SlideShare a Scribd company logo

Fen ve teknoloji 7 ck 2013

•
•
Yeliz Özcan
Yeliz Özcan

Fen ve teknoloji 7 ck 2013

Education
1 of 168
Download to read offline
İLKÖĞRETİM Ö Ğ R E N C İ Ç A L I Ş M A K İ T A B I FEN VE TEKNOLOJ‹FEN VE TEKNOLOJ‹ 77 Y A Z A R L A R K O M İ S Y O N DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI ………………..…….., 2014
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI............................................................................: 5754 DERS KİTAPLARI DİZİSİ. ................................................................................................: 1557 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. 14.06.Y.0002.4256 EDİTÖR Doç. Dr. Gülşen LEBLEBİCİOĞLU DİL UZMANI Murat CEYLAN ÖLÇME-DEĞERLENDİRME UZMANI Özge ARICI GÖRSEL TASARIM Sevim YILMAZ Fatih SAĞLAM REHBERLİK UZMANI Ömer Uğur AKSOY PROGRAM GELİŞTİRME UZMANI Gülseren DUTOĞLU ISBN 978-975-11-365 -8 9 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 08.12.2011 gün ve 250 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve ılı yazısı ile üçüncü defa 363.490 adet basılmıştır.1310094 say
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy
GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk
7 İ Ç İ N D E K İ L E R Çalışma Kitabımızın Organizasyon Şeması ........................................ 8 1.Ünite Vücudumuzdaki Sistemler.................................................................... 9 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 34 2.Ünite Kuvvet ve Hareket................................................................................. 37 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 55 3.Ünite Yaşamımızdaki Elektrik ........................................................................ 59 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 75 4.Ünite Maddenin Yapısı ve Özellikleri............................................................. 77 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 109 5.Ünite Işık........................................................................................................... 113 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 126 6.Ünite İnsan ve Çevre ....................................................................................... 131 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 141 7.Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi............................................... 143 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 159 Etkinlik sırasında eldiven kullanılması ge- rektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Çalışmalar sırasında dikkatli olunması gerek- tiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Gözler için tehlike olduğu durumlarda koru- yucu gözlük takılması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. Ateşten korunmak için tedbir alınması gerek- tiğini gösteren uyarı işaretidir. Kesici ve delici aletlerin kullanıldığı durum- larda dikkat edilmesi gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Etkinliklerde kullanılacak cam malzemelerin kırılabileceğini gösteren uyarı işaretidir. Güvenlik Rehberimiz Dereceli Puanlama Anahtarları ve Değerlendirme Formları ................................................ 161
ÜNİTEÜNİTE 6.6. İnsan ve Çevreİnsan ve Çevre 1. Etkinlik: Ön Bilgilerimizi Yoklayalım A. Aşağıda verilen kavramları sıralamaya uygun olacak şekilde yerleştirelim, kavram haritasını tamamlayalım. B. Kavram haritasında yer alan oklardaki ifadeler ve okların gösterdiği kavramlar arasında nasıl bir ilişki bulunduğunu birer cümle ile açıklayalım. 1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. 3. .................................................................................................................................................. 4. .................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................. 6. .................................................................................................................................................. 7. .................................................................................................................................................. 8. .................................................................................................................................................. 9. .................................................................................................................................................. 10. .................................................................................................................................................. 131 Hayvan Bitki Canlılar İnsan etkisi Yaşam alanları Dünya Beslenme ilişkileri Ülkemiz Çevre sorunları Besin zincirleri şeklinde ortaya çıkar olabilirvardır olabilir olumsuz etkiler olabilir ile oluşur olabilir yer alırvardır 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8 Ç A L I fi M A K ‹ T A B I M I Z I N O R G A N İ Z A S Y O N Ş E M A S I Etkinlikler Ünitelerde yer alan etkinliklerin numara- sı ve adı belirtilmiş- tir. Evde veya okulda yapılabilecek nitelikte olan bu etkinlikler öğ- rendiklerimizi pekiştir- meye, uygulamaya ve farklı yönleriyle değer- lendirmeye yardımcı olacaktır. Çalışma kitabında her üni- tenin ikinci etkinliği bu üniteyle ilgili daha önceden öğrendik- lerimizi hatırlamamız için veril- miştir. 55 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan- larla tamamlayalım. 1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır. 2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir. 3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir. 4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır. 5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir. 6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis- min ........................................................ mesafesine bağlıdır. 7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar. 8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji .................................................. olarak ifade edilir. 9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji .......................... ......................................... olarak adlandırılır. 10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır. Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim. 1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna- ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur? A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner. B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner. C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner. D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner. Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A . B.B. • iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi • esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine rL = 6 cm, rM = 3 cm K L I II M rK = 12 cm Ünite Girişleri Bu bölümde ünitenin numarası ve adı belirtilmiştir. Her ünite için o ünitenin ders kitabındaki rengi kullanılmıştır. Kitapta sayfa numaraları, sayfanın üst köşesinde ve ünite renginde verilerek ünitelerin kolaylıkla ayırt edilmesi sağlanmıştır. Kuvvet ve Hareket 53 Araştırma Soruları • Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini nasıl etkiler? Birlikte Yapalım • Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre- ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım. • Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer- lerini kaydedelim. • Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya- rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim. • Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı- mız kuvvetleri kaydedelim. Sonuca Varalım • Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi? • Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi? 23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır? tahta zemin cam zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin Kullanacağımız Malzemeler • 2 adet farklı kütle- de tahta takoz • dinamometre • cam zemin • tahta zemin Maddenin Yapısı ve Özellikleri 107 50.Etkinlik: Çözelti Derişik mi, Seyreltik mi? Aşağıda bir grup öğrencinin hazırladığı çözeltiler verilmiştir. Bu çözeltileri derişikten seyrel- tiğe doğru aşağıdaki noktalı satıra sırasıyla yazalım. Çözeltilerin sıralaması; ........................................................................................................ 100 mL su 5 g tuz I 200 mL su 50 g tuz II 400 mL su 10 g tuz III 100 mL su 10 g tuz IV 49.Etkinlik: Çizdiğimiz Modelleri Karşılaştıralım Aşağıda bir fincan suda çözünen iki kaşık şekeri temsil eden çözelti modeli verilmiştir (Şe- ker “ ” şeklinde modellenmiştir.). Yukarıdaki çözeltide bulunan su miktarı ile aynı miktardaki su içinde çözünmüş olan bir kaşık şekerle üç kaşık şekerin oluşturduğu çözeltileri temsil eden modelleri, aşağıda verilmiş olan fincanların içine çizelim. Hangi fincandaki çözeltinin daha derişik olduğunu sebebiyle birlikte aşağıdaki noktalı yer- lere yazalım. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. I. fincan II. fincan III. fincan Hatırlatma Sağ taraftaki say- falarda hangi ünitede olduğumuz hatırlatıl- mıştır. Ünitelerin sonunda her ünitenin kendi ren- gi ile aynı olan ünite genelini içeren farklı tür- de değerlendirme sorularına yer verilmiştir. Bu soruları cevaplandırarak varsa üniteyle ilgili eksiklerinizi belirleyebilirsiniz. Böylece eksik olduğunuz konuya tekrar dönerek bu eksiklikleri giderebilirsiniz. Öğrendiklerimi Hatırlıyorum Ünite Sonu Değerlendirme Soruları Kullanacağımız Malzemeler Etkinlik sırasında kullanılacak araç ve gereçler sıralanmış- tır.
9 Vücudumuzdaki Sistemler Vücudumuzdaki Sistemler ÜNİTEÜNİTE 1.1. 1. Etkinlik : Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar 9 Aşağıdaki şekilde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmiştir. Besinlerin sindirimde izlediği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini, yanlarında verilen kutucukların içine yazalım. lde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmiş ği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını v kutucukların içine yazalım. .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ................................................................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ....................................
10 2. Etkinlik : Besinler ve İçerikleri BESİN İÇERİĞİ GÖREVİ BULUNDUĞU BESİNLER ................................... Vücudumuzun enerji kaynağıdır. Patates, ..................... ................................... PROTEİNLER ................................... ................................... ................................... ................................... YAĞLAR .................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... Maydanoz, elma, portakal, domates, havuç vb. ................................... Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. ................................... ................................... Aşağıdaki çizelgede besinlerin içeriği, vücudumuzdaki görevleri ve hangi besinlerde bulunduğu verilmiştir. Çizelgede verilen boşlukları uygun ifadelerle tamamlayalım.
Vücudumuzdaki Sistemler 11 3. Etkinlik : Yediğimiz Besinlere Ne Olur? Aşağıdaki çizelgeyi; etkinliğimizin her aşamasında kullandığımız malzemeleri, bu malzemelerin sindirim sistemimizde karşılık geldiği yapı ya da organlarla eşleştirerek dolduralım. Kullandığımız Malzemeler Sindirim Sistemimizde Karşılık Geldiği Yapı ya da Organ Aşağıdaki çizelgede, etkinliğimizde gerçekleştirdiğimiz işlemler verilmiştir. Bu işlemle- ri, sindirim sırasında gerçekleşen hangi olaylarla eşleştirebileceğimizi çizelgedeki boşluk- lara yazalım. Gerçekleştirdiğimiz İşlemler Sindirim Sırasında Gerçekleşen Olaylar Bisküvileri rulodan geçirme Bisküvi parçalarını plastik tor- baya geçirme Plastik torbaya su ekleme Torbayı ellerimizle 5 dakika boyunca ovuşturma Plastik torbayı sıkarak biskü- viyi torbadan çoraba geçirme Çorabın etrafını saran kâğıt havlunun ıslanması Çorabı sıkarak içindekileri plastik kaba aktarma
12 4.Etkinlik : Bulmaca Çözelim Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kavramları bulmacada belirtilen numaralı yerlere yazalım. 1. Vücudumuza enerji veren besin içeriğidir. 2. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları maddelere verilen genel isimdir. 3. Besinlerin enzimlerle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir. 4. Sebze ve meyvelerde bolca bulunan, vücutta düzenleyici olarak görev yapan besin içeri- ğidir. 5. Büyük moleküllü besinlerin yapı birimleri hâline getirilmesidir. 6. Sindirilen besinlerin emilerek kana geçtiği organın adıdır. 7. Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir. 8. Besinlerin karıştırılıp ezilerek bulamaç hâline getirildiği organın adıdır. 1 2 3 4 5 8 7 6
Vücudumuzdaki Sistemler 13 5. Etkinlik : Sıraya Koyalım, Kendini Tanımlayalım Aşağıda sindirimde görevli yapı ve organlar karışık olarak verilmiştir. Sindirimde görevli yapı ve organları numaralandırarak sindirimdeki görevine göre sıraya koyalım. Noktalı satırlara da görevlerini ve özelliklerini yazalım.
14 6.Etkinlik : Sindirim Çeşitleri Aşağıda fiziksel (mekanik) ve kimyasal sindirim başlıkları altında verilen kutulardaki sindirim çeşitlerinin özelliklerini yazalım. ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ FİZİKSEL SİNDİRİM ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. KİMYASAL SİNDİRİM 7.Etkinlik : Ne, Nerede, Nasıl Sindirilir? Aşağıdaki kutucuklarda verilen besinleri içeriklerine göre gruplandıralım. Her grupta yer alan besinlerin nerede ve nasıl sindirildiğini noktalı satırlara yazalım. bal ekmek elma et maydanoz patates portakal yumurta süt tahıl tereyağı zeytinyağı Patates, bal, ekmek, elma, tahıl Karbonhidratlar Sindirimi ağızda başlar. Tükürük ile kimyasal sindirime uğrar. Midede kasılıp gevşeme ile fiziksel sindirimi devam eder, İnce bağırsakta enzimlerle kimyasal sindirimi tamamlanınca villuslardan emilerek kana geçer. ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................
Vücudumuzdaki Sistemler 15 8. Etkinlik : Sepette Sorular Aşağıda sepet içinde verilen ifadelerin doğru mu, yanlış mı olduğuna karar vererek doğru ifadelerde “D”, yanlış ifadelerde “Y” harfini işaretleyelim. Yanlış olduğunu düşündüğümüz cüm- lelerin doğru şekillerini sepetlerin altında verilen noktalı yerlere yazalım. Midede karbonhidratların sindirimi yapılmaz. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Besinler çiğneme, par- çalama ve çalkalamayla fiziksel sindirime uğrar. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Pankreası alınan birey- lerde sindirim daha hızlı gerçekleşir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Vitaminler vücudumuzda fiziksel olayları düzenle- mekle görevlidir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Kimyasal sindirim sadece enzimler tarafından ger- çekleştirilir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Proteinlerin sindirimi midede başlar, ince bağırsakta devam eder ve yapı birimleri- ne ayrılarak ince bağırsaktan kana geçer. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Safra sıvısı yağ moleküllerini yapı birimlerine ayırarak yağla- rın kimyasal sindirimini sağlar. D Y ..................................................... ..................................................... ....................................................
16 9.Etkinlik : Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları 1. Sindirim sisteminde rahatsızlık olan bu kişi hastanenin hangi bölümüne başvurmuş olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 2. Bu kişide ortaya çıkabilecek hastalıklar neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 3. Sindirim sisteminde ortaya çıkan bu hastalıkların sebepleri neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 4. Sindirim sistemi hastalıklarında tedavi ve korunma yolları neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... Aşağıdaki metni okuyalım, verilen soruları metne göre cevaplayalım. Üniversitede okurken sınav dönemleri benim için çok yoğun geçen günlerdi. Ma- alesef diğer arkadaşlarım gibi düzenli ders çalışan, yemek düzenine dikkat eden biri değildim. Geceleri ders çalışır, uykusuz kalırdım. Uyumamak için sürekli kahve, kola içerdim. Gündüzleri ise o sınavdan bu sınava koşturur, sınav aralarında da ayaküstü atıştırırdım. Normalde de düzenli yemek yiyen bir insan değildim ama sınav dönem- lerinde yemek düşünecek vaktim dahi olmazdı. Dört yılın sonunda üniversite bitmişti ama bende de bazı sağlık problemleri ortaya çıkmıştı. Muayene için gittiğim doktor sindirim sistemimde pek çok rahatsızlık olduğunu söyledi.
Vücudumuzdaki Sistemler 17 10. Etkinlik : Sindirim Sisteminin Sağlığı Aşağıdaki kutucuklarda verilen noktalı yerlere sindirim sisteminin sağlığını etkileyen etmen- leri araştırarak etkilerini kısaca yazalım. Beslenme Şekli Besinleri Tüketme Şekli ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... Zararlı Alışkanlıklar Besinlerin Hazırlanma Şekli ve Saklama Koşulları Spor ve Egzersiz Stres
18 11. Etkinlik: Boşaltım Sistemi Elemanları 1. Boşaltımda görevli yapı ve organları gösteren aşağıdaki şekli inceleyelim. Daha önceki yıllarda öğrenmiş olduğumuz bilgilerden yararlanarak boşaltımda görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini noktalı yerlere yazalım. 2. Böbreklerimizin sağlığını korumak için nelere dikkat etmemiz gerektiğini aşağıda verilen noktalı yerlere yazalım. Adı Görevi .......................... .......................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................... .......................... .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. ................................................................................................................... .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. ...................................................................................................................
Vücudumuzdaki Sistemler 19 12. Etkinlik : Atık Maddelerden Kurtulmak İstiyorum Aşağıdaki şekiller, atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organları göstermektedir. Her bir organın yanındaki noktalı yerlere bu organın atık maddeleri vücuttan nasıl uzaklaştır- dığını yazalım. ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..........................................................................................................
20 D Y D Y D Y D Y 13. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulabilir misin? Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım. Vücut için yararlı olan maddeler nefronlarda geri emilir. D D D Y Y Y İdrarın yapısında vü- cut için fazla olan su ve tuz ile üre bulunur. Böbrek toplardamarı, süzülüp temizlenen kanı böbreklerden uzaklaştırır. Oluşan idrar, idrar ke- sesinde birikir. Böbrek atardamarı, böbreklere oksijence zengin kan taşır Vücudumuzda oluşan boşaltım atıkları sade- ce böbrekler ile dışarı atılabilir. Kandaki zararlı ve atık maddelerin süzülmesi böbreğin yapısındaki nefronlarda gerçekleşir. 1. çıkış 3. çıkış 5. çıkış 7. çıkış 2. çıkış 4. çıkış 6. çıkış 8. çıkış
Vücudumuzdaki Sistemler 21 2 3 4 1 2 1 3 4 5 6 14. Etkinlik : Bulmaca Çözelim Soldan Sağa 1. Deriden fazla su ve tuzun atılmasıdır. 2. Boşaltıma yardımcı organlardan olup üre oluşumunu sağlar. 3. Böbrek yetmezliği olan hastaların bağlandığı cihazdır. 4. Vücutta oluşan zararlı ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Yukarıdan Aşağıya 1. Böbrekteki en küçük yapı ve görev birimidir. 2. Kanı böbreğe getiren damardır. 3. İdrarın vücuttan atıldığı kanaldır. 4. Proteinlerin sindirilmesi sonucunda zehirli maddelerin az zehirli hâle gelmesiyle oluşan ve idrarın yapısında bulunan atık maddedir. 5. Böbreklerde biriken madensel maddelerdir. 6. Böbreğin dıştan içe doğru en içteki kısmına verilen isimdir. Aşağıdaki bulmacayı verilen bilgileri dikkate alarak çözelim.
22 15. Etkinlik : Merkezî Sinir Sistemimiz 16. Etkinlik : Kavramları Eşleştirelim Aşağıdaki şekilde merkezî sinir sistemimizin bölümleri gösterilmiştir. Bu bölümlerin isimleri- ni ve görevlerini noktalı yerlere yazalım. Aşağıda verilen kavramları ilgili oldukları açıklamalarla eşleştirelim. Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... 1 Sinir hücresi 2 Çevresel sinir sistemi 4 Omurilik 5 Omurilik soğanı 3 Denetleyici ve düzenleyici sistem a Solunum, boşaltım, dolaşım ve sindirim sistemlerinin çalışmasını kontrol eder. b Refleks merkezi olarak çalışır. c Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle eş güdümlü çalışmasını sağlar. e Sinir sisteminin en küçük elemanlarıdır. d Merkezî sinir sistemi ile organlar arasın- daki iletişimi sağlar. ç Konuşma ve yazma gibi istenilen hare- ketlerin gerçekleşmesini sağlar.
Vücudumuzdaki Sistemler 23 17. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulalım 18. Etkinlik : Kontrol Merkezi Neresi? D Y D Y D Y D Y Beyin, duyu organ- larımızın çalışmasını düzenler. Çevresel sinir sistemi merkezî sinir sistemi ile organlar arasındaki iletişimi gerçekleştirir. Beyincik vücudun denge merkezidir. Alışkanlık hare- ketlerinin merkezi omuriliktir. Duyu organlarının çalışmasını omurilik düzenler. Uyarı, vücudumuzda belirli bir tepkiye neden olan etkidir. Merkezî sinir sistemi beyin ve beyincikten oluşur. 1. çıkış 5. çıkış 3. çıkış 7. çıkış 2. çıkış 6. çıkış 4. çıkış 8. çıkış D D D Y Y Y Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım. Vücudumuzla ilgili bazı olaylar aşağıdaki kutucuklarda verilmiştir. Soruları kutucuk numara- larını kullanarak cevaplayalım. 1. Yukarıdaki olaylardan hangileri beynin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 2. Yukarıdaki olaylardan hangileri beyinciğin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 3. Yukarıdaki olaylardan hangileri omuriliğin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 4. Yukarıdaki olaylardan hangileri omurilik soğanının kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 1 Öğrenme 5 Korkunca irkilme 6 Dans etme 7 Kusma 8 Yüzme 9 Acıkma 3 Hapşırma 4 Kas hareketlerini düzenleme Vücut sıcaklığını ayarlama 2 10 Vücudun dengesini sağlama 11 Hatırlama 12 Solunum
24 19. Etkinlik : İç Salgı Bezlerini Tanıyalım Aşağıdaki şekiller, erkek ve dişi bireylere ait iç salgı bezlerini göstermektedir. Her bir iç salgı bezinin adını salgıladığı hormonu ve hormonun görevini noktalı yerlere yazalım. Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Eşeysel bezin adı.............. Salgıladığı hormon ........................................ Hormonun görevi............ ........................................ ........................................ Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Eşeysel bezin adı................ Salgıladığı hormon .......................................... Hormonun görevi.............. .......................................... ..........................................
Vücudumuzdaki Sistemler 25 20. Etkinlik : Vücudumuzdaki Sistemlerden Bazıları Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan noktalı yerlere kutucuk içinde verilen kavram- lardan uygun olanları yerleştirelim. Denetleyici ve Düzenleyici Sistem ......................... Böbrekler ................ ................... Sinir Sistemi ................ Böbrek yetmezliği .................. Ağız Yemek borusu İnce bağırsak Sindirim SistemiSİSTEMLER örnektir örnektir örnektir organıdır hastalığıdır birlikte çalışır organlarıdır temizler hastalığıdır oluşur oluşur ................... ................. Beyin .............. Çevresel Böbrek üstü Eşeysel bezler bölümleridir Omurilik soğanı çeşididir ................... ................... ................... ................... ................... ................... Dolaşım sistemi Hipofiz Yutak Karaciğer Omurilik Kan Tiroksin Kalın bağırsak İç salgı bezleri Merkezî Ülser Boşaltım sistemi Pankreas Tiroit Omurilik soğanı Beyincik Böbrek taşı Mide
26 21. Etkinlik : Duyu Organlarımızı Tanıyalım Aşağıdaki duyu organları resimlerinin altına o duyu organıyla ilgili bildiklerimizi yazalım. .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... DUYU ORGANLARIMIZ
Vücudumuzdaki Sistemler 27 22. Etkinlik : Görme Olayında İzlenen Yol Cisimlerden yansıyan ışık ışınlarının gözde takip ettiği yol, aşağıdaki şekil üzerinde model- lenmiştir. Yukarıdaki görme olayının nasıl gerçekleştiğini gösteren modelden yararlanarak aşağıdaki şemayı kutuda verilen uygun kelimelerle tamamlayalım. Camsı cisim Ters Birinci Görme sinirleri Kornea Düz Göz bebeği Damar tabaka Retina Görme almaçları İkinci Işık Işık Görüntü Cisim Işık Işını .................... .................... ......... kırılma ......... kırılma .................... Beyindeki görme merkezi Sarı leke- deki duyu almaçları Göz merceği .................... .......... görüntü oluşur........... görüntü oluşur.
28 23. Etkinlik : Bir Şikayetim Var! Başer, Selçuk, Ayça ve Duygu aynı sınıfta farklı sıralarda oturan dört arkadaştır. Onların görmeyle ilgili şikâyetlerini kutulardaki açıklamalarla eşleştiriniz ve kutularda eksik bırakılan bilgileri tamamlayınız. Göz yuvarlağı uzadığından görüntü sarı lekenin önünde oluşur. Göz kusurunun adı: ...................... göz Tedavisi: .................................mercek Göz merceği veya kornea yüzeyi ka- vislenmiş ve pürüzlenmiştir. Göz kusurununu adı: ........................ Tedavisi: ................................. mercek Göz yuvarlağı şişkinleşip kısaldığın- dan görüntü sarı lekenin arkasında oluşur. Göz kusurunun adı: ............................ Tedavisi: ................................. mercek Gözü hareket ettiren kaslar normalden uzun ya da kısa olduğundan uyumsuz çalışır. Göz kusurunun adı: ............................ Tedavisi: ............................................. Ayça Selçuk Duygu Tahtadaki yazıları net olarak okuyorum. Ama kitap okurken harfler bulanıklaşıyor, yakını iyi göremiyorum. Sıra arkadaşıma baktığım- da sol gözüm başka tarafa bakıyor. Cisimleri her zaman bula- nık görüyorum. Tahtaya yazılanları göremiyo- rum ama sıramdaki kitabı çok rahat okuyorum. Başer 1 a c b ç 2 3 4
Vücudumuzdaki Sistemler 29 24. Etkinlik : Kulağın Yapısını Tanıyalım Kulağın yapısını oluşturan bazı kısımlar, aşağıdaki kavram haritasında verilmiştir. Boş bıra- kılan kutucukları yukarıda verilen uygun kelimeleri kullanarak dolduralım. Oval pencere İç kulak Dış kulak yoluKulak zarı Ses dalgası İşitme sinirleri Çekiç Salyangoz Üzengi Kulak kılı Örs İşitme almaçları Orta kulak Kulak Dış kulak ..................... ..................... bölümleridir oluşur Kulak kepçesi ..................... Yarım daire kanalları ..................... Örs ..................... .......................................... ..................... ..................... oluşur oluşur
30 25. Etkinlik : Kulağın Bölümleri ve Görevleri 26. Etkinlik : Sıraya Koyalım Yandaki şekil kulağın yapısını göstermektedir. Kulağın bölümlerini ve bu bölümlerdeki yapıların görevlerini aşağıda verilen çizelgeye yazalım. İşitme olayının gerçekleşmesindeki aşamalar yukarıda karışık olarak verilmiştir. Kutular üzerindeki sayıları kullanarak bu aşamaları aşağıya doğru biçimde sıralayalım. Kulağın Bölümleri Bölümlerdeki Yapıların Görevleri ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... Beyindeki işitme merkezi1 Ses dalgaları6 Çekiç, örs ve üzengi kemikleri5 İşitme sinirleri10 Oval pencere2 Salyangoz7 Kulak kepçesi3 Kulak zarı8 İşitme almaçları4 Dış kulak yolu9 6
Vücudumuzdaki Sistemler 31 27. Etkinlik : Derimizin Yapısı ve Görevleri 28. Etkinlik : Boşlukları Dolduralım 1. Alttaki şekil üzerinde okla gösterilmiş olan derinin bölümlerini ve bu bölümlerin genel özelliklerini yandaki tabloda boş bırakılan yerlere yazalım. 1. Koku almaçları, sadece ................................................. içinde eriyen maddelerce uyarılır. 2. Kokuyu değerlendirip algılama .........................……….. tarafından gerçekleştirilir. 3. Koku almaçları, burnun ……………........................….. denilen kısmında bulunur. 4. Koku almaçlarının uyarılmasıyla oluşan uyartılar, …………………. aracılığıyla beyne iletilir. 5. Koku ve …......................…… alma duyuları uyumlu çalışır. 6. Burundaki sinüs boşluklarının iltihaplanması, …....................……… hastalığına neden olur. 7. Burnumuz hem ……….....................…. hem de ……............................… organımızdır. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olanları ile tamamlayalım. ............................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 2. Derinin vücudumuz için önemi nedir? Açıklayalım. Derinin Bölümleri Özellikleri ......................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ......................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ..................................................... koklama sinirleri solunum sinüzit kas tat mukus koklama sarı bölge beyin
32 .................... .................... .................... .................... .................... .................... Soldan Sağa 1. Burun içinin nemli kalmasını sağlayan salgıdır. 2. Genellikle yaşlanınca ortaya çıkan ya- kını görememe hastalığıdır. 3. Dokunma duyusudur. 4. Kan damarları ve sinirlerin bulunduğu deri tabakasıdır. Yukarıdan Aşağıya 1. Besinlerin tadının alınamadığı kalıtsal bir hastalıktır. 2. Orta kulakla iç kulağı birbirine bağla- yan yapıdır. 29. Etkinlik : Nasıl Tat Aldığımızı Biliyor muyuz? 30. Etkinlik : Bulmacamız Var 1. Aşağıdaki dil şekli üzerindeki farklı tat alma bölgelerini gösterelim. 2. Tat alma olayının nasıl gerçekleştiğini aşağıda boş bırakılan yere yazalım. Aşağıda verilen ifadeleri karşılayan sözcükleri belirleyerek bulmacadaki uygun yerlere ya- zalım. ............................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 1 1 2 3 4 2
Vücudumuzdaki Sistemler 33 31. Etkinlik : Hastalıklar Sistemlerin Çalışma Düzenini Bozar 32. Etkinlik : Organ Bağışı Hayat Kurtarır Seçeceğimiz bir hastalıkla ilgili ansiklopedi, İnternet gibi kaynaklardan ön araştırma yapa- lım. Bu hastalığın, oluşma sebeplerini, etkilediği sistemleri ve bu hastalıktan korunma yollarını araştırıp bulduğumuz sonuçları aşağıdaki kutucuklara yazalım. C.T. ölümünden sonra altı hastanın iyileşmesini sağladı. C.T.’nin iki böbreği böb- rek nakli bekleyen iki farklı hastaya; karaciğeri, kalbi, pankreası ve korneası ise baş- ka hastalara nakledildi. Böylece C.T.’nin organları altı kişiyi hayata bağlamış oldu. Yukarıda verilen haber metnini okuduktan sonra aşağıda boş bırakılan yerleri (C.T.’nin ya- kınlarının, organ nakli yapılan hastaların ve hasta yakınlarının hangi duyguları yaşadıklarını düşünerek) organ bağışının önemini vurgulayan cümlelerle tamamlayalım. 1. C.T.’nin yakınları için: ...................................................................................................... .................................................................................................................................................. 2. Organ nakli yapılan hastalar için: .................................................................................... .................................................................................................................................................. 3. Organ nakli yapılan hasta yakınları için: ......................................................................... .................................................................................................................................................. Sebepleri Korunma yolları Etkilediği Sistemler Hastalığın adı ............................. ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................
34 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olan- ları ile tamamlayalım. 1. Sindirilen besinler ............................................. emilir. 2. Vücudumuzun hareket ve denge merkezine ............................ denir. 3. Adrenalin hormonu ................................................... tarafından salgılanır. 4. Kimyasal sindirimin gerçekleşmesinde çeşitli ............................... görev yapar. 5. Bazı deri hastalıklarının teşhisinde ...................................... denilen cihaz kullanılır. 6. Uzağı iyi görüp yakını görememe durumu ....................................... göz kusuru ola- rak adlandırılır. 7. Deriye renk veren hücreler ................. deride bulunur. Aşağıdaki soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Vücut için zararlı olan atık maddeler boşaltım sistemi elemanlarınca vücuttan uzaklaş- tırılır. Aşağıdaki organların hangisi boşaltımda görevli değildir? Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rıÜn i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A .A . B.B. beyin enzimler üst dermatoskophipermetrop böbrek üstü bezimiyop beyincik ince bağırsakhormonlar A) B))) C) D) 2. Kulakla ilgili bazı yapılar aşağıda verilmiştir. Bu yapılardan hangileri sesin iletiminde doğrudan görevlidir? I. Östaki borusu II. Kulak zarı III. Dış kulak yolunda bulunan kıllar IV. Oval pencere A) I ve II B) I, II ve IV C) II, III ve IV D) II ve IV
35 3. Boşaltım atıkları vücudumuzun farklı organları ile dışarı atılır. Bu boşaltım organları ve uzaklaştırdıkları atık maddelerle ilgili olarak; I. Akciğerler: Karbon dioksit, su II. Böbrekler: Su, üre, tuz III. Deri: Su, tuz, safra verilenlerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III 4. Vücudumuzda benzer biçimde uyarılan duyu organlarımız, aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? 5. Ailesiyle birlikte piniğe giden Betül kırda dolaşırken çok sevdiği böğürtlenleri görmüştür. Betül’ün; I. Olgun böğürtlenleri görmesi II. Boğazına böğürtlen kaçınca öksürmesi III. Diken batınca aniden elini çekmesi IV. Yediği böğürtlenin tadını algılaması davranışlarından hangileri beyin tarafından kontrol edilir? A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve IV D) II ve III A) İşitme-Tatma B) Dokunma-Koklama C) Tatma-Görme D) Koklama-Tatma 6. Gözle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Göz bebeği fazla ışıkta küçülür, az ışıkta büyür. B) Sert tabaka, gözü dış etkilerden korur. C) Görmeyi sağlayan duyu almaçları, damar tabakada bulunur. D) Sarı benekte cisimlerin görüntüsü ters oluşur.
36 7. Aşağıda eşleştirilerek verilen yapılardan hangisi vücudumuzun dengesini sağlamada görevlidir? A) Beyincik-Hipofiz bezi B) Omurilik-Omurilik soğanı C) Beyincik-Yarım daire kanalları D) Omurilik-Kas sistemi 8. Duyu organlarımız; I. Tatlı, tuzlu, ekşi ve acıyı ayırt edebilme II. Vücuda şekil ve bütünlük kazandırma III. Cisimlerin şeklini algılama IV. Çevremizdeki kokuları beyne iletme olaylarından hangisi ya da hangilerini gerçekleştirir? 9. Kalın bağırsakta aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) I ve III B) Yalnız II C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV A) K ve B vitaminlerinin sentezlenmesi B) Sindirim enzimi salgılanması C) Suyun geri emilmesi D) Sindirilmeyen besinlerin anüse iletilmesi
ÜNİTEÜNİTE 2.2. Kuvvet ve HareketKuvvet ve Hareket 37 1. Etkinlik : Ön Bilgilerimi Yokluyorum Yukarıdaki fotoğraflar bir otomobilin öne doğru harekete başlamasından duruncaya kadar geçen süreci karışık olarak göstermektedir. Fotoğraflardaki okların otomobile farklı zamanlarda etki eden kuvvetleri temsil ettiğini göz önünde bulundurarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. A. a) Hangi fotoğraf otomobilin harekete başlamasını temsil edebilir? ........................................................................................................................................... b) Hangi fotoğraf otomobilin süratinin arttığı bir anı örneklemek için gösterilebilir? ........................................................................................................................................... c) Hangi fotoğraf otomobilin sabit süratle gittiği bir ana ait olabilir? ........................................................................................................................................... ç) Hangi fotoğraf otomobile dengelenmiş kuvvetlerin etki ettiği bir ana aittir? ........................................................................................................................................... d) Hangi fotoğraf otomobilin yavaşladığı bir anı gösterir? ........................................................................................................................................... I II III
38 B. C. Resimlerde verilen durumları dikkate alarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. Kırmızı ve mavi araçların aldığı yolların zamana göre değişim grafikleri yukarıda verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız. a) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektiren kuvvetin etkisi görülmektedir? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... b) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektirmeyen kuvvetin etkisi görülmektedir? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... a) Hareketin 2. saatinde hangi aracın hareket enerjisi daha büyüktür? ........................................................................................................................................... b) Kırmızı ve mavi araçlar hangi aralıklarda durmaktadır? ........................................................................................................................................... c) IV. aralıkta araçlardan hangisi hareket enerjisine sahiptir? ........................................................................................................................................... 3 421 Alınan Yol (km) I IVII III 40 Zaman (h.) 60 80 5 Ton 3 421 Alınan Yol (km) I IVII III 40 Zaman (h.) 60 80 5 Ton IIIIII IV
Kuvvet ve Hareket 39 2. Etkinlik : Yayların Özellikleri Gizem sarım sıklığı, boyu, kalınlığı ve cinsi farklı olan yayları destek aparatına sırasıyla ta- kıyor ve bu yaylara farklı kütleleri asarak aşağıda verilen bazı ifadelerin doğru olup olmadığını gözlemliyor. Gizem’in her ifadeye ilişkin gözlem sonucunu ilgili ifadenin karşısındaki kutucuğa doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazarak belirtelim. a) Yaydaki gerilme miktarı yayın kalınlığına bağlı değildir. b) Yaya asılan yük yayda her zaman şekil değişikliği meydana getirmez. c) Yaydaki gerilme miktarı yayın sarım sıklığına göre değişir. ç) Bir yay farklı şiddetteki kuvvetler karşısında aynı oranda gerilir. d) Yaylar uygulanan kuvvetin etkisiyle her zaman düzgün biçimde esner. e) Bütün yaylar aynı esneklik özelliğine sahiptir. f) Yaylar uygulanan kuvvete eşit ve zıt yönde kuvvet oluşturur. g) Esneklik yayın sarım sıklığına bağlı değildir. h) Yaydaki gerilme miktarı yaya asılan yüke bağlıdır. ı) Aynı maddeden yapılmış eşit uzunluktaki ince ve kalın yayların esneklikleri aynıdır. i) Kuvvet etkisiyle yayda oluşan gerilme miktarı yayın yapıldığı maddenin cinsine bağlı değildir. j) Farklı maddelerden yapılmış yaylar farklı şiddette kuvvetlerin etkisiyle esneklik özelliğini yitirir.
40 4. Etkinlik : Esnek Cisimler Nerelerde Kullanılır? c) Bu yayın ucuna 50 N’luk bir ağırlık asıldığında yaydaki gerilme miktarının kaç cm olaca- ğını hesaplayınız. .......................................................................................................................................... Yayların ucuna asılan 10 N, 20 N, 30 N ve 40 N’ luk ağırlıklar bu yay- larda şekilde verilen uzunluklardaki gerilmelere sebep oluyor. 1000 g 2000 g 3000 g 4000 g 10 cm 12 cm 14 cm Kütleleri tutan plaka Ağırlık (N) Uzama (cm) .................... .......................... .................... .......................... .................... .......................... .................... .......................... a) Verileri aşağıdaki çizelgeye kaydediniz. Esnek cisimler, günlük hayatımızda çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aşağıdaki fo- toğraflar esnek cisimlerin kullanım alanlarını göstermektedir. Bu örneklerdeki esnek cisimlerin hangi amaçlarla kullanıldıklarını, fotoğrafların yanlarındaki noktalı yerlere yazınız. ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... 3. Etkinlik : Kuvvet - Gerilme İlişkisi b) Çizelgeden faydalanarak yayın ağır- lık-gerilme miktarı grafiğini çiziniz. A¤›rl›k (N) 10 20 2 6 30 40 4 8 Gerilme miktarı (cm)
Kuvvet ve Hareket 41 5. Etkinlik : İş Var mı, Yok mu? 6. Etkinlik : Halterci Hangi Aşamalarda İş Yapar? Aşağıdaki fotoğraflarda cisimlere hangi yönde kuvvet uygulandığını belirleyerek iş yapılıp yapılmadığına karar verelim. Kararlarımızı fotoğrafların altında verilen noktalı satırlara yazalım. Yukarıdaki haltercilerden hangisi ya da hangileri iş yapmıştır? Sporcuların halteri kaldırma aşamalarını inceleyerek sırasıyla açıklayalım. Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................
42 7. Etkinlik : Hangi Kuvvet İş Yapar? 8. Etkinlik : Hangi Durumda Yapılan İş Daha Büyüktür? Aşağıda bulunan cisme farklı yönlerde kuvvetler uygulanmaktadır. Bu kuvvetlerin hangi du- rumlarda iş yapabileceğini belirleyerek, sebeplerini kutucuklarıın içindeki noktalı satırlara yaza- lım. Seçil odasındaki rafta duran vazoların yerlerini I. şekilde ve II. şekilde olduğu gibi değiştiri- yor. Hangi durumda daha büyük iş yapacağını belirleyelim. 1 I II a) III b) a) ..................... ..................... ..................... .....................b) 2 3 4 11 .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. .................................
Kuvvet ve Hareket 43 9. Etkinlik : Kinetik Enerjilerini Karşılaştıralım 10. Etkinlik: Çekim Potansiyel Enerjisini Sıralayalım Yanda fotoğrafları verilen çita, at ve kedi yarış yapıyorlar. Aşağı- daki çocuklardan hangisinin yarışçılarla ilgili düşüncesi doğrudur? Neden? Çita, at ve kedinin kinetik enerjilerini büyükten küçüğe doğru aşağıdaki noktalı satırlara sıralayalım. ...................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Özdeş tabaklar yandaki rafa şekildeki gibi yerleştiriliyor. Tabakların çekim potansiyel enerjilerini, bulunduğu rafa göre karşılaştırarak büyükten küçüğe doğru aşağıdaki kutucuklara sıralayalım. ........................................................................................... ................................................................................................ ................................................................................................ a) b) Çantayı, kalemi ve saati yerden raf üzerine çıkartmak için harcanan kuvvetler şekilde belirtilmiştir. Buna göre cisimlerin kazandığı potansiyel enerjileri karşılaştırarak aşağıdaki nokta- lı satırlara büyükten küçüğe doğru sıralayalım. Her üçünün de kinetik enerjisi eşittir. Mert Selin Tolga Bence çitanın kinetik enerjisi daha fazladır. Bence en az kinetik enerji- ye sahip olan kedidir. 100 km/h 3 m/s 1 m/s I II V 200 N 2 N 50 N III IV VI
44 .............................. .............................. 11. Etkinlik: Enerjileri Belirleyelim mi? 12. Etkinlik: Çığdaki Enerji Aşağıdaki numaralandırılmış fotoğrafları kullanarak soruları cevaplandıralım. Soruların ce- vapları bir ya da daha fazla fotoğrafla ilgili olabilir. .............................. Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda sadece potansiyel enerji vardır? Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda hem kinetik hem de çekim po- tansiyel enerjisi vardır? 1 4 2 5 3 6 Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda sadece kinetik enerji vardır?1 2 3 Ovit Yaylasına Çığ Düştü! Rize’nin İkizdere ilçesinin 2600 rakımlı Ovit yaylası mevkisine çığ düstü. Çığ ne- deniyle mahsur kalan araçlarda 10-12 kişinin olduğu sanılıyor. Bölgeye çok sayıda iş makinesi ile ambulans sevk edildiği kaydedildi. Kurtarma çalışmaları sivil savunma, AKUT, İl Sağlık Müdürlüğü ekiplerinin destekleriyle devam etmektedir. Yukarıdaki gazete yazısında olduğu gibi zaman zaman çığ düşmesiyle ilgili haberler duyarız. Dağların zirvesindeki kar ve buz yığınlarının yer çekiminin etkisiyle dağların eteklerine doğru düşmesi olayına çığ adı verilir.
Kuvvet ve Hareket 45 13. Etkinlik: Trombolinde Zıplama Çığa sebep olabilecek o kütlenin kinetik enerjisi hesaplanabilir. Bir çığın kinetik enerjisi ne kadar büyük olursa yıkıcı etkisi de o oranda fazla olur. Jeologlar, çığ düşmesine sebep olabilecek kar ve buz yığınlarının potansiyel enerjilerini hesaplayabilirler. Potansiyel enerjiyi hesaplamak için kar yığınlarının kontrollü bir şekilde düş- mesini sağlarlar. Gazete yazısından ve okuma metninden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım. Trombolinde zıplamak hem çok zevklidir, hem de vücut gelişimi için oldukça faydalıdır. Yandaki resimde trombolinde eğlenen bir ço- cuğun zıplama sırasındaki bazı konumlarını gözlemekteyiz. Resme bakarak aşağıda cüm- lelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde ta- mamlayalım. 1. Çocuğun ............. konumdayken potansiyel enerjisi en büyüktür. 2. Çocuğun 4. konumdayken .......................... azalır, ................................. artar. 3. Çocuğun 5. konumdayken .............................. enerjisi en büyüktür. 4. Çocuğun 2. konumdayken ............................ artar, .............................. azalır. 5. Trambolinin başlangıçta .................................. ............................. vardır. ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Nasıl oluyor da dağların zirvesindeki kar kütleleri çok büyük süratle hareket edip yıkım- lara sebep olabiliyor? Açıklayalım. Jeologlar, çığ oluşturabilecek kar kütlelerinin potansiyel enerjisini ve kinetik enerjisini nasıl hesaplamaktadırlar? 1 2 3 4 5
46 14. Etkinlik: Sarkacın Hareketindeki Enerji 15. Etkinlik: Enerji Dönüşümü Kinetik ve potansiyel enerji birbirine dönüşebilir. Sürtünmenin önemsenmediği bir ortamda sarkacın aşağıda verilen şekillerdeki gibi hareket ettiğini düşünelim. İlk aşamada sarkaç yana çekilip bırakılıyor. Cismin yaptığı hareketleri aşama aşama değerlendirip enerji dönüşümlerini belirleyerek sütun grafiğinde örnekteki gibi gösterelim. Enerji, kullanım amacına göre bir türden başka bir türe değişik yollarla dönüştürülür. Aşa- ğıda hidroelektrik santrali modelinde, akan suyun hareket enerjisi barajlarda potansiyel enerji olarak depolanır. Bu enerji kurulan bir sistemle elektrik enerjisine dönüştürülür. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1 numaralı bölümde su hangi tür ener- jiye sahiptir? ........................................................... 2 numaralı bölümde su hangi tür ener- jiye sahiptir? ........................................................... 3 numaralı bölümde hangi enerji türle- ri arasında dönüşüm olmaktadır? ........................................................... 4 numaralı bölümde hangi tür enerji türbinleri döndürür? ........................................................... 5 numaralı bölümdeki jeneratör hangi tür enerjiyi hangi türe çevirir? ........................................................... I. konumda ki- netik enerjisi yok, potansiyel enerjisi en büyük değerde. Enerji Enerji Enerji Enerji Enerji 1 I II III 4 I II III 3 I II III 2 I II III 5 I II III PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE Su 3 4 52 1
Kuvvet ve Hareket 47 16. Etkinlik: Kaldıraç Modeli Bir yükün kaldıraçla kaldırılmasını gösteren aşağıdaki her bir durum için; a) Uygulanan kuvvet ile yükün ağırlığını karşılaştırınız. Destek noktasının yerinin yükü kal- dırmak için uygulanması gereken kuvvetin şiddetini nasıl etkilediğini açıklayınız. b) Yükün aldığı yol ile kaldıracın diğer ucunun aldığı yolu uygulanan kuvvetin büyüklüğü ile ilişkilendiriniz. Buna göre hangi durumlarda kuvvetten kazanç, yoldan kayıp ya da tersi bir durum olduğunu açıklayınız. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. .............................................................................................................................
48 .............................. ............................................................ 17. Etkinlik: Hayatımızdaki Kaldıraçlar Aşağıda şekilleri verilen araçlar birer kaldıraç örneğidir. Bu kaldıraçların destek noktasını, yükünü ve uygulanan kuvveti şekiller üzerindeki ipuçlarından faydalanarak gösteriniz. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ............................................ .............................. .......................................... .............................. .............................. .............................. ......................................... ............................................... .............................. .............................. ........................................ .............................. ................................................ ......................................... .............................. .............................. .............................. .................................... .............................. ................................................................
Kuvvet ve Hareket 49 18. Etkinlik: Hangi Rampayı Çıkmak Daha Kolay? 19. Etkinlik: Çıkrık Örnekleri 12 000 N ağırlığındaki araçla 6 m yüksekliğindeki bir rampa, eğimleri farklı olan dört yoldan gidilerek aşılmıştır. Buna göre; Aşağıda görselleri verilen makinelerden hangilerinde çıkrığa örnek gösterilebilecek bir basit makine vardır? Yanındaki kutucuğa “X” işareti koyarak belirtiniz. a) Araç motorunun yaptığı iş hakkında neler söylenebilir? ……………………………………………………….. b) Araç motorunun harcadığı enerji hakkında ne söylenebilir? ……………………………………………….. c) Kuvvet kazancı en fazla olan araç hangisidir? ……………………………………………….. ç) Yol kazancı en fazla olan araç hangisidir? ………………………………………………………………… III IV III
50 20.Etkinlik: Dişli Çark ve Kasnaklar Aşağıdaki şekillerde birer dişli ve kasnak sistemi verilmiştir. Kutucuklardaki soruların cevap- larını şekillerden yararlanarak noktalı satırlara yazınız. A B 180 diş 120 diş 90 diş 30 diş C D a) Yukarıdaki dişli sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. b) A dişlisi ok yönünde 6 tur atarsa B, C, D dişlilerinin hangi yönde kaç tur atacaklarını belirleyiniz? ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. a) Yukarıdaki kasnak sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... b) K kasnağı ok yönünde 6 tur atarsa L, M, N çarklarının hangi yönde kaç tur atacaklarını belirleyiniz? .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... I K L M N rK = 24 cm rL = rN = 12 cm rM = 6 cm I I II II II
Kuvvet ve Hareket 51 21. Etkinlik: Bisikleti Oluşturan Basit Makineler Bisiklet, birden fazla basit makineden oluşan bir bileşik makinedir. Buna göre; a) Bisikletin yapısında hangi basit makineler vardır? Oklar yardımıyla şekil üzerinde göste- riniz. b) Pedalın boyunun dişli çarktan büyük olmasının yararı ne olabilir? Açıklayınız. c) Vitesli bisikletlerde dişli çarkların farklı büyüklükte yapılmasının yararı ne olabilir? Açık- layınız? .......................................................................................... ................................................................................ .......................................................................................................................................................... .................................................................... ........ ....................................................................... ........... ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
52 22. Etkinlik: Kavram Haritası Kavram haritasındaki boşlukları aşağıda verilen kavramlarla tamamlayalım. Tamamlanan kavram haritasından faydalanarak aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları dolduralım. 1. Basit makine kullanılarak ....................... yönü değiştirilebilir. 2. Kama ......................... özel bir şeklidir. 3. Basit makinelerle ....................... tasarruf sağlanmaz. 4. Makas bir .......................... örneğidir. 5. Basit makinelerle ......................... kazanç olmaz. Kuvvet Vida Eğik düzlem Kaldıraç İş Enerji ..................... ..................... ..................... ..................... ................. .....................
Kuvvet ve Hareket 53 Araştırma Soruları • Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini nasıl etkiler? Birlikte Yapalım • Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre- ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım. • Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer- lerini kaydedelim. • Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya- rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim. • Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı- mız kuvvetleri kaydedelim. Sonuca Varalım • Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi? • Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi? 23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır? tahta zemin cam zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin Kullanacağımız Malzemeler • 2 adet farklı kütle- de tahta takoz • dinamometre • cam zemin • tahta zemin
54 24. Etkinlik : Neden-Sonuç 25. Etkinlik : Sürtünmeyi Azaltabiliriz Günlük hayatımızda sürtünme kuvvetinin değişik etkileri vardır. Sürtünme kuvvetinin bazı durumlarda az, bazı durumlarda çok olması tercih edilir. Buna göre aşağıda verilen neden-so- nuç ilişkilerini uygun şekilde eşleştirelim. Aşağıdaki fotoğraflarda, sürtünmeyi azaltmak için yukarıda verilen önlemlerden hangisi ya da hangilerinin kullanıldığını noktalı satırlara yazalım. ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ k i i k d il ö l l d h i i Sürtünme kuvvetinin sebep olduğu olumsuz etkileri azaltmak için yandaki önlemler alınabilir. a. Yuvarlama hareketinden yararlanma b. Sıvılardan yararlanma c. Yüzeylerdeki pürüzleri azaltma ç. Cismin şeklini sürtünmeyi azaltacak biçimde tasarlama Buzlu kaygan yollarda; altı girintili - çı- kıntılı ayakkabılar giyer, otomobillerimi- zin lastiklerine zincir takarız. 1 Bisikletimizin zincir ve dişlilerini za- man zaman yağlarız. 2 Çanta, bavul, elektrik süpürgesi gibi araçlara tekerlek takarız. 3 Karlı buzlu havalarda yollara kum ve toprak dökeriz. 4 Neden Temas yüzeylerinin küçültülmesi ile sürtünmeyi azaltarak kolay hare- ket etmesini sağlarız. a Böylece sürtünmeyi arttırır, daha güvenli hareket ederiz. b Sürtünmeyi arttırmak için uygun gövde tasarımıyla üretilir. d Sürtünmeyi azaltarak kolay ha- reket etmesini sağlar ve böylelikle aşınmasını önleriz. c Yolu pürüzlü hâle getirip sürtün- meyi arttırarak yayaların ve taşıtların kaymasını önleriz. ç Sonuç
55 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan- larla tamamlayalım. 1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır. 2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir. 3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir. 4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır. 5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir. 6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis- min ........................................................ mesafesine bağlıdır. 7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar. 8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji .................................................. olarak ifade edilir. 9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji .......................... ......................................... olarak adlandırılır. 10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır. Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim. 1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna- ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur? A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner. B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner. C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner. D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner. Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rıÜn i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A .A . B.B. • iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi • esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine rL = 6 cm, rM = 3 cm K L I II M rK = 12 cm
56 10 N 10 N 10 N10 N 10 N 20 N10 N 20 N B) C) D)Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Bakır Yay Bakır Yay B) C) D) 2. Bileşik makine birden fazla basit makinenin bir araya gelmesi ile oluşur. Buna göre bir bileşik makine olan oltada aşağıdaki basit makinelerden hangisi yoktur? A) Makara B) Çıkrık C) Kaldıraç D) Eğik Düzlem 3. Kalınlıkları ve sarım sıklığı aynı olan yaylardaki gerilme miktarının yaya uygulanan kuvvet ile orantılı olduğunu göstermek için aşağıdaki düzeneklerin hangisinden yararlanırsınız? A) 4. Aşağıda resmi verilen kaldıraçların hangisinde yük ya da uygulanan kuvvetin yönü yanlış gösterilmiştir? A) 5. Aşağıda basit makinelerin sağladığı yararlara ilişkin olarak verilen açıklamalardan han- gisi doğrudur? A) İşten kazanç sağlaması B) Hem yoldan hem kuvvetten kazanç sağlaması C) Sadece yoldan kazanç sağlaması D) Sadece iş yapma kolaylığı sağlaması 6. Aşağıda verilen durumların hangisinde fiziksel anlamda iş yapılmış olmaz? A) Dağa tırmanan sporcu B) Paraşütle atlayan sporcu C) Elindeki basketbol topunu fırlatan basketçi D) Sırt çantasıyla yürüyen sporcu
57 7. Bir cismin çekim potansiyel enerjisi cismin kütlesi ve yer- den yüksekliği ile doğru orantılıdır. Özdeş yaylardan olu- şan düzeneğe kütleleri ve yükseklikleri farklı toplar serbest bırakılıyor. Bu olayla ilgili olarak öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin ifadeleri doğrudur? A) Yalnız Serkan B) Yalnız Levent C) Serkan ve Levent D) Serkan ve Didem 8. K noktasından kendini serbest bırakan Dilara M noktasına gidip geri dönüyor. Buna göre; I. L noktasında Dilara’nın kinetik enerjisi en büyük değerdedir. II. Dilara’nın hareketi süresinde potansiyel ve kine- tik enerjisi birbirine dönüşür. III. Dilara “L” noktasından “M” noktasına giderken potansiyel enerjisi azalır. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III K L M Serkan En çok I numaralı cisim yayı sıkıştırır, çünkü onun potansiyel enerjisi en bü- yüktür. Se II ve III numaralı cisimler yay- ları eşit miktarda sıkıştırır, çün- kü potansiyel enerjileri eşittir. Levent Topların serbest bırakılmasıy- la çekim potansiyel enerjisi kinetiğe o da yayda esneklik potansiyel enerjisine dönüşür. Didem 3m 2m m h2h h I II III
58 9. Aşağıda verilenlerden hangisi sürtünme kuvvetinin özelliklerinden değildir? A) Yüzeylerin aşınmasına neden olur. B) Ağırlık arttıkça sürtünme artar. C) Sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır. D) Daima harekete zıt yöndedir. 10. Aşağıdaki cisimlerden hangisi hem potansiyel hem de kinetik enerjiye sahiptir? A) Ağaçtaki elma B) Yokuş aşağı yuvarlanan tekerlek C) Sıkıştırılmış yay D) Tavanda asılı avize 11. Farklı kütlelerdeki cisimlere 20 N’ luk kuvvet uygulanarak 3 m yol aldırılıyor. Buna göre I, II, III numaralı durumlarda yapılan işler ara- sında nasıl bir ilişki vardır? A) IIIiş > Iiş > IIiş B) Iiş > IIiş > IIIiş C) Iiş = IIiş = IIIiş D) IIiş > Iiş = IIIiş 12. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? I. Potansiyel enerjiye sahip olan cisimlerin kinetik enerjisi de vardır. II. Fiziksel anlamda iş olması için hareketin kuvvetle aynı yönde olması gerekir. III. İş birimi Newton’dur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III I III II1 kg 1 kg 2 kg 20 N 20 N 20 N 3 m 3 m 3 m 2 kg
1 4 7 2 8 3 6 9 5 tahta cetvel çeşme suyu kolonya porselen tabak iletken tel iletken tel ÜNİTEÜNİTE 3.3. Yaşamımızdaki ElektrikYaşamımızdaki Elektrik 59 1. Etkinlik : Neler Biliyoruz? Aşağıdaki kutucuklarda yer alan görselleri inceleyelim. Soruların cevaplarını noktalı yerlere yazalım. 1. Basit bir elektrik devresindeki devre elemanlarının ad ve görevleri nelerdir? ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 2. Yukarıda verilen devreleri inceleyelim. Hangi devredeki ampuller ışık verir, hangileri ışık vermez? Neden? ............................................................................................................................................ 3. Kutucuklarda verilen devrelerdeki ampullerden hangisi diğerlerinden daha fazla ışık verir? Sebebini açıklayalım. ............................................................................................................................................ 4. Hangi kutucuklarda verilen durumlar, elektrik enerjisinin çarpma tehlikesine örnek gösterile- bilir? ............................................................................................................................................ 5. Aynı cins tellerin kullanıldığı 4 ve 8. kutucuklardaki devrelerden hangisinin direnci daha bü- yüktür? Bir iletkenin direnci nelere bağlıdır? Kısaca açıklayalım. .............................................................................................................................................
60 2. Etkinlik : İter mi, Çeker mi? Aşağıda yük durumları verilen cisimlerin yüklerini belirleyip birbirine yaklaştırdığımızda meydana gelebilecek etkileşimleri noktalı yerlere örnekteki gibi yazalım. ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ iter pozitif pozitif
Yaşamımızdaki Elektrik 61 3. Etkinlik : Yükleri Belirleyelim 4.Etkinlik : Grafik Yorumlayalım Elif kumaşa sürttüğü çubukları şekildeki gibi farklı cisimlere yaklaştırdığında çubuğun bazı cisimleri ittiğini, bazı cisimleri ise çektiğini gözlemliyor. Buna göre kumaşların, çubukların ve cisimlerin yüklerini belirleyerek kutuların içine yazalım. yünlü kumaş ebonit çubuk K, L, M, N cisimlerinin yük durumları grafikte verilmiştir. Grafiğe göre cisimlerin birbiri ile etkileşimlerini göz önünde bulundurarak cümlelerdeki eksik kısımları “iter / çeker” şeklin- de tamamlayalım. 2 2 4 6 8 4 6 8 L N M K • L cismi, K cismini .................. • N cismi, M cismini .................. • N cismi, K cismini .................. yünl cam çubuk ipek kumaş ..... ..... ..... c .....II I III IV ipek ..... ..... ..... .....II I III IV (+) yük miktarı (–) yük miktarı
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013
Fen ve teknoloji 7 ck 2013

Recommended

Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Fen ve teknoloji 7 dk 2013Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Yeliz Özcan
 
Fen bilimleri 6
Fen bilimleri 6Fen bilimleri 6
Fen bilimleri 6
Yeliz Özcan
 
İmam gazali i̇ki madnun
İmam gazali i̇ki madnunİmam gazali i̇ki madnun
İmam gazali i̇ki madnun
Selçuk Sarıcı
 
İmam gazali i̇lahi nizam
İmam gazali i̇lahi nizamİmam gazali i̇lahi nizam
İmam gazali i̇lahi nizam
Selçuk Sarıcı
 
İmam gazali hidayet rehberi
İmam gazali hidayet rehberiİmam gazali hidayet rehberi
İmam gazali hidayet rehberi
Selçuk Sarıcı
 
Atatürk'ün türk ocakları konuşmaları
Atatürk'ün türk ocakları konuşmalarıAtatürk'ün türk ocakları konuşmaları
Atatürk'ün türk ocakları konuşmaları
rsaatli
 
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİKMUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
PoetGokhanEr
 
METAFİZİK - II -
METAFİZİK - II -METAFİZİK - II -
METAFİZİK - II -
PoetGokhanEr
 

Recommended

Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Fen ve teknoloji 7 dk 2013Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Fen ve teknoloji 7 dk 2013
Yeliz Özcan
 
Fen bilimleri 6
Fen bilimleri 6Fen bilimleri 6
Fen bilimleri 6
Yeliz Özcan
 
İmam gazali i̇ki madnun
İmam gazali i̇ki madnunİmam gazali i̇ki madnun
İmam gazali i̇ki madnun
Selçuk Sarıcı
 
İmam gazali i̇lahi nizam
İmam gazali i̇lahi nizamİmam gazali i̇lahi nizam
İmam gazali i̇lahi nizam
Selçuk Sarıcı
 
İmam gazali hidayet rehberi
İmam gazali hidayet rehberiİmam gazali hidayet rehberi
İmam gazali hidayet rehberi
Selçuk Sarıcı
 
Atatürk'ün türk ocakları konuşmaları
Atatürk'ün türk ocakları konuşmalarıAtatürk'ün türk ocakları konuşmaları
Atatürk'ün türk ocakları konuşmaları
rsaatli
 
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİKMUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
MUHTAÇ OLDUĞUMUZ KARDEŞLİK
PoetGokhanEr
 
METAFİZİK - II -
METAFİZİK - II -METAFİZİK - II -
METAFİZİK - II -
PoetGokhanEr
 
METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -
PoetGokhanEr
 
RAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARIRAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARI
PoetGokhanEr
 
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAHTASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
PoetGokhanEr
 
Ahiret Menzilleri
Ahiret MenzilleriAhiret Menzilleri
Ahiret Menzillerigelresule
 
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz YashiTurkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Mikaelll
 
20.Lema
20.Lema20.Lema
20.LemaAhmet Türkan
 
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdfgida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
BurakKarata13
 
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
Cglkres
 
Mat3 sevgi-ok
Mat3 sevgi-okMat3 sevgi-ok
Mat3 sevgi-okYunus Şen
 
Assam strateji rehberi
Assam strateji rehberiAssam strateji rehberi
Assam strateji rehberi
Ahmet Türkan
 
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
HarunyahyaTurkish
 
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
Turulzen1
 
Analog devre elemanları
Analog devre elemanlarıAnalog devre elemanları
Analog devre elemanlarıErol Dizdar
 
Genel emb drerdinc
Genel emb drerdincGenel emb drerdinc
Genel emb drerdincSema Atasever
 
Geometrik Cizimler
Geometrik CizimlerGeometrik Cizimler
Geometrik Cizimlerguest2bbcb3
 
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)Iklimlendirme Sogutma
 
Teknik resim 520 tc0005 (2)
Teknik resim 520 tc0005 (2)Teknik resim 520 tc0005 (2)
Teknik resim 520 tc0005 (2)Iklimlendirme Sogutma
 
Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017damla alpakin
 
7-Post(İlk Açılış)
7-Post(İlk Açılış)7-Post(İlk Açılış)
7-Post(İlk Açılış)Mücahit Gürsoy
 
Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabıFen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
Yeliz Özcan
 
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabıFen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)
Yeliz Özcan
 

More Related Content

What's hot

METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -
PoetGokhanEr
 
RAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARIRAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARI
PoetGokhanEr
 
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAHTASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
PoetGokhanEr
 
Ahiret Menzilleri
Ahiret MenzilleriAhiret Menzilleri
Ahiret Menzillerigelresule
 
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz YashiTurkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Mikaelll
 

What's hot (6)

METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -METAFİZİK - I -
METAFİZİK - I -
 
RAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARIRAHMET DAMLALARI
RAHMET DAMLALARI
 
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAHTASAAVVUF VE ZİKRULLAH
TASAAVVUF VE ZİKRULLAH
 
Ahiret Menzilleri
Ahiret MenzilleriAhiret Menzilleri
Ahiret Menzilleri
 
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz YashiTurkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
Turkche: Dogu turkistan'in Goz Yashi
 
20.Lema
20.Lema20.Lema
20.Lema
 

Similar to Fen ve teknoloji 7 ck 2013

gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdfgida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
BurakKarata13
 
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
Cglkres
 
Assam strateji rehberi
Assam strateji rehberiAssam strateji rehberi
Assam strateji rehberi
Ahmet Türkan
 
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
HarunyahyaTurkish
 
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
Turulzen1
 
Analog devre elemanları
Analog devre elemanlarıAnalog devre elemanları
Analog devre elemanlarıErol Dizdar
 
Geometrik Cizimler
Geometrik CizimlerGeometrik Cizimler
Geometrik Cizimlerguest2bbcb3
 
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)Iklimlendirme Sogutma
 
Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017damla alpakin
 

Similar to Fen ve teknoloji 7 ck 2013 (13)

gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdfgida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
gida_mikrobiyolojisi_9_14.pdf
 
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
9.sınıf anatomi ve fizyoloji kitabı
 
Mat3 sevgi-ok
Mat3 sevgi-okMat3 sevgi-ok
Mat3 sevgi-ok
 
Assam strateji rehberi
Assam strateji rehberiAssam strateji rehberi
Assam strateji rehberi
 
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
Darwin'in anlayamadığı kambriyen. turkish (türkçe)
 
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
3000 Yılın Ayaklanmaları Aykırı Yayınları.pdf
 
Analog devre elemanları
Analog devre elemanlarıAnalog devre elemanları
Analog devre elemanları
 
Genel emb drerdinc
Genel emb drerdincGenel emb drerdinc
Genel emb drerdinc
 
Geometrik Cizimler
Geometrik CizimlerGeometrik Cizimler
Geometrik Cizimler
 
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
Teknik resim ve çizim teknolojileri 520 tc0005 (2)
 
Teknik resim 520 tc0005 (2)
Teknik resim 520 tc0005 (2)Teknik resim 520 tc0005 (2)
Teknik resim 520 tc0005 (2)
 
Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017Damla Alpakın 92130003017
Damla Alpakın 92130003017
 
7-Post(İlk Açılış)
7-Post(İlk Açılış)7-Post(İlk Açılış)
7-Post(İlk Açılış)
 

More from Yeliz Özcan

Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabıFen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
Yeliz Özcan
 
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabıFen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (7 unite)
Fen 5 (7 unite)Fen 5 (7 unite)
Fen 5 (7 unite)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (6 unite)
Fen 5 (6 unite)Fen 5 (6 unite)
Fen 5 (6 unite)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (5 unite)
Fen 5 (5 unite)Fen 5 (5 unite)
Fen 5 (5 unite)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (4 unite)
Fen 5 (4 unite)Fen 5 (4 unite)
Fen 5 (4 unite)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (3 unite)
Fen 5 (3 unite)Fen 5 (3 unite)
Fen 5 (3 unite)
Yeliz Özcan
 
Fen 5 (2 unite)
Fen 5 (2 unite)Fen 5 (2 unite)
Fen 5 (2 unite)
Yeliz Özcan
 
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCAN
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCANYaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCAN
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCANYeliz Özcan
 
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)Yeliz Özcan
 
Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Yeliz Özcan
 
Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Yeliz Özcan
 
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar 8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallarYeliz Özcan
 
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar 8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallarYeliz Özcan
 

More from Yeliz Özcan (15)

Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabıFen ve teknoloji 8 ders kitabı
Fen ve teknoloji 8 ders kitabı
 
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabıFen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
Fen ve teknoloji 8 çalışma kitabı
 
Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)Fen 5 (sozluk)
Fen 5 (sozluk)
 
Fen 5 (7 unite)
Fen 5 (7 unite)Fen 5 (7 unite)
Fen 5 (7 unite)
 
Fen 5 (6 unite)
Fen 5 (6 unite)Fen 5 (6 unite)
Fen 5 (6 unite)
 
Fen 5 (5 unite)
Fen 5 (5 unite)Fen 5 (5 unite)
Fen 5 (5 unite)
 
Fen 5 (4 unite)
Fen 5 (4 unite)Fen 5 (4 unite)
Fen 5 (4 unite)
 
Fen 5 (3 unite)
Fen 5 (3 unite)Fen 5 (3 unite)
Fen 5 (3 unite)
 
Fen 5 (2 unite)
Fen 5 (2 unite)Fen 5 (2 unite)
Fen 5 (2 unite)
 
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCAN
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCANYaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCAN
Yaşamımızdaki̇ elektri̇k (4.sinif) 7.ÜNİTE HAZIRLAYAN : YELİZ ÖZCAN
 
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)
Yaşamimizdaki̇ elektri̇k (4.sinif)
 
Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3
 
Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3Microsoft word 6 3
Microsoft word 6 3
 
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar 8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
 
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar 8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
8_sayfalk_laboratuvar_kurallar
 

Fen ve teknoloji 7 ck 2013

  • 1. İLKÖĞRETİM Ö Ğ R E N C İ Ç A L I Ş M A K İ T A B I FEN VE TEKNOLOJ‹FEN VE TEKNOLOJ‹ 77 Y A Z A R L A R K O M İ S Y O N DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI ………………..…….., 2014
  • 2. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI............................................................................: 5754 DERS KİTAPLARI DİZİSİ. ................................................................................................: 1557 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. 14.06.Y.0002.4256 EDİTÖR Doç. Dr. Gülşen LEBLEBİCİOĞLU DİL UZMANI Murat CEYLAN ÖLÇME-DEĞERLENDİRME UZMANI Özge ARICI GÖRSEL TASARIM Sevim YILMAZ Fatih SAĞLAM REHBERLİK UZMANI Ömer Uğur AKSOY PROGRAM GELİŞTİRME UZMANI Gülseren DUTOĞLU ISBN 978-975-11-365 -8 9 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 08.12.2011 gün ve 250 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve ılı yazısı ile üçüncü defa 363.490 adet basılmıştır.1310094 say
  • 3. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy
  • 4. GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk
  • 5.
  • 6.
  • 7. 7 İ Ç İ N D E K İ L E R Çalışma Kitabımızın Organizasyon Şeması ........................................ 8 1.Ünite Vücudumuzdaki Sistemler.................................................................... 9 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 34 2.Ünite Kuvvet ve Hareket................................................................................. 37 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 55 3.Ünite Yaşamımızdaki Elektrik ........................................................................ 59 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 75 4.Ünite Maddenin Yapısı ve Özellikleri............................................................. 77 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 109 5.Ünite Işık........................................................................................................... 113 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 126 6.Ünite İnsan ve Çevre ....................................................................................... 131 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 141 7.Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay Bilmecesi............................................... 143 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları ................................................... 159 Etkinlik sırasında eldiven kullanılması ge- rektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Çalışmalar sırasında dikkatli olunması gerek- tiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Gözler için tehlike olduğu durumlarda koru- yucu gözlük takılması gerektiğini gösteren uyarı işaretidir. Ateşten korunmak için tedbir alınması gerek- tiğini gösteren uyarı işaretidir. Kesici ve delici aletlerin kullanıldığı durum- larda dikkat edilmesi gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir. Etkinliklerde kullanılacak cam malzemelerin kırılabileceğini gösteren uyarı işaretidir. Güvenlik Rehberimiz Dereceli Puanlama Anahtarları ve Değerlendirme Formları ................................................ 161
  • 8. ÜNİTEÜNİTE 6.6. İnsan ve Çevreİnsan ve Çevre 1. Etkinlik: Ön Bilgilerimizi Yoklayalım A. Aşağıda verilen kavramları sıralamaya uygun olacak şekilde yerleştirelim, kavram haritasını tamamlayalım. B. Kavram haritasında yer alan oklardaki ifadeler ve okların gösterdiği kavramlar arasında nasıl bir ilişki bulunduğunu birer cümle ile açıklayalım. 1. .................................................................................................................................................. 2. .................................................................................................................................................. 3. .................................................................................................................................................. 4. .................................................................................................................................................. 5. .................................................................................................................................................. 6. .................................................................................................................................................. 7. .................................................................................................................................................. 8. .................................................................................................................................................. 9. .................................................................................................................................................. 10. .................................................................................................................................................. 131 Hayvan Bitki Canlılar İnsan etkisi Yaşam alanları Dünya Beslenme ilişkileri Ülkemiz Çevre sorunları Besin zincirleri şeklinde ortaya çıkar olabilirvardır olabilir olumsuz etkiler olabilir ile oluşur olabilir yer alırvardır 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8 Ç A L I fi M A K ‹ T A B I M I Z I N O R G A N İ Z A S Y O N Ş E M A S I Etkinlikler Ünitelerde yer alan etkinliklerin numara- sı ve adı belirtilmiş- tir. Evde veya okulda yapılabilecek nitelikte olan bu etkinlikler öğ- rendiklerimizi pekiştir- meye, uygulamaya ve farklı yönleriyle değer- lendirmeye yardımcı olacaktır. Çalışma kitabında her üni- tenin ikinci etkinliği bu üniteyle ilgili daha önceden öğrendik- lerimizi hatırlamamız için veril- miştir. 55 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan- larla tamamlayalım. 1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır. 2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir. 3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir. 4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır. 5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir. 6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis- min ........................................................ mesafesine bağlıdır. 7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar. 8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji .................................................. olarak ifade edilir. 9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji .......................... ......................................... olarak adlandırılır. 10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır. Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim. 1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna- ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur? A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner. B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner. C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner. D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner. Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A . B.B. • iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi • esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine rL = 6 cm, rM = 3 cm K L I II M rK = 12 cm Ünite Girişleri Bu bölümde ünitenin numarası ve adı belirtilmiştir. Her ünite için o ünitenin ders kitabındaki rengi kullanılmıştır. Kitapta sayfa numaraları, sayfanın üst köşesinde ve ünite renginde verilerek ünitelerin kolaylıkla ayırt edilmesi sağlanmıştır. Kuvvet ve Hareket 53 Araştırma Soruları • Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini nasıl etkiler? Birlikte Yapalım • Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre- ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım. • Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer- lerini kaydedelim. • Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya- rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim. • Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı- mız kuvvetleri kaydedelim. Sonuca Varalım • Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi? • Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi? 23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır? tahta zemin cam zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin Kullanacağımız Malzemeler • 2 adet farklı kütle- de tahta takoz • dinamometre • cam zemin • tahta zemin Maddenin Yapısı ve Özellikleri 107 50.Etkinlik: Çözelti Derişik mi, Seyreltik mi? Aşağıda bir grup öğrencinin hazırladığı çözeltiler verilmiştir. Bu çözeltileri derişikten seyrel- tiğe doğru aşağıdaki noktalı satıra sırasıyla yazalım. Çözeltilerin sıralaması; ........................................................................................................ 100 mL su 5 g tuz I 200 mL su 50 g tuz II 400 mL su 10 g tuz III 100 mL su 10 g tuz IV 49.Etkinlik: Çizdiğimiz Modelleri Karşılaştıralım Aşağıda bir fincan suda çözünen iki kaşık şekeri temsil eden çözelti modeli verilmiştir (Şe- ker “ ” şeklinde modellenmiştir.). Yukarıdaki çözeltide bulunan su miktarı ile aynı miktardaki su içinde çözünmüş olan bir kaşık şekerle üç kaşık şekerin oluşturduğu çözeltileri temsil eden modelleri, aşağıda verilmiş olan fincanların içine çizelim. Hangi fincandaki çözeltinin daha derişik olduğunu sebebiyle birlikte aşağıdaki noktalı yer- lere yazalım. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. I. fincan II. fincan III. fincan Hatırlatma Sağ taraftaki say- falarda hangi ünitede olduğumuz hatırlatıl- mıştır. Ünitelerin sonunda her ünitenin kendi ren- gi ile aynı olan ünite genelini içeren farklı tür- de değerlendirme sorularına yer verilmiştir. Bu soruları cevaplandırarak varsa üniteyle ilgili eksiklerinizi belirleyebilirsiniz. Böylece eksik olduğunuz konuya tekrar dönerek bu eksiklikleri giderebilirsiniz. Öğrendiklerimi Hatırlıyorum Ünite Sonu Değerlendirme Soruları Kullanacağımız Malzemeler Etkinlik sırasında kullanılacak araç ve gereçler sıralanmış- tır.
  • 9. 9 Vücudumuzdaki Sistemler Vücudumuzdaki Sistemler ÜNİTEÜNİTE 1.1. 1. Etkinlik : Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar 9 Aşağıdaki şekilde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmiştir. Besinlerin sindirimde izlediği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini, yanlarında verilen kutucukların içine yazalım. lde sindirim sisteminde görev alan yapı ve organlar verilmiş ği yola göre sindirimde görevli yapı ve organların adlarını v kutucukların içine yazalım. .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ................................................................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ............................ ............................ .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... .................................... ....................................
  • 10. 10 2. Etkinlik : Besinler ve İçerikleri BESİN İÇERİĞİ GÖREVİ BULUNDUĞU BESİNLER ................................... Vücudumuzun enerji kaynağıdır. Patates, ..................... ................................... PROTEİNLER ................................... ................................... ................................... ................................... YAĞLAR .................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... Maydanoz, elma, portakal, domates, havuç vb. ................................... Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. ................................... ................................... Aşağıdaki çizelgede besinlerin içeriği, vücudumuzdaki görevleri ve hangi besinlerde bulunduğu verilmiştir. Çizelgede verilen boşlukları uygun ifadelerle tamamlayalım.
  • 11. Vücudumuzdaki Sistemler 11 3. Etkinlik : Yediğimiz Besinlere Ne Olur? Aşağıdaki çizelgeyi; etkinliğimizin her aşamasında kullandığımız malzemeleri, bu malzemelerin sindirim sistemimizde karşılık geldiği yapı ya da organlarla eşleştirerek dolduralım. Kullandığımız Malzemeler Sindirim Sistemimizde Karşılık Geldiği Yapı ya da Organ Aşağıdaki çizelgede, etkinliğimizde gerçekleştirdiğimiz işlemler verilmiştir. Bu işlemle- ri, sindirim sırasında gerçekleşen hangi olaylarla eşleştirebileceğimizi çizelgedeki boşluk- lara yazalım. Gerçekleştirdiğimiz İşlemler Sindirim Sırasında Gerçekleşen Olaylar Bisküvileri rulodan geçirme Bisküvi parçalarını plastik tor- baya geçirme Plastik torbaya su ekleme Torbayı ellerimizle 5 dakika boyunca ovuşturma Plastik torbayı sıkarak biskü- viyi torbadan çoraba geçirme Çorabın etrafını saran kâğıt havlunun ıslanması Çorabı sıkarak içindekileri plastik kaba aktarma
  • 12. 12 4.Etkinlik : Bulmaca Çözelim Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kavramları bulmacada belirtilen numaralı yerlere yazalım. 1. Vücudumuza enerji veren besin içeriğidir. 2. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için ihtiyaç duydukları maddelere verilen genel isimdir. 3. Besinlerin enzimlerle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir. 4. Sebze ve meyvelerde bolca bulunan, vücutta düzenleyici olarak görev yapan besin içeri- ğidir. 5. Büyük moleküllü besinlerin yapı birimleri hâline getirilmesidir. 6. Sindirilen besinlerin emilerek kana geçtiği organın adıdır. 7. Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle yapı birimlerine ayrıldığı sindirim şeklidir. 8. Besinlerin karıştırılıp ezilerek bulamaç hâline getirildiği organın adıdır. 1 2 3 4 5 8 7 6
  • 13. Vücudumuzdaki Sistemler 13 5. Etkinlik : Sıraya Koyalım, Kendini Tanımlayalım Aşağıda sindirimde görevli yapı ve organlar karışık olarak verilmiştir. Sindirimde görevli yapı ve organları numaralandırarak sindirimdeki görevine göre sıraya koyalım. Noktalı satırlara da görevlerini ve özelliklerini yazalım.
  • 14. 14 6.Etkinlik : Sindirim Çeşitleri Aşağıda fiziksel (mekanik) ve kimyasal sindirim başlıkları altında verilen kutulardaki sindirim çeşitlerinin özelliklerini yazalım. ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ FİZİKSEL SİNDİRİM ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. KİMYASAL SİNDİRİM 7.Etkinlik : Ne, Nerede, Nasıl Sindirilir? Aşağıdaki kutucuklarda verilen besinleri içeriklerine göre gruplandıralım. Her grupta yer alan besinlerin nerede ve nasıl sindirildiğini noktalı satırlara yazalım. bal ekmek elma et maydanoz patates portakal yumurta süt tahıl tereyağı zeytinyağı Patates, bal, ekmek, elma, tahıl Karbonhidratlar Sindirimi ağızda başlar. Tükürük ile kimyasal sindirime uğrar. Midede kasılıp gevşeme ile fiziksel sindirimi devam eder, İnce bağırsakta enzimlerle kimyasal sindirimi tamamlanınca villuslardan emilerek kana geçer. ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... .........................................................................................................................................
  • 15. Vücudumuzdaki Sistemler 15 8. Etkinlik : Sepette Sorular Aşağıda sepet içinde verilen ifadelerin doğru mu, yanlış mı olduğuna karar vererek doğru ifadelerde “D”, yanlış ifadelerde “Y” harfini işaretleyelim. Yanlış olduğunu düşündüğümüz cüm- lelerin doğru şekillerini sepetlerin altında verilen noktalı yerlere yazalım. Midede karbonhidratların sindirimi yapılmaz. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Besinler çiğneme, par- çalama ve çalkalamayla fiziksel sindirime uğrar. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Pankreası alınan birey- lerde sindirim daha hızlı gerçekleşir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Vitaminler vücudumuzda fiziksel olayları düzenle- mekle görevlidir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Kimyasal sindirim sadece enzimler tarafından ger- çekleştirilir. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Proteinlerin sindirimi midede başlar, ince bağırsakta devam eder ve yapı birimleri- ne ayrılarak ince bağırsaktan kana geçer. D Y ..................................................... ..................................................... .................................................... Safra sıvısı yağ moleküllerini yapı birimlerine ayırarak yağla- rın kimyasal sindirimini sağlar. D Y ..................................................... ..................................................... ....................................................
  • 16. 16 9.Etkinlik : Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları 1. Sindirim sisteminde rahatsızlık olan bu kişi hastanenin hangi bölümüne başvurmuş olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 2. Bu kişide ortaya çıkabilecek hastalıklar neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 3. Sindirim sisteminde ortaya çıkan bu hastalıkların sebepleri neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 4. Sindirim sistemi hastalıklarında tedavi ve korunma yolları neler olabilir? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... Aşağıdaki metni okuyalım, verilen soruları metne göre cevaplayalım. Üniversitede okurken sınav dönemleri benim için çok yoğun geçen günlerdi. Ma- alesef diğer arkadaşlarım gibi düzenli ders çalışan, yemek düzenine dikkat eden biri değildim. Geceleri ders çalışır, uykusuz kalırdım. Uyumamak için sürekli kahve, kola içerdim. Gündüzleri ise o sınavdan bu sınava koşturur, sınav aralarında da ayaküstü atıştırırdım. Normalde de düzenli yemek yiyen bir insan değildim ama sınav dönem- lerinde yemek düşünecek vaktim dahi olmazdı. Dört yılın sonunda üniversite bitmişti ama bende de bazı sağlık problemleri ortaya çıkmıştı. Muayene için gittiğim doktor sindirim sistemimde pek çok rahatsızlık olduğunu söyledi.
  • 17. Vücudumuzdaki Sistemler 17 10. Etkinlik : Sindirim Sisteminin Sağlığı Aşağıdaki kutucuklarda verilen noktalı yerlere sindirim sisteminin sağlığını etkileyen etmen- leri araştırarak etkilerini kısaca yazalım. Beslenme Şekli Besinleri Tüketme Şekli ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... ....................................................... Zararlı Alışkanlıklar Besinlerin Hazırlanma Şekli ve Saklama Koşulları Spor ve Egzersiz Stres
  • 18. 18 11. Etkinlik: Boşaltım Sistemi Elemanları 1. Boşaltımda görevli yapı ve organları gösteren aşağıdaki şekli inceleyelim. Daha önceki yıllarda öğrenmiş olduğumuz bilgilerden yararlanarak boşaltımda görevli yapı ve organların adlarını ve görevlerini noktalı yerlere yazalım. 2. Böbreklerimizin sağlığını korumak için nelere dikkat etmemiz gerektiğini aşağıda verilen noktalı yerlere yazalım. Adı Görevi .......................... .......................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................................................... .......................... .......................... .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. ................................................................................................................... .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. .................................................................................................................. ...................................................................................................................
  • 19. Vücudumuzdaki Sistemler 19 12. Etkinlik : Atık Maddelerden Kurtulmak İstiyorum Aşağıdaki şekiller, atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organları göstermektedir. Her bir organın yanındaki noktalı yerlere bu organın atık maddeleri vücuttan nasıl uzaklaştır- dığını yazalım. ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..........................................................................................................
  • 20. 20 D Y D Y D Y D Y 13. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulabilir misin? Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım. Vücut için yararlı olan maddeler nefronlarda geri emilir. D D D Y Y Y İdrarın yapısında vü- cut için fazla olan su ve tuz ile üre bulunur. Böbrek toplardamarı, süzülüp temizlenen kanı böbreklerden uzaklaştırır. Oluşan idrar, idrar ke- sesinde birikir. Böbrek atardamarı, böbreklere oksijence zengin kan taşır Vücudumuzda oluşan boşaltım atıkları sade- ce böbrekler ile dışarı atılabilir. Kandaki zararlı ve atık maddelerin süzülmesi böbreğin yapısındaki nefronlarda gerçekleşir. 1. çıkış 3. çıkış 5. çıkış 7. çıkış 2. çıkış 4. çıkış 6. çıkış 8. çıkış
  • 21. Vücudumuzdaki Sistemler 21 2 3 4 1 2 1 3 4 5 6 14. Etkinlik : Bulmaca Çözelim Soldan Sağa 1. Deriden fazla su ve tuzun atılmasıdır. 2. Boşaltıma yardımcı organlardan olup üre oluşumunu sağlar. 3. Böbrek yetmezliği olan hastaların bağlandığı cihazdır. 4. Vücutta oluşan zararlı ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Yukarıdan Aşağıya 1. Böbrekteki en küçük yapı ve görev birimidir. 2. Kanı böbreğe getiren damardır. 3. İdrarın vücuttan atıldığı kanaldır. 4. Proteinlerin sindirilmesi sonucunda zehirli maddelerin az zehirli hâle gelmesiyle oluşan ve idrarın yapısında bulunan atık maddedir. 5. Böbreklerde biriken madensel maddelerdir. 6. Böbreğin dıştan içe doğru en içteki kısmına verilen isimdir. Aşağıdaki bulmacayı verilen bilgileri dikkate alarak çözelim.
  • 22. 22 15. Etkinlik : Merkezî Sinir Sistemimiz 16. Etkinlik : Kavramları Eşleştirelim Aşağıdaki şekilde merkezî sinir sistemimizin bölümleri gösterilmiştir. Bu bölümlerin isimleri- ni ve görevlerini noktalı yerlere yazalım. Aşağıda verilen kavramları ilgili oldukları açıklamalarla eşleştirelim. Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... Adı: ............................................... Görevi:.......................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... 1 Sinir hücresi 2 Çevresel sinir sistemi 4 Omurilik 5 Omurilik soğanı 3 Denetleyici ve düzenleyici sistem a Solunum, boşaltım, dolaşım ve sindirim sistemlerinin çalışmasını kontrol eder. b Refleks merkezi olarak çalışır. c Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle eş güdümlü çalışmasını sağlar. e Sinir sisteminin en küçük elemanlarıdır. d Merkezî sinir sistemi ile organlar arasın- daki iletişimi sağlar. ç Konuşma ve yazma gibi istenilen hare- ketlerin gerçekleşmesini sağlar.
  • 23. Vücudumuzdaki Sistemler 23 17. Etkinlik : Doğru Çıkışı Bulalım 18. Etkinlik : Kontrol Merkezi Neresi? D Y D Y D Y D Y Beyin, duyu organ- larımızın çalışmasını düzenler. Çevresel sinir sistemi merkezî sinir sistemi ile organlar arasındaki iletişimi gerçekleştirir. Beyincik vücudun denge merkezidir. Alışkanlık hare- ketlerinin merkezi omuriliktir. Duyu organlarının çalışmasını omurilik düzenler. Uyarı, vücudumuzda belirli bir tepkiye neden olan etkidir. Merkezî sinir sistemi beyin ve beyincikten oluşur. 1. çıkış 5. çıkış 3. çıkış 7. çıkış 2. çıkış 6. çıkış 4. çıkış 8. çıkış D D D Y Y Y Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini işaretleyerek doğru çıkışa ulaşalım. Vücudumuzla ilgili bazı olaylar aşağıdaki kutucuklarda verilmiştir. Soruları kutucuk numara- larını kullanarak cevaplayalım. 1. Yukarıdaki olaylardan hangileri beynin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 2. Yukarıdaki olaylardan hangileri beyinciğin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 3. Yukarıdaki olaylardan hangileri omuriliğin kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 4. Yukarıdaki olaylardan hangileri omurilik soğanının kontrolünde gerçekleşir? ............................................................................................................................................. 1 Öğrenme 5 Korkunca irkilme 6 Dans etme 7 Kusma 8 Yüzme 9 Acıkma 3 Hapşırma 4 Kas hareketlerini düzenleme Vücut sıcaklığını ayarlama 2 10 Vücudun dengesini sağlama 11 Hatırlama 12 Solunum
  • 24. 24 19. Etkinlik : İç Salgı Bezlerini Tanıyalım Aşağıdaki şekiller, erkek ve dişi bireylere ait iç salgı bezlerini göstermektedir. Her bir iç salgı bezinin adını salgıladığı hormonu ve hormonun görevini noktalı yerlere yazalım. Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Eşeysel bezin adı.............. Salgıladığı hormon ........................................ Hormonun görevi............ ........................................ ........................................ Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Bezin adı....................... Salgıladığı hormon ...................................... Hormonun görevi.......... ...................................... ...................................... Eşeysel bezin adı................ Salgıladığı hormon .......................................... Hormonun görevi.............. .......................................... ..........................................
  • 25. Vücudumuzdaki Sistemler 25 20. Etkinlik : Vücudumuzdaki Sistemlerden Bazıları Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan noktalı yerlere kutucuk içinde verilen kavram- lardan uygun olanları yerleştirelim. Denetleyici ve Düzenleyici Sistem ......................... Böbrekler ................ ................... Sinir Sistemi ................ Böbrek yetmezliği .................. Ağız Yemek borusu İnce bağırsak Sindirim SistemiSİSTEMLER örnektir örnektir örnektir organıdır hastalığıdır birlikte çalışır organlarıdır temizler hastalığıdır oluşur oluşur ................... ................. Beyin .............. Çevresel Böbrek üstü Eşeysel bezler bölümleridir Omurilik soğanı çeşididir ................... ................... ................... ................... ................... ................... Dolaşım sistemi Hipofiz Yutak Karaciğer Omurilik Kan Tiroksin Kalın bağırsak İç salgı bezleri Merkezî Ülser Boşaltım sistemi Pankreas Tiroit Omurilik soğanı Beyincik Böbrek taşı Mide
  • 26. 26 21. Etkinlik : Duyu Organlarımızı Tanıyalım Aşağıdaki duyu organları resimlerinin altına o duyu organıyla ilgili bildiklerimizi yazalım. .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .................................. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... DUYU ORGANLARIMIZ
  • 27. Vücudumuzdaki Sistemler 27 22. Etkinlik : Görme Olayında İzlenen Yol Cisimlerden yansıyan ışık ışınlarının gözde takip ettiği yol, aşağıdaki şekil üzerinde model- lenmiştir. Yukarıdaki görme olayının nasıl gerçekleştiğini gösteren modelden yararlanarak aşağıdaki şemayı kutuda verilen uygun kelimelerle tamamlayalım. Camsı cisim Ters Birinci Görme sinirleri Kornea Düz Göz bebeği Damar tabaka Retina Görme almaçları İkinci Işık Işık Görüntü Cisim Işık Işını .................... .................... ......... kırılma ......... kırılma .................... Beyindeki görme merkezi Sarı leke- deki duyu almaçları Göz merceği .................... .......... görüntü oluşur........... görüntü oluşur.
  • 28. 28 23. Etkinlik : Bir Şikayetim Var! Başer, Selçuk, Ayça ve Duygu aynı sınıfta farklı sıralarda oturan dört arkadaştır. Onların görmeyle ilgili şikâyetlerini kutulardaki açıklamalarla eşleştiriniz ve kutularda eksik bırakılan bilgileri tamamlayınız. Göz yuvarlağı uzadığından görüntü sarı lekenin önünde oluşur. Göz kusurunun adı: ...................... göz Tedavisi: .................................mercek Göz merceği veya kornea yüzeyi ka- vislenmiş ve pürüzlenmiştir. Göz kusurununu adı: ........................ Tedavisi: ................................. mercek Göz yuvarlağı şişkinleşip kısaldığın- dan görüntü sarı lekenin arkasında oluşur. Göz kusurunun adı: ............................ Tedavisi: ................................. mercek Gözü hareket ettiren kaslar normalden uzun ya da kısa olduğundan uyumsuz çalışır. Göz kusurunun adı: ............................ Tedavisi: ............................................. Ayça Selçuk Duygu Tahtadaki yazıları net olarak okuyorum. Ama kitap okurken harfler bulanıklaşıyor, yakını iyi göremiyorum. Sıra arkadaşıma baktığım- da sol gözüm başka tarafa bakıyor. Cisimleri her zaman bula- nık görüyorum. Tahtaya yazılanları göremiyo- rum ama sıramdaki kitabı çok rahat okuyorum. Başer 1 a c b ç 2 3 4
  • 29. Vücudumuzdaki Sistemler 29 24. Etkinlik : Kulağın Yapısını Tanıyalım Kulağın yapısını oluşturan bazı kısımlar, aşağıdaki kavram haritasında verilmiştir. Boş bıra- kılan kutucukları yukarıda verilen uygun kelimeleri kullanarak dolduralım. Oval pencere İç kulak Dış kulak yoluKulak zarı Ses dalgası İşitme sinirleri Çekiç Salyangoz Üzengi Kulak kılı Örs İşitme almaçları Orta kulak Kulak Dış kulak ..................... ..................... bölümleridir oluşur Kulak kepçesi ..................... Yarım daire kanalları ..................... Örs ..................... .......................................... ..................... ..................... oluşur oluşur
  • 30. 30 25. Etkinlik : Kulağın Bölümleri ve Görevleri 26. Etkinlik : Sıraya Koyalım Yandaki şekil kulağın yapısını göstermektedir. Kulağın bölümlerini ve bu bölümlerdeki yapıların görevlerini aşağıda verilen çizelgeye yazalım. İşitme olayının gerçekleşmesindeki aşamalar yukarıda karışık olarak verilmiştir. Kutular üzerindeki sayıları kullanarak bu aşamaları aşağıya doğru biçimde sıralayalım. Kulağın Bölümleri Bölümlerdeki Yapıların Görevleri ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ......................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... Beyindeki işitme merkezi1 Ses dalgaları6 Çekiç, örs ve üzengi kemikleri5 İşitme sinirleri10 Oval pencere2 Salyangoz7 Kulak kepçesi3 Kulak zarı8 İşitme almaçları4 Dış kulak yolu9 6
  • 31. Vücudumuzdaki Sistemler 31 27. Etkinlik : Derimizin Yapısı ve Görevleri 28. Etkinlik : Boşlukları Dolduralım 1. Alttaki şekil üzerinde okla gösterilmiş olan derinin bölümlerini ve bu bölümlerin genel özelliklerini yandaki tabloda boş bırakılan yerlere yazalım. 1. Koku almaçları, sadece ................................................. içinde eriyen maddelerce uyarılır. 2. Kokuyu değerlendirip algılama .........................……….. tarafından gerçekleştirilir. 3. Koku almaçları, burnun ……………........................….. denilen kısmında bulunur. 4. Koku almaçlarının uyarılmasıyla oluşan uyartılar, …………………. aracılığıyla beyne iletilir. 5. Koku ve …......................…… alma duyuları uyumlu çalışır. 6. Burundaki sinüs boşluklarının iltihaplanması, …....................……… hastalığına neden olur. 7. Burnumuz hem ……….....................…. hem de ……............................… organımızdır. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olanları ile tamamlayalım. ............................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 2. Derinin vücudumuz için önemi nedir? Açıklayalım. Derinin Bölümleri Özellikleri ......................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ......................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ..................................................... koklama sinirleri solunum sinüzit kas tat mukus koklama sarı bölge beyin
  • 32. 32 .................... .................... .................... .................... .................... .................... Soldan Sağa 1. Burun içinin nemli kalmasını sağlayan salgıdır. 2. Genellikle yaşlanınca ortaya çıkan ya- kını görememe hastalığıdır. 3. Dokunma duyusudur. 4. Kan damarları ve sinirlerin bulunduğu deri tabakasıdır. Yukarıdan Aşağıya 1. Besinlerin tadının alınamadığı kalıtsal bir hastalıktır. 2. Orta kulakla iç kulağı birbirine bağla- yan yapıdır. 29. Etkinlik : Nasıl Tat Aldığımızı Biliyor muyuz? 30. Etkinlik : Bulmacamız Var 1. Aşağıdaki dil şekli üzerindeki farklı tat alma bölgelerini gösterelim. 2. Tat alma olayının nasıl gerçekleştiğini aşağıda boş bırakılan yere yazalım. Aşağıda verilen ifadeleri karşılayan sözcükleri belirleyerek bulmacadaki uygun yerlere ya- zalım. ............................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 1 1 2 3 4 2
  • 33. Vücudumuzdaki Sistemler 33 31. Etkinlik : Hastalıklar Sistemlerin Çalışma Düzenini Bozar 32. Etkinlik : Organ Bağışı Hayat Kurtarır Seçeceğimiz bir hastalıkla ilgili ansiklopedi, İnternet gibi kaynaklardan ön araştırma yapa- lım. Bu hastalığın, oluşma sebeplerini, etkilediği sistemleri ve bu hastalıktan korunma yollarını araştırıp bulduğumuz sonuçları aşağıdaki kutucuklara yazalım. C.T. ölümünden sonra altı hastanın iyileşmesini sağladı. C.T.’nin iki böbreği böb- rek nakli bekleyen iki farklı hastaya; karaciğeri, kalbi, pankreası ve korneası ise baş- ka hastalara nakledildi. Böylece C.T.’nin organları altı kişiyi hayata bağlamış oldu. Yukarıda verilen haber metnini okuduktan sonra aşağıda boş bırakılan yerleri (C.T.’nin ya- kınlarının, organ nakli yapılan hastaların ve hasta yakınlarının hangi duyguları yaşadıklarını düşünerek) organ bağışının önemini vurgulayan cümlelerle tamamlayalım. 1. C.T.’nin yakınları için: ...................................................................................................... .................................................................................................................................................. 2. Organ nakli yapılan hastalar için: .................................................................................... .................................................................................................................................................. 3. Organ nakli yapılan hasta yakınları için: ......................................................................... .................................................................................................................................................. Sebepleri Korunma yolları Etkilediği Sistemler Hastalığın adı ............................. ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................ ........................................
  • 34. 34 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri yukarıda verilen sözcüklerden uygun olan- ları ile tamamlayalım. 1. Sindirilen besinler ............................................. emilir. 2. Vücudumuzun hareket ve denge merkezine ............................ denir. 3. Adrenalin hormonu ................................................... tarafından salgılanır. 4. Kimyasal sindirimin gerçekleşmesinde çeşitli ............................... görev yapar. 5. Bazı deri hastalıklarının teşhisinde ...................................... denilen cihaz kullanılır. 6. Uzağı iyi görüp yakını görememe durumu ....................................... göz kusuru ola- rak adlandırılır. 7. Deriye renk veren hücreler ................. deride bulunur. Aşağıdaki soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Vücut için zararlı olan atık maddeler boşaltım sistemi elemanlarınca vücuttan uzaklaş- tırılır. Aşağıdaki organların hangisi boşaltımda görevli değildir? Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rıÜn i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A .A . B.B. beyin enzimler üst dermatoskophipermetrop böbrek üstü bezimiyop beyincik ince bağırsakhormonlar A) B))) C) D) 2. Kulakla ilgili bazı yapılar aşağıda verilmiştir. Bu yapılardan hangileri sesin iletiminde doğrudan görevlidir? I. Östaki borusu II. Kulak zarı III. Dış kulak yolunda bulunan kıllar IV. Oval pencere A) I ve II B) I, II ve IV C) II, III ve IV D) II ve IV
  • 35. 35 3. Boşaltım atıkları vücudumuzun farklı organları ile dışarı atılır. Bu boşaltım organları ve uzaklaştırdıkları atık maddelerle ilgili olarak; I. Akciğerler: Karbon dioksit, su II. Böbrekler: Su, üre, tuz III. Deri: Su, tuz, safra verilenlerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III 4. Vücudumuzda benzer biçimde uyarılan duyu organlarımız, aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir? 5. Ailesiyle birlikte piniğe giden Betül kırda dolaşırken çok sevdiği böğürtlenleri görmüştür. Betül’ün; I. Olgun böğürtlenleri görmesi II. Boğazına böğürtlen kaçınca öksürmesi III. Diken batınca aniden elini çekmesi IV. Yediği böğürtlenin tadını algılaması davranışlarından hangileri beyin tarafından kontrol edilir? A) I ve II B) I ve IV C) I, II ve IV D) II ve III A) İşitme-Tatma B) Dokunma-Koklama C) Tatma-Görme D) Koklama-Tatma 6. Gözle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Göz bebeği fazla ışıkta küçülür, az ışıkta büyür. B) Sert tabaka, gözü dış etkilerden korur. C) Görmeyi sağlayan duyu almaçları, damar tabakada bulunur. D) Sarı benekte cisimlerin görüntüsü ters oluşur.
  • 36. 36 7. Aşağıda eşleştirilerek verilen yapılardan hangisi vücudumuzun dengesini sağlamada görevlidir? A) Beyincik-Hipofiz bezi B) Omurilik-Omurilik soğanı C) Beyincik-Yarım daire kanalları D) Omurilik-Kas sistemi 8. Duyu organlarımız; I. Tatlı, tuzlu, ekşi ve acıyı ayırt edebilme II. Vücuda şekil ve bütünlük kazandırma III. Cisimlerin şeklini algılama IV. Çevremizdeki kokuları beyne iletme olaylarından hangisi ya da hangilerini gerçekleştirir? 9. Kalın bağırsakta aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) I ve III B) Yalnız II C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV A) K ve B vitaminlerinin sentezlenmesi B) Sindirim enzimi salgılanması C) Suyun geri emilmesi D) Sindirilmeyen besinlerin anüse iletilmesi
  • 37. ÜNİTEÜNİTE 2.2. Kuvvet ve HareketKuvvet ve Hareket 37 1. Etkinlik : Ön Bilgilerimi Yokluyorum Yukarıdaki fotoğraflar bir otomobilin öne doğru harekete başlamasından duruncaya kadar geçen süreci karışık olarak göstermektedir. Fotoğraflardaki okların otomobile farklı zamanlarda etki eden kuvvetleri temsil ettiğini göz önünde bulundurarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. A. a) Hangi fotoğraf otomobilin harekete başlamasını temsil edebilir? ........................................................................................................................................... b) Hangi fotoğraf otomobilin süratinin arttığı bir anı örneklemek için gösterilebilir? ........................................................................................................................................... c) Hangi fotoğraf otomobilin sabit süratle gittiği bir ana ait olabilir? ........................................................................................................................................... ç) Hangi fotoğraf otomobile dengelenmiş kuvvetlerin etki ettiği bir ana aittir? ........................................................................................................................................... d) Hangi fotoğraf otomobilin yavaşladığı bir anı gösterir? ........................................................................................................................................... I II III
  • 38. 38 B. C. Resimlerde verilen durumları dikkate alarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız. Kırmızı ve mavi araçların aldığı yolların zamana göre değişim grafikleri yukarıda verilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandırınız. a) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektiren kuvvetin etkisi görülmektedir? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... b) Resimlerin hangisi ya da hangilerinde temas gerektirmeyen kuvvetin etkisi görülmektedir? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... a) Hareketin 2. saatinde hangi aracın hareket enerjisi daha büyüktür? ........................................................................................................................................... b) Kırmızı ve mavi araçlar hangi aralıklarda durmaktadır? ........................................................................................................................................... c) IV. aralıkta araçlardan hangisi hareket enerjisine sahiptir? ........................................................................................................................................... 3 421 Alınan Yol (km) I IVII III 40 Zaman (h.) 60 80 5 Ton 3 421 Alınan Yol (km) I IVII III 40 Zaman (h.) 60 80 5 Ton IIIIII IV
  • 39. Kuvvet ve Hareket 39 2. Etkinlik : Yayların Özellikleri Gizem sarım sıklığı, boyu, kalınlığı ve cinsi farklı olan yayları destek aparatına sırasıyla ta- kıyor ve bu yaylara farklı kütleleri asarak aşağıda verilen bazı ifadelerin doğru olup olmadığını gözlemliyor. Gizem’in her ifadeye ilişkin gözlem sonucunu ilgili ifadenin karşısındaki kutucuğa doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazarak belirtelim. a) Yaydaki gerilme miktarı yayın kalınlığına bağlı değildir. b) Yaya asılan yük yayda her zaman şekil değişikliği meydana getirmez. c) Yaydaki gerilme miktarı yayın sarım sıklığına göre değişir. ç) Bir yay farklı şiddetteki kuvvetler karşısında aynı oranda gerilir. d) Yaylar uygulanan kuvvetin etkisiyle her zaman düzgün biçimde esner. e) Bütün yaylar aynı esneklik özelliğine sahiptir. f) Yaylar uygulanan kuvvete eşit ve zıt yönde kuvvet oluşturur. g) Esneklik yayın sarım sıklığına bağlı değildir. h) Yaydaki gerilme miktarı yaya asılan yüke bağlıdır. ı) Aynı maddeden yapılmış eşit uzunluktaki ince ve kalın yayların esneklikleri aynıdır. i) Kuvvet etkisiyle yayda oluşan gerilme miktarı yayın yapıldığı maddenin cinsine bağlı değildir. j) Farklı maddelerden yapılmış yaylar farklı şiddette kuvvetlerin etkisiyle esneklik özelliğini yitirir.
  • 40. 40 4. Etkinlik : Esnek Cisimler Nerelerde Kullanılır? c) Bu yayın ucuna 50 N’luk bir ağırlık asıldığında yaydaki gerilme miktarının kaç cm olaca- ğını hesaplayınız. .......................................................................................................................................... Yayların ucuna asılan 10 N, 20 N, 30 N ve 40 N’ luk ağırlıklar bu yay- larda şekilde verilen uzunluklardaki gerilmelere sebep oluyor. 1000 g 2000 g 3000 g 4000 g 10 cm 12 cm 14 cm Kütleleri tutan plaka Ağırlık (N) Uzama (cm) .................... .......................... .................... .......................... .................... .......................... .................... .......................... a) Verileri aşağıdaki çizelgeye kaydediniz. Esnek cisimler, günlük hayatımızda çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aşağıdaki fo- toğraflar esnek cisimlerin kullanım alanlarını göstermektedir. Bu örneklerdeki esnek cisimlerin hangi amaçlarla kullanıldıklarını, fotoğrafların yanlarındaki noktalı yerlere yazınız. ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... 3. Etkinlik : Kuvvet - Gerilme İlişkisi b) Çizelgeden faydalanarak yayın ağır- lık-gerilme miktarı grafiğini çiziniz. A¤›rl›k (N) 10 20 2 6 30 40 4 8 Gerilme miktarı (cm)
  • 41. Kuvvet ve Hareket 41 5. Etkinlik : İş Var mı, Yok mu? 6. Etkinlik : Halterci Hangi Aşamalarda İş Yapar? Aşağıdaki fotoğraflarda cisimlere hangi yönde kuvvet uygulandığını belirleyerek iş yapılıp yapılmadığına karar verelim. Kararlarımızı fotoğrafların altında verilen noktalı satırlara yazalım. Yukarıdaki haltercilerden hangisi ya da hangileri iş yapmıştır? Sporcuların halteri kaldırma aşamalarını inceleyerek sırasıyla açıklayalım. Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ Kuvvetin yönü: .................. İş var mı, yok mu? ............ ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................
  • 42. 42 7. Etkinlik : Hangi Kuvvet İş Yapar? 8. Etkinlik : Hangi Durumda Yapılan İş Daha Büyüktür? Aşağıda bulunan cisme farklı yönlerde kuvvetler uygulanmaktadır. Bu kuvvetlerin hangi du- rumlarda iş yapabileceğini belirleyerek, sebeplerini kutucuklarıın içindeki noktalı satırlara yaza- lım. Seçil odasındaki rafta duran vazoların yerlerini I. şekilde ve II. şekilde olduğu gibi değiştiri- yor. Hangi durumda daha büyük iş yapacağını belirleyelim. 1 I II a) III b) a) ..................... ..................... ..................... .....................b) 2 3 4 11 .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. ................................. .............................. ................................. ................................. ................................. .................................
  • 43. Kuvvet ve Hareket 43 9. Etkinlik : Kinetik Enerjilerini Karşılaştıralım 10. Etkinlik: Çekim Potansiyel Enerjisini Sıralayalım Yanda fotoğrafları verilen çita, at ve kedi yarış yapıyorlar. Aşağı- daki çocuklardan hangisinin yarışçılarla ilgili düşüncesi doğrudur? Neden? Çita, at ve kedinin kinetik enerjilerini büyükten küçüğe doğru aşağıdaki noktalı satırlara sıralayalım. ...................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Özdeş tabaklar yandaki rafa şekildeki gibi yerleştiriliyor. Tabakların çekim potansiyel enerjilerini, bulunduğu rafa göre karşılaştırarak büyükten küçüğe doğru aşağıdaki kutucuklara sıralayalım. ........................................................................................... ................................................................................................ ................................................................................................ a) b) Çantayı, kalemi ve saati yerden raf üzerine çıkartmak için harcanan kuvvetler şekilde belirtilmiştir. Buna göre cisimlerin kazandığı potansiyel enerjileri karşılaştırarak aşağıdaki nokta- lı satırlara büyükten küçüğe doğru sıralayalım. Her üçünün de kinetik enerjisi eşittir. Mert Selin Tolga Bence çitanın kinetik enerjisi daha fazladır. Bence en az kinetik enerji- ye sahip olan kedidir. 100 km/h 3 m/s 1 m/s I II V 200 N 2 N 50 N III IV VI
  • 44. 44 .............................. .............................. 11. Etkinlik: Enerjileri Belirleyelim mi? 12. Etkinlik: Çığdaki Enerji Aşağıdaki numaralandırılmış fotoğrafları kullanarak soruları cevaplandıralım. Soruların ce- vapları bir ya da daha fazla fotoğrafla ilgili olabilir. .............................. Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda sadece potansiyel enerji vardır? Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda hem kinetik hem de çekim po- tansiyel enerjisi vardır? 1 4 2 5 3 6 Hangi fotoğrafların gösterdiği durumda sadece kinetik enerji vardır?1 2 3 Ovit Yaylasına Çığ Düştü! Rize’nin İkizdere ilçesinin 2600 rakımlı Ovit yaylası mevkisine çığ düstü. Çığ ne- deniyle mahsur kalan araçlarda 10-12 kişinin olduğu sanılıyor. Bölgeye çok sayıda iş makinesi ile ambulans sevk edildiği kaydedildi. Kurtarma çalışmaları sivil savunma, AKUT, İl Sağlık Müdürlüğü ekiplerinin destekleriyle devam etmektedir. Yukarıdaki gazete yazısında olduğu gibi zaman zaman çığ düşmesiyle ilgili haberler duyarız. Dağların zirvesindeki kar ve buz yığınlarının yer çekiminin etkisiyle dağların eteklerine doğru düşmesi olayına çığ adı verilir.
  • 45. Kuvvet ve Hareket 45 13. Etkinlik: Trombolinde Zıplama Çığa sebep olabilecek o kütlenin kinetik enerjisi hesaplanabilir. Bir çığın kinetik enerjisi ne kadar büyük olursa yıkıcı etkisi de o oranda fazla olur. Jeologlar, çığ düşmesine sebep olabilecek kar ve buz yığınlarının potansiyel enerjilerini hesaplayabilirler. Potansiyel enerjiyi hesaplamak için kar yığınlarının kontrollü bir şekilde düş- mesini sağlarlar. Gazete yazısından ve okuma metninden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım. Trombolinde zıplamak hem çok zevklidir, hem de vücut gelişimi için oldukça faydalıdır. Yandaki resimde trombolinde eğlenen bir ço- cuğun zıplama sırasındaki bazı konumlarını gözlemekteyiz. Resme bakarak aşağıda cüm- lelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde ta- mamlayalım. 1. Çocuğun ............. konumdayken potansiyel enerjisi en büyüktür. 2. Çocuğun 4. konumdayken .......................... azalır, ................................. artar. 3. Çocuğun 5. konumdayken .............................. enerjisi en büyüktür. 4. Çocuğun 2. konumdayken ............................ artar, .............................. azalır. 5. Trambolinin başlangıçta .................................. ............................. vardır. ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ Nasıl oluyor da dağların zirvesindeki kar kütleleri çok büyük süratle hareket edip yıkım- lara sebep olabiliyor? Açıklayalım. Jeologlar, çığ oluşturabilecek kar kütlelerinin potansiyel enerjisini ve kinetik enerjisini nasıl hesaplamaktadırlar? 1 2 3 4 5
  • 46. 46 14. Etkinlik: Sarkacın Hareketindeki Enerji 15. Etkinlik: Enerji Dönüşümü Kinetik ve potansiyel enerji birbirine dönüşebilir. Sürtünmenin önemsenmediği bir ortamda sarkacın aşağıda verilen şekillerdeki gibi hareket ettiğini düşünelim. İlk aşamada sarkaç yana çekilip bırakılıyor. Cismin yaptığı hareketleri aşama aşama değerlendirip enerji dönüşümlerini belirleyerek sütun grafiğinde örnekteki gibi gösterelim. Enerji, kullanım amacına göre bir türden başka bir türe değişik yollarla dönüştürülür. Aşa- ğıda hidroelektrik santrali modelinde, akan suyun hareket enerjisi barajlarda potansiyel enerji olarak depolanır. Bu enerji kurulan bir sistemle elektrik enerjisine dönüştürülür. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1 numaralı bölümde su hangi tür ener- jiye sahiptir? ........................................................... 2 numaralı bölümde su hangi tür ener- jiye sahiptir? ........................................................... 3 numaralı bölümde hangi enerji türle- ri arasında dönüşüm olmaktadır? ........................................................... 4 numaralı bölümde hangi tür enerji türbinleri döndürür? ........................................................... 5 numaralı bölümdeki jeneratör hangi tür enerjiyi hangi türe çevirir? ........................................................... I. konumda ki- netik enerjisi yok, potansiyel enerjisi en büyük değerde. Enerji Enerji Enerji Enerji Enerji 1 I II III 4 I II III 3 I II III 2 I II III 5 I II III PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE ....................... ............................. ............................. ............................. PE KE Su 3 4 52 1
  • 47. Kuvvet ve Hareket 47 16. Etkinlik: Kaldıraç Modeli Bir yükün kaldıraçla kaldırılmasını gösteren aşağıdaki her bir durum için; a) Uygulanan kuvvet ile yükün ağırlığını karşılaştırınız. Destek noktasının yerinin yükü kal- dırmak için uygulanması gereken kuvvetin şiddetini nasıl etkilediğini açıklayınız. b) Yükün aldığı yol ile kaldıracın diğer ucunun aldığı yolu uygulanan kuvvetin büyüklüğü ile ilişkilendiriniz. Buna göre hangi durumlarda kuvvetten kazanç, yoldan kayıp ya da tersi bir durum olduğunu açıklayınız. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ........................................................................................................................ ............................................................................................................................. .............................................................................................................................
  • 48. 48 .............................. ............................................................ 17. Etkinlik: Hayatımızdaki Kaldıraçlar Aşağıda şekilleri verilen araçlar birer kaldıraç örneğidir. Bu kaldıraçların destek noktasını, yükünü ve uygulanan kuvveti şekiller üzerindeki ipuçlarından faydalanarak gösteriniz. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ............................................ .............................. .......................................... .............................. .............................. .............................. ......................................... ............................................... .............................. .............................. ........................................ .............................. ................................................ ......................................... .............................. .............................. .............................. .................................... .............................. ................................................................
  • 49. Kuvvet ve Hareket 49 18. Etkinlik: Hangi Rampayı Çıkmak Daha Kolay? 19. Etkinlik: Çıkrık Örnekleri 12 000 N ağırlığındaki araçla 6 m yüksekliğindeki bir rampa, eğimleri farklı olan dört yoldan gidilerek aşılmıştır. Buna göre; Aşağıda görselleri verilen makinelerden hangilerinde çıkrığa örnek gösterilebilecek bir basit makine vardır? Yanındaki kutucuğa “X” işareti koyarak belirtiniz. a) Araç motorunun yaptığı iş hakkında neler söylenebilir? ……………………………………………………….. b) Araç motorunun harcadığı enerji hakkında ne söylenebilir? ……………………………………………….. c) Kuvvet kazancı en fazla olan araç hangisidir? ……………………………………………….. ç) Yol kazancı en fazla olan araç hangisidir? ………………………………………………………………… III IV III
  • 50. 50 20.Etkinlik: Dişli Çark ve Kasnaklar Aşağıdaki şekillerde birer dişli ve kasnak sistemi verilmiştir. Kutucuklardaki soruların cevap- larını şekillerden yararlanarak noktalı satırlara yazınız. A B 180 diş 120 diş 90 diş 30 diş C D a) Yukarıdaki dişli sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. b) A dişlisi ok yönünde 6 tur atarsa B, C, D dişlilerinin hangi yönde kaç tur atacaklarını belirleyiniz? ......................................................................................................................................... .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. a) Yukarıdaki kasnak sisteminin sağlayacağı yarar ne olabilir? .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... b) K kasnağı ok yönünde 6 tur atarsa L, M, N çarklarının hangi yönde kaç tur atacaklarını belirleyiniz? .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... I K L M N rK = 24 cm rL = rN = 12 cm rM = 6 cm I I II II II
  • 51. Kuvvet ve Hareket 51 21. Etkinlik: Bisikleti Oluşturan Basit Makineler Bisiklet, birden fazla basit makineden oluşan bir bileşik makinedir. Buna göre; a) Bisikletin yapısında hangi basit makineler vardır? Oklar yardımıyla şekil üzerinde göste- riniz. b) Pedalın boyunun dişli çarktan büyük olmasının yararı ne olabilir? Açıklayınız. c) Vitesli bisikletlerde dişli çarkların farklı büyüklükte yapılmasının yararı ne olabilir? Açık- layınız? .......................................................................................... ................................................................................ .......................................................................................................................................................... .................................................................... ........ ....................................................................... ........... ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................
  • 52. 52 22. Etkinlik: Kavram Haritası Kavram haritasındaki boşlukları aşağıda verilen kavramlarla tamamlayalım. Tamamlanan kavram haritasından faydalanarak aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları dolduralım. 1. Basit makine kullanılarak ....................... yönü değiştirilebilir. 2. Kama ......................... özel bir şeklidir. 3. Basit makinelerle ....................... tasarruf sağlanmaz. 4. Makas bir .......................... örneğidir. 5. Basit makinelerle ......................... kazanç olmaz. Kuvvet Vida Eğik düzlem Kaldıraç İş Enerji ..................... ..................... ..................... ..................... ................. .....................
  • 53. Kuvvet ve Hareket 53 Araştırma Soruları • Cismin kütlesiyle sürtünme kuvveti arasında bir ilişki var mıdır? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini nasıl etkiler? Birlikte Yapalım • Tahta takozu farklı maddelerden yapılmış zeminlerde şekilde görüldüğü gibi dinamometre- ye kuvvet uygulayarak harekete geçirmeye çalışalım. • Cam zeminde ve tahta zeminde, cismi harekete geçirmek için uyguladığımız kuvvet değer- lerini kaydedelim. • Farklı kütlelere sahip takozları şekilde görüldüğü gibi aynı zemin üzerinde kuvvet uygulaya- rak harekete geçirmeye çalışalım. Uyguladığımız kuvvet değerlerini kaydedelim. • Aynı zeminde takozu farklı yüzeylerinde kuvvet uygulayarak hareket ettirelim. Uyguladığı- mız kuvvetleri kaydedelim. Sonuca Varalım • Zeminlerin cinsi sürtünme kuvvetini etkiler mi? • Cismin kütlesinin değişmesi sürtünme kuvvetine etki eder mi? • Cismin zeminle temas eden yüzey alanının değişmesi sürtünme kuvvetini değiştirir mi? 23. Etkinlik: Sürtünme Nelere Bağlıdır? tahta zemin cam zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin tahta zemin Kullanacağımız Malzemeler • 2 adet farklı kütle- de tahta takoz • dinamometre • cam zemin • tahta zemin
  • 54. 54 24. Etkinlik : Neden-Sonuç 25. Etkinlik : Sürtünmeyi Azaltabiliriz Günlük hayatımızda sürtünme kuvvetinin değişik etkileri vardır. Sürtünme kuvvetinin bazı durumlarda az, bazı durumlarda çok olması tercih edilir. Buna göre aşağıda verilen neden-so- nuç ilişkilerini uygun şekilde eşleştirelim. Aşağıdaki fotoğraflarda, sürtünmeyi azaltmak için yukarıda verilen önlemlerden hangisi ya da hangilerinin kullanıldığını noktalı satırlara yazalım. ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ k i i k d il ö l l d h i i Sürtünme kuvvetinin sebep olduğu olumsuz etkileri azaltmak için yandaki önlemler alınabilir. a. Yuvarlama hareketinden yararlanma b. Sıvılardan yararlanma c. Yüzeylerdeki pürüzleri azaltma ç. Cismin şeklini sürtünmeyi azaltacak biçimde tasarlama Buzlu kaygan yollarda; altı girintili - çı- kıntılı ayakkabılar giyer, otomobillerimi- zin lastiklerine zincir takarız. 1 Bisikletimizin zincir ve dişlilerini za- man zaman yağlarız. 2 Çanta, bavul, elektrik süpürgesi gibi araçlara tekerlek takarız. 3 Karlı buzlu havalarda yollara kum ve toprak dökeriz. 4 Neden Temas yüzeylerinin küçültülmesi ile sürtünmeyi azaltarak kolay hare- ket etmesini sağlarız. a Böylece sürtünmeyi arttırır, daha güvenli hareket ederiz. b Sürtünmeyi arttırmak için uygun gövde tasarımıyla üretilir. d Sürtünmeyi azaltarak kolay ha- reket etmesini sağlar ve böylelikle aşınmasını önleriz. c Yolu pürüzlü hâle getirip sürtün- meyi arttırarak yayaların ve taşıtların kaymasını önleriz. ç Sonuç
  • 55. 55 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri kutu içinde verilen ifadelerden uygun olan- larla tamamlayalım. 1. İki parçayı birbirine tutturmak için ......................... denilen basit makineden yararlanılır. 2. Yürüyen merdiven ..................................................... bir örnektir. 3. Tornavida ..................................................... örnek gösterilebilecek bir basit makinedir. 4. İki ya da daha fazla makineden oluşan sistem ...................................... olarak adlandırılır. 5. Fiziksel anlamda .................................. olabilmesi için cisme kuvvet etki etmeli ve cisim uygulanan kuvvet yönünde hareket etmelidir. 6. Yapılan işin büyüklüğü cisme uygulanan ...................................... büyüklüğüne ve cis- min ........................................................ mesafesine bağlıdır. 7. Bir cismin sürati artarsa .................................................. artar. 8. Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji .................................................. olarak ifade edilir. 9. Esnek cisimlerin sıkışma ve gerilmesi sonucunda sahip olduğu enerji .......................... ......................................... olarak adlandırılır. 10. Hareket eden cisimlerin hareketini ................................................ yavaşlatır. Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim. 1. Şekildeki kasnak düzeneğinde “K” kasna- ğı ok yönünde 4 tur dönerse “L” ve “M” kasnaklarının hareketine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru olur? A) L kasnağı II yönünde 8 tur döner. B) M kasnağı I yönünde 8 tur döner. C) M kasnağı II yönünde 4 tur döner. D) L kasnağı I yönünde 4 tur döner. Ün i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rıÜn i te S o nu Değe r le n di r me S o r u l a rı A .A . B.B. • iş • sürtünme kuvveti • kuvvet • potansiyel enerji • eğik düzlem • kinetik enerjisi • esneklik potansiyel enerji • yer değiştirme • vida • çıkrık • bileşik makine rL = 6 cm, rM = 3 cm K L I II M rK = 12 cm
  • 56. 56 10 N 10 N 10 N10 N 10 N 20 N10 N 20 N B) C) D)Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Çelik Yay Bakır Yay Bakır Yay B) C) D) 2. Bileşik makine birden fazla basit makinenin bir araya gelmesi ile oluşur. Buna göre bir bileşik makine olan oltada aşağıdaki basit makinelerden hangisi yoktur? A) Makara B) Çıkrık C) Kaldıraç D) Eğik Düzlem 3. Kalınlıkları ve sarım sıklığı aynı olan yaylardaki gerilme miktarının yaya uygulanan kuvvet ile orantılı olduğunu göstermek için aşağıdaki düzeneklerin hangisinden yararlanırsınız? A) 4. Aşağıda resmi verilen kaldıraçların hangisinde yük ya da uygulanan kuvvetin yönü yanlış gösterilmiştir? A) 5. Aşağıda basit makinelerin sağladığı yararlara ilişkin olarak verilen açıklamalardan han- gisi doğrudur? A) İşten kazanç sağlaması B) Hem yoldan hem kuvvetten kazanç sağlaması C) Sadece yoldan kazanç sağlaması D) Sadece iş yapma kolaylığı sağlaması 6. Aşağıda verilen durumların hangisinde fiziksel anlamda iş yapılmış olmaz? A) Dağa tırmanan sporcu B) Paraşütle atlayan sporcu C) Elindeki basketbol topunu fırlatan basketçi D) Sırt çantasıyla yürüyen sporcu
  • 57. 57 7. Bir cismin çekim potansiyel enerjisi cismin kütlesi ve yer- den yüksekliği ile doğru orantılıdır. Özdeş yaylardan olu- şan düzeneğe kütleleri ve yükseklikleri farklı toplar serbest bırakılıyor. Bu olayla ilgili olarak öğrencilerden hangisi ya da hangilerinin ifadeleri doğrudur? A) Yalnız Serkan B) Yalnız Levent C) Serkan ve Levent D) Serkan ve Didem 8. K noktasından kendini serbest bırakan Dilara M noktasına gidip geri dönüyor. Buna göre; I. L noktasında Dilara’nın kinetik enerjisi en büyük değerdedir. II. Dilara’nın hareketi süresinde potansiyel ve kine- tik enerjisi birbirine dönüşür. III. Dilara “L” noktasından “M” noktasına giderken potansiyel enerjisi azalır. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III K L M Serkan En çok I numaralı cisim yayı sıkıştırır, çünkü onun potansiyel enerjisi en bü- yüktür. Se II ve III numaralı cisimler yay- ları eşit miktarda sıkıştırır, çün- kü potansiyel enerjileri eşittir. Levent Topların serbest bırakılmasıy- la çekim potansiyel enerjisi kinetiğe o da yayda esneklik potansiyel enerjisine dönüşür. Didem 3m 2m m h2h h I II III
  • 58. 58 9. Aşağıda verilenlerden hangisi sürtünme kuvvetinin özelliklerinden değildir? A) Yüzeylerin aşınmasına neden olur. B) Ağırlık arttıkça sürtünme artar. C) Sürtünen yüzeylerin cinsine bağlıdır. D) Daima harekete zıt yöndedir. 10. Aşağıdaki cisimlerden hangisi hem potansiyel hem de kinetik enerjiye sahiptir? A) Ağaçtaki elma B) Yokuş aşağı yuvarlanan tekerlek C) Sıkıştırılmış yay D) Tavanda asılı avize 11. Farklı kütlelerdeki cisimlere 20 N’ luk kuvvet uygulanarak 3 m yol aldırılıyor. Buna göre I, II, III numaralı durumlarda yapılan işler ara- sında nasıl bir ilişki vardır? A) IIIiş > Iiş > IIiş B) Iiş > IIiş > IIIiş C) Iiş = IIiş = IIIiş D) IIiş > Iiş = IIIiş 12. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? I. Potansiyel enerjiye sahip olan cisimlerin kinetik enerjisi de vardır. II. Fiziksel anlamda iş olması için hareketin kuvvetle aynı yönde olması gerekir. III. İş birimi Newton’dur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III I III II1 kg 1 kg 2 kg 20 N 20 N 20 N 3 m 3 m 3 m 2 kg
  • 59. 1 4 7 2 8 3 6 9 5 tahta cetvel çeşme suyu kolonya porselen tabak iletken tel iletken tel ÜNİTEÜNİTE 3.3. Yaşamımızdaki ElektrikYaşamımızdaki Elektrik 59 1. Etkinlik : Neler Biliyoruz? Aşağıdaki kutucuklarda yer alan görselleri inceleyelim. Soruların cevaplarını noktalı yerlere yazalım. 1. Basit bir elektrik devresindeki devre elemanlarının ad ve görevleri nelerdir? ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 2. Yukarıda verilen devreleri inceleyelim. Hangi devredeki ampuller ışık verir, hangileri ışık vermez? Neden? ............................................................................................................................................ 3. Kutucuklarda verilen devrelerdeki ampullerden hangisi diğerlerinden daha fazla ışık verir? Sebebini açıklayalım. ............................................................................................................................................ 4. Hangi kutucuklarda verilen durumlar, elektrik enerjisinin çarpma tehlikesine örnek gösterile- bilir? ............................................................................................................................................ 5. Aynı cins tellerin kullanıldığı 4 ve 8. kutucuklardaki devrelerden hangisinin direnci daha bü- yüktür? Bir iletkenin direnci nelere bağlıdır? Kısaca açıklayalım. .............................................................................................................................................
  • 60. 60 2. Etkinlik : İter mi, Çeker mi? Aşağıda yük durumları verilen cisimlerin yüklerini belirleyip birbirine yaklaştırdığımızda meydana gelebilecek etkileşimleri noktalı yerlere örnekteki gibi yazalım. ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ iter pozitif pozitif
  • 61. Yaşamımızdaki Elektrik 61 3. Etkinlik : Yükleri Belirleyelim 4.Etkinlik : Grafik Yorumlayalım Elif kumaşa sürttüğü çubukları şekildeki gibi farklı cisimlere yaklaştırdığında çubuğun bazı cisimleri ittiğini, bazı cisimleri ise çektiğini gözlemliyor. Buna göre kumaşların, çubukların ve cisimlerin yüklerini belirleyerek kutuların içine yazalım. yünlü kumaş ebonit çubuk K, L, M, N cisimlerinin yük durumları grafikte verilmiştir. Grafiğe göre cisimlerin birbiri ile etkileşimlerini göz önünde bulundurarak cümlelerdeki eksik kısımları “iter / çeker” şeklin- de tamamlayalım. 2 2 4 6 8 4 6 8 L N M K • L cismi, K cismini .................. • N cismi, M cismini .................. • N cismi, K cismini .................. yünl cam çubuk ipek kumaş ..... ..... ..... c .....II I III IV ipek ..... ..... ..... .....II I III IV (+) yük miktarı (–) yük miktarı