1. 143
6. ÜNİTE
YAŞAMIMIZIN VAZGEÇİLMEZİ: ELEKTRİK
A. Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim
1. Bir Devrede Neler Var?
2. Hangisi Parlak?
B. Sembollerle Gösterelim
Devre Elemanlarının Sembolleri
2. 144
Anahtar Kavramlar
Pil Anahtar Ampul
Basit elektrik devresi Parlaklık
Bu bölümü tamamladığınızda;
● Basit elektrik devresinin hangi devre elemanlarından oluştuğunu hatırlayarak,
● Basit elektrik devresinde ampul parlaklığını etkileyen değişkenleri belirlemek için et-
kinlikler yaparak, çıkarımlarda bulunacaksınız.
Daha parlak ışığı elde etmek için neler yapabiliriz?
BÖLÜM A
AMPULLERİN PARLAKLIĞINI DEĞİŞTİRELİM
3. 145
1. Bir Devrede Neler Var?
Aşağıdaki çalışmayı yaparak basit elektrik devreleri ile ilgili öğrendiklerinizi hatırlayınız.
Önceki yıllarda basit bir elektrik devresinde pil, ampul, bağlantı kabloları ve anahtar
bulunduğunu öğrenmiştiniz.
Hatırlayalım
Aşağıda numaraları verilen devre resimlerini inceleyiniz. Hangi devrelerdeki ampul-
lerin ışık verip vermeyeceğine karar veriniz. Bu devrelerdeki ampullerin neden ışık ver-
meyeceği ile ilgili düşüncelerinizi defterinize yazınız.
Evde Yapalım
1
3
2
4
Yandaki fotoğrafta olduğu gibi ampulün ışık ve-
rebilmesi için bağlantıların doğru yapılmış olması,
devrede mutlaka pilin bulunması ve anahtarın ka-
palı durumda olması gerektiğini hatırlayınız.
Evlerinizde lamba-
ların ışık vermesi için
kullandığınız düğmenin
basit elektrik devre-
sindeki anahtarın gö-
revini yaptığını biliyor
musunuz?
Bunları Biliyor musunuz?
4. 146
2. Hangisi Parlak?
Basit elektrik devresindeki ampulün parlaklığını değiştirebilir misiniz?
Sizce yukarıdaki fotoğraflarda yer alan elektrik devrelerinde anahtarı kapattığınızda hangi
devredeki ampul daha parlak ışık verir?
Bu soruya cevap verebilmek için aşağıdaki etkinliği yapınız.
Basit elektrik devresinde pilin görevi devreye enerji sağlamaktır. Sizce devrede bir pil ve bir
ampul kullanıldığında mı yoksa bir pil, üç ampul kullanıldığında mı ampul ya da ampuller daha
parlak ışık verir?
“Hangi Devrede Bulunan Ampulün Parlaklığı Fazla?” etkinliğinde pil sayısını sabit tutup am-
pul sayısını değiştirdiniz. Sizin yaptığınız etkinlikteki gibi bir çalışmada sabit tutulan değişken-
lere kontrol edilen değişken adı verilir. Böylece yaptığınız etkinlikteki pil sayısı kontrol edilen
Kullanılacak Malzemeler
Pil, pil yatağı, ampul (özdeş, 3 adet), duy (3 adet) anahtar, bağlantı kablosu.
Etkinlik Basamakları
● Aşağıdaki resimlerde yer alan devreleri sırayla kurunuz.
● Devreleri çalıştırdıktan sonra her bir devredeki ampul sayısına göre ampullerin par-
laklığının nasıl değiştiğini gözlemleyiniz.
● Gözlemlerinizi defterinize not ediniz.
Sorular
● Şekil I, II ve III’te hangi devre elemanının sayısını değiştirdiniz?
● Şekil I, II ve III’te hangi devre elemanının sayısını sabit tuttunuz?
● Şekil I, II ve III’teki devrelerin hangisinde ampuller daha fazla ışık verdi?
Hangi Devrede Bulunan Ampulün Parlaklığı Fazla?
Şekil I Şekil II Şekil III
5. 147
değişkendir. Etkinliğinizde ampul sayısını artırıp ampullerin parlak-
lığını gözlemlemiştiniz. Ampul sayısı değiştirilen bir değişken oldu-
ğu için bağımsız değişken adını alır. Etkinlikte de gözlemlediğiniz
gibi bağımsız bir değişkene bağlı olarak değişimi incelenen değiş-
ken ise bağımlı değişken olarak adlandırılır. Sizin etkinliğinizde
ampul parlaklığının ampul sayısına bağlı olarak değişimi gözlendi.
Yani bağımlı değişkeniniz ampul parlaklığı oldu. Tüm bunları aşa-
ğıda verilen tablodaki gibi gösterebilirsiniz.
Etkinlikte ampul sayısının ampul parlaklığını etkilediğini göz-
lemlediniz. Ampul sayısı arttıkça pilin sağladığı enerji, ampuller ta-
rafından paylaşıldığı için devredeki ampuller daha az ışık vermeye
başladı.
Peki pil sayısını değiştirdiğimizde ampul parlaklığı nasıl etkilenir?
Yandaki devrelerde anahtarı kapattığınızda hangi devredeki ampulün daha parlak ışık ver-
diğini söyleyebilir misiniz?
Aşağıdaki etkinliği yaparak bu soruya cevap arayalım.
Kontrol edilen
değişken
Bağımlı
değişken
Bağımsız
değişken
Pil sayısı Ampul parlaklığı Ampul sayısı
Kullanılacak Malzemeler
Ampul, pil (özdeş, 3 adet), duy, pil yatağı (3 adet), anahtar, bağlantı kablosu (5 adet)
Etkinlik Basamakları
● Aşağıdaki resimlerde yer alan devreleri sırayla kurunuz.
● Devreleri çalıştırdıktan sonra her bir devredeki pil sayısına göre ampulün parlaklı-
ğının nasıl değiştiğini gözlemleyiniz. Gözlemlerinizi defterinize not ediniz.
Sorular
● Şekil I, II ve III’te hangi devre elemanının sayısını değiştirdiniz?
● Şekil I, II ve III’te hangi devre elemanının sayısını sabit tuttunuz?
● Şekil I, II ve III’teki devrelerin hangisinde ampul daha fazla ışık verdi?
Pilleri Artıralım
Şekil I Şekil II Şekil III
6. 148
“Hangi Devrede Bulunan Ampulün Parlaklığı Fazla?” etkinliğinde 1 pilin sağladığı enerjiyi,
ampuller paylaştığında ampulün parlaklığının azaldığını gözlemlemiştiniz. “Pilleri Artıralım” et-
kinliğinde ise pil sayısını artırma ile pillerin devreye sağladığı elektrik enerjisini artırmış oldu-
nuz. Pil sayısı artmasına karşın devredeki ampul sayısı değişmediği için ampul daha parlak
ışık verdi.
Yaptığınız etkinlikte ampul sayı-
sını değiştirmediniz. Sayısını sabit
tuttuğunuz değişkene kontrol edi-
len değişken denildiğini hatırlayı-
nız.
Bağımlı değişken ise pil sayısına göre değişi-
mini gözlemlediğiniz ampul parlaklığı oldu.
Yaptığınız etkinlikte pil sayısını
isteğinize göre değiştirdiniz. Bu
nedenle bağımsız değişkeniniz pil
sayısı oldu.
Model Oluşturalım
Konu
Ampul parlaklığını anahtar ile kontrol edebileceğimiz bir devre oluşturmak
Neler Kullanacağız?
Özdeş 2 adet ampul, özdeş 2 adet anahtar, özdeş 2 adet pil, pil yatağı, bağlantı kab-
loları
Nasıl Yapabiliriz?
● Ampul parlaklığını hangi değişkenlerin nasıl etkilediğini belirleyelim.
● Malzemelerimizin tümünü kullanarak istediğimiz zaman ampul parlaklığını anahtar
ile kontrol edebileceğimiz bir devre modeli tasarlayalım.
● Tasarladığımız devrenin şeklini defterimize veya çizgisiz bir kâğıda çizelim.
● Çizimini yaptığımız devreyi kuralım. Devremizin çalışıp çalışmadığını kontrol edelim.
● Devremiz çalışmıyorsa nedenini belirleyelim.
● Hatamızı gidererek çalışmamızı tekrarlayalım.
● Modelimizi sınıf arkadaşlarımızla paylaşalım.
7. 149
NELER ÖĞRENDİK?
Her
zaman
Bazen
Hiçbir
zaman
Basit elektrik devresinin hangi devre elemanların-
dan oluştuğunu biliyorum.
Basit elektrik devresinde ampul parlaklığını etkile-
yen değişkenlerin neler olduğunu biliyorum.
Aşağıdaki tablo kendinizi değerlendirmeniz için düzenlenmiştir. Tabloyu inceleyiniz. “Her
zaman”, “Bazen”, “Hiçbir zaman” seçeneklerinden kendiniz için uygun olanı işaretleyiniz. “Ba-
zen” ve “Hiçbir zaman” seçeneklerini işaretlediğiniz durumlarda, ilgili konuları tekrar etmeniz
gerektiğini sakın unutmayınız.
KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM
A. Aşağıda birbiri ile bağlantılı doğru (D) veya yanlış (Y) bilgiler tanılayıcı dallanmış ağaç
tekniğinde bir çalışma olarak düzenlenmiştir. Her bir doğru veya yanlış karar bir sonraki
maddeyi etkileyecektir. Buna göre verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar
vererek kaç numaralı çıkışa ulaşabilirsiniz?
D
Y
1
2
D
Y
3
4
D
Y
5
6
D
7
8
Pil, ampul, anah-
tar ve bağlantı kablo-
sundan oluşan devre
basit elektrik devre-
sidir.
Bir etkinlikte sa-
bit tutulan değişken
kontrol edilen değiş-
kendir.
Bir etkinlikte sa-
yısını değiştirdiğimiz
değişken bağımsız
değişkendir.
Bir devrede pil sa-
yısı artırılırsa ampul
parlaklığı azalır.
Bir devrede am-
pul sayısı artırılırsa
ampullerin parlaklı-
ğı azalır.
Bir devrede am-
pul parlaklığı değiş-
tirilebilir.
Pil olmadan da
devredeki ampul
ışık verebilir.
D
D
D
Y
Y
Y
Y
1
2
4
5
6
7
3
8. 150
Anahtar Kavramlar
Sembol Şema
Bu bölümü tamamladığınızda;
● Neden sembollerin kullanıldığını kavrayacak,
● Basit elektrik devresini sembollerle gösterebilecek,
● Bir elektrik devresi şeması çizip bu devreyi çalıştırabileceksiniz.
BÖLÜM B
SEMBOLLERLE GÖSTERELİM
Sembolleri neden kullanırız?
BÖLÜM B
SEMBOLLERLE GÖSTERELİM
9. 151
Devre Elemanlarının Sembolleri
Trafik lambasında kırmızının "dur", sarının "hazır-
lan", yeşilin "geç" anlamına geldiğini hepiniz biliyorsu-
nuz. Bu renkler dünyanın bütün ülkelerinde aynı an-
lama gelir. Trafik ışıklarının ve işaretlerinin anlamları
her ülkede farklı olsaydı neler olabilirdi hiç düşündü-
nüz mü?
Günlük yaşamınızda karşılaştığınız pek çok sem-
bolün uluslararası iletişimi kolaylaştırdığını biliyor
muydunuz? Aşağıdaki sembolleri birçok giysinizin
içindeki etiketlerde görmüş olabilirsiniz. Bu sembol-
ler o giysinin temizliği ile ilgili dikkat edilmesi gereken
noktaları ifade eder. Ülkemizde alışveriş yapan birisi,
hiç Türkçe bilmese bile satın aldığı giysiyi kaç derece
selsiyus sıcaklıkta yıkaması gerektiğine bu sembolle-
re bakarak karar verebilir.
Bir elektrik devresini oluşturan elemanları da yukarıdaki örneklerde olduğu gibi sembollerle
gösterebiliriz.
Elektrik devre elemanlarını sembollerle göstermenin sağlayacağı yararların neler ol-
duğunu arkadaşlarınızla tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defterinize not ediniz.
Tartışalım
Yıkama Elde Yıkama Hassas Yıkama Yıkanmaz
30
30 Dereceye Kadar
Yıkanabilir
50
50 Dereceye Kadar
Yıkanabilir
70
70 Dereceye Kadar
Yıkanabilir
90
90 Dereceye Kadar
Yıkanabilir
10. 152
Yukarıdaki devrelerin her ikisi de basit elektrik devresidir. Aynı devre elemanları kullanılarak
oluşturulan bu devrelerde devre elemanları farklı şekillerde gösterildiği için birbirinden farklı
olduklarını düşünmüş olabilirsiniz. Sizin yanılgınız gibi başka insanların da yanılmamaları için
devre elemanlarının gösteriminde aşağıdaki semboller kullanılır.
Yukarıdaki tabloda yer alan sembolleri kullanarak “Hangi Devrede Bulunan Ampulün
Parlaklığı Fazla?” ve “Pilleri Artıralım” etkinliklerde kurduğunuz devrelerin şemalarını
defterinize çiziniz.
Evde Yapalım
Devre elemanı Fotoğrafı Sembolü
Anahtar
Bağlantı kablosu
Ampul
Pil
Açık Kapalı
11. 153
Yandaki çizim pil, anahtar, ampul ve bağlan-
tı kablolarından oluşan basit elektrik devresini
göstermektedir.
Aşağıda gösterilen Şekil I'de aynı devre iki
ampul kullanılarak, Şekil II'de ise iki pil kulla-
nılarak çizilmiştir. Verilen devreleri inceleyiniz.
"Evde yapalım" bölümünde çizdiğiniz devreleri
tekrar kontrol ediniz. Hatalarınız varsa düzelti-
niz.
Şimdi, aşağıdaki etkinliği yaparak size şematik çizimleri verilen devreleri kurup çalıştırmayı
deneyiniz.
Şekil I Şekil II
Kullanılacak Malzemeler
Pil (özdeş, 4 adet), ampul (özdeş, 4 adet), duy (4 adet) anahtar, bağlantı kablosu
(9 adet)
Etkinlik Basamakları
● Aşağıda şematik çizimleri verilen devreleri kurarak, çalışıp çalışmadıklarını kontrol
ediniz.
Devrelerle Oynayalım
1 2
12. 154
Sorular
● Kurduğunuz devrelerden hangileri çalıştı, hangileri çalışmadı?
● Çalışmayan devreleri çalışır hâle getirebilir misiniz? Nasıl?
3 4
5 6
Basit elektrik devresinin kablo bağlantıları sağlam, piller doğru bağlanmış ve anahtar kapalı
olduğu durumlarda çalıştığını biliyorsunuz. Etkinliğinizdeki 3 numaralı devre, anahtar açık ol-
duğu için 4 ve 6 numaralı devrelerde pil bağlantıları doğru yapılmadığı için çalışmaz.
Bu devrelerin çalışır hâle gelebilmesi için hataların giderilmesi gerekir. Bu hataların nasıl
giderilebileceğini defterinize yazınız.
Meslekleri Tanıyalım
Elektrik Mühendisliği
Elektrik devrelerini kurmak, çalıştırmak hoşunuza gidiyor mu? Gelecekte bunlarla ilgili bir
mesleğiniz olsun ister miydiniz? Elektrik mühendisliği elektrik enerjisinin üretim-iletim ve dağıtım
sistemleri elektrik makineleri, bunların tasarım ve projelendirilmesi, kontrolü, ekonomisi ve yöne-
tilmesi ile ilgili bilimsel ve teknolojik konuları kapsayan bir mühendislik dalıdır.
www.elk.itu.edu.tr.
(Kısaltılarak verilmiştir)
13. 155
Her
zaman
Bazen
Hiçbir
zaman
Devre elemanlarının neden sembollerle gösterildi-
ğini biliyorum.
Devre elemanlarının sembollerini tanıyorum.
Sembollerle gösterilmiş bir devreyi kurup çalıştı-
rabilirim.
NELER ÖĞRENDİK?
A. Aşağıdaki devre elemanları ile sembollerini eşleştiriniz.
Aşağıdaki tablo kendinizi değerlendirmeniz için düzenlenmiştir. Tabloyu inceleyiniz. “Her
zaman”, “Bazen”, “Hiçbir zaman” seçeneklerinden kendiniz için uygun olanı işaretleyiniz. “Ba-
zen” ve “Hiçbir zaman” seçeneklerini işaretlediğiniz durumlarda, ilgili konuları tekrar etmeniz
gerektiğini sakın unutmayınız.
KENDİMİZİ DEĞERLENDİRELİM
14. 156
sembol sabit pil artırmak azaltmak
C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.
B. Aşağıdaki ifadelerin başında yer alan yay ayracın içine, doğru olduğunu düşündüğünüz
ifade için "D", Yanlış olduğunu düşündüğünüz ifade için "Y" harfini yazınız. Yanlış olduğunu
düşündüğünüz ifadenin doğrusunu defterinize yazınız.
A. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri verilen sözcük veya sözcük gruplarından uygun olan-
larını kullanarak tamamlayınız.
1. Yandaki elektrik devresinde numaralar ile ilgili hangi
adlandırma yanlıştır?
A. 1 → Ampul
B. 2 → Anahtar
C. 3 → Duy
D. 4 → Bağlantı kablosu 2
4
3
1
2. Pil, ampul, anahtar ve bağlantı kablolarından oluşan bir elektrik devresine ikinci
bir pil eklendiğinde ampul parlaklığı nasıl değişir?
A. Artar.
B. Azalır.
C. Değişmez.
D. Önce artar sonra değişmez.
1. Bir devrede ............ devreye enerji sağlayan devre elemanıdır.
2. Ampul parlaklığını .................... için pil sayısını artırmak gerekir.
3. Pil sayısı ................ tutulup ampul sayısı artırılırsa ampullerin parlak-
lığı azalır.
4. Basit elektrik devresini oluşturan devre elemanları ..................... gösteri-
lebilir.
(...) 1. Duy ve pil yatağı basit elektrik devresi elemanlarıdır.
(...) 2. Bir devrede pil olmazsa ampul ışık vermez.
(...) 3. Anahtar, devrenin açılıp kapanmasını sağlayan devre elemanıdır.
(...) 4. Bir devrede pil sayısı artarsa ampul parlaklığı azalır.
(...) 5. Bir devrede ampul sayısının artması parlaklığı etkilemez.
(...) 6. Devre elemanları şematik çizimlerde sembolle gösterilir.
6. ÜNİTE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI
15. 157
3. Yandaki elektrik devresinde ampullerden biri çıkartılır-
sa kalan ampulün parlaklığı nasıl değişir?
A. Önce artar sonra azalır.
B. Önce azalır sonra değişmez.
C. Değişmez.
D. Artar.
8. Yanda verilen sembol hangi devre elemanına aittir?
A. Pil
B. Ampul
C. Bağlantı kablosu
D. Anahtar
5. Basit elektrik devresinde ampul sayısı sabit tutulup pil sayısı artırılıyorsa pil sayısı ........
.............................. değişkendir.
Yukarıdaki cümlede noktalı yere hangi sözcük gelmelidir?
A. Bağımlı B. Bağımsız
C. Kontrol edilen D. Sabit
4. I. Ampullerin birini çıkarmak
II. Devreye pil eklemek
III. Devredeki pillerden birini çıkarmak
Yandaki elektrik devresinde ampul parlaklığını artırmak
için yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri yapılabilir?
A. Yalnız I B. Yalnız II
C. Yalnız III D. I ve II
6. Aşağıda verilen devrelerin hangisinde ampul ışık verir?
A. B. C. D.
7. Aşağıdaki devrelerin hangisinde ampul veya ampuller en parlak ışık verir?
A. B. C. D.
16. 158
DÜŞÜNELİM – EĞLENELİM
Aşağıda basit elektrik devresi elemanlarının sembolleri ile resimlerini birleştiren yollar
karışmış. Renkli kalemlerle her bir devre elemanını resmi ile birleştiriniz.
