Tefekkür Dersleri adlı seminer dizisinin Eserden Esmaya başlıklı bölümlerinden üçüncüsüne ait sunum. Ayrıntı için bkz. yazarumit.com

1. Eserden Esmâya
Ümit Şimşek
RİSALE-İ NUR İLE TEFEKKÜR DERSLERİ: 3

2. 1.
Bölümün
özeti
• 1. Tevhid-i hakikî her şeyi ve her hadiseyi eser olarak
gösterir.
• 2. Eser bizi Esmâya ulaştırır.
• 3. Her bir eserde birçok Esmânın tecellisi bir arada
okunur.
• 4. Her bir isim aynı anda pek çok eserde tesirini
gösterir.
• 5. Esmâ-i Hüsnâ aynı zamanda kâinattaki bütün
güzelliklerin de kaynağıdır.
• 6. Her bir fiil-i icadî, küllî bir kanun-u hallâkıyetin
ucudur.
• 7. Her eser bütün âsârı, her fiil-i icadî bütün ef’âli, her
isim bütün Esmâyı kendi Müsemmâsına isnad eder.
• 8. Her bir şey, doğrudan doğruya bir burhan-ı
vahdâniyettir ve marifet-i İlâhiyenin bir penceresidir.

3. Alîm ismi
görülmezse
24. Söz | 1. Dal
• Madem perdelerin birbirine temâşâ eder
pencereleri var.
• Ve isimler birbiri içinde görünüyor.
• Ve şuûnât birbirine bakar.
• Ve temessülât birbiri içine girer. Ve ünvanlar
birbirini ihsas eder.
• Ve zuhurat birbirine benzer.
• Ve tasarrufat birbirine yardım edip itmam
eder.
• Ve rububiyetin mütenevvi terbiyeleri birbirine
imdat edip muavenet eder. . . .

4. Alîm ismi
görülmezse
24. Söz | 1. Dal
• . . . Elbette gerektir ki, Cenâb-ı Hakkı bir isim,
bir unvanla, bir rububiyetle, ve hâkezâ, tanısa,
başka ünvanları, rububiyetleri, şe’nleri içinde
inkâr etmesin. Belki, her bir ismin cilvesinden
sair esmâya intikal etmezse zarar eder.
Meselâ, Kadîr ve Hâlık isminin eserini görse,
Alîm ismini görmezse, gaflet ve tabiat
dalâletine düşebilir.

5. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• Diğer İlâhî sıfatlardan çok daha fazla yer alır:
• Çekim ve müştaklarıyla beraber
900’den fazla.

6. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• Gaybın anahtarları Onun katındadır; başkası
onu bilemez. Karada ve denizde olanı da O
bilir. Onun bilgisi olmadan ne bir yaprak
düşer, ne de yerin karanlıklarında bir tane
saklı kalır. Yaş ve kuru ne varsa, hepsi apaçık
bir kitaptadır.
• En’âm, 6:59
• O, kullarının geleceğini de bilir, geçmişini de.
Kulları ise, Onun ilminden, ancak Onun
dilediği kadarını kavrayabilirler.
• Bakara, 2:255

7. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• Allah her dişinin ne yüklendiğini, rahimlerin
neyi eksiltip neyi arttırdığını bilir. Onun
katında herşey belirli bir miktar iledir.
• Ra’d, 13:8
• Oğlum, yaptığın iş bir hardal tanesi kadar olup
da bir kaya içinde yahut göklerde veya yerde
gizlenecek olsa, Allah onu meydana çıkarır.
Çünkü Allah’ın bilgisi herşeyin bütün
inceliklerini kapsar ve O herşeyden
haberdardır.
• Lokman, 31:16

8. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• Allah göklerin ve yerin gaybını bilir. O,
gönüllerde saklı olanı da bilendir.
• Fâtır, 35:38
• Onlar işlediklerini halktan gizleseler de
Allah’tan saklayamazlar. Çünkü onlar Allah’ın
asla hoşlanmadığı iftiraları sinsice kurup
dururken Allah onların yanındaydı ve onların
bütün yaptıklarını kuşatmış bulunuyordu.
• Nisâ, 4:108

9. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• Sen hangi işte olsan, o işe dair Kur’ân’dan ne
okuyacak olsan, yahut siz ne iş yapsanız, siz
ona dalıp gittiğinizde Biz size şahidizdir. Ne
yerde, ne de gökte, zerre ağırlığınca birşey
bile Rabbinden gizli kalmaz. Bundan küçük
olsun, büyük olsun, ne varsa hepsi apaçık bir
kitapta yazılmıştır.
• Yunus, 10:61

10. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• İlim kökünden türeyen isimler
• Alîm: 153 yerde (50 yerde tek başına, diğerleri
başka Esmâ ile)
• Diğerleri: A’lem, Âlim, Allâmu’l-ğuyûb
• Alîm ismiyle beraber geçen Esmâ
• Hakîm | Semî’ | Habîr | Azîz | Kadîr | Hallâk |
Fettâh | Halîm | Şâkir | Vâsi’

11. Kur’ân’da
İLİM
sıfatı
• İlim sıfatıyla alâkalı olan diğer Esmâ ile
(Hakîm, Habîr, Semi’): Mekke-Medine
dönemlerinde
• Celâl sıfatlarıyla beraber (Azîz, Kadîr, Fettâh,
Hallâk): Mekke dönemi
• Cemal sıfatlarıyla beraber (Halîm, Şâkir, Vâsi’):
Medine dönemi

12. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• “Kadîr ve Hâlık isminin eserini görse, Alîm
ismini görmezse, gaflet ve tabiat dalâletine
düşebilir.”
• Ehl-i Kitabın ulûhiyet tasavvurunda bu
gerçeğin çok açık sonuçları görülür.
• Kur’an’dan önceki semavî kitaplarda yapılan
tahrifatın en tahripkâr kısmı, İlâhî sıfatlar
üzerinde cereyan etmiştir.
• Bilhassa ilim, irade ve kudret sıfatlarında bu
tahrifat yoğunlaşır.

13. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• Sonuç: insandan biraz daha kuvvetlice, ama
herşeyi bilemeyen, herşeyden haberdar
olamayan, birçok şey kendisinden
saklanabilen, yarattıklarının yaptıklarına
hakim olamayan, pek çok şeye gücü
yetmeyen, insandan biraz daha kuvvetlice bir
varlık tasvir olunmuş, adına “Tanrı” denmiştir.

14. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• Ehl-i Kitabın ilâhiyatında sahih bir “ilim” sıfatı
mevcut olmadığı için, ellerindeki malzeme ile
Allah hakkında doğru bir tasavvur ve inanca
ulaşmaları mümkün olmamıştır /
olmamaktadır / olmayacaktır.
• Aynı kültürün mahsulü olan Batı medeniyeti
ve o medeniyetin mahsulü olan bugünkü
bilim anlayışı ise bu işi daha da ileri götürmüş
ve mükevvenatın ortaya çıkışı ile “ilim” sıfatı
arasındaki bağlantıyı tamamen inkâr etmiştir.

15. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• Bir kapı menteşesinin bir usta elinden çıktığını
söyleyebiliriz. Ama ondan çok daha harikulâde
bir yapıya sahip olan istiridye mafsalı için aynı
şeyi söyleyemeyiz.
• Charles Darwin
• Siz itinalı ve ayrıntılı elektronik aletlerle
donatılmış, pırıl pırıl bir jet uçağını inceliyorken,
birisi size, bu makinenin yeraltındaki aluminyum,
demir ve petrolün kendiliğinden meydana çıkarak
bir araya gelmesiyle teşekkül ettiğini söylese
kolay kolay inanmazsınız. Halbuki ondan çok
daha fazla kompleks makineler olan canlı
vücutları aynen böyle bir işlemin sonucudur.
Sadece kimyevî malzemeler değişiktir: karbon,
azot, su gibi.
• Nigel Calder, The Life Game

16. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• NETİCE:
• Eğer bilgisi sınırlı bir tanrı bu kâinatı yoktan
yaratabiliyorsa,
• hiçbir şey bilmeyen uydurma bir kavram,
elindeki hazır malzemeyle, bu dünya
üzerindeki canlıları yaratabilir.
• Bunlardan birincisine inanan zihinleri
ikincisine ikna etmek hiç zor değildir.
• Çünkü: “Kadîr ve Hâlık isminin eserini görse,
Alîm ismini görmezse, gaflet ve tabiat
dalâletine düşebilir.”

17. Kur’an’dan
önceki
kitaplarda
İLİM sıfatı
nasıl tahrif
edildi?
• Batı’nın bu arızası kendisine münhasır kalmadı,
İslâm âlemine de sirayet etti
• Bugün biz kâinatı Kur’an’dan değil, Batı’dan
öğreniyoruz
• Batı’dan aldıklarımız sadece bilgiden ibaret
kalmıyor
• Faili devre dışı bırakan isimlendirme, anlatım,
formülleştirme, ilh. yoluyla formatlanıyoruz /
failsiz bir kâinat modeli ve din-dünya ayırımı
bütün benliğimizi istilâ ediyor
• Dini hayatın belirli alanlarına hapsetmenin
sonucunu hayatın bütün alanlarında bozulma
şeklinde yaşıyoruz
• Risale-i Nur’un önemli bir özelliği: Sistemdeki
ârızanın yerini belirleme.

18. Bir
Rububiyet
tasviri
• Birbirini takip eden şu paragraflarda,
rububiyet-i İlâhiyenin malikiyet, kudret,
rahmet ve hikmet kavramlarıyla açıklanışını
görüyoruz.
• Bu kavramların her biri bir isme işaret
ediyor.
• Her isim, diğerlerinin icraatını tamamlıyor.
• Bunlardan birinin ihmal edilmesi halinde
konu anlaşılmıyor.

19. Bir
Rububiyet
tasviri
• ُ‫ه‬َ‫ل‬ َ‫يك‬ ِ‫َر‬‫ش‬ َ‫ال‬Yani, nasıl ki ulûhiyetinde ve saltanatında
şeriki yoktur; Allah bir olur, müteaddit olamaz. Öyle
de, rububiyetinde ve icraatında ve icâdâtında dahi
şeriki yoktur.
• Bazan olur ki, sultan bir olur, saltanatında şeriki
olmaz; fakat icraatında, onun memurları onun
şeriki sayılırlar ve onun huzuruna herkesin
girmesine mâni olurlar, "Bize de müracaat et"
derler.
• Fakat Ezel-Ebed Sultanı olan Cenâb-ı Hak,
saltanatında şeriki olmadığı gibi, icraat-ı
rububiyetinde dahi muinlere, şeriklere muhtaç
değildir.
• Emir ve iradesi, havl ve kuvveti olmazsa, hiçbir şey
hiçbir şeye müdahale edemez. Doğrudan doğruya
herkes Ona müracaat edebilir. Şeriki ve muini
olmadığından, o müracaatçı adama "Yasaktır, Onun
huzuruna giremezsin" denilmez.

20. Bir
RUBUBİYET
tasviri:
MALİKİYET
KUDRET
RAHMET
• İşte, şu kelime ruh-u beşer için şöyle bir
müjde verir ki:
• İmanı elde eden ruh-u beşer, mânisiz,
müdahalesiz, hâilsiz, mümanaatsız, her
halinde, her arzusunda, her anda, her yerde o
ezel ve ebed ve hazâin-i rahmet maliki ve
defâin-i saadet sahibi olan Cemîl-i Zülcelâl,
Kadîr-i Zülkemâlin huzuruna girip hâcâtını arz
edebilir. Ve rahmetini bulup kudretine istinad
ederek kemâl-i ferah ve süruru kazanabilir.

21. MÂLİK
KADÎR
RAHÎM
• ُ‫ك‬ْ‫ل‬ُ‫م‬ْ‫ال‬ ُ‫ه‬َ‫ل‬ Yani, mülk umumen Onundur. Sen,
hem Onun mülküsün, hem memlûküsün,
hem mülkünde çalışıyorsun. Şu kelime, şöyle
şifalı bir müjde veriyor ve diyor:
• Ey insan! Sen kendini, kendine malik sayma.
Çünkü sen kendini idare edemezsin. O yük
ağırdır; kendi başına muhafaza edemezsin,
belâlardan sakınıp levazımatını yerine
getiremezsin. Öyleyse, beyhude ıztıraba
düşüp azap çekme.
• Mülk başkasınındır. O Malik hem Kadîrdir,
hem Rahîmdir. Kudretine istinad et;
rahmetini itham etme. Kederi bırak, keyfini
çek. Zahmeti at, safâyı bul.

22. KADÎR
RAHÎM
HAKÎM
20. Mektup
• Hem der ki:
• Mânen sevdiğin ve alâkadar olduğun ve
perişaniyetinden müteessir olduğun ve ıslah
edemediğin şu kâinat, bir Kadîr-i Rahîmin
mülküdür.
• Mülkü sahibine teslim et. Ona bırak; cefâsını
değil, safâsını çek.
• O hem Hakîmdir, hem Rahîmdir. Mülkünde
istediği gibi tasarruf eder, çevirir.
• Dehşet aldığın zaman, İbrahim Hakkı gibi
"Mevlâ görelim neyler / Neylerse güzel eyler"
de, pencerelerden seyret, içlerine girme.

23. RUBUBİYET
ADALET
HİKMET
RAHMET
Kastamonu
Lâhikası
84. Mektup
• Ben tahmin ediyorum ki, bütün küre-i arzın bu
yangınında ve fırtınalarında selâmet-i kalbini ve
istirahat-ı ruhunu muhafaza eden ve kurtaran yalnız
hakikî ehl-i iman ve ehl-i tevekkül ve rızadır.
Bunların içinde de en ziyade kendini kurtaranlar,
Risale-i Nur'un dairesine sadakatle girenlerdir.
• Çünkü bunlar, Risale-i Nur'dan aldıkları iman-ı
tahkikî derslerinin nuruyla ve gözüyle, herşeyde
rahmet-i İlâhiyenin izini, özünü, yüzünü görüp
herşeyde kemâl-i hikmetini, cemâl-i adaletini
müşahede ettiklerinden, kemâl-i teslimiyet ve
rızayla, rububiyet-i İlâhiyenin icraatından olan
musibetlere karşı teslimiyetle, gülerek karşılıyorlar,
rıza gösteriyorlar. Ve merhamet-i İlâhiyeden daha
ileri şefkatlerini sürmüyorlar ki, elem ve azap
çeksinler.

24. Burada en ziyade
ihmal edilen:
Rububiyet
Hikmet
1. Emirdağ Lâhikası
30. Mektup
• Beşerin zararlı, şerli, ârızî hadiselerine bu kadar
merak ve zevkle bağlanmak;
• (1) dünyada ebedî kalmak
• (2) ve o hadiseler daimî olmak
• (3) ve herkese o hadiseden bir menfaat veya zarar
gelmek
• (4) ve o hadiseye sebebiyet verenlerin hakikî fail ve
mûcid olmak şartıyla olabilir.
• Halbuki, havanın fırtınaları gibi geçici hallerdir.
Sebebiyet verenlerin tesirleri pek cüz'î... Ondaki
zarar ve menfaati, o vaziyet şarktan, Bahr-i Muhitten
sana göndermez. Senden sana daha yakın ve senin
kalbin Onun tasarrufunda ve senin cismin Onun
tedbir ve icadında olan bir Zât-ı Akdesin rububiyetini
ve hikmetini nazara almayıp, tâ dünyanın
nihayetinden zarar ve menfaati beklemek ne derece
divanelik olduğu tarif edilmez.

25. İlk bakışta âyetin
konusuyla ilgisi
hatıra gelmeyen iki
isim:
HALÎM ve
GAFÛR
Biraz yakından
bakınca, bizi derin
bir muhasebeye
sevk etmesi
gereken bir
gerçekle karşı
karşıya kalıyoruz.
• Yedi gök, yer ve bunlarda olan kim varsa,
hepsi Allah’ı tesbih eder. Hiçbir şey yoktur ki
Onu hamd ile tesbih etmesin. Lâkin siz
onların tesbihini anlamıyorsunuz. Muhakkak
ki O Halîm ve Gafûrdur. (İsrâ, 17:44).
• . . . Nasıl ki semâ güneşler, yıldızlar denilen
nurefşan kelimâtıyla, hikmet ve intizamıyla
Onu takdis ediyor, vahdetine şehadet ediyor;
ve cevv-i hava dahi bulutların sesiyle, berk ve
raad ve katrelerin kelimâtıyla Onu tesbih ve
takdis ve vahdâniyetine şehadet eder. . . .

26. İlk bakışta âyetin
konusuyla ilgisi
hatıra gelmeyen
iki isim:
HALÎM ve
GAFÛR
Biraz yakından
bakınca, bizi derin bir
muhasebeye sevk
etmesi gereken bir
gerçekle karşı karşıya
kalıyoruz.
• . . . Öyle de, zemin, hayvânat ve nebâtat ve
mevcudat denilen hayattar kelimâtıyla Hâlık-ı
Zülcelâlini tesbih ve tevhid etmekle beraber;
herbir ağacı, yaprak ve çiçek ve meyvelerin
kelimâtıyla yine tesbih edip birliğine şehadet
eder.
• Öyle de, en küçük mahlûk, en cüz'î bir masnu,
küçüklüğü ve cüz'iyetiyle beraber, taşıdığı
nakışlar ve keyfiyetler işaretiyle pek çok
esmâ-i külliyeyi göstermekle Müsemmâ-yı
Zülcelâli tesbih edip vahdâniyetine şehadet
eder. . . .

27. HALÎM ismi hikmet-i
imhali gösteriyor.
GAFÛR ismi mânâyı
tamamlıyor:
İsyanınız ne kadar
büyük olursa olsun
ümidinizi kesmeyin.
O bütün günahları
bağışlar. Size
tanınmış olan
mühletten
faydalanarak
hatânızdan dönün ve
kendinizi affettirin.
• . . . İşte, bütün kâinat birden, bir lisanla, müttefikan
Hâlık-ı Zülcelâlini tesbih edip vahdâniyetine şehadet
ederek kendilerine göre muvazzaf oldukları vazife-i
ubûdiyeti kemâl-i itaatle yerine getirdikleri halde, şu
kâinatın hülâsası ve neticesi ve nazdar bir halifesi ve
nazenin bir meyvesi olan insan, bütün bunların
aksine, zıddına olarak ettikleri küfür ve şirkin ne
kadar çirkin düşüp ne derece cezaya şayeste
olduğunu ifade edip bütün bütün ye'se düşürmemek
için, hem şunun gibi nihayetsiz bir cinayete, hadsiz
çirkin bir isyana Kahhâr-ı Zülcelâl nasıl meydan verip
kâinatı başlarına harap etmediğinin hikmetini
göstermek için ‫ا‬ً‫ور‬ُ‫ف‬َ‫غ‬ ‫ا‬ً‫م‬‫ي‬ِ‫ل‬َ‫ح‬ َ‫ان‬َ‫ك‬ ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫ا‬der. O hâtime ile
hikmet-i imhâli gösterip bir rica kapısı açık bırakır.

28. Üstadın bu
tevcihini Fâtır
sûresinin âyeti
de doğruluyor.
Zaten bu iki isim
sadece bu iki
âyette bir arada
yer almıştır.
• Yedi gök, yer ve bunlarda olan kim varsa,
hepsi Allah’ı tesbih eder. Hiçbir şey yoktur ki
Onu hamd ile tesbih etmesin. Lâkin siz
onların tesbihini anlamıyorsunuz.
Şüphesiz, O Halîm ve Gafûrdur.
• İsrâ, 17:44
• Gökleri ve yeri yok olmaktan alıkoyan
Allah’tır. Eğer onlar yok olup gidecek olsa,
onları tutabilecek başka birisi yoktur.
Şüphesiz, O Halîm ve Gafûrdur.
• Fâtır, 35:41