Ekrem ÇAKMAK, Risk Değerlendirmesi - Temel Sunumu - ÇASGEM

1. Ekrem ÇAKMAK
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzman Yardımcısı
HOŞGELDİNİZ!

2. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Eğitim Ve Araştırma Merkezi
RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Ekrem ÇAKMAK
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Eğitim Uzman Yardımcısı
Makine Mühendisi
ekrem.cakmak@csgb.gov.tr
www.ekremcakmak.com
0555 838 3883

3. Tehlike? Zarar? Risk?
TEHLİKE (threat)
“Tehlike” potansiyel olarak zarara sebep
olabilecek durumdur. Bunlar, maddeler veya
makineler,
çalışma
metotları,
iş
organizasyonunun diğer konuları olabilir.
ZARAR (harm)
“Zarar” fiziksel yaralanma, ölüm, hastalık, mal
mülk ya da ekipman hasarı ve bunlardan
kaynaklanan her türlü kayıp olarak
tanımlanır.
RİSK (risk)
“Risk” meydana gelebilecek zararlı bir olayın
sonuçları ve oluşma olasılığının bileşkesidir.
“Risk” çok önemsiz bir olaydan (kağıt kesiği),
felaket düzeyinde bir kazaya kadar çok geniş
aralıkta tanımlanır.
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
3

4. Risk Değerlendirmesi
İşyerinde var olan ya da dışarıdan
gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi,
bu tehlikelerin riske dönüşmesine
yol açan faktörler ile tehlikelerden
kaynaklanan risklerin analiz edilerek
derecelendirilmesi ve kontrol
tedbirlerinin kararlaştırılması
amacıyla yapılması gerekli
çalışmalardır.
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
4

5. Örnek Kaza ve Sonrası!
Potansiyel Tehlike Kaynağı
Tehlike Belirtileri
Kaza Meydana Gelebilir
Toplumsal etkilenme,
Psikososyal etkilenme,
Sosyal İçerleme!
Etkileri Yayılabilir
Kazaların kronik etkileri;
• Can ve mal kayıpları
• Kamu Sağlığı sorumluluk alanı
• Geri dönüşü olmayan kalıcı hasar vb.
Etkileri yayılırken maruz kalınabilir!
Deneyimli personelle etkiler azaltılabilir;
• Acil Müdahale Planı
• Tahliye Planları
• Risk Değerlendirmesi
(İşveren sorumluluğu)

6. Risk Değerlendirmesi; Tehlike Kaynakları
4M Modeli
4 Büyük Tehlike Kaynağı
İnsan (Man) : Eğitim ve bilgi eksikliği, dalgınlık,
dikkatsizlik, ilgisizlik, düzensizlik, bedenen uyumsuzluk,
aile düzeni,
beslenme yetersizliği, ruhsal durum
(Psikososyal Faktörler)
Madde (Material) : Maddenin kimyasal ve fiziksel vb.
özellikleri
Ekipman (Machine) : Malzeme yorgunluğu, yeterli
koruyucu önlemlerin alınmaması, yetersiz kontrol ve
bakım, işe uygun makine kullanılmaması ya da
makinelerin yanlış kullanılması
Çevre (Media) : Sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü, toz v.b
6

7. Tehlikelerin Tanımlanması
Tehlikeler tanımlanırken işyerine ilişkin;
 İşyeri bina ve eklentileri,
 İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler,
 Üretim süreç ve teknikleri,
 İş ekipmanları,
 Kullanılan maddeler,
 Artık ve atıklarla ilgili işlemler,
 Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar,
 Çalışanların tecrübe ve düşünceleri,
 İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri,
 Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi
kayıtları,
 Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren
gruplar ile kadın çalışanların durumu,
 Yapılan ölçüm teknikleri ve ölçüm sonuçlarının doğruluğu …
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
7

8. Tehlikelerin Tanımlanması









İşyerinin teftiş sonuçları,
İş Kazası ve Meslek Hastalığı kayıtları,
Ramak kala olay kayıtları,
İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde
işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin
kayıtlar,
Malzeme güvenlik bilgi formları,
Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları,
Acil durum planları,
Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli
işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar, bilgiler toplanır.
Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları,
Benzer işyerlerinde meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek
hastalıkları da değerlendirilebilir.
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
8

9. Risk Değerlendirmesi
Risk Değerlendirmesi aşağıdaki sorulara cevap arar:
Tehlikeler nelerdir?
Ne yanlış gidebilir?
Bunun olasılığı nedir?
Olursa ne tür sonuçlar doğurabilir?
Riski nelerdir?
Bu riskler kabul edilebilir düzeyde midir?
Riskler nasıl azaltılabilir?
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
9

10. Risk Eğrisi: Olasılık - Şiddet
PROBABILITY OF OCCURRENCE
OLAYIN OLMA OLASILIĞI
A Noktası
 Şehir içi trafiği = Kaza yapma olasılığı sık ama
kaza etkisi küçük
 Şehirler arası yol = Kaza yapma olasılığı ara sıra,
kaza etkisi büyük
 Otoban = Kaza yapma olasılığı aşırı derecede az,
kaza etkisi çok büyük
B Noktası
C Noktası
OLAYIN ETKİLERİ VEYA ŞİDDETİ
CONSEQUENCES
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
10

11.  Olayın olma olasılığı
düşürülebilir mi?
 Olayın Etkisi veya Şiddeti
düşürülebilir mi?
PROBABILITY OF OCCURRENCE
OLAYIN OLMA OLASILIĞI
Risklerin Önceliklendirilmesi
OLAYIN ETKİLERİ VEYA ŞİDDETİ
CONSEQUENCES

12. Risklerin Ölçülmesi
5
5x2=10
5x3=15
5x4=20
5x5=25
4x1=4
4x2=8
4x3=12
4x4=16
4x5=20
3x1=3
3x2=6
3x3=9
3x4=12
3x5=15
2x1=2
2x2=4
2x3=6
2x4=8
2x5=10
1x1=1
PROBABILITY OF OCCURRENCE
OLAYIN OLMA OLASILIĞI
5x1=5
1x2=2
1x3=3
1x4=4
1x5=5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
OLAYIN ETKİLERİ VEYA ŞİDDETİ
CONSEQUENCES
Kabul Edilebilir Risk
Önlem Alınmalı
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
Kabul Edilemez!
12

13. Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi
Genel Çerçeve!
Kaza
Şiddetinin
Tahmini
Çalışma
Şartlar
Hayır
Risk in Belirlenmesi
Risk Kabul edilebilir
mi?
Kaza
Olabilirliğin
Tahmini
Evet
Uygulama
RİSK = Olayın etkisi veya Şiddeti X olayın olma Olasılığı
R=ŞxO
13

14. Risk Değerlendirmesi Tablosu
Risk Derecelendirme Skoru
No
1
Faaliyet Türü
Rulo saç malzemenin
taşınması, kesilmesi,
İstiflenmesi
Mevcut Tehlikeler
Oluşabilecek Riskler
Tehlikeli
Zarar, Hasar
Olayın
Riskin
veya
Meydana
Ağırlığı
Yaralanma
Gelme
(R = O x Ş)
Şiddeti
Olasılığı
Geçiş yolu üzerindeki saç Saç rulolara çarpma ve
rulolar çarpma ve
düşme, çalışanların zarar
düşmelere neden
görmesine neden olabilir Orta : 3
olabilir.
Orta : 3
Orta : 9
MEVCUT DURUM VE ALINMASI GEREKLİ ÖNLEMLER :
İşyerindeki saç hazırlama ünitesindeki koridorda saç rulolarının çok
miktarda bulunduğu ve geçiş yollarını kapattığı görülmüştür .
Forkliftle malzeme taşındığı ve çalışanların bulunduğu saç işleme
ünitesindeki saç rulolarının geçişi engellemeyecek, çarpma ve düşmelere
neden olmayacak şekilde düzenli bir şekilde istiflenmesi gerekir .
Sorumlu Birim / Kişi:
Son Tamamlanma Tarihi:
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
14

15. Risk Değerlendirmesinde
Dikkat Edilecek Hususlar

16. GÖZLEMLENEMEZ
•AŞILAR
TEHLİKEYE MARUZ KALANLAR
TARAFINDAN TANINMIYOR RİSKİN
ETKİSİ GEÇ, YENİ BİR RİSK,
BİLİMİN TANIMADIĞI RİSKLER
•POLİVİNİLKLORÜR
•DOĞUM KONTROL HAPLARI
•NİTRİTLER
•DNA TEKNOLOJİSİ
•AZAOTLU GÜBRELER
•ELEKTRİK ALANLAR
•ASPİRİN
•TEŞHİS RONTGENLERİ
•KURŞUN BOYALAR
•NÜKLEER REAKTÖR KAZALARI
•ASBESTLE YALITMA
•SAKARİN
•SU KLORLAMA
•ANTİBİYOTİKLER
•RADYOAKTİF ATIKLAR
•URANYUM MADENCİLİĞİ
•SU FLORLAMA
•KURŞUN(OTOMOBİLLER)
•AŞILAR
KORKUTUCU DEĞİL, DÜNYA
ÇAPINDA FELAKET YARATAN
SONUÇLARI YOK, ÖLDÜRÜCÜ
DEĞİL, YASALARA UYGUN,
GELECEK KUŞAKLAR İÇİN
RİSK AZ, RİSK KOLAYCA
AZALTILABİLİR, RİSK AZALIYOR,
GÖNÜLLÜ HİZMET
•ALKOLE BAĞLI KAZALAR
•UYDU ÇARPIŞMALARI
•KAYKAYLAR
•MOTORLU KIZAKLAR
•TRAMPENLER
•MOTORLU ÇİMBİÇERLER
•SİGARA ALIŞKANLIĞI
•BİSİKLETLER
•TRAKTÖRLER
•KAYAK YAPMAK
•ASANSÖRLER
•KÖMÜR YAKMANIN
ÇEVREYİ KİRLETMESİ
•CIVA
•NÜKLEER SİLAHLARDAN
RADYOAKTİF SERPİNTİ
•KAFEİN
KONTROL EDİLEBİLİR
•PESTİSİDLER
•OTOMOBİL KAZALARI
KONTROL EDİLEMEZ
KORKUTUCU, DÜNYA ÇAPINDA FELAKET
YARATICI, SONUÇLARI ÖLDÜRÜCÜ,
YASALARA UYGUN DEĞİL,GELECEK
KUŞAKLAR İÇİN ÇOK TEHLİKELİ,
KOLAYCA AZALTILAMAZ, RİSK ARTIYOR,
GÖNÜLLÜ HİZMET YOK
•KARBON MONOKSİT
(OTOMOBİLLER)
•OTOMOBİL YARIŞLARI
•SIVI DOĞAL GAZIN
DEPOLANMASI VE NAKLİ
•SİNİR GAZI KAZALARI
•BÜYÜK BARAJLAR
•DİNAMİT
•GÖKDELEN YANGINLARI
•NÜKLEER SİLAHLAR(SAVAŞ)
•SUALTI İNŞAATLARI
•YÜZME HAVUZLARI
•KÖMÜR MADENİ KAZALARI
•SANDAL GEZİNTİLERİ
•MOTOSİKLETLER
•HAVAİ FİŞEKLER
•TREN KAZALARI
•PARAŞÜT SPORU
GÖZLEMLENEBİLİR
TEHLİKEYE MARUZ KALANLAR
TARAFINDAN TANINIYOR, RİSKİN ETKİSİ
ANİ, RİSK ESKİ, BİLİMİN TANIDIĞI
RİSKLER
•HAVACILIK
•TİCARİ HAVACILIK
•YÜKSEK YAPILAR
•TABANCA
KAYNAK:SLOVIC-1987

17. Doğru Yönteminin Belirlenmesi ?
YÖNTEM
AÇIKLAMA
Teknik Eksenli
1. Enerji Analizi
İnsanlara zarar verebilecek enerjileri belirler.
2. Tehlike ve İşletilebilirlik
Çalışmaları
Ekipmanın planlanan tasarımındaki sapmaları belirler.
3. Hata Modu ve Etkileri Analizi
Bileşenlerdeki (veya modüllerdeki) hataları belirler
4. Hata Ağacı Analizi
Belli bir istenmeyen olaya neden olan mantıksal bağlantıları ve zinciri
analiz eder.
5. Olay Ağacı Analizi
Belli bir tehlikeli olayın sonuçlarını analiz eder.
İnsan Eksenli
6. Aksiyon Hata Yöntemi
Çalışma prosedürlerindeki tehlikeye neden olabilecek sapmalar
Sistem Eksenli
7. İş Güvenlik Analizi
Çalışma prosedürlerindeki tehlikelerin belirlenmesi
8. Sapma Analizi
Planlanmış veya normal üretim prosesinden sapmalar
9. Güvenlik Fonksiyon Analizi
Sistemin güvenlik fonksiyonları ve zayıf yönlerinin incelenmesi
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
17

18. 6331: İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlığı
* İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer
alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B)
sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği
uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır.
– İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş
sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı
olarak bildirir; bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren
tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Bakanlığın yetkili
birimine bildirir.
Yeterli Teknik Bilgi/Deneyim!
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
18

19. Çözümlerin Önceliklendirilmesi
Alınacak tedbirlerde öncelik sıralaması;
 BERTARAF ETMEK
Yapılan işi, görevi ya da aktiviteyi yapmamak ya da kullanılan
maddeleri, ekipmanları kullanmamak
 DEĞİŞTİRMEK
İkame etmek/modernleştirmek
 AZALTMAK
Kişileri/Kullanım Sayısını/Kullanılan Miktarı
 KONTROL ETMEK
Engel koymak/Çalışabilme İzni/Emniyetli Çalışma Teknikleri/
 Kişisel Koruyucular (en son önlem)
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
19

20. Çözümlerin Önceliklendirilmesi





1 KAYNAK: Kaynak Örtülmeli,
2 Taban döşemesi sesi emecek malzemeden yapılmalı
3 Duvarlarda ses emecek malzeme kullanılmalı
4 Titreşen parçaların dış yüzeyleri azaltılmalı
5 Kişisel Koruyucu Donanım kullanılmalı
20

21. Kabul Edilebilir Risk
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
21

22. Ramak kala olayların kaydı!
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
22

23. Önleme Yatırımları!
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
23

24. Risk Değerlendirmesi Faaliyet Planı
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
24

25. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi
« 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na
göre Tehlike sınıflarına göre en geç;
 Çok tehlikeli iş yerlerinde 2 yıl
 Tehlikeli iş yerlerinde 4 yıl
 Az tehlikeli iş yerlerinde 6 yıl da
bir risk değerlendirmeleri yenilenmelidir.»
denilmektedir. Ama yeterli midir?
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
25

26. Önlem yeterli mi?
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
26

27. Risk Değerlendirmesinin Yenilenmesi
Ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü
etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi
tamamen veya kısmen yenilenir.
Bu durumlar;







İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması,
İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda
değişiklikler meydana gelmesi,
Üretim yönteminde değişiklikler olması,
İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi,
Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği
olması,
Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli
görülmesi,
İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir
tehlikenin ortaya çıkması,
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
27

28. Sürekli İyileştirme Döngüsü
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
28

29. İşveren – Çalışan İşbirliği
Sorumluk Alanlarının Belirlenmesi
Ekrem ÇAKMAK – Burak AYAN / ÇSGB – 08/10/2013
29

30. Ekrem ÇAKMAK
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzman Yardımcısı
ekrem.cakmak@csgb.gov.tr
www.ekremcakmak.com
0555 838 38 83
0 312 527 51 28
Teşekkürler

31. Tehlikelerin Tanımlanması
• Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal,
biyolojik, psikososyal, ergonomik ve benzeri tehlike
kaynaklarından oluşan veya bunların etkileşimi
sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeler belirlenir ve
kayda alınır. Bu belirleme yapılırken dikkat edilen
hususlar;

32. Tehlikelerin Tanımlanması
a)
b)
c)
d)
e)
İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler
Seçilen alanda, işyeri bina ve eklentilerinin plana uygun
yerleştirilmemesi veya planda olmayan ilavelerin yapılmasından
kaynaklanabilecek tehlikeler
İşyeri bina ve eklentilerinin yapı ve yapım tarzı ile seçilen yapı
malzemelerinden kaynaklanabilecek tehlikeler
Bakım ve onarım işleri de dahil işyerinde yürütülecek her türlü faaliyet
esnasında çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması,
organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya işyeri
çalışanı olmayan diğer kişiler gibi faktörlerden kaynaklanabilecek
tehlikeler
İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve
ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine
uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek
tehlikeler

33. Tehlikelerin Tanımlanması
f)
g)
h)
i)
j)
Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama gibi elektrik
tesisatının bileşenleri ile ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel
şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele
ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan
kaynaklanabilecek tehlikeler
İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin
işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması ya da imha
edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler
Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen
alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler.
Çalışanın, işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından
kaynaklanabilecek tehlikeler
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması,
bilgilendirilmemesi, çalışanlara uygun talimat verilmemesi veya
çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın
çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikeler