, ~ûjûe Kò @û^¦ Zûjûe’ K[ûUòKê
jûùW jûùW @^êba Keò ^òR Rúa^Kê Lêiòùe
C_ùbûM Keê[ôaû gâú iûjêu ij Zûu i`kZû
C_ùe aû•ðûkû_ Keû~ûA[ôfûö ^òbðúK, C›ûjòZ
Z[û iù«ûhR^K bûaùe KòQò _âgÜe C•e
ùA[ôùf, ~ûjû Kò @^ýcû^u _ûAñ C_ûùd
ùjûA_ûùeö
_âgÜ : MûB `ûcð Keò iZùe @û_Y K’Y Lêiú?
@^« ^ûeûdY iûjêu C•e : cêñ ajêZ Lêiú
@Qò, KûeY G ùa_ûe jó ùcûe _eòaûe
_âZòù_ûhYùe ijûdK ùjûAQòö
_â : @û_Y ùKùa I ùKùZûUò MûB ù^A `ûcð
@ûe¸ Keò[ôùf?
C :@ûmû cûUòâKþ _ûi _ùe _ò@^ PûKòeú _ûAñ
@ù^K @ûùW aêfòfòö G_eòKò _Aiû _Zâ Lyð
Keòaû _ûAñ c¤ cêñ eûRò [ôfò ùjùf iõba
ùjûA _ûeòfû ^ûjóö adi aXÿòaû iõùM
iõùM _eòaûee ûdòZß @ûiòfû, ùZYê MûB
`ûcðUòG Keòaû _ûAñ c^iÚ Kfòö
1995ùe _â[ùc aû_ûuVûeê _Aiû @ûYò
cûZâ 2Uò MûB KòYòfòö ùi MûBeê GùZ
C_ôû^ ùjfû ù~ ùcûe 25 _U MûB
ùjûAMfûö
_â : MûB `ûcð Keòaûe C›ûj ùKCñVê _ûAùf?
C :ùiùZùùaùk @ûc Mûñùe gâú A¦âcYú
ùaùjeû ^ûcK RùY Mâûcaûiú MûB eLô
ùag ùeûRMûe Keê[ôùf Gaõ ^òRe KêUê´
_âZòù_ûhY Keê[ôùfö ùcûe c¤ Azû ùjfû
Zûu aýaiûd ùLôö ùZYê bûaòfò cêñ KûjóKò
MûB `ûcð Keòaò ^ûjó?
_â : a•ðcû^ ùKùZ _U MûB @Qò?
C : Gùa cûZâ 11 _U MûB @Q«òö Zò^òUò
MbðaZú @Q«ò, @Ì ò^ bòZùe K@ñùkAùa Gaõ
PûeòUò êjûñkò@û MûB @Q«òö aûKò PûeòUò QWÿûö
_â : Zêùc lúe ùKcòZò aòKòâ KeêQ?
gâú @^« ^ûeûdY iûjê, eMWò iûjò, @^êMêk
ùMû-RûZò iað iêLûkd ùMû-RûZò iað gêbcdö
17

19. C : @ûmû, cêñ Rcûeê lúe
aòKòâ Kùe ^ûjóö cêñ cêLýZü
ùQ^û Keò jó aòKòâ Keò[ûGö
Gjû ij _^òe c¤ Zò@ûeò
Kùeö ùcûe jûU ^ûfþùKû
^Me jûUö
_â : _gê Wûqeu _ûLeê
KòQò iûjû~ý còkêQò?
C : @ûmû! @ûce @Zòeòq _gê Wûqe ùiVú
iûeuVûeê cêñ ajêZ iûjû~ý _ûCQòö ùcûe
MûBe ùeûM ùacûe ùjùf ù`û^þ Keòùùf
ùi GVûKê @ûiò PòKò›û Ke«òö
cêñ Zûu _ûLeê UòKû ùaû gòLôQòö Zûu ij
ijKûeú ZéY C^Üd^ @]ôKûeú @ûiò[ôùf Gaõ
ùcûùZ Nûi Pûh Keòaû _ûAñ c¤ _eûcgð
ùA[ôùfö
_â : ùKùZ Rcòùe Nûi Pûh KeêQ I Kò Kò Nûi
Pûh KeêQ?
C : cêñ Z cKû 18 MêY× Pûh Keò[ôfòö Lêaþ bf
ùjA[ôfû, ùjùf Gùa @ûùRûfû Pûh C_ùe
MêeêZß ùCQòö ùcûe c¤ @ûùRûfû Pûh bf
ùjCQòö Mfû Rû^ê@ûeú _jòfûùe @^êMêkùe
_âgð^ú ùjûA[ôfûö cêñ @ûùRûfû ù^A[ôfò I
ùcûùZ `ûÁ _âûARþ còkòfûö cêñ Q’Uò RûMûùe
@ûùRûfû KeòQò, G[e @ûjêeò ùagú
aùXÿAaòö
G_~ðý« cêñ GKû GKû Kûc Keê[ôfò ùjùf
a•ðcû^ U. 3000/- cûiKê ùA ùMûUòG
ùfûK eLôQò ~òGKò ùcûùZ Nûi Pûh I MûB
elYûùalYùe iûjû~ý KeêQòö
_â : WûGeú `ûcð Keò Zùc ùKùZ fûb _ûAQ?
C : @ûmû cêñ 2004-05 _~ðý« 12 fl Uuû
fûb Keò iûeò[ôfòö ùcûe aûjûNe 2003
ciòjûùe ùjfû _ùe 2004-05ùe RùY
a§êu aògßûi Keò KòQò ò^ `ûcð PùkAaû
_ûAñ ùfò ùi ùcûùZ aògßûi NûZKZû Kfû
Gaõ iaê Uuû ù^A _ùkA Mfûö ùiA
ò^eê ùcûe @•û bûwò Mfûö
_â : a•ðcû^e @aiÚû K’Y?
C : Gùa bûaêQò @ûC @]ôK 20Uò MûB eLô
`ûcð aùXÿAaòö ùcûùZ Lûfò ùfû^þ UòKòG
còkòMùf iêaò]û jê@«ûö
_â : _eòaûe K[û Kêjö
C : MûB jó ùcûe _eòaûeö MûB jó ùcûe
iûZUò iiýKê ù_ûhêQòö ùQ^û aòKòâ Keò
@ù^K ùfûK ij R^ iõ_Kð ùjûAQòö ùcûe
Sò@Kê AõeûRú Äêfùe _XÿûCQò, ùi Käûiþùe
`ûÁ ùjCQòö
@ûmû, ^òR Rcòùe `ûcð KeòQò KòQò @iêaò]û
^ûjóö ùcûe c¤ aZK 5Uò @Qòö 42Uò @û´
MQ, 30Uò gûMê@û^ MQ, 4Uò @céZ bŠû MQ
fùMAQòö
iZ KjòaûKê Mùf MûB jó ùcûùZ _ûkêQòö
gâú @^« ^ûeûdY iûjê, eMWò iûjò, @^êMêk
ùMû-RûZò ùfûK _òZûcûZû, ùMû-RûZò gqò cêqòûZûö
18

20. lúe, ùMû-cìZâ I ùMûae
LZ @ûYòQò LýûZò
cêñ @^iìdû _…^ûdKö ùcû Mûñ Rû^òMêWûö Gjû
ùKûeû_êU Ròfäûe, ùicòkòMêWû aäKe eûR_êU Mâûc
_•ûdZùe @aiÚòZö cêñ ùMû_ûk^ Keò ùcûe _eòaûe
_âZòù_ûhY Keò[ûGö
a•ðcû^ ùcû _ûLùe
38Uò MûB @Q«òö
G[ôc¤eê iõKeRûZúd
Riòð MûB 5Uò êjûñkò@û
@Q«ò, 7Uò iõKe RûZúd
Riòð MûB Mbð eLôQ«ò,
7Uò iõKe RûZúd Riòð
QWÿû @Q«ò Gaõ cûB aûQêeú 3Uò I @Šòeû aûQêeú
2Uò ejòQ«òö
G[ô ij ùcû _ûLùe 14Uò ùgú MûB c¤
@Q«òö cêñ _ûù•ûUò êjûñkò@û iõKe RûZúd Riòð
MûB Vûeê 40 fòUe lúe _âZòò^ @ck Keò[ûG
Gaõ 5Uò ùgú MûB Vûeê c¤ 10 fòUe lúe
_âZòò^ _ûA[ûGö
@ûc Nee _eõ_eû ù~, @ûùc MûBKê
ùMûcûZû bûaùe MâjY Keò _ìRû Keò@ûiêQê
Gaõ ùiA @^êiûùe _eòûk^ Keò[ûCö @ûce
aògßûi ù~ _é[ôaúe Zò^òUò cû’ @Q«òö _â[cUò
R^à ûZâú cû’, ßòZúdUò ]eþZú cû’ Gaõ ZéZúdUò
ùMûcûZûö R^àûZâú R^à
ùfû ùaùk ]eZú cûZû
@ûcKê aõPòaû _ûAñ iÚû^
aû ùKûk ùAQòö VòKþ
ùijò _eò ùMûcûZû @ûcKê
lúe _âû^ Keò LûAaû
_ûAñ @^Ü ùCQò, `kùe
_eòaûee MêReûY ùc•êQò
Gaõ @û[ôðK @aiÚûe cû^ C^ÜZ ùjCQòö
cêñ ùMû_ûk^ aýqòMZ bûaùe @ûe¸ Keò[ôfò
1989ùe ùKak ùMûUòG cûZâ ùgú MûB KòYòö
G[ôûAñ cêñ ùKøYiò iõiÚûeê EY Kò KeR Keò ^ûjóö
cêñ ùcûe ^òRÊ @[ð LùUA G `ûcð KeòQòö ùcûe
Êûcú Z[û Sò@ Gaõ _ê@ G aýaiûd _âZò @ù^K
iûjû~ý Keòaû ij C›ûj _âû^ Keò @ûiêQ«òö
ùcûe MûB ùMûeê ^òùeûMú ejòaû _Qùe
ùicòkòMêWû _gêWûqeLû^ûe _âûYú PòKò›K Wÿû.
@^iìdû _…^ûdK, Rû^òMêWÿû, ùKûeû_êU
^òùR iue ùMû-ùMøeùa, ajêR^ aûQòùf aéhùbö
19

21. @eaò¦ ùiVúu bìcòKû ~ù[Á ejòQòö G cjûgd
ùcûùZ PòKò›ûùe, UòKû ùaûùe Z[û @^ýû^ý
_eòûk^MZ iciýû ùjùf _eûcgð ò@«ò Gaõ
iaêùaùk
ù c û e
ßûeùe Vò@û
ù j û A
ijù~ûMe
jûZ aùXÿA
[û@û«òö
ùcûe `ûcðeê ~ûjû aò lúe C_ôû^ jêG, cêñ
ZûKê Ne Ne _ùVA aòKâò Keò[ûGö ùcûe `ûcð
ßûeû C_ô^Ü lúe ùfûKuê Lêaþ _i¦ ùjûA[ûGö
cêñ ùcû MûBKê ^òùR êùjñ, ^òùR Lûý Lê@ûG
Gaõ icÉ _âKûe elYûùalYûe ûdòZß cêñ
aýqòMZ bûaùe ù^A[ûGö
G[ôij @^ý GK aýaiûd _ûAñ cêñ LýûZò
_ûAQò Gaõ iû]ûeY ùfûKu _âgõiûe _ûZâú
ùjûA_ûeòQòö cêñ MûBe ùMûae I cìZâKê `òwò
òG ^ûjó Kò´û ùKak cûZâ iûe bûaùe
aýajûe Kùe ^ûjóö aeõ ùMûae I cìZâKê
iõMâj Keò GK _âKûe Jh] _âÉêZ Keò[ûGö
GA ùMûae I cìZâKê aû¿òbìZ Keò Zjóùe GK
_âKûe ùPecìk Jh] còùgA GK _âKûe Jh]úd
cògâY Zò@ûeò Kùeö cêñ G Jh]eê fòUe _òQû
U.250/- _ûA[ûGö
G Jh]e GùZ Pûjòû @ûc @õPkùe ejòQò
ù~, ùcûùZ ù~ûMûAaû ijR jêG ^ûjóö ùKak
@ûc @õPkùe ^êùjñ aeõ cjûeûÁâ Z[û @û§ââùgKê
c¤ aòKòâ _ûAñ PûfûY ùjûA[ûGö GA eûRýcû^uùe
c¤ ùcû ßûeû _âÉêZ ùR÷aòK Jh]e ajêZ Pûjòû
ejòQòö
lúe aòKòâ ij ùR÷aòK cògâY aòKòâ Keò cêñ
ajêZ fûbû^ßòZ ùjûAQòö G_eòKò 1.5 GKe
Rcò KòYòQò ù~CñVò cêñ GK ^ì@û WûGeú `ûcðUòG
ùLûfòaòö G[ô ûAñ Kéhò ijûdK ùK¦â (KSK)
cû¤cùe EY _ûAñ c¤ @ûùa^ KeòQòö
cêñ Z MûBcû^u _ûAñ Z[û ùMûcìZâ ßûeû
Jh] _ûAñ @ù^K iûcûRòK ÊúKéZò I LýûZò _ûA
iûeòQòö G_eòKò @ù^K @^êÂû^ ßûeû i´¡ðòZ ùjaû
ij ùcûe Kû~ðý aòbò^Ü MYcû¤c ßûeû _âiûeòZ
ùjûAQòö
ù M û U ò G
AQû ù~
^ ì Z ^
mû^ùKøgke
(_ûZ^ ~ª)
ùciò^þ UòG ùjùf cêñ @ûjêeò ùMûcìZâ I ùMûaeeê
ajê _eòcûYe ùR÷aòK Jh] Zò@ûeò Keò ùfûKu
Pûjòû _ìeY Keòûe«òö
@^iìdû _…^ûdK, Rû^òMêWÿû, ùKûeû_êU
iêebò i«Zò ùMû-RûZò, ZòâùfûùK fbòQ«ò LýûZòö
20

22. K§cûkùe i`k KêKêWÿûPûh
@ûòaûiú @]êýhòZ K§cûk Ròfäûe @ûbý«eòY
eûAKò@û aäKö Gjò aäKe gZKWû hûVòG bûM
@õPk Rwfaé•ö GVûùe aûi Keêô[aû @ûòc
@ûòaûiú (aòùgh Keò K§)cû^u c¤eê Meòa
iúcûùeLû Zùk aûi Ke«ò, gZKWû _•û@gú
bûMö ^ìZ^ _¡Zòùe _âûYú _ûk^ Keò
ùicû^ue Cbd @û[ôðK I iûcûRòK iÚòZòùe
C^ÜZò @ûYòaû _ûAñ IWÿògû _âûYú_ûk^ aòbûM
_leê K§cûk Ròfäûùe @ûe¸ Keû~ûAQò aòbò^Ü
ù~ûR^ûö GcòZò GK ù~ûR^û 2009 ciòjûùe
Ròkäûùe @ûe¸ ùjûA[ôfû ÊÌ ieKûeú ]û~ðý
cìfýùe Pûhúcû^uê a^eûRû KêKêWÿû
ù~ûMûAaûe Kû~ðýKâcö Gjò ù~ûR^ûe i`kZû
`kùe ajê ùfûK a^eûRû KêKêWÿû Pûh _âZò
c^ akûAùfö
a^eûRû KêKêWÿû Pûh Keò ajê fûb @Rð^
Keò[ôaû RùY i`k Pûhú ùjùf eûAKò@û aäK
iêìe @ûWûiþKê Mâûc (Mâû._. ù_…û_ûwû)e
gâú ù~ûùM¦â _â]û^ö
gâú~êq _â]û^ _ìaðeê _ûeõ_eòK eúZòùe ]û^
Pûh Keò _eòaûee beYù_ûhY Keò @ûiê[ôùfö
eûAKò@û _âûYú PòKò›ûkdeê a^eûRû KêKêWÿû
_ûk^ aòhdùe RûYò gâú _â]û^ b¬^Me
ieKûeú KêKêWÿû `ûcðeê ÊÌ cìfýùe (ùMûUò
PC Uuû cûZâ) gùjùMûUò ò^òKò@û KêKêWÿû
Pò@ûñ @ûYò[ôùfö GjûKê iVòKþ bûùa ùa÷mû^òK
mû^ùKøgk _âùdûM Keò Pò@ûñKê _ûk^ Keò[ôùfö
_ûeõ_eòK C_ûdùe Méj ^òcðûY Keò GjûKê
@¡ð-iN^ _¡Zòùe _ûk^ Keò[ôùfö _âûd 1.5-
2 cûi adiùe KêKêWÿûMêWòK ^òKUiÚ aRûeùe
aòKâd Keò _â[c _~ðýûdùe jûeûjûeò g jRûe
(U.10,000uû) Uuû @ûd Keò[ôùfö
ù~ûùM¦â _â]û^, @ûWûiþKê, K§cûk
flàú còkA ùMû-ùiaù^, ^ _ùW _û_ K[û cù^ö
21

23. _â[c _~ðýûde fûbû[ðKê gâú _â]û^ _âûd GK
GKe jkú Pûh, _^òeòaû Pûh I cKû Pûhùe
aò^òù~ûM Kùfö G[ôeê _âûd 15 Kßò•ûf cKû
C_ôû^ Keò gâú _â]û^ GjûKê ùKak KêKêWÿû Lûý
^òcò• aýajûe Kùfö ßòZúd _~ðýûdùe gâú _â]û^
_ê^aðûe b¬^Me `ûcðeê êA gjUò Pò@ûñ KòYò[ôùfö
@¡ð-iN^ _¡Zòùe GjûKê _ûk^ Keò[ôùfö ^òR
C_ôûòZ cKûKê KêKêWÿû Lûý eìù_ aýajûe
Keò[ôùfö ^òKUiÚ aRûeùe a¡ðòZ KêKêWÿûcû^uê
aòKâd Keò _âûd ùKûWòG jRûe Uuû @ûd Keò[ôùfö
Gjòeò ^òR Nùe KêKêWÿû Lûý _âÉêZ Keò gâú
_â]û^ ZéZúd _~ðýûdùe Zò^ò gj a^eûRû KêKêWÿû
eLô Gcû^uê 2-2.5 cûi aýa]û^ùe eûAKò@û
Z[û ^òKUiÚ Nê.CdMòeò aRûeùe aòKâd Keò
_âûd Pûkòg jRûe Uuû @ûd Keò _ûeòQ«òö
Gjò KêKêWÿû _ûk^ aýaiûdùe gâú _â]û^uê Zûu
_^ôú I Zòù^ûUò _òfû iûjû~ý Keò[û«òö VòKþ icdùe
KêKêWÿû ÊûiÚý i´§úd _eûcgð ù^A gâú _â]û^
Zþ@^ê~ûdú KêKêWÿû _ûk^ Keò[û«òö Gùa ieKûeú
EY ù^A ^ìZ^ bûùa _âZòÂòZ `êfaûYú ieKûeú
KêKêWÿû `ûcðeê KêKêWÿû KòYò ^òRÊ aýaiûdKê _âiûeòZ
Keòaû @ûgû eLôQ«ò gâú _â]û^ö a•ðcû^ K§cûk
Ròfäûùe cêLý _âûYú PòKò›û @]ôKûeúu Z•ßûa]û^ùe
‘KêKêWÿû Pò@ûñ _ûk^ ùK¦â’cû^ _âZòÂû Keòaû _ûAñ
Pûhúcû^uê U.1,56,000.00 Uuûe Kéhò EY
ù~ûMûAaûùe aýaiÚû Keû~ûAQò I G[ô ûAñ gâú
_â]û^uê Pd^ Keû~ûAQòö
Gjòeò a^eûRû KêKêWÿû Pûh Keò gâú ù~ûùM¦â
_â]û^ ù~, ^òùR ùKak @û[ôðK I iûcûRòK
Éeùe Êzk ùjûA_ûeòQ«ò Zû’^êùjñ aeõ @^ý
@ûòaûiú bûAbCYúcû^u _ûAñ GK ù_âeYûe
C› iûRòQ«òö
ù~ûùM¦â _â]û^, @ûWûiþKê, K§cûk
ùMû-RûZò iað ùfûKcûZû, ùaZû cû^ùa a¦òZû
22

24. ùKak ùQkò _ûAñ:
Êûcú cêjñùe ji, Qê@û c^ùe iei
@ûc Mâûc eûdMWÿû Ròfäûe iuêkò _e ~ûjû
Kò ùKûf^eû aäK @«MðZö @ûc Mâûcùe _âûdZü
@]ôKûõg ùfûK @ûòaûiú iõ_âûdö @ûc @•k
_ûjûWÿ, Rwf @]êýhòZö @ûc Mâûce cjòkû I
_êeêhcûù^ ^òKUiÚ ù[eêaûfòKê Kûc Keòaû _ûAñ
~ûC[ôùf Kò«ê iaê icdùe Kûc ^ _ûA jAeûY
jeKZþ ùjC[ôùfö _eòaûe Kò eò Pkòa Gjû
@û¸cû^ue Pò«ûe aòhd ùjûA~ûC[ôfûö @ûc
Êûcúcûù^ c¤ ~ûjû ùeûRMûe Keê[ôùf Zûjû
@ûc _eòaûe _ûAñ ^ò@• ùjC[ôfûö G_eò ò^
MWò ~ûC[ôfû Kò«ê @ûce @û[ôðK @^ûU^ ò^Kê
ò^ aXÿò
~ û C [ ô f û ö
2006 ciòjûùe
@ûc Mâûce 15
RY cjòkû
ùMûUòG Êdõ
ijûdK ùMûÂú
MV^ Keò[ôfê I
aýûu fòùuRþ
ù^A Uuû iõPd Keò[ôfêö [ùe ùKûfþ^eû _âûYú
PòKò›K @ûc MâûcKê @ûiò _gê ûk^ aòhdùe
Kjò[ôùfö Zû’_ùe @ûùc Zûuê ù~ûMûù~ûM
Keò[ôfêö @ûc Mâûc _ûAñ ùQkò _ûk^ iêaò]û
ùja ùaûfò Kjò[ôùf I ùQkòcû^uê Kò eò
elYûùalY Keû~òa, ùi aòhd bf bûaùe
aêSûA ùA[ôùfö 2009 ciòjûùe @ûc
ùMûÂúe cjòkûcûù^ ùQkò _ûk^ _ûAñ Azû
Keò[ôfê I GiþRòGiþIßûA cû]ýcùe @ûAIaò,
ù[eêaûfò eê eòjûZò cìfýùe 3,50,000/-
Uuû EY ù^A iaðùcûU 120 Uò ùQkò (MõRûc
RûZò) I 4 ùMûUò
@Šòeû ùaûû
KòYò[ôfê I _âûYú
PòKò›Ku ßûeû
A^þiêeû^è KeûA
ù^A[ôfêö
ù K û f ^ e û
_âûYú PòKò›K
aòbò^Ü Kýûμ
cû¤cùe @ûce
Êdõ ijûdK ùMûÂò, iuêkò _e, eûdMWÿû
ùMûRûZò ùjùf iêâi^Ü, ùfûKuê còùk iêùL @^Üö
23

25. Êdõ ijûdK ùMûÂò, iuêkò _e, eûdMWÿû
ùQkòcû^ue ÊûiÚý _eúlû I Kécò Jh] ò@«ò I
_gê]^ ^òeúlY UòKû Ke«òö _âûYú PòKò›K aäK
Éee ùUâ^òõKê @û¸Kê WûKò ùQkò _ûk^ aòhdùe
aêSû«ò I ^òKUiÚ eûdMWû aäKùe [ôaû ùQkò `ûcðKê
ù^A ùLû«òö
ùQkòcû^uê @ûùc @ûc Mâûce RwfKê
PeûAaû _ûAñ _VûA[ûC I G[ô^òcù« êA RY
ùfûKuê ^òùdûRòZ Keò@Qêö @ûùc ùQkò aòKòâ
_ûAñ ^òKUiÚ Wòò Kýûμ cûùKðU,
Kò´û ùRùK _êe cûùKðUKê KòQò
cûi aýa]û^ùe _VûA[ûC I
ùaùkùaùk eûdMWÿûeê cûõi
aòKûkú @ûiò @ûc Vûeê ùQkò KòYò
ù^A[û«òö G[ô ûAñ @ûcKê bf
@[ð c¤ còkò[ûG, _âûd ùMûUòG
ùQkò aòKò @ûù¸ 2000 eê
2500 Uuû I ùaùkùaùk
@]ôK Uuû c¤ _ûA[ûCö
Gjò_eò @ûùc ahðKê _âûd
2,00,000eê 2,10,000 Uuû _ûCQêö
_â[ùc _â[ùc @ûùc aòKòâ _ûAñ @iêaò]û ùbûMò[ôfê
Kò«ê _ùe _ùe ùfûK RûYòfû _ùe @ûC @iêaò]û
ùjfû ^ûjóö
fûb @[ð jûZKê @ûiòaû _ùe @ûcKê ajêZ
Lêiò fûMêQò, Ne Kûc, _òfûQê@ûu K[û aêSò
ùjCQòö Êûcúcûù^ aûjûeKê Mùf c¤ @ûc
_eòaûe I _òfûQê@ûuê VòKþùe eLêQêö @ûc jûZ
Lyð @ûùc KeêQêö @ûc Mîþ Uuûeê aòbò^Ü icdùe
Mâûc ùfûKuê EY ùA[ûC, ~ûjûKò @ûc Mâûce
ùQûU ùQûU iciýû ìe Keòaûùe iûjû~ý
ùjûA[ûG I @ûcKê c¤ ajêZ Lêiò fûùMö @ûùc
~ò C^ÜZcû^e ùaûû _ûA[û«ê ùZùa
C^ÜZcû^e ùQkò Qê@û _ûA _ûeò[û«ê Gaõ @ô]K
fûbaû^ ùjûA[û«êö
EY _eòùgû] aûaKê @ûùc cûiKê 3000
Uuû I Rcû LûZû aûaKê 750 Uuû aýûuùe
ùC@Qêö @ûcKê G ahð ~ò @]ôK EY ò@û~û@û«û
ùZùa @ûùc @ûjêeò @]ôK ùQkò eLôaê ùaûfò Azû
_âKûg Keò@Qêö
@ûùc @ûgû KeêQê ù~, @ûc _eò @^ý Mâûcùe
c¤ ùQkò ùùf ajêZ bf jê@«û I @ûc
@õPke cû@ûcûù^ Kûc ]¦û _ûAñ aûjûeKê
~òaûKê _W«û ^ûjó I icùÉ Lêiòùe ejòûeù«ö
@ûùe _ìRòùf ùMûRûZò, _ûG cû^a ÊMðMZòö
24

26. ùMûÂú ùQkò _ûk^e ßûeû ûeòâý
aòeê¡ùe i`k fùXÿA
ùZ«êkò Lê•ò aäK ie cjKêcûeê ^aew_êe
@ûWKê Mfû ùaùk WûjûY jûZùe UòKòG bòZeKê
Mùf _ùW iòeûMêWû Mûñö bZeû, _eRû @ûò
@ûòaûiúcû^u aûiiÚkú GA iòeûMêWû Mûñ GK
iû]ûeY @ûòaûiú Mûñ bkò fûùMö Kò«ê @ûC
UòKòG ^òeòùLA ùLôùf éÁòKê _ùW _f _f
ùQkòue ùMûVö Kêfò bêZò Keò Pkê[ôaû
Mâûcaûiúcûù^ Gùa Êdõiò¡ö c^ùe @ûMKê
aXÿòaûKê ejòQò iûji I C›ûjö Gjò C›ûj iéÁò
ùjûAQò ‘^òcðkû’ Êdõ ijûdK ùMûÂúe iÚû_^û
I ùicû^ue @[ðù^÷ZòK C^ÜZò ßûeûö IWÿògû
ieKûeu ßûeû ûeòâý ìeúKeY Kû~ðýKâc
@«MðZ ù~ûR^û cû¤cùe @ûAiòWòGiþ ßûeû
iÚû_òZ jêG ^òcðkû GiþGPþRò, iòeûMêWû Mûñùeö
^òcðkû Êdõ ijûdK ùMûÂò, gòeûMêWû, ^aew_êe
_ìeA iKk Kûc^û, Kùf ùMû-_ûk^ @yð^ûö
25

27. aòùgh _ûV _Xÿò ^[ôaû Gjò @ûòaûiú cjòkûcûù^
ùQkò _ûk^ Keòaû _ûAñ Azû _âKûg Keò[ôùfö
iòeûMêWû Mûñ Pûeò _ûLùe [ôaû iaêR aêû I Rwf,
ùQkò _ûk^ _ûAñ @Zý« @^êKêk ùjûA[ôaûeê I
Êdõùiaú ùMûÂúe ibýûcû^ue C›ûj ßûeû
ùMâùWi^þ ùUÁ _ûiþ ùjûA[ôaû ^òcðkû GiþGPþRòKê
ùÁUþ aýûu @`þ AŠò@ûe gûLû Ze`eê EY còkòfûö
_âûYú _ûk^ aòbûM ßûeû ùa÷hdòK Zûfòc _âû^,
ùeûM _âZòùh]K UòKû _âû^, Kécò^ûgK Jh]
ßûeû Cq ùQkò _ûk^ @]ôK i`kZûe ijòZ
@ûùMA Pûfòfûö ùQkò cûõie Pûjòû @]ôK [ôaû
éÁòeê Êdõ ijûdK ùMûÂúe ibýûcûù^ @]ôK
C›ûjòZ ùjùfö ùicû^uê ùQkòe aòY^ _ûAñ
jAeûY ùjaûKê _Wê^ûjóö ùfûKcûù^ @ûiò bf
cìfýùe Neê ù^A ~ûCQ«ò ùaûfò _âKûg Ke«ò
Êdõ ijûdK ùMûÂúe RùY ibýûö @ûC GK K[û
Kj«ò Gjò ibýû RYK ù~, ùMûÂú ßûeû ùQkò
_ûk^ Keê[ôaûeê iûcêjòK UòKûKeY, Kécò^ûg Jh]
_âû^ I ÊûiÚý _eúlû Kû~ðý @]ôK i`k ùjCQò
ùaûfò Kj«ò iÚû^úd _gê PòKò›Kö @ûC GK aòùgh
K[û ùjfû ù~ ùicû^ue aòKòâaUûùe fûbûõgeê
ùicûù^ @ûYò[ôaû EY _eòùgû] KeòiûeòùfYòö
_â[ceê @ûYò[ôaû ùQkòcû^u iõLýû Gùa @]ôK
aXÿò~ûAQòö
_ìùað ^aew_êe Ròfäûùe ùQkò ûk^ ùjûA
@ûiê[ôùf c¤ ^òcðkû Êdõ ijûdK ùMûÂú ßûeû
ùjC[ôaû ùQkò _ûk^ ùi @õPkùe GK
CûjeY iéÁò KeòQòö Kò_eò @û]ê^òK
mû^ùKøgke _âùdûM ßûeû ùQkò _ûk^Kê
_ûeõ_eòK Éeeê @ûYò @û]ê^òK I fûbR^K
ùQkò _ûk^ Keû~ûA_ûeòa Zûjû @^ýû^ý Mâûce
@ûòaûiú KéhKcû^uê ù_âeYû ùCQòö Cq
ùMûÂú ßûeû aòKòâ ùjC[ôaû @Šòeû ùQkò aû
ùaûûe Pûjòû @]ôKö @^ý Mâûce KéhKcûù^
Gjò C^ÜZ @Šòeû ùQkòcû^uê ù^A _âR^^
KeûCQ«ò I fûbû^ßòZ ùjCQ«òö
Êdõ ijûdK ùMûÂú ßûeû ùQkò ûk^ ù~,
ùKak ûeòâý ìeúKeY _ûAñ GK @È ùjûAQò
Zûjû ^êùjñ, Zû’ßûeû iÚû^úd _âRûZòe
ùQkòcû^u iõLýû, iõelY aé¡ò _ûCQò ùaûfò
_âKûg Ke«ò iÚû^úd _âûYú PòKò›û @]ôKûeúö
aòùghZü @ûòaûiú R^cû^iùe [ôaû
ùR÷aiõelYe bûa Gùa @]ôK ùjûAQò I @^ý
ùlZâ ~[û Kéhò I `kPûh _ûAñ C›ûjòZ KeêQòö
^òcðkû Êdõ ijûdK ùMûÂò, gòeûMêWû, ^aew_êe
ùMû_ûk^ùe [ôùf iaêR Nûi, Pûhú bûAe aùXÿ aògßûiö
26

28. @û«eòKZûùe @ûcô^ò~êqò: cògâòZ _âûYú _ûk^
RMZiòõj_êe Ròfäûe aòeòWò aäK @«MðZ
iùXÿAgûi^e iÜûZK WòMâú ]ûeY Keò[ôaû gâú
aòPòZâû^¦ aògßûk Gùa RùY @ûcô^ò~êq,
iùPZ^ ^ûMeòKö ù~Cñò^ ùi PûKòeú _Qùe
^ ùMûWûA _âûYú_ûk^ Keòaû _ûAñ c^iÚ
Keòùf, Zû’_eVûeê ùi @ûC _QKê ù`eò
Pûjó^ûjû«òö i`kZû, @[ðù^÷ZòK @bòaé¡ò Zûuê
RùY i`k _âûYú _ûk^Kûeú jòiûaùe cû^ýZû
ùAQòö Méj_ûkòZ _âûYú ~[û MûB I KêKêWÿû
PûhKê cògâòZ bûùa Pûh Keò ùi @^ýcû^u
@ûMùe CûjeY ùjûAQ«ò I
G[ô_ûAñ Zûuê _gê PòòKò›û
cjûaòýûkde iêa‰ð Rd«ú
@aieùe _êeÄûe I _âûYú _êÁò
K^þ`ùe^þi _êeÄûe c¤ còkòQòö
ù~ùZùaùk gâú aòPòZâû^¦
aògßûk iÜûZK ùgâYú _ûiþ Keòùf,
ùiùZùùak Zûue @«ew
a§êuVûeê C›ûj _ûA @ûe¸
Keòùf ùMû_ûk^ö G[ô ûAñ _âûYú
_ûk^ aòbûMe iÚû^úd _gê
PòKò›Ku _eûcgð Kâùc ùi _êYò @ûe¸ Keòùf
KêKêWÿû _ûk^ö aû_ûuVûeê Lêaþ Kcþ UuûKê
cìk]^ bûùa fMûA @ûe¸ Kùf KêKêWÿû _ûk^
2006 ciòjûùeö Gùa ùi ^òR Mûñ
iùXÿAgûi^ùe ùMû_ûk^, Nûi Pûh I KêKêWÿû
_ûk^ KeêQ«òö G[ôûAñ ùi _âûYú i´k aòKûg
aòbûMeê ùeûM _âZòùh]K UòKû _âû^, Nûi
Pûh _ûAñ ùa÷hdòK mû^ I _âgòlY _âû^ ijòZ
ùKøgk C^Üd^ Kû~ðýKâc (Äòf
@_ùMâùWi^þ)e _âgòlY _ûAQ«òö éXÿ cù^ûak
gâú aòPòZâû^¦ aògßûk, iùXÿAgûi^, RMZiòõj_êe
ùMû-ùiaû Ke Nùe Nùe, ùMû-jòZ aòPûe c^ùeö
ùMû-elû Ke Mâûùc Mâûùc, jûùU ^Mùe _êYý ]ûùcö
27

29. I ùa÷hdòK mû^ùKøgke C_~êq cògâY Keò
ùi ù~Cñ `ûcð _âZòÂû KeòQ«ò @^ý gòlòZ
~êaKcû^u _ûAñ GK CûjeYö
^òR `ûcðeê C_ôû^ ùjC[ôaû êMÛe
aòKòâaUû _ûAñ Icþù`Wþ I KêKêWÿû _ûAñ _ûAñ
iêMêYû ù_ûfUòâ C_ùe @ûiÚûe ijòZ
^òbðegúkö _âZò aýûPþ KêKêWÿûeê ùi @^êý^
U.20,000/- _âZò MûB Vûeê êMÛ
aûaùe cûiòK U. 7000/- Gaõ U.
1000/- `ûcðe @^ýû^ý _û[ð aòKòâeê
_ûA[û«òö Gjò fûbûõgeê ùi ^òR _ûAñ GK
1200 aMð `êU aògòÁ GK ^ìZ^ ùKûVûNe
^òcðûY KeòQ«ò I ùMûUòG MûWò c¤ Leò KeòQ«òö
Gjû ùKak Zûu @û[ôðK iÚòZòKê iêéXÿ KeòQò
Zû’^êùjñ, Gjû `kùe iûcûRòK iÚòZòKê c¤ @]ôK
i¹û^òZ Éeùe _jõPûAQò ùaûfò _âKûg Ke«ò
gâú aòPòZâû^¦ aògßûkö
baòhýZùe _âûYú _ûk^e @^ý òMKê éÁò
ùùa ùaûfò @ûgû KeòQ«ò gâú aògßûkö G[ôûAñ
GK aWÿ `ûcð Keòaû Zûue Ê_Ü Gaõ G[ôûAñ
@]ôK cìk]^ LUûAaûKê @ûagýK ùaûfò Kj«ò
gâú aòPòZâû^¦ö _âûYú _ûk^ ùlZâùe aýajûe
ùjC[ôaû aòêýZ Lyð aû AùfpòKþ Zûeò`þKê Kéhò
ùlZâ _ûAñ fûMê ùjC[ôaû aòêýZ Zûeò`þ ^òdc
ijòZ icû^Zû ejòùf _âûYú _ûk^
@ûjêeò @]ôK fûbR^K ùjA _ûeòa
ùaûfò Kj«ò gâú aògßûkö
gâú aòPòZâû^¦ aògßûkue cògâòZ
_âûYú _ûk^ ùKak Zûuê @ûcô^ò~êqò
_âû^ KeòQò Zû’^êùjñ Gjû Zûue
cû^iòK I iûcûRòK iÚòZòKê iêéXÿ
KeòQòö a•ðcû^ @^ýûcû^u c¤ùe
gâú aògßûk GK Rßk« I @ûgðe
CûjeYö
gâú aòPòZâû^¦ aògßûk, iùXÿAgûi^, RMZiòõj_êe
^òùR iue ùMû-ùMøeùa, ajêR^ aûQòùf aéhùbö
28

30. aêXÿú RxûA Êdõ ijûdK ùMûÂò, Lûfc, RMZiòõj_êe
ùaú ^ú Kìùk ùMûÂú ùQkòûk^:
i`k ùQkò _ûk^ Kûc C_Kìka•ðú Ròfäû
RMZiòõj_êeùe Keò ùLûAQ«ò, aûfòKêû aäK
@«MðZ Lûfc Mûñe hÂú aêXÿú RxûA Êdõ
ijûdK ùMûÂúö ùaú ^ú Kìk I ^ú
g~ýûùe ù~ i`k ùQkò _ûk^ Keû~ûA_ûùe,
Zûjû Gjò Êdõ ijûdK ùMûÂúe ^òRÊ @^êbìZòö
ù~ùZùaùk @ûL _ûL Mûñùe Pûhúcûù^ ^òRe
Rúa^ RúaòKû I ùeûRMûe _ûAñ ùQkò _ûk^
Keê[ôùf, ùicû^ue fûb ùjC[ôfû iZ, Kò«ê
aýû_K bûùa ùjC^[ôfûö ùMûÂú cû¤cùe
ùQkò _ûk^ KeòaûKê @ûùMA @ûiòùf
RMZiòõj_êe Ròfäûe aûfòKêû aæK @«MðZ
LûfMûñe hÂú aêXÿú RNûõA GiþGPþRòö ùicû^u
ùMûÂú @ûe¸ ùjûA[ôfû 2001 ciòjûùe I
ùiùZùaùk ùicûù^ ]û^ I fuû Pûh
Keê[ôùfö Kò«ê KUKe ù^jeê ~êa ùK¦â I
_âûYú i´k
aòKûg aòbûMe
iÚû^úd _âûYú
PòKò›Ku Vûeê
_eûcgð I
C›ûj _ùe
ùicûù^ ùQkò
_ûk^ @ûe¸
Keòùf 2008
ciòjûùeö G[ô ûAñ ùicû^uê dê^ûAùUWþ aýûu
@` AŠò@û, IiþKYû gûLûeê 3.3 fl Uuû EY
còkò[ôfûö _â[ùc ùicûù^ 100Uò cûB ùQkò I
PûeòUò ùaûûeê @ûe¸ Keò[ôùf ùQkò _ûk^ö
ùMûÂúe ibýcûù^ _ûkò Keò ùaú ^úe
g~ýûùe ùQkò PûeY Ke«òö G[ôeê ùicû^u
@ûagýK _eòcûYùe iaêR Lûý còkò[ûGö
iÚû^úd _âûYú PòKò›Ku ßûeû ^òdcòZ Kécò
^ûgK Jh] _âû^, ùeûM _âZòùh]K UòKû
û^ I iùaðû_eò ùKøgk C^ÜZò ùUâ^òõ (Äòfþ
@_þùMâùWi^þ) _ûAaû ßûeû ùQkò iõLýû aé¡ò
ùjfûö Gùa ùicû^u ßûeû C_ôûòZ ùQkò
Qê@ûcû^uê NeKê @ûiò KòYò ù^AQ«ò MeûLcûù^ö
ahòðKò@û ùQkò Qê@û I ùQkò aòKòâ Keò EY c¤ 1
fl 25 jRûe Uuû gêSò iûeòùfYòö ùKak
ùiZòKò ^êùjñ, _âùZýK ibý Cq fûõbûgeê
cûiKê U. 2000/- Ne Lyð _ûAñ _ûCQ«òö
C•c Lûý,
ùeûM _âZòùh]K
aýaiÚû I iVòKþ
_âR^^ ßûeû
ùQkò _ûk^
fûbR^K ùjûA
_ûeòQòö ùMûÂú
_ûk^ ßûeû @ûC
GK iêaò]û ùjCQò
ù~, ùicûù^
ùMûeê iKk bìZcûZ, iKk R^ jòZRûZö
29

31. ùMûeê iKk bìZcûZ, iKk R^ jòZRûZö
aêXÿú RxûA Êdõ ijûdK ùMûÂò, Lûfc, RMZiòõj_êe
Kc ùfûKgqò I _eògâc ßûeû @]ôK fûb _ûCQ«òö
ùMûUòG ahòðKò@û ùQkòe jûeûjûeò IR^ _âûd 18
ùKRò ùjC[ôaû ùaùk ZûKê _âûd 25 ùKRòùe
_jõPûAaû _ûAñ @ûgû eLôQ«ò ùMûÂúe ibýcûù^ö
G[ôûAñ C^ÜZ ùaûûe @ûagýK ejòQò ùaûfò cZ
ò@«ò Cbd ùMûÂú I iÚû^úd _âûYú PòKò›Kö
hÂú aêXÿò RõNò Êdõ ijûdK ùMûÂòe GPGPþRòe
i`k ùQkò _ûk^ Gùa @^ýcû^uê C›ûjòZ KeêQò
ùQkò ûk^ _ûAñö aòùghZü, ùKak Rwfò@û
iÚû^ùe ùQkò _ûk^ i¸a I C_Kìka•ðú icZk
iÚû^ùe ùQkò _ûk^ fûbR^K ^êùjñ ùaûfò ù~Cñ
_ûeõ_eòK aògßûi ejòQò, ZûKê bêf _âcûYòZ KeòQ«ò
ùaú ^ú Kìk hÂú aêXÿú GiþGPþRòö @ûMKê @]ôK
aýû_K bûùa ùQkò _ûk^ Keòaû _ûAñ ù~ûR^û
KeòQ«ò ùMûÂúe ibýcûù^ö G[ôùe ùaú ^ú
g~ýûe _âûKéZòK iaêR Lûý, ieKûeu ßûeû
ò@û~ûC[ôaû ÊûiÚý ùiaû _âû^ I iùaðû_eò _âgòlY
cû¤cùe _ûC[ôaû mû^ ùKøgk Zûue RúaòKû
C_ûRð^ ~ûZâûùe aWÿ @ûdê] ùaûfò Kj«ò
ibýcûù^ö
30

32. KkûjûŠòe ùQfþ K[û^ú
Mâûc-Kû¦êfMêWû, Mûñ-@ûUòMñú
_eùcgße aûaê úNð 7 ahðeê ùQkò _ûk^
KeêQ«òö _â[ùc ùi cûZâ 3Uò ùQkò eLô[ôùfö
a•ðcû^ 25Uò ùQkò @Qòö Zûu _ûLùe ùMûUòG
ùQûU ^WÿûQ_e Ne [ôfûö ùQkò ûk^ Keò
fûb _ûA ùi 8 Wòiòcòf RûMû KòYò a•ðcû^ GK
aWÿ Ne Zò@ûeò KeòQ«ò Gaõ a•ðcû^ 50
Wòiòcòfþ RûMû c¤ ùQkò ûk^e fûb _Aiûùe
KòYòQ«òö ùi RûMûùe ùi ]û^ Pûh KeêQ«ò
Gaõ UcûUe KeêQ«òöZûu _ûAñ ùQkò _ûk^
GK RúaòKû @ùUö ùi ahðKê 40eê 50 jRûe
Uuû ùeûRMûe Ke«òö
^ûc - cMgòe, Kû¦êfMêWû, Rê^ûMWÿ
cMgòe aûaê aòMZ 15 ahð ùjfûYò ùi
ùQkò _ûk^ Keò@ûiêQ«òö 15 ahð _ìaðeê Zûu
Mûñe MC«ò@û Nee 8Uò cûB ùQkò eLô[ôùfö
G[ôeê R^àòZ Qê@û @]û @]û bûM ùjûA[ûGö
ùiùZùaùùk ùi @^êba Kùf ù~ ùQkò _ûk^
GK fûbR^K Pûh Zû’_ùe ùi ^òRe ùQkò
eLôaû @ûe¸ Keò[ôùfö a•ðcû^ 50Uò ùQkò I
ùc‹û ùjfûYòö RkQûdû còg^, Rê^ûMWÿ Ze`eê
GK aòUûf ùaûû c¤ _ûAQ«òö ùijò ùaûû
ßûeû Zûue cûB ùQkò Gaõ Mûñe
cûAùQkòcû^uê _âR^^ Keû~ûGö ùi ajêZ
fûbaû^ c¤ ùjCQ«òö ùi ahðKê 60eê 70
jRûe Uuû ùeûRMûe Ke«òö Gjò Uuûe ùi
Zûue aWÿ _eòaûe (9 RYò@û) iêeêLêeêùe
_eùcgße, @ûUòMûñ Gaõ cMêgòe, Kû¦êfMêWû, KkûjûŠò
MûB `ûcðeê êüL ~òa ieò, (~ò) NûiKê ùLôaû `if _eòö
31

33. Pkò~û@û«òö
c]ê cûSò
Kû¦êfêMêWûe c]êaûaê 9 ahð _ìaðeê ùQkò
_ûk^ @ûe¸ Keò[ôùfö ùiZòKòùaùk Zûu
_ûLùe cûZâ ùMûUòG ùQkò [ôfûö a•ðcû^ 18Uò
ùQkò @Qòö ùi RùY @Zò Meúa Pûhú, Zûue
RcòaûWò KòQò ^ûjóö cûZâ Gjò ùQkò Pûh Keò
Rúa^ ^òaðûj Ke«òö ùi ahðKê 30eê 40
jRûe ùeûRMûe Ke«òö @ûMûcú ò^ùe
ieKûe Ze`eê KòQò ijù~ûM còkòùf @ûC
KòQò ùQkò Pûh aùXÿA Keò fûbaû^þ ùjùa
ùaûfò c]êaûaêu @ûgûö
jeò cûSú
aòMZ 10 ahð ùjfû Kû¦êfêMêWûe jeòaûaê
ùQkò _ûk^ Keò @ûiêQ«òö 10 ahð _ìaðeê cûZâ
2 Uò ùQkò [ôfû a•ðcû^ 2UòZ ùQkòeê 25Uò
ùQkò @Qòö ùi _âZò ahð ùQkò _ûk^ ßûeû 40eê
50 jRûe Uuû ùeûRMûe Ke«ò I ^òRe
_eòaûe MêReûY Ke«òö ùi ùQkò _ûk^ GK
RúaòKû _ûA Lêiòùe @Q«òö ùi @ûMûcú ò^ùe
GK ùQkò `ûcð KeòaûKê AzêKö
c]ê cûSú I jeò cûSú, Kû¦êfMêWû, KkûjûŠò
ùMû_ûk^ùe [ôùf iaêR Nûi, Pûhú bûAe aùXÿ aògßûiö
32

34. @ûcô^ò~êqò I KêKêWÿû gòÌe i`k gòùÌûùýûMú
ù~ùZùaùk _gê PòKò›û I _gê _ûk^ aòmû^e
iÜûZK I iÜûZùKû•e WòMâú]ûeú ~êaK~êaZúcûù^
ieKûeú PûKòeú Ke«ò, ùiùZùaùk @ûcô^ò~êqò
_ûAñ GK bò^Üþ eûÉûùe ~ûZâû Ke«ò Wû. eêâ^ûeûdY
_â]û^ö aòbòGiþiò WòMâúùe _â[c ùgâYú I
GcbòGiþiòùe ùMûfþW ùcWûf _ûA[ôaû Gjò _âûYú
PòKò›K RYu MZû^êMZòK ieKûeú PûKòeú ^Keò
IWÿògûùe fûbR^K KêKêWÿû _ûk^ Keò ^òRKê
@ûcô^ò~êqò ùaû ijòZ eûRýùe KêKêWÿû @Šû C_ôû^
Keòaûe ù_gûKê ^ògûùe _eòYZ KeòQ«òö G[ôûAñ
ùi KêKêWÿû _ûk^ùe [ôaû aòbò^Ü ùa÷mû^òK
mû^ùKøgkKê _âZýl eì ùaû _ûAñ Iù_ûfù`Wþ,
ùbuùUgße jýûùPeú, _ûIßûe @ûùMâû `ûcðùe
2002 ciòjû _~ðý« Kû~ðý Keò[ôùfö IWÿògûùe
ùiùZùakKê aâGfe KêKêWÿû _ûk^e îZ _âiûe
ùjûAiûeò[ôùf c¤ ùKjò @Šû C_ôû^ _ûAñ KêKêWÿû
_ûk^ KeòaûKê iûji Keê^[ôùfö Gjò i¦òlYùe
ùi 2003 ciòjûùe ‘@ûcôû’ Vûeê ù_âeYû _ûA
GK @Šû ò@û KêKêWÿû `ûcð _âZòÂû Keòùfö KUK
Ròfäûe @ûVMWÿ aäK @«MðZ ]ûA_êe Mâûce
cìkaûiò¦û Wûü. _â]û^ KUK Ròfæû
I iùaðû_eò IWÿògûùe @Šûò@û KêKêWÿû
_ûk^e _âPûe I _âiûe _ûAñ
@ûVMWÿ aäKe aúeKòùgûe_êe
^òKUa•ðú eûjûùwûkûVûùe GK 20
GKe Rcò _eòcòZ iÚû^ùe ùMûUòG
@Šûò@û KêKêWÿû `ûcð _âZòÂû Keòùfö
Gjûe ^ûc ùùf P¦âùgLe
@ûùMâûùbUþ `ûcðiþ _âûAùbUþ
fòcòùUWþö
^òùR RùY ùa÷hdòK mû^]ûeú
Wÿ. eêâ ^ûeûdY _â]û^, ]ûA_êe, KUK
ùMû-ùiaû Ke Nùe Nùe, ùMû-jòZ aòPûe c^ùeö
ùMû-elû Ke Mâûùc Mâûùc, jûùU ^Mùe _êYý ]ûùcö
33

35. _âûYú PòKò›K ùjûA[ôaûeê KUKiÚòZ
‘aýûu @` AŠò@û’e Kciòð@ûf
aâû•eê 2004 ciòjûùe 1 ùKûUò 8
fl Uuûe EY _ûA @ûe¸ Keòùf
@Šûò@û KêKêWÿû `ûcðö _â[c `ûùe
76 fl Uuû EY _ûA ù÷^òK
27000 @Šû C_ôû^lc `ûcðUòe
Kû~ðý @ûe¸ ùjûA[ôfû eûjûùwûkVûùeö
Kò«ê 2006 ciòjûùe êbðûMýagZü
aûWð`äëe @ûZu ùLûùfûö ZþR^òZ
KêKêWÿû céZêý, @Šû Gaõ cûõie aòY^ C_ùe
aòùgh _âbûa _KûAfûö `ûcðe @[ð^úZò
ùûjfòMfûö VòKþ _ùe _ùe _âûd 2008 ciòjûùe
_êYò aûWð `äëe @ûZu ùLû ùA[ôùf c¤ ^òRe
mû^ ùKøgke C_ù~ûM ßûeû Zûuê aòùgh lZò
ijòaûKê _Wò^[ôfûö Gjò icdùe IWÿògû ieKûeu
@]ô^iÚ @û_òKf iõiÚû Vûeê iaþiòWò @ûKûeùe _âûd
20 fl Uuû còkòfû I Zûu @Šûò@û KêKêWÿû `ûcðUòe
@[ð^úZò iê]êeòMfûö ‘@ûcôû’ KUK I Ròfäû cêLý
_âûYú PòKò›û @]ôKûeúu còkòZ C›ûj _âû^
ßûeû KUK Ròfäûùe [ôaû C›êK KêKêWÿû
Pûhúcû^u _ûAñ GK i`k Kcðgûkûe
@ûùdûR^ ùjûA[ôfûö ùi[ôùe Pûhú I
ùa÷mû^òKu c¤ùe mû^ I @^êbìZòe
@ûû^_âû^ ùjûA[ôfû Gaõ @Šûò@û KêKêWÿû
`ûcòðwþKê @]ôK C›ûj còkò[ôfûö ùi ‘@ûcôû’ iõiÚûe
aâûŠ @û´ûiûWe bûaùe KUK Ròfäûùe @Šûò@û
KêKêWÿû _ûk^Kê @]ôK iKòâd KeûA[ôùfö
`kÊeì IWÿògû ieKûeu ßûeû _âûùdûRòZ
c¤ûjÜ ùbûR^ Kû~ðýKâcùe ò@û~ûC[ôaû @Šûe
ù~ûMûY _ûAñ ùi RùY ibý bûaùe Kû~ðý
Keòùf ùaûfò Kj«ò Wÿûü. _â]û^ö Gùa RùY
i`k gòùÌûùýûMú bûùa Wû. _â]û^ icÉu
_ûAñ @ûgðö IWÿògûùe MVòZ ùjûA[ôaû ‘@Šû
ò@û KêKêWÿû iõN, IWÿògû’e ùi a•ðcû^ iû]ûeY
iμûK ejòQ«òö
KêKêWÿû _ûk^Kê i`k CùýûMùe _eòYZ
Keò ùLûA[ôaû Wÿûü. _â]û^ ùKak RùY
@ûcô^ò~êq gòlòZ _âûYú PòKò›K ^êjñ«ò, RùY
i`k gòùÌûùýûMú c¤ö
Zûu ij KòQò aû•ðûkû_ ^òcÜùe C¡ûe
KeûMfûö
_âgÜ-1: ieKûeú PûKòeúe iêL iêaò]û QûWò
aýqòMZ Éeùe ùKCñ _eòiÚòZòùe ùaieKûeú `ûcð
KeòaûKê c^iÚ Kùf I KêKêWÿûKê KûjóKò CùýûMe
Wÿ. eêâ ^ûeûdY _â]û^, ]ûA_êe, KUK
ùMû-ùiaû Ke @^êlY, ùMû-jòùZ aýd Ke ]^ö
ùMû-cêùL ò@ ùj @ûjûe, ùMû-ùiaû ùfûKùe _âPûeö
34

36. @û]ûe bûaùe aòPûe Kùf?
2. @ûý Kûkùe ùKCñ flý ù^A PûKòeú
Keò^[ôùf? aýaiûd ùlZâùe Gùa ùi flý
iû]^ ùjûA_ûeòQò Kò?
3. iûcûRòK Ée Z[û @û[ôðK òMùe @û_Y
@û_Yu ij_ûVúcû^u _ûLeê (ù~Cñcûù^ Gùa
ieKûeú PûKòeú KeêQ«ò) Kòbkò bò^Ü ùaûfò
^òRKê cù^ Ke«òö
4. IWÿògûùe KêKêWÿû _ûk^e ùKCñ òM _âZò
@ûjêeò aòùgh ¤û^ ùA RùY CùýûMú @ûjêeò
i`k ùjûA_ûeòa?
C•e :
ùcûe _gê PòKò›û aòmû^ùe iÜûZK jûif Keòaû
icdùe ieKûeú PûKòeúe @bûa R^òZ @iêaò]ûKê
Keò[ôfûö Zû’e `kÊeì cêñ ùcûe iÜûZùKû•e
Kû~ðýKâc _ûAñ iêù~ûM ù^fò Gaõ iÜûZùKû•eùe
ʉð _K ijòZ C•ú‰ð ùjûA _ê^aðûe ùijò
KêKêWÿûcû^u _ûAñ Kû~ðýùe cù^û^òùag Kfòö
icdKâùc ùbuùUgße jûùPeúe ùUKþ^òKûf
cýûù^Re Kû~ðý Keòaûe iêù~ûM còkòfûö ùi
icdùe iûeû bûeZ Z[û ù^_ûk, aûõfûùg,
bìUû^ AZýûòùe KêKêWÿû Pûh Gaõ Zû’e @û[ôðK
òMMêWòK Lêaþ ^òKUeê ùLôaû _ûAñ iêù~ûM còkò[ôfûö
Gjò icÉ @^ê¤û^ Keòaû ùaùk cêñ aòPûe Kfò
ùcûe eûRý IWÿògûùe Gjûe Kòeò aòKûg Keû~ûA
_ûeòaö ù~ùjZê ùcûe ^òR eûRý @Šû C_ôû^
ùlZâùe @MâYú ùjûA _ûeò^ûjó, ùi òMùe
_êÁòjú^Zû ìe Keòaû _ûAñ ùijò aýaiûd _âZò c^
akûAfòö
cêñ ùijò aýaiûd Keòaû iùw iùw
@^ýcûù^ c¤ Kò_eò Gjò _êÁòjú^Zû
ìeúKeY òMùe Kû~ðý Keò ûeòùa Zû’_ûAñ
ùPÁòZ @Qòö @ûgû Kùe @ûùc Gjò òMùe
@ûjêeò @MâMZò Keòaêö _¦eUò _eòaûe ùcûe
KêKêWÿû `ûcð cû¤cùe _eòaûe _âZòù_ûhY
KeêQ«òö @ûjêeò @ù^K _eòaûe c¤ ùcûe `ûcð
C_ûRð^ iõ_KòðZ Kû~ðýKâcùe _ùeûlbûùa RWòZ
ùjûA C_KéZ ùjCQ«òö
GWûAaû _ûAñ cêñ ùaieKûeú @^êÂû^ ~[û
Iù_ûfù`Wþùe Kû~ðý Keòaûe iêù~ûM _ûA[ôfòö
ùiVûùe Kû~ðý Keòaû icdùe KêKêWÿû_ûk^ ijòZ
ùcûe N^òÂZû MXÿò CVò[ôfû, ~ûjûKò _ea•ðú
icdùe ùcûe Ròmûiê cù^ûbûaKê @ûjêeò CþùakòZ
Wÿ. eêâ ^ûeûdY _â]û^, ]ûA_êe, KUK
ùa a§ù^ fbò éÁò, A¦â Ke«ò iê]û aéÁòö
iZýûò ~êùM Gjò cùZ, ùMû RûZò aXÿòùf RMùZö
35

37. i`kZûe aòKûg _ù[
cêñ gâú aògß^û[ ùbûA, _ò-~ûa P¦â ùbûA,
adi-39 ahð, Mâûc-_[eLŠò, ù_û-MWÿgue
Wÿêwêeò ûfò, aäK-ùfûAiòõjû, Ròfäû-afûwúe
(IWÿògû)ö ùcûe R^à 11 @ùKÖûae 1971
ciòjûùeö ùcûe gòlûMZ ù~ûMýZû
Gc.G.Gf.Gf.aòö cêñ GfGfaò iûeòaû _ùe
1995eê 2006 ciòjû _~ðý« Jh] Kμû^úe
_âZò^ò]ô bûaùe afûwúe ùjWKßûUðeùe Kûc
Keê[ôfòö Zû’_ùe cêñ PûKòeú QûWò ùA ^òùR
Êûaf´ú ùjaû _ûAñ Azû Kfòö
_ûV _Xÿû
icdùe Pûh
Kûc _âZò ùcûe
ajêZ @ûMâj
[ôfûö a•ðcû^ c¤
Pûh Keê@Qòö
Zû’_ùe Pûh
ijòZ ùa÷hdòK
C _ û d ù e
ùMû_ûk^ Keòaû
_ûAñ Azû Kfò I
Ròfäû Kéhò @]ôKûeúu ijòZ ù~ûMûù~ûM Keò
ùK.Gi.ùK. Reò@ûùe cêñ bûeZúd ùÁUþ aýûu
Kéhò gûLû afûwúe iûjû~ýùe EY _ûA
^ùb´e 2007 ciòjûeê 20Uò iue RûZúd
MûB @ûYò ùMû_ûk^ @ûe¸ Kfòö
Gjò 20Uò MûB _ûAñ cêñ 3 RY cRêeò@û
eLô@Qò, ù~Cñcûù^ MûBcû^u ùiaûùe
^òùdûRòZ @Q«òö a•ðcû^ 17Uò iue RûZúd
MûBeê 8Uò ê]ô@ûkú I 9Uò Mbð]ûeY KeòQ«òö
Gjò 8Uò MûBeê ò^Kê 100 fòUe êMÛ C_ôû^
ùjûA_ûeêQòö
a•ðcû^ lúe
fòUe _òQû 15
Uuû jòiûaùe cêñ
ùa_ûeòuê aòKòâ
Keê@Qòö ùi @ûc
`ûcðeê êA Ikò
lúe @ûYò
afûwúeùe Ne
Ne aêfò aòKòâ
KeêQ«ò I _âZò g
gâú aògß^û[ ùbûA, _[eLŠò, afûwúe
ùMû-aòýû bìcò Zò^òû^, `kùe @U«ò icû^ö
ùùf G û^ ~[ûaò]ô, jêG iKk `k iò¡òö
36

38. ò^ùe lúe _Aiû ùCQ«òö lúe aòKòâ Keòaû
_ûAñ ùcûe @iêaò]û ùjC ^ûjóö cêñ MûBcû^u
PòKò›û aûaùe iaêùaùk _gê iμ aòKûg
aòbûM @]ô^iÚ bò.G.Gi.I Gf@ûAcû^u ijòZ
ù~ûMûù~ûM Keò MûBcû^u PòKò›û icû]û^
Keò ûeêQòö cêñ _gê iμ @]ôKûeúu iûjû~ýùe
_gê Zûfòc gòaòeùe ù~ûM ùA _gê ûk^
mû^ @Rð^ Keò Reêeú Kûk^ú _eòiÚòZòùe ^òùR
c¤ PòKò›û Keò _ûeê@Qòö ùMû_ûk^ ßûeû cêñ
Pûhùe c¤ C^ÜZò @ûYò _ûeòQòö KûeY
MûBe ùMûae Pûh Rcòùe _âùdûM Keòaû
ßûeû ]û^ ijòZ _^òeòaû Pûh @ck aé¡ò
_ûAQò I Gjû ßûeû eûiûd^òK iûe I
KúU^ûgK Jh] _âùdûM Lyð Kcò~ûAQòö
ùMû_ûk^ ijòZ cêñ KòQò KêKêWÿû c¤ _ûk^
Keò@Qòö Gjûßûeû Zùk _Wê[ôaû MûBû^û
KêKêWÿûcûù^ LûCQ«ò I `ûcð bòZùe [ôaû
cgû I MûBcû^u ùjùe CKêYú I Uòu
c¤ i`û Keòaûùe KêKêWÿûcûù^ iûjû~ý
KeêQ«òö
cêñ MûBcû^u _ûAñ @ûùRûfû Pûh
KeòQòö cêñ Nûi c¤ 2 GKe Rcòùe
KeòQòö jûAaòâWþ ù^_òde Nûi I
100 Wò. cKûPûh Keò@Qòö
MûBcû^u Gjû ùjCQò _â]û^ Lûý
~ûjûßûeû MûBcû^u ùj iêiÚ eùj
I lúe aXÿòaûùe iûjû~ý Kùe I
û^û LyðKê KcûA [ûGö MûBe lúe
MûBe LûAaû C_ùe ^òbðe Kùeö
MûB `ûcðeê @ûiê[ôaû @ûdeê cêñ ùcû _eòaûe
ijòZ iêeêLêeêùe Pkò _ûeêQò I aýûu EY c¤
_eòùgû] Keê@Qòö @ûMûcú ò^ùe @ûC ùKûWòGUò
MûB @ûYò ò^Kê 300 fòUe lúe C_ôû^
Keòaû ijòZ @ûjêeò fûbaû^þ ùjaû _ûAñ ùPÁû
Keòaòö
Gjû ùjCQò PûhúbûAcû^u _ûAñ gêb aû•ðûö
gâú aògß^û[ ùbûA, _[eLŠò, afûwúe
^òùR ùMûfK^û[ jeò, cû^a eìù_ @aZeò
ùLûAQ«ò ùMû-cj•ß, gòLû@Q«ò ùMû-Z•ßö
37

39. a^eûR ùLûAfû aûU
ùXÿuû^ûk Ròfäûe ùXÿuû^ûk ie C_LŠ
@]ô^ùe ùXÿuû^ûk ie aäKþö Gjò aäK @]ô^ùe
ùaûeû_û GK ùQûU Mûñö Gjû GK Mâûc
_•ûdZ c¤ö Gjû cêLýZü GK @ûòaûiú @]êýhòZ
Mûñö Gjò Mâûcùe eêj«ò gâúcZú ùiÜjfZû ûiö
KòQò ahð _ìaðeê ùi GK iû]ûeY MéjòYú [ôùfö
^òRKê ùKak ù÷^¦ò^ Kû~ðýùe @ûa¡ Keò
eLô[ôùfö Kò«ê 2009 ciòjûùe ù~ùZùaùk
@ûcôû _âgòlY/_âgð^ú ù_âûMâûcþe
KcðK•ðûcû^ue éÁò Gjò Mûñùe _Wòfû
I ùi Ne @MYûùe _eõ_eûMZ bûùa
ùgú KêKêWÿû ^eLô, a^eûRû eLôaûKê
@^ê âûYúZ ùjùf, ùiùZùaùk Zûue
@^ý GK _eòPd iéÁò ùjfûö ùi ùKak
GKû ^[ôùf, Zûu ijòZ [ôùf Zûu
Mîþe @^ý 24 RY iû[ôö ùiAcû^uê
iû[ôùe ù^A ùi Ne @MYûùe KêKêWÿû
_ûk^Kê @û]ê^òK mû^ ùKøgke Ægð
ùA[ôùfö
_âûYú PòKò›û I _âûYú_ûk^ aòbûM Ze`eê
ùXÿuû^ûk ijeùe a^eûRûe @ŠûKê `êUûA
Pò@ûñ aûjûeKeòaû _ûAñ GK jûùPeú iìPûeê
eìù_ Kû~ðýlc Keû~ûAQòö ùi[ôûAñ Gjò Ròfæûe
KéhKcûù^ ijRùe Ne @MYûùe KêKêWÿû _ûk^
_ûAñ a^eûRûe Pò@ûñ _ûA _ûeêQ«òö Gjû aýZúZ
ùicû^u _ûLùe @Qò KêKêWÿû _ûk^ Keòaûe
^òRÊ ùgúd mû^ ùKøgk Z[û ~ù[Á
@bòmZûö ùi[ô ûAñ ù~ùZùaùk @ûcôû _âgòlY/
_âgð^ú ù_âûMâûc Gcû^uê cûZâ 150Uò a^eûRû
Pò@ûñKê GMêWòKê _ûk^ Keòaûe @û]ê^òK mû^
gâúcZú ùiÜjfZû ûi, ùaûeû_û, ùXÿuû^ûk
CRêWû ùMûPe ^Á KeòòG, cé•òKû I _eòùag,
iRûWò _ûeòùf C_KéZ ùjaû, lúe êjó aûecûiö
38

40. ùKøgke _âgòlY
ùfû, Gcûù^ @ûC
_QKê ù`eò
P û j ó ^ [ ô ù f ö
Gcû^ue C›ûj,
^òÂû Zûuê
30,000 Uuû
fûb KeòaûKê aûU
` ò U û A ù f û ö
Gcû^uê ùLô 2010 ciòjû ùakKê Gjò Mâûce
@^ý KéhKcûù^ c¤ a^eûRû KêKêWÿûKê Ne
@MYûùe eLô ^òRe ùeûRMûe aXÿûAaûKê @ûMâj
_âKûg Kùfö a•ðcû^ Gjò Mâûcùe @ù^K
_eòaûe GjûKê ùeûRMûee GK cû¤c eìù_
aûQò ù^AQ«òö
G[ô ûAñ Gjò KéhKcû^uê ZþR^òZ _âgòlY
ijòZ bêaù^gßeiÚòZ ùK¦âúd KêKêU C^Üd^
iõMV^Kê @]ôK @bòmZû _ûAñ _eògð^ùe
@Yû~ûA[ôfûö Gjò _•ûdZùe [ôaû _âûYú
^òeúlK ùK¦âùe [ôaû _âûYú]^ ^òeúlK icÉ
_âKûe ijûdZû _âû^ Keò[ôùfö ^òdcòZ
UòKûKeY, @ûagýKúd PòKò›û iûwKê aòbò^Ü
_âKûe @ûagýKúd Z[ý c¤ ù~ûMûA
ùA[ôùfö
ù~ùjZê Gjò MâûcUò ùXÿuû^ûk ijee @Zò
^òKUùe @aiÚòZ I @ûRòKûfòe ùfûKcûù^
a^eûRûe @Šû I cûõi LûAaûKê @]ôK @ûMâj
_âKûg KeêQ«ò, ùZYê GVòKûe KéhKcû^ue
aòKòâ aUû Keòaûùe @ûùø iciýû
ùLû~ûA^[ôfûö GjûKê
VòKþ icdùe aòKòâ Keò
C_~êq fûb
_ûA_ûeò[ôùfö
Gùa gâúcZú
ùiÜjfZû ûi I Zûu
i j ù ~ û M ú c û ù ^
@ûjêeò @]ôK KêKêWÿû
eLô @]ôK fûb
Keòaûe ù~ûR^û KeêQ«òö GK[û iZý ù~,
G[ô_ûAñ icÉ _âKûe mû^ùKøgke iêaò]û
iêù~ûM ijòZ @ûagýKúd Pò@ûñ ù~ûMûA ùaûKê
_âûYú_ûk^ aòbûM iûiaðû _âÉêZö
iaêVûeê CùfäL^úd aòhd Gjû ù~ gâúcZú
ùiÜjfZû ûi I Zûu ijù~ûMúcûù^
KûjûeòVûeê ùKøYiò _âKûe @û[ôðK iûjû~ý ^ù^A
^òRe ÊÌ cìk]^ùe ùKak ^òRe Cýc I
^òÂû ßûeû Gjû Keò ùLûA _ûeòQ«òö
Gcû^ue Gjò CýcKê ù_ûhYúd KeòaûKê
ùjùf Gaõ @^ý KéhKcû^uê Gjò fûbR^K
aé•ò @ûWKê @ûKéÁ KeòaûKê ùjùf, ùicû^uê
cSòùe cSòùe @ûagýKúd Zûfòcþ ùaû ijòZ,
ùicû^uê ùK¦âúd KêKÑëU C^Üd^ iõMV^ _eò
@^ý @^êÂû^cû^uê c¤ _eògð^ùe @Yû~òaû
CPòZþ ùaûfò Kj«ò gâúcZú ûiö Gjû ßûeû
ùicûù^ KêKêWÿû _ûk^ _âZò @ûKéÁ ùjùa I
gâúcZú ûiþ Gaõ Zûu iû[ôcû^u _eò @]ôK
ùeûRMûe Keò @ûcô^òbðegúk ùjûA_ûeòùaö
gâúcZú ùiÜjfZû ûi, ùaûeû_û, ùXÿuû^ûk
~ûjûe Rcò KòQò ^ûjó, ùMû_ûk^ iòG _ûeòa Keò Ne @MYûùe , [ôa ~ò @ûùRûfûKêŠ _êeòö
39

41. @ûi«ê aêfò~òaû icêâKêkò@û Nûi Cýû^
_êeú, RM^Üû[ I icêâ ùakûbìcòe @ûKhðY
@ù^Kuê UûYò @ûùY Zû’_ûLKêö Gjò ]ûcùe
ejòQò 2500 ahð Zke @ûò gueûPû~ðýu
ßûeû iÚû_òZ ‘ùMûa¡ð^ cV’ö ùMû-ùiaû Gjò
_úVe GK cêLý Kû~ðýö Gjûe ùMûgûkûùe
ej«ò aòbò^Ü _âû«eeê @Yû~ûA[ôaû ùgúd
MûBö
Gjò cVe ùMûgûkû, cVe VòKþ i¹êLùe
@aiÚòZö icêâ ùakûbìcòe cûZâ 300 còUe
ìeùe [ôaûeê GVûùe cûUò ^ûjó ùKak aûfò
@ûC aûfòö û^û ùA ùMû-gûkûe MûBùMûeêuê
_ûk^ Keòaû KÁiû¤ ùjaûeê Gjûe
Z•ßûa]ûeKcûù^ Pò«û Keòùf ù~, K’Y Kùf
i«êkòZ Lûý _ûA_ûeòùa Gjò ùMûeêMûB I
Lyð c¤ ^òdªòZ ùjûA_ûeòaö ùicûù^
ù~ûMûù~ûM Kùf _âûYú _ûk^ aòbûM ijòZö
iÚòe ùjfû ùMû-Lûý `if Pûh Keû~òaö
Gjû_ùe ùMûgûkûeê còkê[ôaû LZKê Ée Ée
Keò aòQûA ò@ûMfû ùiA aûfò C_ùeö 2007
ciòjû ù`aédûeú 28 ZûeòLùe cûZâ 600Uò
Nûi cìkLŠ bêaù^gßeeê @ûYò ùiVûùe ]ûWÿò
Keò fMûMfûö Lêaþ gúNâ ùiMêWòK aXÿòMfûö
ùMûa¡ð^ gûkû, _êeú
MûB cêùjñ ùùf iaêR ZòeY, ùKùa ^ Keòa Pò«û _âR^^ @ûC êMþ] C_ôû^, ^ [ôaZ cêŠ aý[ûö
40

42. Zûjûe iê¦e eì ùLô iaê KcðK•ðûcûù^ gâcû^
Keò fûMò _Wòùf ùiA `if Pûhùeö Êû[ðejòZ
ùiaû ùKùa ^òe[ðK jêG^ûö gâûaY cûiùe ‘Mêeê
_ì‰òðcû’ ò^ _úVùe ajê R^ icûMc jêGö ùijòò^
MêeêRú ^òùR aêfò ùLôùf ùMû-gûkûe _eòa•ðòZ
eìKêö ùMû-Lûý `if Pûh ù~ûMêñ ùi iÚû^Uò _ìað
@ù_lû @]ôK @ûKhðYúd cù^ ùjC[ôfûö Gjû_ùe
MêeêRúue @ûùgùe Zò@ûeò ùjfû _âgÉ eûÉû,
eûÉû _ûLùe ùKûck Nûie MûfòPûö ùMûUòG
ùKûYùe K´ aél, aél cìkùe gâúKé¾ue cì•òð
eLûMfûö eûÉûe Cbd _ûgßðùe aòRêkòaZúe aýaiÚû
ùjfûö
Gjû_ùe _êYò ùijò Nûi cìkKê ùMûgûkûe
_Q _ûLùe [ôaû Lûfò iÚû^ùe ùeû_Y KeûMfûö
GK Rú‰ð ù_ûLeúKê _ê^üeê¡ûe Keû~ûA Zû’e
PZêü_ûgßðùe ùijò NûiKê iê¦e ùMûfûKûe
Xÿwùe ùeû_Y Keò ò@ûMfûö Mêjûk _ûLùe
[ôaû Lûfò iÚû^ùe 16Uò ùQûU ùQûU KêŠ Keò
ùi[ôùe ‘@ûùRûfû’ Pûh Keò Gùa ù÷^òK
12/14 ùKRò @ûùRûfûKê ùMû-Lûý jòiûaùe
aýajûe Keû~ûCQòö _êYò aòbò^Ü Kòice `êf
MQùe iRûA ò@ûMfû _[_ûgßð I LûfòiÚû^ö
a•ðcû^ Gjû ùjûA_ûeòQò Nûie GK
C_a^ö _êeú ùakûbìcòe @^Zò ìeùe Gjò
Nûi Cýû^ ùijò @^êÂû^e KcðK•ðûcû^ue
Cýc I MV^cìkK cù^ûbûae GK _âZòaò´ö
Nûi Cýû^ @ûRò @ûgâcaûiú I ùMû-ùiaû Kûcú
~ûZâúcû^u _ûAñ GK @aie aòù^û^ iÚkú I
gû«ò aûZûaeY iéÁò Keò ûeòQòö
_êeú @ûiòùf ùLô@ûi«ê [ùe icêâ Kêkò@û
Nûi Cýû^ö
ùMûa¡ð^ gûkû, _êeú
Nûi Pûh Keòaû, MûB KêKêWÿû _ûkòaû @Šû @ûC lúe aXÿûA, ùge C^ÜZò @ûYòaûö
41

43. gâú @ùgûK Kêcûe _â]û^, _ò-gâú iùaðgße
_â]û^, Mâûc-aeêYú_fäû, Mâû._.-ùKûAfò êe,
aäK-eûR^Me, Rò-ùK¦âû_Wû, adi-28 ahðö
2006 ciòjûùe +3 @ûUðiþ _ûiþ Keòiûeò
ùMûUòG ahð ieKûeú PûKòeú _ûAñ ùPÁû Keò
aò`k ùjfû _ùe 2007 ciòjûùe ùMûUòG
KéhK Zûfòcþ gòaòeùe ijKûeú _âûYú PòKò›Ku
iõÆgðùe @ûi«òö Zûu Vûeê _eûcgð _ûA Kéhò
I _âûYú _ûk^ ùlZâùe @ûcô^ò~êqò _ûAñ c^iÚ
Keò ùK¦âû_Wÿû Kéhò ijûdK ùK¦â ijòZ
ù~ûMûù~ûM Ke«òö ùijò ahð
ieKûeú eòjûZò ijûdZûùe ^òRe
[ôaû ù_÷ZéK 8 GKe aògòÁ
ù_ûLeú KWÿùe ùMûUòG 4000
aâGfe KêKêWÿû Gaõ 70Uò ]kû
Nêhêeú aògòÁ GK `ûcð Ke«òö
Nêhêeú Gaõ KêKêWÿû `ûcðe aRý
aÉêKê cûQe Lûý bûaùe
aýajûe Ke«òö ùa÷mû^òK
i`k ^ûdKu
i`k KûjûYú
_âYûkúùe cûQ Pûh Keòaû ijòZ 10Uò ê]ô@ûkú
MûB Gaõ UKðú KêKêWÿû _ûk^ Keò ^òRe @û[ôðK
iÚòZòKê iêéXÿ Keòaû ijòZ @^ý 10 RYuê c¤
RúaòKû ^òaðûje iû]^ ù~ûMûA _ûeòQ«òö
ù_ûLeú KWÿùe _âûd 200Uò ^Wÿò@û MQ,
@^ýû^ý `k MQ Gaõ _^òeòaû Pûh KeêQ«òö
ieKûeú PûKòeú Keò ^òRe @û[ôðK ^òeû_•û
elû _eòaù•ð ^òRe Êû]ú^ bûaùe GK `ûcð
Keò @^ý 10 RYuê ùeûRMûe ù~ûMûA
ùA_ûeò[ôaûeê ùi i«êÁö Zûue a•ðcû^
aûhòðK @ûd 5 fl Uuûö RùY i`k Kéhò Gaõ
_âûYú _ûk^ CùýûMú bûaùe Zûue @õPkùe
ùi ùag _eòPòZ Gaõ ~êa _úXÿò _ûAñ ùi
ù_âeYûe C› _ûfUòQ«òö
@ùgûK Kêcûe _â]û^, aeêYú_fäû, ùK¦âû_Wû
ùMûeê ù~ iûlûZ ùaZû, Rúae jeZû KeZû - C}kcYò ùMû_a§ê
42

44. iúcû iêelû a^ûc ùMû_ûk^
aûùfgße Ròfäû iÚòZ aé¦ûa^_êee còfòUûeú
ù`e«û ~êaK gâú~êq aõgú]e ùaùjeû
bûeZe aòbò^Ü @õPkùe Kû~ðý Keê[ôaû ùaùk
^òR Mûñùe ùMû_ûk^ Keòaû _ûAñ Pò«û Keò
PûKòeúeê ùÊzûKéZ @aie ù^A aé¦ûa^_êeùe
GK ùMû_ûk^ `ûcð _âZòÂû _ûAñ c^iÚ Keò[ôùfö
Mûñùe GK êMþ] icòZò MV^ _ûAñ _â[ùc ùi
aûùfgße Ròfäû êMþ] iõN ijòZ Kû[ûaû•ðû Keò
GK êMþ] C_ôûK icaûd icòZò MV^ Keò
iõMéjòZ êMÛKê aûkò@û_Uò êMÛ gúZkúKeY
ùK¦âKê ù÷^òK _VûAùfö Zû’_ùe aûùfgße
Ròfäû êMÛ iõN (Icþù`Wþ)e ijûdZûùe ^òKUiÚ
cêKêkêiò ùÁUþ aýûu ùMû_ûk^ Keòaû _ûAñ
_â[ùc 20Uò MûB _ûAñ @[ð @^êùcû^
Keò[ôùfö Zûu ùMû_ûk^ `ûcðeê icÉ êMÛ
aûùfgße Ròfäû êMÛ iõN Kâd Keòa Gaõ êMÛ
_[ c¤ùe @aiÚòZ ùja ùaûfò ‘aûcêfþ’e
iû]ûeY _eòPûkK, ùÁUþ aýûu cêKêkêiò gûLûKê
^òRe i¹Zò RYûA _Zâ ùfLô[ôùfö ùiøbûMýagZü
ùÁUþ aýûueê @[ð @^êùcû^ _ùe gâú~êq ùaùjeû
_â[ùc 10Uò MûB _~ðýûdKâùc Kâd Keò ^òR Ne
_ûL Rcòùe GK iê¦e Mêjûk Zò@ûeò Keò ùiVûùe
êMÛ C_ôû^ @ûe¸ Kùfö MûB @ûiò iûeòaû _ùe
Ròfäû êMÛ iõN Ze`eê eòjûZò cìfýùe Zûuê Icþù`Wþ
ùMûLûý, Jh] I MûB aúcû _âbéZò KeûA
ò@û~ûA[ôfûö _âùZýK ò^ 80 fòUe êMÛ iõMâj
Keò ùi êMÛKê Ròfæû êMÛ iõN ßûeû ò@û~ûA[ôaû
Kýû^þùe aûkò@û_UòiÚòZ êMÛ gúZkúKeY
KûeLû^ûKê _VûAùf Gaõ _âùZýK 10 ò^ùe
Zûue êMÛ aòKâd cìfý _ûAùfö êMÛ _eòaj^
Lyð c¤ aûcêf Ze`eê gâú~êq ùaùjeûu ßûeû
_eòPûkòZ icòZòKê ò@ûMfûö êMþ] C_ôû^ I
aòKâdùe C›ûjòZ ùjûA gâú aõgú]e ùaùjeû
^òR iû^ bûA gâú Mû]e ùajeûu ij cògò
^òR Mêjûkùe VòKþ _û• cûi _ùe @ûC 10Uò
MûB @ûYòùfö ùÁUþ aýûu cêKêkêiò gûLû Ze`eê
gâú~êq aõgú]e ùaùjeû, aé¦ûa^_êe, aûùfgße
ùMû-RûZò iað iêLûkd ùMû-RûZò iað gêbcdö
43

45. Zûuê icêûd 5 fl Uuû EY ò@û~ûA[ôfûö aûKò
10Uò MûB ùi aûeòûiÚòZ GK aýaiûdòK `ûcðeê
@ûYò ê]ô@ûkú MûB iõLýû aXÿûA[ôùfö a•ðcû^
KòQò MûB MbðaZú ùjûA[ôaûeê KòQò MûBuVûeê êMÛ
iõMâj a¦ [ôaû iù•ß _âùZýK ò^ ùi _âûd 110
fòUe êMþ] aûkò@û_UòiÚòZ êMÛ gúZkK ùK¦âKê
_VûCQ«òö êMÛ aòKâd _ûAñ Zûuê @ûC aûe ê@ûe
ùZe _òŠû ùjaûKê _Wê ^ûjóö ‘aûcêf’ Vûeê c¤
MûBe UòKû I Kécò Jh] ^òdcòZ bûaùe ò@û~ûCQòö
gâú~êq aõgú]e I Mû]e ùaùjeû ùMû_ûk^
ßûeû Êûaf´ú ùjûA_ûeòQ«òö Zûue ùMû_ûk^
PûhKê i`kZû Keòaûùe Zûu _eòaûee iiý I
iiýûaé¦, iÚû^úd _gê PòKò›K I iùaðû_eò aûùfgße
Ròfäû êMÛ iõNe bìcòKû ejòQòö GùZ ^òU c`ifùe
C_ôûòZ êMÛKê ~ò ùi ^òdcòZ bûaùe aòKòâ Keòûeê
^[ûù« Zû’ùjùf ùMû_ûk^ Keòaû Zûu _lùe
KÁKe ùjûA[û«ûö Zûu ùLûùLô ùijò
@õPke bòZe aâjàZe Mâûce gâú _âbûZ ûi
c¤ GK ùMû_ûk^ `ûcð _ZòâÂû KeòQ«òö
a•ðcû^ gâú aõgú]e ùaùjeû ùi @õPkùe
ùMû_ûk^ Keòaû _ûAñ ù_âeYûe C› ùjûA
~ûAQ«òö a•ðcû^ aûkò@û_Uò êMÛ gúZkúKeY
ùK¦âVûùe _âùZýK ò^ ùijò @õPkeê 4000
fòUe êMÛ iõMéjòZ ùjûA aûùfgße WûGeúKê
ù_âeY Keû~ûCQòö
behûe _ûZâ c]êiì^:
cêñ gâú c]êiì^ ù^ûAZò, _ò: # Mòeò]ûeú
ùaûAZò, iû/ù_û : cûùKðûYû, [û:iòcêkò@û,
Rò:aûùfgße, IWÿògû @]ôaûiúö ùcûe _ûeòaûeòK
@aiÚû @ûùø bf ^[ôfûö ùZYê Pûh C_ùe cêñ
@]ôK MêeêZß ùfò, Pûh Keò ùcûe _eòaûeuê
PkûAaû ajêZ KÁ ùjùf aò cêñ ùKak ]û^
Pûh ^Keò Leûòù^ ùiûeòh, iì~ðýcêLú, Liû
@ûò aòbò^Ü _âKûe _^ò_eòaû @ck Keò
_eòaûee ùMûReûY ùc•ûAaû iùw iùw
ùcûe êAUò _ê@uê _ûV _XÿûAfòö Sò@Kê c¤
_ûV _XÿûA Zû’e aòaûj KeûAfòö _ê@e c¤
aòbûNe KeûAfòö Gjûßûeû Kâcgü ùcûe @û[ôðK
@aiÚû êaðk ùjûAMfû, ùZYê Pûh ij cêñ ùMûUòG
WûGeú `ûcð Keòaò ùaûfò bûaò ^òKUiÚ _âûYú
PòKò›û @]ôKûeú, iòcêkò@û I iÚû^úd ùÁUþ aýûu
ij ù~ûMûù~ûM Kfò I iõ_éq @]ôKûeúcûù^
ùcûùZ iμì‰ð iûjû~ý Keòùa ùaûfò ^òbðe
_âZògîZò ùùf I MûAWþ fûA^þ ùùfö Zû’_ùe
^ûaûWð Reò@ûùe EY Kùf ùcûùZ iêaò]û
iêù~ûM còkòaûe iìP^û c¤ ùùfö ùZYê cêñ
iõ_éq @]ôKûeúcû^u K[ûKê iμì‰ð eìù_ MâjY
Keò @ûùMAfòö MZ 2008 ciòjûùe ùcûùZ
U. 2,16,000 uû (êA fl ùhûjk jRûe
Uuû)ùe Mêjûk I MûB ù~ûMûA ùùfö
gâú~êq aõgú]e ùaùjeû, aé¦ûa^_êe, aûùfgße
ùMûeê ù~ iûlûZ ùaZû, Rúae jeZû KeZû - C}kcYò ùMû_a§ê
44

46. ùijòò^ Vûeê cêñ MûBMêWòKe ~^ô ù^A a•ðcû^
iê¡û 15 ùMûUò MûB eLô ûeòQòö Zûuê KéZòâc
_âR^^ KeûA ùi[ôeê cûB aûQêeú a•ðcû^ 8
ùMûUò I @Šòeû aûQêeúcû^ue ~^ô ù^A c¤
10/12Uò aòKâd Keò iûeòfòYòö Gjò MûB `ûcð
Keò cêñ ^òRe icd aûjûe Keò cûQ Pûh @[ðûZþ
cûQe Wò´ @ûYò Rû@ûñk Zò@ûeò Keò aòKâ Keòaû
ijòZ aWÿ cûQ C_ôû^ Keò aRûeKê QûWò aòKâd
Keò ûeêQòö KêKêWû c¤ _ûLû_ûLô 100 bòZùe
_ûkò ZûKê CPòZ cìfýùe aòKòâd KeêQòö KêKêWû
@Šû Nùe LûAaû iùw iùw aòKòâ Keòaû c¤
ùjCQòö Kò«ê úNðò^ ]eò Pûfê[ôaû cjê Pûh
@aùjkòZ @aiÚûùe [ôfûö ZûKê Gùa icÉ
_âùPÁû ßûeû PkûA @ûiêQòö GcòZòKò aûhòðK
@^êcû^òK _âûd 60/70
KòùfûMâûce cjê
C_ôû^ Keò _ûeêQòö
Giaê Kû~ðýKê ZêfûAaû
_ûAñ ùcûe _ê@ êARY
Gùa _âak C›ûje ij
fûMòaû iùw iùw,
ùcûe Èú @û¸cû^uê
~ù[Á iûjû~ý I
ijù~ûM Ke«òö KûeY
MûB, _^ò eòaû, KêKêWû
_ûk^ AZýûò iμì‰ð NùeûA bûùa Keû~ûA
_ûeê[ôaûeê, Èú ùfûKue c¤ iûjû~ý KeòaûKê
@ûMâj aXÿêQòö ùcû _ê@e ùaûjì c¤ @û¸cû^uê
Cq cògâòZ Pûhùe iûjû~ý, ijù~ûM Keê@Qòö
`kùe MûB lúe CPòZ cìfýùe Icþù`WþKê
ùCQò, MûB Mêjûke ùMûaeZK c¤ ùcûe
cûQ Pûhùe fûMêQòö LZ c¤ Nûi Pûh, ùiûeòh,
_^ò_eòaû Pûhùe aýajéZ ùjûA_ûeêQòö
eLô[ôaû a^eûR KêKêWû _eòaû_Zâ I Nûi LûA
_ûeê[ôaûeê û^û Lyð ajêZ Kcþ ùjCQòö ùZYê
ùcûùZ cògâòZ Pûh @]ôK fûb ùA_ûeêQòö _ê@
êA RY Gùa PûKòeú _Qùe ^ ùøWò
ùeûRMûelc ùjûA_ûeòQ«ò ùaûfò @^êba
KùfYòö Gjû QWû _âZòò^ 3/4 RY ùfûKuê
c]êiì^ ù^ûAZò, cûùKðûYû, aûùfgße
_âZòKûe @ù_lû _âZòùh]K aýaiÚû ùgâdÄeö
45

47. gâú~êq aõgú]e ùaùjeû, aé¦ûa^_êe, aûùfgße
ò^ cRêeúùe ^ò~êqò ùA c¤ Kûc Keû~ûC[ôaûeê
Zûu _eòaûe c¤ ùag Lêiòùe ejêQ«ò KûeY Mûñ
Mjkòùe ùicûù^ iaêùaùk Kûc _ûA _ûeò
^[ûù«ö ùcû `ûcðùe ùicû^u _ûAñ iaêùaùk
Kûc ejê@Qòö cêñ c¤ @]ôKûõg icdùe ù~ùKøYiò
aýqò aòùghmuê Zûue @û[ôðK @aiÚû ùLô C_ùg
ùA[ûG ù~_eòKò ùicûù^ c¤ Gjòbkò Kùf
^ò½d Zûue iûcûRòK iÚòZò akò~òaö Gjû ^ò½òZ
KûeY aòMZ ò^ùe cêñ RùY ò^ cRêeò@û [ôfò Kò«ê
@ûRò cêñ @^êba KeêQò ‘Cýc Z[û Cþù~ûM Kùf
iaê _âKûe C^ÜZò I @MâMZò i¸a’ö Gjû ]îa
iZýö ~òI cêñ UûUû, Wûfcò@ûñu bkò aò•gûkú
^êùjñ Z[û_ò Cþù~ûM I CùýûMú ùjaûKê ùcûe
_âùPÁû _eògâc Rûeò ejòQòö cù^ûak c¤ Kcþ
^êùjñ ~û’`kùe cêñ ùcûe _eòaûee
@ûagýKZûKê ùc•ûAaû ijòZ KòQòUû ùcûe
@û[ôðK êeûaiÚûKê KVò^ _eògâc Z[û ^òRe
iêPò«òZ ù~ûR^ûcêZûaK aê¡ò akùe akûA
_ûeòQòö Giaê iù•ß Cq cògâòZ Pûh bkò _âKÌKê
iêPûeê eìù_ PkûAaûùe icùd icùd aWÿ
KÁKe _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjaûKê _WêQòö Z[û_ò
ùcû c^ c¤ùe @ù^K C›ûj, @ûMâj @Qòö
Gjò GKûMâZû Z[û @ûMâjKê ù^A cêñ bûaêQò ~ò
ùcûùZ ‘@ûcôû’ Kò´û ‘aýûu’ @û^êKìfýeê KòQò
@û[ôðK ijûdZû ù~ûMûA ò@û~û@û«û Zû’ùjùf ùcû
c¤ùe [ôaû C^ÜZ Pò«û]ûeû Z[û Ê_Ü iûKûe jê@«ûö
_âKûgý GjòKò, _âZòò^ ùcû WûGeú `ûcðeê 120
fòUe êMÛ Gjò IWÿògûaûiúue Lûý bŠûeKê ~ûCQò;
_âZòò^ KòQò _^òeòaû c¤ KòQò ùfûKue Pûjòû
ùc•ûCQòö Kßò•ûf Kßò•ûf cûQ c¤ i^ÜòKU aRûee
LûCUòu @ûagýKZû ùc•ûCQòö @ûjêeò c¤ iaêVûeê
ùagú Lêiò fûMêQò ù~, G @õPkùe ù~ùZùaùk
~ûjûe êMÛ, _eòaû_Zâ Z[û cûQe @ûagýKZû
ejêQò, ùicûù^ iμì‰ð behû eLô ùcû _ûLKê Pûfò
@ûiêQ«ò I ùcû Vûeê CPòZþ cìfýùe Gaõ ZUKû
bûùa _ûA_ûeêQ«òö G[ô ûAñ iaêeò _òâdbûR^
ùjûA~ûAQòö a•ðcû^ iê¡û aýûueê @ûYò[ôaû EYe
_eòcûYKê iêPûeêeìù_ _eòùgû] Keò _ûeêQòö
@ûC @Ì KòQò aûKò ejòQò, Zûjû c¤ ^òKU
baòhýZùe _eòùgû] KeòùaûKê icÉ _âùPÁû
PùkAQòö @ûjêeò c¤ KòQò MûB @ûYòaû iùw
iùw Nûi PûhKê cRaêZ Keòaû _âdûiùe @Qòö
aòbò^Ü Kòice Nûi Pûh Keò MûBKê ùC[ôaûeê
û^û Lyð Kcò ~ûCQòö ùZYê MûB `ûcð KeòaûKê
ùjùf ‘Nûi-Pûh’e bìcòKû ~ù[Áö ^òRe
`ûcðKê GK @ûgð `ûcð Keòaû _ûAñ ùcûùZ
_âûYú PòKò›û aòbûM Ze`eê C›ûjòZ Keû~ûCQòö
ùZYê bûaêQò ^ò½d òù^ cêñ ùcûe `ûcðKê GK
@ûgð `ûcðùe _eòYZ Keòaòö
ùMû-RûZò ùfûK _òZûcûZû, ùMû-RûZò gqò cêqòûZûö
46

48. icfþêùe Lêiòeþ Se^þ
be_êe iù«ûh:
ùQkò `ûcð Keò i`k ùjûA[ôaû iù«ûhuê
ùLôùf ùMûUòG beiû jêG ù~ ùKøYiò aýqò
aò G òMùe c^ aùkAùf, ùKak ù~ ù_U
@_êeû ejòa^ò Zû’ ^êùjñ aeõ icûRùe ^òRe
GK Êûbòcû^ú _eòPd iéÁò Keû~ûA_ûeòaö G
GKeþ, ù~^þUûKò Pûheþ kûGKþ ^êùjñö ùcûe iõiûùe
ùcûe Neaûfú, êA _êI @ûeþ MêùU afò ùMùjäA
^^úö aWÿLû _ê@ aò.G. _Xÿò _òRòWòiòG (KμêýUe
_ûV) iûeþfû^ö ^^ú 10 Käûiþ @ûe iû^þ _ê@ 8
Käûi [ôö GKþùe Rcò, GWþKò _eòaûeö cùZ Z Pûeò
@ûW @§ûe ògê[ôfû ùjùf Ajûù cêAñ aWÿû Lêiò,
iù«ûh [ôñ @ùQñö ùcûe K^ò@ûñ, A ùQfþ _ûfþaûe
[ô aeûae ijù~ûM KeêQ^þö
ùK«ûafò _PeCQ^þ Z? gê^^þ, ‘@ûcôû’
i´f_êe @ûeþ ~ê~êcêeû @Zòeòq _gê Wûqe
@ûmûeþ ùaûfþ cû^òKeò 1999-2000 [ôñ cêfþ
Kfò MêùU ùQfþ `ûecþ, 14 _U ùQfþ [ôñö
Ajûù ùcûeþ _ûùg @Q^þ 270 _Uþ ùQfþö
_gê Wûqe @e Gf@ûA @ûmûcûù^ ùcûùZ
aeûae iûjû~ý Keò @ûiêQ^þö UòKû ùaû Vûeê
ùeûM ùacûe ùjùf PòKò›û KeêQ^þö
ù~ùZùaùf WûKþùf ùiùZùaùf ùcûe
ùQfcû^uê ùLô @ûiêQ^þö aQe _êeþùf @ûd
ùjiò @ûgþ _ûgþ 90,000 Uuû ^êñ fùl Uñuûö
A ùQf `ûecþ ^êñ cêAñ Qê@ûKêñ cê^êhþ KeêùQ,
c^þùK c^þ PfêùQñö bêùL ejò êùL ò^þ KûUþ
aûeþ icò@û ùK aòû Kfû ùcûe ùQfþ `ûecþö
iõ_Kðùe i`k ùQkò _ûk^Kûeú iù«ûh
^ûdKuê _Pûeòùf ^òcÜcùZ C›ûj I
_â`êfäZûe ij Zûu c^ ùLûfû K[û Kj«ò ~ûjûKò
@^ýcû^u _ûAñ @ûgð bûa ùLûA[ûGö
ùcûe K[û Z @ûmû? jñ, cêñAñ iù«ûh
^ûdK, i´f_êe Ròfäûe, Mûñ ~ê~êcêeû aäKþe
baû^ú_ûfòö ^ûcþ cûZâ Pûhú, Rcò bGùf MêùU
gâú iù«ûh ^ûdK, ~êRêceû, i´f_êe
^òùR iue ùMû-ùMøeùa, ajêR^ aûQòùf aéhùbö
47

49. Nûi Pûhúu Mûñ :
K[ûùe @Qò “aûWÿòùe Kùf Nûi Pûh, lúe
êjóa aûe cûiö Gjû ùKak K[ûùe ^êùjñ,
_âKéZ ùlZâùe Keò ùùLA ùAQ«ò i´f_êe
Ròfäûe M¸ûe K•û Mûñe Pûhú bûAcûù^ö Gjò
Mûñe Pûhú cûù^ _â[ùc ùKak ]û^ Pûh
Keê[ôùfö ùi[ôùe @]ôK fûb ^ùjaûeê _eòaû
Pûh Kùfö _eòaû Pûhùe ùeûM ù_ûK iciýû
I VòKþ ûc ^ _ûAaûeê @ûRòKê 15 ahð Zùk
Gjò Mûñùe aýaiûdòK ùMû_ûk^ @ûe¸
ùjûA[ôfûö Gùa Gjò Mûñeê Lêaþ bf _eòcûYe
lúe i´f_êe ijeKê @ûiêQòö i´f_êeeê jò
Mûñ cûZâ 6 Kòcò ùjûA[ôaûeê lúee aòKòâaUûùe
KòQò @iêaò]û jêG ^ûjóö Gjò
Mûñe Pûhúcûù^ ajêZ Kc
Lyðùe êMÛ C_ôû^ Keò
_ûeêQ«ò, KûeY ùicû^u
_ûLùe @Qò GKe GKee
K•û Nûiö 1998ùe cûZâ
50 ùWiþcòfþ ùfLûGñ Rcòùe
gâú ~êMk aùXÿA I ÊMðZ
eõRZ iûjê Nûi Pûh @ûe¸
Keò[ôùfö Gùa iaðgâú
eû]ûùcûj^ iûjê, aòe•ô
iûjê, ùùa^ aùXÿA,
fòweûR aùXÿA, iê@
_ûYòMâûjú, aeê aûM,
eõR^ aùXÿA, aòRd aùXÿA I aòù^û aûM @ûò
@ù^K Pûhú GKe GKe Rcòùe Nûi Pûh KeêQ«òö
ùicûù^ iaêò^ò@û Nûi bûaùe iue jûWò@û,
_ûeû I KùwûiòMþ^ûf Nûi Pûh Keò[û@û«òö Leû I
ahðû ò^ùe cKû, ùRû@ûe, aûReû I aeMêWò I
gúZ ò^ùe fêi‰ð, aeiòcþ, ~a]û^ I PûA^û
ùiûeòh Pûh Keò[û@û«òö Lûýe MêYûcôKcû^
jòiûaùe giý RûZúd I QêAñ RûZúd NûiKê cògûA
LûAaûKê ùA[û«òö ~ûjû `kùe û^û Lyð Kcò[ûGö
icÉu _ûLùe ejòQò Nûi KUû ~ª, ù~Cñ[ôùe
NûiKê ùQûU ùQûU Keò KûUò LûAaûKê ùA[û@û«òö
ùicû^u i`k KûjûYú Kéhò Lae, Kéhò gð^,
Kòhû^þ, @^ÜûZû @ûò ùUfòbòR^þ Kû~ðýKâcùe _âPûe
---------
gâú ~êMk aùXÿA I @^ýcûù^, M¸ûeK•û, i´f_êe
ùMûeê ù~ iûlûZ ùaZû, Rúae jeZû KeZû - C}kcYò ùMû_a§ê
48

50. ùjûA iûeòfûYòö IWÿògûe aòbò^Ü Ròfäû ~[û iê¦eMWÿ,
KkûjûŠò I eûRý aûjûeê SûWLŠ I QZògMW @ûò
eûRýeê Pûhúcûù^ aûjý _eòbâcYùe Gjò MâûcKê
Nûi Pûh ùLôaû _ûAñ @ûiò[û@û«òö @Lôk bûeZ
ùMûLûý `if MùahYû _âKÌ Ze`eê c¤ Gjò
Mûñùe _âgð^ ùlZâ ùjûAQòö GVûùe aòj^ Mâûc
ù~ûR^ûùe aeMêWò, Gc_ò ùPeò @ûò Nûi c¬ò
_ûAñ Pûh Keû~ûAQòö F¸ûeK•û Mâûce @MâYú
Pûhú gâú ~êMk aùXÿAu Nûi ùlZâùe KéhK ùlZâ
aòýûkd @ûe¸ Keòaû _ûAñ ‘@ûcôû’ i´f_êe ßûeû
iÚòe Keû~ûAQòö PûhúbûA cûù^ ^òRe iêaò]û _ûAñ
GK Nûi Pûh iõN MXÿòQ«ò I i´f_êe ijeùe
Lêaþ gúNâ KUû Nûi aòKâd ùK¦â ùLûfòaû _ûAñ
ù~ûR^û eLôQ«òö
-----------------------
gâú ~êMk aùXÿA I @^ýcûù^, M¸ûeK•û, i´f_êe
Lêiòe Se^þ :
Ne aûGe [ô KêKêeû Pûhþ Keò ^òRe _eòaûe
ù_ûhþaûUû GùZ ijùR ù^A ù~, A ùa_ûe
ùK ùfûùK GùZ ijRþ ù^ MâjYþ ù^A aò
^ûAñ Ke^þ bùf êiþeû Nùe jfò@û eùjùa
Kò cìfò@û fûMþùaö A K[û ùK Kò«ê bêf afò
_âcûY KeòQ^þ icûeê aògßûfþö
_âZòKûe @ù_lû _âZòùh]K aýaiÚû ùgâdÄeö
49

51. icûeê aògßûfþ, KdûKê, i´f_êe
^òRe C_ùe Mjòe beiû eLô[ôaûe Sù^
ZûKZþaû^þ cê^êhþ icûeê aògßûkö Mûñ KdûKê,
aäK ~ê~êcêeû, gòlû 10cö i´f_êe ‘@ûcôû’eê
Lêiûfò aûZþ^ò @ûeþ ~ê~êcêeû @Zòeòq _gê Wûqe
aûaêue cþûe CiþKû^ò, icûeeþ ^ùiñ ^ùiñ
beò ùAùQ bêMû bêMû i_^þ ^òRe MêùU
iê¦e Ne Zò@ûeþ aûe fûMòö _ùjfû _ùjfû
aê¡òa^û ùjûA ~ûA[ôfû Zûueö Gùa ùi
GKþfû @•û bòeò 2009 ciòjû ^ùb´e cûùi
iêeêKùf 200 a^eûR KêKêWÿûe MêùU ‘Neþ
aûGeþ[ôñ KêKêWû `ûecþ’ ù~^þ[ôeþ fûMò Pò@ûñ
@û^þùf Pò òfòcû KêKêWû _âR^^ `ûecþ ^êñ,
û^û ùeXÿûùLûf ^êñ, @ûeþ Kêaò _Ze, cìfû
_Zeö @ù^K icò@û [ô ùi ~ê~êceûùe @Zòeòq
_gê Wûqe aûaê iaê aêSûiêSû Kùfö Zûue
@^êiûùe KêKêeû Ne a^ûùf, KêKêeû ùK UòKû
ò@ûùf, ceWò @ûiþùf KûYû KûYû Keòaûe
K[ûñ iaê aêSò iêSò Keò KêKêeþû _ûf^þ [ô ]û^þ
ùùfö Zûue KêKêeþû Mêeê ùjA Mfûö G«ò
ùK KêKêe cû^þKe LûGaûe fûMò bò , _gê
_ûf^þ aòbûM Ze`ê ò@û~ûC[ôaûeê Nûi aòj^
Pûh Keò Nûi LêKêWûcû^uêñ ùùfö Gùa Kû
aQeþK @ûd KeêQ^þ U. 60,0000/- Uuûö
GùQ^þ KêKêeû aòKòâe @ûdKê Zûue êA Qê@ûe
_Xÿû fòLû iûùw Ne a^û bò PûfòùQ ù~^þUû
ZûKe i_^þ [ôfûö _eòaûe ^êñ ZûKe iêL,
icé¡ò @ûeþ Lêiòe Se^þ SeêùQ CQêfò CQêfòö
A Kûcù^ Zûue Èú aò ijù~ûM KeêQ«ò Z
ùa_ûeUû aXÿò aXÿò PûfòQòö Mûñe [ûeê Zeû
Zeû Mûñe êiþecû^uê ù_âeYû ùAKeòö
ùMû-RûZò ùfûK _òZûcûZû, ùMû-RûZò gqò cêqòûZûö
50

52. @§Kûeùe @ûfê@
@ûRò GA @_eûjÜUûùe KûjóKò ùKRûYò @ZúZe
iáZòMêWûK c^ùe MêùWA ZêùWA ùjCQò cûZû
^d^ûueö Kûfòbkò fûMêQò ~ªYûKæòÁ ò^MêWûKö
iû^ _ê@ KòùgûeKê ù~ùZùaùk cûZâ 2 cûi
adi, Êûcú jéhòùKg @ûe_ûeòKê PûfòMùfö @ûC
ùijòò^Vûeê jûZùe, KûLùe PûeòùMûUò _òfûuê
ùaûjò cYòh Keòaû ^ògûùe @Y^ògßûiú ùjûA @ûùMA
PûfòQ«ò ùiö
@ûRò êA _ê@- _âú_ I Kòùgûe ^òR ùMûWÿùe
QòWû ùjûAQ«òö bMaû^ Z ^ò½òZ ijûd, @ûC
Zûue ìZ bkò bâKe _gêPòKò›K Wÿ. iêùaû]
Kêcûe Keue icùdûPòZ C_ùg I iûjû~ý
@aòiàeYúdö ù~ùZùaùk êA_ê@ _ûV_Xÿû QûWò
dû’ê@ûe Zû’ ê@ûe ùjC[û«ò PûKòeú _ûAñ,
ùiùZùaùk Wÿü. Ke Zûuê KêKêWÿû Pûh _ûAñ
ù_âeYû ùC[ôùfö 2008/09 ciòjûVûeê gâú
Kòùgûe Kêcûe _Šû ò^òKò@û a^eûR KêKêWÿû Pò@ûñKê
@ûYò 15 ò^ _~ðý« _ûkò aòKòâ Keòaû
@ûe¸ Kùfö _ùe iûeû Ròfäû _ûAñ
@ûagýK ùjC[ôaû a^eûR, aäûKeKþ,
@ûe@ûA@ûee ò^òKò@û KêKêWÿû Pò@ûñ bâKùe
ù~ûMûC @Q«òö cûiKê _âûd 5000
_~ðý« KêKêWÿû Pò@ûñ aòKâd KeêQ«òö
GZþaýZúZ aZK (LûKò Kûù´f) c¤
cûiKê jûeûjûeò 500eê 1000 _~ðý«
@Wðe @^ê~ûdú ù~ûMûCQ«òö KêKêWÿû Gaõ
û^û c¤ aòKâd KeêQ«òö Ròfäû _âûYú_ûk^ I _âûYú
PòKò›û aòbûM ijòZ iaðû ù~ûMûù~ûM eLô aýaiûd
Keò @ûRò cûiKê 8,000/- eê 10,000 _~ðý«
ùeûRMûe Keò ûeêQ«òö baòhýZùe Zûue Gjò
ù~ûR^û aé¡ò Keòùa ùaûfò @ûgû eLôQ«òö Zûue
aWÿbûA c¤ aâGfe `ûcð Keò cûiKê 15,000/
-eê 20,000/- Uuû _~ðý« ùeûRMûe
Keò ûeêQ«òö _âKéZùe cû’ ^d^ûu @ûLôùe @ûRò
@gî @Qò iZ Kò«ê Zûjû êüL @aiû Kò´û jZûge
@gî ^êùjñö Zûjû @û^¦, Zé¯òe @gîö ^d^û
bûaêQ«ò PùXÿdû Mûñe ^û@ûñ @ûRò iû[ðK ùjûAQò
Zûue _ê@cû^u ù~ûMêñ Gaõ Mûñ Vûeê @ûe¸
Keò bâKe ùKûY @^êùKûYùe a^eûR KêKêWÿûe
@ûagýKZû I fûbûdKZû _jõPûA _ûeòQ«òö
gâú Kòùgûe Kêcûe _Šû, PùXÿdû, bâK
^òùR iue ùMû-ùMøeùa, ajêR^ aûQòùf aéhùbö
51

53. ùQfþ _ûf^þ aêSþfò^
ùcûe ^ûñ iòfòþ iûö Mûñe ^ûñ SûeiêMêWÿû Ròfäûe
_û^þûfòö cêAñ 10 aehþ ùjfû^ ùQfò eLêùQñö
ùcûe 10Uû cûB ùQkò @Q^þö ieþKûeþu
Ze`þ^ê ùcûùZ êA jRûe ^@ ciòjû[ô MêùU
aWÿ RûZò@û aêKû còkò[ôfûö cêAñ ùicû^þùu VòKþ
bûùa LûGaûùK ùaûeþ ijòZþ Kêcòðeþ Chþ _gê
WûKÖeu _eûcgðþ @^êiûùe ùC[ôfòö ùi aêKû
ßûeû _âR^^þ KùeA cêñA 25Uû Qê@û _ûGfò^þö
ùj[ôeê 13Uû cûB @ûeê 12Uû @Šòeû Qê@û
ùjùfö cûB cû^þùu cêAñ ùQkò aXÿûaûeþ fûMò
eLþfòö @Šòeû cû^þùu Lûiòþ ]eûY Keûfòö MêùU
MêùU Lûiò 26 ùKRò ùfùLñ ùjA[ôùfö Lûiò
aòKò Keò ùcûe ùag êA _Giû fûbþ ùjA[ôfûö
aêKûùK Mûñe @^ýcû^þùK bò cûB ùK _âR^^þ
Keûaûeþ fûMò ùfòö @ûce Mûñ[ô 48Uò Qê@û
ùjùf^þö @ûce @ûL_ûLeþ ^@ gþUû Mûñe
136Uû ùQkòùK _âR^^þ Kefê^þ @ûeê @^ý
fêùK bò Aù^ aWÿþ aêKû ßûeû cûB _âR^^þ
KeCQ^þö
ùQkò _ûf^þ[ô aWÿ RûZò@û aêKû eLôKeò
VòKþ bûùa Ch_Zeþ Kùf ù~ RùY ùagú
fûb _ûA _ûeþaû @ûeê ^òRe _eòaûeþ ùK
bf bûùa PùfA _ûeþaû, ùjUû cêAñ
aêSþfò^þ @ûeê Mûñe aûKò bûA aj^þ cû^þùu
bò aêSûfò^þö
iòfòþ iû, _û^þûfò, SûeiêMêWû
ùMû-RûZò ùfûK _òZûcûZû, ùMû-RûZò gqò cêqòûZûö
52

54. MûB ùcû _eòaûeKê ù_ûùh
ùiû^_êe Ròfäûe gâú eûùRg aûN ùjùf
_eòaûee K^òÂ _êZâö aWÿ bûA GK MjYû
ùûKû^ùe Kûc Keò _eòaûe PkûC[ôùfö
jVûZþ òù^ eûÉû êNðUYûùe @ûjZ ùjûA
ùMûUòG ùMûWÿ jeûAùfö Gjû_ùe iûeû
_eòaûe PkûAaûe ûdòZß _Wòfû eûùRgu
C_ùeö +2 Kkûùe C•ú‰ð ùjûA ùaùeûRMûe
[ôaû @aiÚûùe Kò eò _eòaûe PkûAùa, ùi
Pò«ûùe aêfò aêfò _jõPòùf aò^òKû _âûYú
PòKò›ûkdùeö Wÿû. _âbûZ Kêcûe _Šûu ijòZ
@ûùfûP^û Keòaû _ùe _òGcþ@ûeIßûA Äòcþùe
eLûÉ ùùfö ù~ûMýZû éÁòeê ùi ùi[ôùe
cù^û^úZ ùjûA ùMû_ûk^ aòhdùe 21 ò^
Zûfòc _ûAùfö Gjû_ùe _òGcþ@ûeIßûA
ijûdZûùe 2Uò iue RûZúd ê]ô@ûkú MûB
_ûk^ Kùfö _â[ùc ùi ò^Kê
jûeûjûeò 40 fòUe êMÛ C_ôû^
Keê[ôùfö G[ôeê Zû’ EY _eòùgû]
Keò ^òR _eòaûeKê iêeêLêeêùe
PkûC[ôùfö ùMû_ûk^e
i`kZûKê C_f²ô Keò Gùa ùi
4Uò iue RûZúd MûB, êAUò
iue RûZúd QWÿû I êAUò iue
RûZúd aûQêeú _ûk^ KeêQ«òö a•ðcû^ ùi
ò^Kê jûeûjûeò 70 fòUe lúe C_ôû^ KeêQ«ò
I icÉ LyðKê KûUò ùi cûiKê _âûd 10 jRûe
Uuû ùeûRMûe KeêQ«òö ^òR ùMû_ûk^e LyðKê
KcûAaû _ûAñ ùi ^òR ùlZùe Nûi Pûh c¤
KeêQ«òö
ùMû_ûk^ bkò GKcûZâ ùeûRMûe _^ÚûKê
@û_YûA ùi ^òRe @aòaûjòZ bCYúKê aòaûj
KeûAaû, Pûk NeKê _KÑû Neùe _eòYZ Keòaû
@ûò aògòÁ Kû~ðý iû]^ Keò ûeòQ«òö Zûue
ùMûUòG MûB eûRý Éeùe @MâYú MûB eìù_
aòùaPòZ ùjûA eûRý ieKûeuVûeê 10 jRûe
Uuûe _êeÄûe _ûAQ«òö ùi 2010-11
ciòjûùe Ròfäû Éeúd ùMûa›û _âgð^úùe bûM
ù^A MûB ùgâYúùe ßòZúd _êeÄûe _ûA[ôùfö
^òùR iue ùMû-ùMøeùa, ajêR^ aûQòùf aéhùbö
gâú eûùRg aûN, ùiû^_êe
53

55. RúaòKûe ^ûñ ùMû_ûk^
ùMû_ûk^Kê RúaòKû eìù_ MâjY Keò
_ûekûùLcêŠò @«MðZ Zêkiú ^Mee gâú flàY
ùaùjeû @ûe¸ Keò[ôùf _âûYú _ûk^ö ùi _â[ceê
êAUò MûBeê Gjò RúaòKû @ûe¸ Keò a•ðcû^ 8Uò
MûB Gaõ 15Uò QWû eLôQ«òö Zû’bòZeê 2Uò MûB
a•ðcû^ lúe ùCQ«òö
^òRe aû_û @Rûcû^ue ùMû_ûk^ KeòaûKê
ùLô ùi Gjò KûcKê ^òRe RúaòKû eìù_ MâjY
KeòaûKê C›ûjòZ ùjûA[ôùfö
ùi Gjò RúaòKû _ûAñ _òGcþ@ûeIßûA @û§â aýûueê
ùfû^þ ù^A _â[ùc 1995 ciòjûùe @ûe¸
Keò[ôùfö 1999 ciòjûùe ùi Zûue ùfû^þ iêSò
ùA[ôùfö ùi Gjò ùMû_ûk^ _ûekûùLcêŠòe
Zêkiú^MeVûùe @ûe¸ Keò[ôùfö
Gjò `ûcð _ûAñ Zûuê aòbò^Ü iûjû~ý còkò[ûGö
ùa÷hdòK ùKøgk ßûeû iÚû^úd _âûYú PòKò›K
Gaõ _âûYú]^ ^úeòlK MûBMêWòKe aòbò^Ü ùeûM
PòKò›û Gaõ UúKûKeY, KéZòâc _âR^^ AZýûò
Keò[û«òö
flàY ùaùjeûue Èúuê cògûA Zûue 6
RY _eòaûe iiý @Q«òö Gjò `ûcð ßûeû ùi
Zûue icêûd _eòaûe _ûAñ RúaòKû ù~ûMûW
KeòûeòQ«òö
_ûekûùLcêŠò ijeùe ùi Nùe Nùe aêfò
lúe aòKòâ Keò[û«òö
gâú ùaùjeû Kj«ò ù~, Gjò `ûcð ßûeû ùi
Cbd iûcûRòK Gaõ @[ðù^÷ZòK fûb _ûA_ûeòQ«òö
ùi @]ôK MûB eLôaû _ûAñ AzêK cûZâ ù~ùjZê
Kûc Keòaû _ûAñ ùfûKue @bûa [ôaûeê @iêaò]ûe
i¹êLú^ ùjCQ«òö
ieKûeú Nûi Pûh _ûAñ Zûuê fòRþ iìZâùe Rcò
ò@ûMùf ùi fûbaû^ ùjûA_ûeòùa ùaûfò cZ
ù_ûhY Ke«òö
Gjû aýZúZ ùKùZK @iêaò]û K[û Kj«ò gú
ùaùjeûö MâúhàEZê Gaõ ahðûEZêùe KòQò Lûýe
aýaiÚû KeûMùf ùi C_KéZ ùjùa ùaûfò KjòQ«òö
Zûu cZùe Gjò RúaòKû GK cjZþ RúaòKû Gaõ
G[ôùe Cbd iûcûRòK Gaõ @û[ôðK C^ÜZò i¸aö
gâú flàY ùaùjeû, Zêkiú ^Me, MR_Zò
ùMû-RûZò iað ùfûKcûZû, ùaZû cû^ùa a¦òZû
54

56. @ûgð ùMû_ûk^ I
Nûi Pûhe C_ùbûqû
_âûd GK g§ò ùjfû ùMû_ûk^ Keò RùY
@ûgð cjòkû ùMû_ûk^Kûeú bûùa Gùa
_eòPòZû gâúcZú WfòeûYú b¬ö ùi ùaMWÿ
Ròfäûe aûaêiûjò Mâûce aûiò¦ûö 2000 ciòjûùe
ò^Kê 6 fòUe jòiûaùe ùMûêMÛ C_ôû^ lcZû
eLê[ôaû gâúcZú WfòeûYúu Mêjûkeê a•ðcû^
ù÷^òK 22 fòUe êMÛ C_ôû^ ùjCQòö Gùa
Zûu _ûLùe êAUò ê]ô@ûkú iue Riòð RûZúd
MûB, ùMûUòG ùfLûGñ _Wò@û I Mbð eLô[ôaû
MûB @Q«òö GZþaýZúZ ùMûUòG MbðòYú QWû
I 2Uò @Šòeû aûQêeúe _ûk^K•ðâú gâúcZú b¬u
aûWòùe @Qò jûAaòâWþ ^û_ò@e Nûie Pûh, ù~Cñ[ôeê
ùi Nûi KûUò LûAaûKê ò@«ò ^òR MûBùMûeêcû^uêö
MûBcû^ue _âR^^ _ûAñ ùi iaêùaùk KéZòâc
_âR^^ aû G@ûAe iûjû~ý ù^aûKê _i¦ Ke«òö
ùagú RûMû ^[ôaûeê, @]ôK Nûi Pûh _ûAñ Azû
[ôùf c¤ ùi ùagú Nûi Pûh Keòûeê ^ûjû«òö
ùjùf ùPûKW, ùMûLûý @ûò iêhc Lûý ùaûùe
ùjkû Ke«ò ^ûjó gâúcZú WfòeûYú b¬ö
ùMû_ûk^Kê @ûjêeò @ûMKê aXÿûAaûKê Azû eLôQ«ò
gâúcZú b¬ö G[ô ûAñ ùi EY ^Keò aeõ
ùMû_ûk^eê còkê[ôaû @ûdKê C_ù~ûM KeòaûKê _i¦
gâúcZú WfòeûYú b¬, aûaêiûjò, ùaMWÿ
ùMûRûZò ùjùf iêâi^Ü, ùfûKuê còùk iêùL @^Üö
55

57. Ke«òö aûQêeú, QWû I ùMûae LZ c¤ aòKòâ Ke«òö
G _~ðý« ùi bf C^ÜZ cû^e 5Uò QWû, 2Uò
ê]ô@ûkú MûB, 3Uò @Šòeû aûQêeú aòKòâ KeòûeòQ«òö
^òRe Pûjòû aýZúZ @^ýKê MûB aòKòâ Keò ùi
ùMû_ûk^Kê @ûMKê aXÿûAQ«òö ùMûUòG bf QWûKê
U.2000/- I MûB _âZò @^êý^ U.8000/-ùe
aòKòâ Keò[û«ò gâúcZú b¬ö êMÛe aòKòâaUû _ûAñ ùi
iÚû^úd ùjûùUf ijòZ ù~ûMûù~ûM eLôQ«òö
gâúcZú WÿfòeûYú b¬u MûB `ûcð Gùa
@^ýcû^u _ûAñ @ûgð I ^cê^ûùe _eòYZ
ùjûAQòö @ûL_ûLe Pûhúcûù^ Zûue ùMû_ûk^
Kû~ðý ßûeû @^ê âûYòZ ùjûAQ«ò I @ù^ùK
ùMû_ûk^ Keò C_KéZ c¤ ùjCQ«òö Gùa
iaê Lyð ~ûA Zûuê cûiòK @^êý^ U.5000/-
còkêQòö Cq fûbûõg ßûeû ùMû_ûk^ I Nûi
PûhKê @ûjêeò @ûMKê aXÿûAaû _ûAñ @ûgû eLôQ«ò
gâúcZú WfòeûYú b¬ö
gâúcZú WfòeûYú b¬, aûaêiûjò, ùaMWÿ
@ûùe _ìRòùf ùMûRûZò, _ûG cû^a ÊMðMZòö
56

58. ùMû_ûk^ ßûeû @ûcô^ò~êqò
ùK¦êSe Ròfäû @û^¦_êe iaþWòbòR^þùe W@ñe
GK ^òU c`þifò Mû@ûñö ùijò Mâûce gâú @ûgòg
Kêcûe _fûA GK i`k ùMûPûhúö aòMZ 5
ahð ]eò ùi GK WûAeú `ûcð Keò Gjûe ^ûc
iûAaûaû WûAeò `ûcð ^ûcùe ^ûcòZ KeòQ«ò
ùi aòG _ûiþ Kfû _ùe PûKòeú Keòaû
CùŸgýùe ùPÁû Keò aò`k ùjûA[ôùf Gaõ
GK gòlòZ ùaKûe ~êaK jòiûaùe KûkûZò ûZ
Keê[ôùfö 2005 ciòjûùe ùi ^òRe RùY
iõ_Kðúd ûûu Vûeê WûAeò `ûcð
ÊùeûRMûelc _^Úû aòhdùe gêYò GK WûAeò
`ûcð KeòaûKê c^iÚ Keò[ôùf Gaõ ^òKUiÚ
ùcûùeûAMûñ _gê Wûqeue _eûcgð ùfûWò[ôùfö
Gaõ _ùe Kéhò ijûdK ùK¦â Äòcþùe aýûu
ùfû^þ Reò@ûùe ùi 2005 ciòjûùe WûAeò
`ûcð @ûe¸ Keò[ôùf Gaõ ò^eûZò _eògâc
Keò[ôùfö Gùa Zûu `ûcðùe 22 ùMûUò iue
MûB @Q«ò Gaõ ùi ù÷^òK jûeûjûeò 170
fòUe lúe C_ôû^ Keò _ûeêQ«òö Gjò Kû~ðýùe
Zûuê Zûue iû^bûA UêUê _fûA iûjû~ý KeêQ«ò
ù~ Kò RùY ùMûcòZâö Gùa Zûue Gjò `ûcð
_eòieùe jûAaòâWþ ^û_ò@e Nûi Pûh KeêQ«ò
~ûjû ßûe ùi Zûue û^û Lyð ajêZ KcûA _ûeòQ«òö
Gùa ùi cûiKê jûeûjûeò 15000 Uuû
ùeûRMMûe KeòûeòQ«ò Gaõ Zûu @õPkùe GK
@ûgð WûAeú `ûcð cûfòK jòiûaùe _eòMYòZ
ùjûAQ«òö Zûue Gjò i`kZûùe C›ûjòZ ùjûA
@fMû aòbûMe ieKûeú KcðPûeúcûù^ c¤ Zûue
ijòZ ijù~ûMe jûZ aXÿûAQ«òö GYê ùi Gùa
Zûu i`kZûùe ùag Lêiòö ùi ^òRe lúe W@ñe
êMþ] icaûd icòZòùe (~ûjûKò Icþù`Wþ @«MðZ)
aòKòâ KeêQ«ò Gaõ Icþù`Wþ Vûeê iaþiòWò ùeUþùe
û^û c¤ _ûA _ûeêQ«òö ùZYê gâú @ûgòg Kêcûe
_fûA ^òüiù¦jùe GK i`k ùMû_ûkKö
_ìeA iKk Kûc^û, Kùf ùMû-_ûk^ @yð^ûö
gâú @ûgòg Kêcûe _fûA, W@ñe, ùK¦êSe
57

59. Gcê _lú _ûk^ : GK i`k Pûhúe @ûcôK[û
ùKûfþ AŠò@û
_ â û A ù b U þ
f ò c ò ù U W þ e
@ a i e _ â û ¯
KcðPûeú gâú~êq
a û ‚ û ^ ò ] ô
_â]û^ue 2_ê@,
2 Sò@u c¤eê
aWÿ ê@ ùjCQ«ò
gâú~êq @ld _â]û^ö adi 30 ahð gòlûMZ
ù~ûMýZû ~êq 2 aòmû^ö
^òR eûRý QûWò @^ý @ûùW ~[û: iêeZþ,
aù´, @j¹ûaû AZýûò iÚû^Kê ~ûA
ùeûRMûe Keòaû aòeê¡ùe ùi iaðû cZaýq
Ke«òö ^òR Mâûcùe ejò @û^êiwòK KéhòKû~ðý
Keòaûùe Zûue _âak _âùPÁû I @ûMâj ÆÁ
aûeò ùjûA_ùWö Nùe Zòù^ûUò iue RûZúd
MûB eLô `ûcðUòG 2004 ciòjûùe Kùfö
`ûcðUò bfùe Pûfòfûö Gbkò 3 ahð aòZòMfûö
jûZùe KòQò _Aiû ùjfû, Zû’_ùe êA jRûe
l c Z û a ò g ò Á
aâGfe `ûcðUòG
iêMêYû Kμû^ú
i j û d Z û ù e
@ûe¸ Kùfö Gjò
`ûcðUò c¤
bfùe Pûfòfûö
Gjò eò GK ahð
aòZòMfûö jVûZþ
òù^ i´û_Zâeê Gcê _lú _ûk^ aòhdùe _Xÿò
ajêZ C}Y×û RûZ ùjfûö Ròfæû _âûYú PòKò›û
@]ôKûeúu Kû~ýðûkdKê ~ûA Gcê _lú _ûk^
aòhdùe aògþ Z[ý iõMâj Keò @]ôKûeúu
_eûcgðùe _òZûZkò (PòKòUò aäK) Vûùe [ôaû
Gcê _lú `ûcð aêfò ùLô _âZýl @^êbìZò fûb
Kùfö MûB `ûcð I KêKêWÿû `ûcðeê iõPòZ GK
fl Uuû Zûu cù^ûak aXÿûAfûö ^òR RûMûùe
80 `êU Iiûe 90 `êU f´ùe ùMûUòG RûMû
icZk Keò _âûd 10,000 Uuû Lyð Keò Zûe
Rûfò ùNeû fMûAùùfö _òZûZkò `ûcðeê
gâú @ld _â]û^, _òZû_fú, M¬ûc
@ûùe _ìRòùf ùMû-RûZò, _ûG cû^a ÊMð MZòö
58

60. Zû.19.5.2008eòLùe 4Uò @Šòeû I 4Uò cûB
(3 cûie Pò@ûñ) Gcê _lú ùMûUòKê
U.7,500ùe KòYò 60,000 Uuû aò^òù~ûM
Kùfö jûAâûaûeê 50 KòMâû û^ûKê 1050
Uuû jòiûaùe KòYò@ûYò LûAaûKê ùùfö
gúZò^ ùghùe ahðKê 4 cûi aòfûZò aûAMY,
KûKêWò, a§ûùKûaò AZýûò ùQûU ùQûU LŠ
Keò û^û ijòZ c¤ LûAaûKê ùùfö Lûý I
~^ô ù~ûMêñ _lúMêWòK 20 cûi adi ùakKê
@[ûðZþ 2009 ùe @Šû ùaû @ûe¸ Kùfö
ùijò ahð ^ùb´eeê ù`aédûeú c¤ùe ùijò
4Uò _lúeê 30 Uò @Šû _ûAùf Gaõ 30Uò
@Šûeê 22Uò Qê@û `êUûAùfö cûiòKò@û Qê@û
ùMûUòKê 5,500Uuûùe aòKòâ Keò 1,21,000
Uuû _ûAùfö Qê@û `êUûAaû Lyð aûaùe
15,000 Uuû Lyð Keò[ôùfö ùcûU C_ùe
1,06,000 Uuû fûb _ûAùfö Gjò ahð
2010 ciòjû @ùKÖûae Vûeê @ûRò iê¡û ùi
ùcûU 60Uò @Šû _ûAQ«ò I Qê@û `êUûAaû
_ûAñ icÉ @Šû aiûA @ûRò iê¡û 25Uò Qê@û
_ûAQ«ò I 32Uò Qê@û `êUû ~ªùe ejòQòö 25Uò
Qê@û, ùMûUòKê 5,500Uuûùe ùK¦âû_Wû,
^òcû_Wû I _êeú AZýûò iÚû^Kê aòKòâ Keò ùi
1,37,500 Uuû _ûA iûeòùfYòö ahðK
bòZùe 8Uò Gcê _lú _ûAñ Lûý aûaùe
40000 Uuû Lyð KeòQ«òö gâú~êq _â]û^
G[ôùe C›ûjòZ ùjûA Cq aýaiûde aé¡ò
^òcù« @ûC 10Uò @Šòeû I 10Uò cûB Gcê
_lú _ûAñ EY ^òcù« eLûÉ Keò ù_ûfieû
ùÁUþ aýûueê 6,83,000 Uuû EY _ûAQ«òö
@ûgû eLôQ«ò gúNâ
Zûu aýaiûde
_eòie @ûjêeò aé¡ò
Keòùaö Mûñùe ejò
^òR Cýcùe KòQò
^ì@û Keò ùLûAaûe
_âdûi ù~ Zûue
i`kZûKê @ûùMA
ù^AQò G[ôeê ÆÁ
@^êùcdö @ûL_ûL
aäKe ~êaKcû^u
_ûAñ ùi ^ìZ^ @ûgûe
KòeY iéÁò KeòQ«òö
gâú @ld _â]û^, _òZû_fú, M¬ûc
ÊMðKê _ûjûP _eûG, ùMû-RûZò RûY ^eeûGö
59

61. ùc‹û _ûk^ùe cj•ßì‰ð i`kZû
ùLû¡ðû Ròfäû @«MðZ ùaûfMW aäKe aûdû_fäú
MâûciÚòZ cû’ ù~ûMcûdû Êdõ ijûdK ùMûÂú MV^
jêG Zû.5.8.2007 eòLùeö Cq Êdõ ijûdK
ùMûÂúùe [ôaû 13 RY ~ûK ibýû icùÉ aòòGfþ
_eòaûe @«MðZö icÉ ibýûue ijcZòùe @ûe¸
jêG ùc‹û _ûk^ _ûAñ ù~ûR^ûö ùaûfMW aäKùe
bf PûeY bìcò, Rwfò aêû I iaêR Lûýe bf
C_f²ô ùjC[ôaûeê icÉ ibýû ùc‹û _ûk^ _ûAñ
@ûMbe ùjùfö ùicû^u _eòaûe
ßûeû _ìaðeê ùQkò I ùc‹û _ûk^
ùjC[ôaûeê Lûý PûeY, ùeûM
^òeûKeY iõ_Kðùe ùicû^ue KòQò
^û KòQò @^êbìZò [ôfûö Gjò @^êbìZò
I _âûKéZòK Lûýe C_f²ôKê _ûù[d
Keò cû’ ù~ûMcûdû GiþGPþRò,
ùMâWòw _eúlûùe KéZKû~ðý
ùjfû Gaõ ^dûMWÿ Mâûcý aýûu,
_òPêKêkú ßûeû cìkeûgò jòiûaùe
ùicû^uê _Pòg jRûe Uuû còkòfûö Gjû _ùe
_ùe ùicû^uê 2009-10 ciòjûùe ^dûMWÿ
Mâûcý aýûuVûeê Zò^ò fl Uuû EY còkòfûö G[ôc¤eê
Wò@ûeþWòG ^dûMWuVûeê GK fl _Pòg jRûe
Uuû iaþiòWþ @ûKûeùe QûW còkòfûö
_âûYú i´k aòKûg aòbûM Ze`eê Êdõ ijûdK
ùMûÂúcû^uê ùc‹û_ûk^ C_ùe Zûfòc Gaõ ùc‹û
_ûk^ ùjC[ôaû ùlZâ _eògð^ _ûAñ iêù~ûM
cû’ ù~ûMcûdû Êdõ ijûdK ùMûÂú, aûdû_fäú, ùLû¡ðû
ùMû_ûk^ùe [ôùf iaêR Nûi, Pûhú bûAe aùXÿ aògßûiö
60

62. ò@ûMfûö Gjû iùw iùw ùicû^uê _âûYú _ûk^
aòbûM Ze`eê ^òdcòZ ùeûM _âZòùh]K UòKû
_âû^, Kécò ^ûgK Jh I @^ýû^ý ùeûM PòKò›ûe
aýaiÚû KeûMfûö Cbd @[ðù^÷ZòK I mû^ ùKøgk
ßûeû igqòKeY ùjûA cû’ ù~ûMcûdû GiGPþRò
@ûMKê @ûùMA Pûfòfûö _â[ùc ùicû^uê 60Uò
cûB ùc‹û I 3Uò @Šòeû ùc‹û _âR^^ _ûAñ
ò@û~ûA[ôfûö C•c _eòPûk^û, Lûý, _âR^^
I ÊûiÚý ùiaû _âû^ ßûeû a•ðcû^ 150Uòeê
@]ôK ùc‹û @Q«ò Cq Êdõ ijûdK ùMûÂú
_ûLùeö ùicûù^ GK c^ I GK _âûYùe
fûMòQ«ò ùc‹û_ûk^ùeö aòKòâ ùc‹ûe fûbûõgeê
ùicûù^ U. 2,20,000/- _eòcûYe EY
eûgò iêSò iûeòùfYòö GK[û Kjòaû ùaùk Mað
@^êba Ke«ò cû’ ù~ûMcûdû GiþGPþRòe
ibû_Zò gâúcZú ùMøeú ^ûdK Gaõ iõ_ûòKû
gâúcZú ùMûfû_ ùaùjeûö
ùc‹û _ûk^ ßûeû bf fûb ùjûA[ôaû Êdõ
ijûdK ùMûÂúe ibýcûù^ Gùa ùc‹û_ûk^Kê
@ûjêeò aýû_K Keòaû _ûAñ @ûùMA @ûiòQ«òö
ùicû^ue C›ûj ù^A ‘@ûcôû’, ùaûfMWÿu
Ze`eê GK C^ÜZcû^e @Šòeû ùc‹û _âû^
Keû~ûAQòö bf _âR^^ ßûeû C^ÜZ cû^e
cûõik ùc‹û C_ôû^ KeêQ«ò Êdõ ijûdK
ùMûÂúö _â[ùc ùicûù^ iÚû^úd _âRûZòe ùc‹ûu
c¤ùe [ôaû C^ÜZ @Šòeû ùc‹û ßûeû _âR^^
Keò[ôùfö ùicû^u @ûMKê aXÿòaûe ù~ûR^ûKê
C_f²ô Keò ùa÷hdòK mû^ ùKøgk ù~ûMûA
ò@û~ûCQò _âûYú i´k aòKûg aòbûM ßûeûö
cû’ ù~ûMcûdû Êdõ ijûdK ùMûÂúe Cq
i`kZû, ùicû^u @ûcôakKê @ûjêeò iêéXÿô KeòQò
ùaûfò cZ _âKûg Ke«ò ùMûÂúe ibûù^Zâú
gâúcZú ùMøeú ^ûdKö aò òGfþ ùgâYú @«bðêq
icÉ ibýûue @[ðù^÷ZòK ÊzkZû, @^ýcû^u
_ûAñ CûjeY iéÁò KeòQòö @ûMûcú ò^ùe
ùaûfMWÿ aäKùe i`k ùc‹û _ûk^ @]ôKeê
@]ôK aýû_K ùjûA MâûcúY @[ðù^÷ZòK iÚòZòKê
cRaêZ Keòa ùaûfò ùicû^u cZö
cû’ ù~ûMcûdû Êdõ ijûdK ùMûÂú, aûdû_fäú, ùLû¡ðû
ùMû-ùiaû Ke Nùe Nùe, ùMû-jòZ aòPûe c^ùeö
ùMû-elû Ke Mâûùc Mâûùc, jûùU ^Mùe _êYý ]ûùcö
61