Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce 2015–2017 (Collection and preservation of crop genetic resources in Poland 2015–2017)

1. Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych
roślin użytkowych w Polsce w latach 2015 – 2017
Jerzy H. Czembor, Grzegorz Gryziak, Marcin Zaczyński,
Sylwia Włodarczyk, Wiesław Podyma
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, 05-870 Błonie

2. ▪ Zasoby genowe roślin użytkowych są chronionym i nadzorowanym przez
państwo dobrem narodowym.
▪ Zachowanie bioróżnorodności w produkcji roślinnej odgrywa ważną rolę w
zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego kraju.
▪ Ochrona i zrównoważone wykorzystanie zasobów genowych jest ważne dla:
• zrównoważonej produkcji rolniczej,
• zrównoważonego rozwoju wsi
• rozwoju medycyny i przemysłu
Znaczenie ochrony zasobów genowych roślin użytkowych

3. Obszar tematyczny 1 –
Ochrona Zasobów Genowych Roślin Użytkowych
Program Wieloletni 2015 – 2020 (MRiRW)
Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego
i ochrona roślinnych zasobów genowych
źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa
oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju
Celem obszaru jest:
zachowanie w stanie żywym, charakterystyka i ocena oraz udostępnianie
materiału genetycznego roślin użytkowych oraz innych gatunków roślin
mających znaczenie dla wyżywienia i rolnictwa,
zwiększanie różnorodności genetycznej roślin na obszarach wiejskich
oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia
roślinnych zasobów genowych

4. Zadania
Zadanie 1.1 Koordynacja działań związanych z ochroną i udostępnianiem zasobów genetycznych
roślin użytkowych.
Zadanie 1.2 Gromadzenie i zachowanie w kolekcjach polowych, in vitro i kriokonserwacja,
charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genetycznych i informacji w
zakresie roślin rolniczych oraz innych roślin użytkowych, spokrewnionych dzikich gatunków i
roślin towarzyszących.
Zadanie 1.3 Gromadzenie, zachowanie w kolekcjach ex situ, kriokonserwacja oraz
charakterystyka, ocena, dokumentacja i udostępnianie zasobów genowych i informacji w
zakresie roślin warzywnych, sadowniczych, ozdobnych i miododajnych oraz spokrewnionych
dzikich gatunków.
Zadanie 1.4 Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni nasion zasobów
genetycznych roślin użytkowych, prowadzenie herbarium.
Zadanie 1.5 Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji o zasobach
genetycznych roślin użytkowych.
Zadanie 1.6 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na
obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia
roślinnych zasobów genowych.
Zadanie 1.7 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin ogrodniczych na obszarach
wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych
zasobów genowych.

5. Obszar 1 PW IHAR-PIB koordynowany jest przez KCRZG, IHAR-PIB i
realizowany we współpracy z 16 instytucjami, które gromadzą,
zachowują, waloryzują i regenerują zasoby genowe we własnych
kolekcjach.
Materiał roślinny jest przekazywany w formie nasion do centralnej
przechowalni w KCRZG IHAR-PIB lub jest utrzymywany w warunkach
polowych lub z wykorzystaniem innych technik.
Dane waloryzacyjne są regularnie przekazywane do centralnej bazy
danych EGISET.
W stosunku do poprzedniego PW -
obecny program wzbogacono o nowe elementy:
- zwiększono liczbę gatunków objętych badaniami,
- włączono do współpracy zespoły naukowe z innych jednostek:
uniwersytety, instytuty branżowe, spółki hodowli roślin i inne,
- rozszerzono badania o rozmieszczenie w Polsce dzikich gatunków
spokrewnionych z roślinami mającymi znaczenie użytkowe.

6. ➢ Zadania 1.1, 1.2, 1.4, 1.5 i 1.6 dotyczące kolekcji roślin rolniczych
i innych roślin użytkowych prowadzone przez IHAR-PIB;
➢ W realizacji zadnia 1.2 uczestniczy 12 instytucji na podstawie zawartych
umów.
➢ Zadania 1.3 i 1.7 dotyczące kolekcji roślin ogrodniczych i warzywnych
realizowane są przez IO-PIB.
➢ W realizacji zadnia 1.3 uczestniczy 8 instytucji na podstawie zawartych umów.
WYKONAWCY

9. Wykaz kolekcji roślin objętych Programem
➢ Kol. roślin rolniczych: pszenicy, kukurydzy, żyta, owsa, jęczmienia, gryki,
ziemniaka, buraka, roślin motylkowatych (bobowate) grubonasiennych i
drobnonasiennych, roślin oleistych, traw użytkowych, roślin łąkowych i
pastwiskowych, rekultywacyjnych i energetycznych, zielarskich, lnu i konopi,
chmielu, tytoniu i innych roślin użytkowych,
➢ Kol. roślin warzywnych: m. in. cebuli, czosnku, szalotki, ogórka, roślin
dyniowatych, pomidora, pietruszki, selera, kopru, fasoli, szparaga, marchwi,
kapusty, kalafiora, brokuła i papryki,
➢ Kol. drzew owocowych: m. in. jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni,
brzoskwini, moreli, leszczyny i orzecha włoskiego, podkładek drzew
ziarnkowych i pestkowych oraz kolekcje rzadkich gatunków roślin
sadowniczych,
➢ Kol. roślin jagodowych: truskawki i poziomki, maliny, jeżyny, porzeczki,
agrestu, borówki wysokiej i żurawiny wielkoowocowej, winorośli, roślin
ozdobnych (m. in. lilii, narcyzów, tulipanów, mieczyków i róż)
i dzikich krewniaków roślin uprawnych.

10. ❑ W trakcie ekspedycji prowadzono:
• zbiór roślin użytkowych rolniczych, warzywnych, sadowniczych i
ozdobnych oraz ich dzikich przodków, roślin towarzyszących
uprawom oraz zbiór materiałów do herbariów,
• ocenę erozji genetycznej roślin użytkowych,
• monitorowanie występowania materiału genetycznego na terenie
Polski,
❑ W latach 2015-2017 w ramach Obszaru 1 zrealizowano
68 ekspedycji terenowych, podczas których zbierano obiekty roślin
rolniczych, warzywnych i sadowniczych.
Gromadzenie

11. ▪ Liczba nowych obiektów zgromadzonych podczas ekspedycji – 624
▪ Liczba zdjęć fitosocjologicznych – 153 (wprowadzone do bazy EGISET)
▪ Liczba kart zielnikowych przekazanych do kolekcji referencyjnej
Herbarium - 343

12. Utrzymanie zasobów genowych - 2017
▪ W formie nasion (przechowalnia długoterminowa) - 74 022 obiektów,
▪ W kolekcjach polowych – ponad 1900 obiektów (kolekcje okopowych,
łąkowo-pastwiskowych, traw i innych jednoliściennych, roślin
rekultywacyjnych i na cele energetyczne, roślin motylkowatych
drobnonasiennych)
▪ W kulturach in vitro – ponad 1700 obiektów (głównie ziemniaka)
▪ W ciekłym azocie – ponad 90 obiektów (głównie żyta)

13. Charakterystyka i ocena
zebranych i przechowywanych materiałów
o identyfikacja botaniczna,
o charakterystyka morfologiczna i molekularna,
o ocena cech użytkowych tj. rolniczych, jakościowych i technologicznych;
o wstępne wytypowanie potencjalnych duplikatów do weryfikacji pod
kątem ich usunięcia z kolekcji;
o prowadzenie dokumentacji fotograficznej poszczególnych faz
rozwojowych dotyczących obiektów z kolekcji
opracowanie oraz przekazywanie danych
paszportowych i waloryzacyjnych oraz dokumentacji fotograficznej
poszczególnych faz rozwojowych dotyczących obiektów z
kolekcji do centralnej bazy danych EGISET;

14. Gromadzenie, charakterystyka, ocena, dokumentacja,
regeneracja, rozmnażanie
Liczba obiektów
▪ Włączonych do kolekcji (zgromadzone w trakcie ekspedycji,
pozyskane na drodze wymiany): 1 215
▪ Scharakteryzowanych: 3 647
▪ Dla których opracowano oraz przekazano do centralnej bazy
danych EGISET
✓ Dane paszportowe – 2 510
✓ Dane waloryzacyjne – 4 365
✓ Dokumentację fotograficzną – 1 276
▪ Zregenerowano – 2 219
▪ Rozmnożono - 4 044

15. Gromadzenie, charakterystyka, ocena, dokumentacja,
regeneracja, rozmnażanie

16. Gromadzenie, charakterystyka, ocena, dokumentacja,
regeneracja, rozmnażanie

17. Gromadzenie, charakterystyka, ocena, dokumentacja,
regeneracja, rozmnażanie

18. ▪ Liczba wykonanych testów żywotności nasion: 19 500
▪ Liczba obiektów przekazanych do regeneracji i rozmnożenia oraz
ewaluacji: 2 460
▪ Liczba nowych obiektów włączonych do kolekcji: 1 913.
Kolekcja liczy 74 022 obiektów (stan w grudniu 2017 roku).
▪ Na bieżąco prowadzono rejestry obiektów przyjmowanych
(po rozmnożeniu i regeneracji oraz nowych, gromadzonych w ramach
Zad. 1.2) oraz obiektów udostępnianych.
▪ Liczba udostępnionych prób obiektów z przechowalni
długoterminowej: 3971
(dla 86 odbiorców krajowych oraz 46 zagranicznych).
Ponad 50% udostępnionych obiektów stanowiły zboża.
Zad. 1.4
Prowadzenie centralnej długoterminowej przechowalni
nasion zasobów genetycznych roślin użytkowych,
prowadzenie herbarium

19. ▪ Liczba arkuszy zielnikowych przechowywanych w Herbarium, których
dane wprowadzono do systemu EGISET: 900.
• inwentaryzacja – zweryfikowano dane paszportowe, ilość nasion i
jakość 28 575 obiektów oraz naniesiono na nie etykiety zawierające
numer akcesyjny, nazwę i kod kreskowy, który zapewni jednoznaczną
identyfikację.
▪ Utrzymanie sprawnej infrastruktury technicznej przechowalni
długoterminowej. Wymieniono instalację chłodniczą.
Prowadzenie długoterminowej przechowalni
nasion

20. 16 260

21. ▪ Wprowadzone do systemu EGISET dane paszportowe uzupełniono o dane
oceny i zaktualizowano ich status prawny (z pomocą Dr Grzegorza Gryziaka i
Mgr Marcina Zaczyńskiego), co pozwoliło
na włączenie do dystrybucji ponad 26 tysięcy obiektów dla
użytkowników KCRZG. SUKCES !
▪ Usprawnione zostało zarządzanie centralną bazą danych EGISET
poprzez wprowadzenie mobilnych kolektorów danych (do drukowania
etykiet), wprowadzenie możliwości wyznaczania obiektów wymagających
regeneracji, usprawnienie mechanizmów dodawania danych charakterystyki i
oceny oraz dopisywania numerów introdukcyjnych do nowych obiektów
kolekcyjnych.
▪ Włączono do AEGIS wartościowe obiekty z rodzaju Triticum (pszenica) oraz
Hordeum (jęczmień) i zaproponowano włączenie obiektów z rodzaju Secale
(żyto).
Zad. 1.5.
Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie informacji
o zasobach genetycznych roślin użytkowych

22. ▪ Przygotowano nową stronę wyszukiwania dostępną pod adresem
http://wyszukiwarka.ihar.edu.pl, połączoną z nią stronę pomocy
dostępną pod adresem http://dokumentacja.ihar.edu.pl/ oraz
uproszczoną umowę warunków udostępniania obiektów dla
hobbystów i beneficjentów PROW.
▪ Przeprowadzono 9 szkoleń dla kuratorów kolekcji, podczas których
ustalono zestawy deskryptorów oceny i charakterystyki roślin oraz
wyznaczono sposoby i terminy przekazywania danych oceny.
OBECNIE – od kilku miesięcy 2018 roku jest nowa strona
wyszukiwania.
Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie
informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych

23. ❑ Dodatkowo
• Liczba nowych obiektów, których dane paszportowe wprowadzono
do EGISET – 3 429.
• Liczba obiektów, dla których włączono dane oceny do bazy
EGISET – 7 254.
• Liczba obiektów objętych Systemem Wielostronnym – Multilateral
System (MLS), dostępnych do wysyłki – 46 320.
(W latach 2015-2017 liczba obiektów objętych Systemem
Wielostronnym wzrosła o 23 595.)
• Do systemu dokumentacji dołączono 1 086 fotografii obiektów.
• Do systemu dokumentacji dołączono 560 kart charakterystyki.
• Wprowadzono dane paszportowe o 1 193 obiektach zebranych na
drodze 17 ekspedycji.
• Liczba zrealizowanych zamówień– 182, w tym 118 to zamówienia
krajowe i 64 to zamówienia zagraniczne.
• Liczba udostępnionych obiektów – 3 736.
Prowadzenie centralnej bazy danych i udostępnianie
informacji o zasobach genetycznych roślin użytkowych

24. OBECNIE – od kilku miesięcy 2018 roku jest
nowa strona wyszukiwania.

25. OBECNIE – od kilku miesięcy 2018 roku jest
nowa strona wyszukiwania.

26. Dystrybucja nasion
Uproszczone porozumienie
Warunki udostępniania materiału roślinnego z kolekcji banku genów
do niekomercyjnych celów prywatnych (porozumienie o transferze materiału)
1. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie (Dostawca)
nieodpłatnie przekazuje Pani/Panu………………………….(Odbiorcy) wymienione w Załączniku próbki
materiału roślinnego z kolekcji banku genów.
2. Przekazany materiał roślinny może być użytkowany w następujący sposób:
• zachowanie i rozmnażanie materiału na małą skalę,
• wykorzystanie zbiorów w swoim gospodarstwie lub sprzedaż na lokalnym rynku,
• przekazywanie odpłatne lub nieodpłatne plonu pochodzącego z przekazanego materiału
innym osobom, o ile będzie on użytkowany w takim samym zakresie
Użytkowanie materiału w inny niż wyżej wymieniony sposób jest możliwe po zawarciu
z Dostawcą oddzielnej, odpowiedniej umowy.
3. Dostawca pomimo dołożenia wszelkich starań nie może zagwarantować jakości, żywotności lub
czystości przekazanego materiału roślinnego.
Nie może również przekazać Odbiorcy praw własności intelektualnej ani innych praw do tego
materiału, natomiast Odbiorca nie może o te prawa zabiegać.

27. • W latach 2015-2017 do badań włączono 90 obiektów jarych należących do
poszczególnych grup roślin:
- odmian zbożowych - 54
- gryki – 4
- kukurydza - 11
- ziemniaka - 3
- roślin zielarskich- 8
- grochu siewnego - 3
- nostrzyka białego - 1
- soczewicy - 2
- lędźwianu - 2
- fasoli - 2
Zad. 1.6
Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i
zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości
społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych

28. ▪ do badań włączono również 20 odmian ozimych roślin zbożowych, wysianych
na terenie IHAR-PIB oraz u 6 rolników w zestawach:
▪ wytypowano 17 odmian roślin rolniczych oraz 11 odmian kukurydzy.
▪ podpisano 39 umów z rolnikami uczestniczącymi w realizacji zadania,
▪ podpisano 9 umów z instytucjami zewnętrznymi wykonującymi usługi
badawcze w ramach zadania.
▪ Liczba przygotowanych umów lub zleceń (wewnętrznych) z nowymi
kuratorami kolekcji uczestniczącymi w realizacji zadania wynosiła 7.
▪ Przygotowano w latach 2015-2017 łącznie 220 próbek materiału
rozmnożeniowego roślin zbożowych (owsa, jęczmienia, pszenicy zwyczajnej,
pszenicy orkisz i samopszy oraz płaskurki) oraz 3 próbki roślin zielarskich i
130 próbek kukurydzy.
W latach 2015-2017 opisano łącznie 26 odmian w tym:
10 odmian roślin rolniczych: 1 odmiana pszenicy jarej, 1 odmiana pszenicy
ozimej, 1 odmiana owsa, 1 odmiana ziemniaka, 1 odmiana jęczmienia,
4 rośliny zielarskie i 1 owies szorstki oraz 6 odmian kukurydzy.
Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin
rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich

29. Na ścieżce znajdują się
• tablice informacyjne, na których można znaleźć
najważniejsze informacje m.in. o pszenicach
oplewionych, czy też możliwościach
wykorzystania dawnych odmian we
współczesnym rolnictwie,
• punkty ćwiczeń dydaktycznych.
Prezentacja ścieżki dydaktycznej podczas spotkania koordynacyjnego 07.06.2017r.
Tablice informacyjne
Ścieżka dydaktyczna

30. Triticum dicoccum „Grauer Emmer”
Poletka 22.06.2017
Hordeum vulgare
„Grodkowicki”
Solanum „Milas”
Pisum sativum „Szabla”
Fagopyrum
esculentum
„HRUSZOWSKA”
Ścieżka dydaktyczna

31. Ogród Botaniczny Bydgoszcz, KCRZG, Dr W. Majtkowski, Dr J. Schmidt
Wycieczki

32. Zaprojektowano i opracowano nową stronę internetowa KCRZG

35. Nowe odmiany na polach
Programy hodowlane
Zasoby
genetyczne
Produkcja nasienna
Bank Genów - KCRZG
Wzrost plonów – ilościowe
Adaptacja do zmieniających się
warunków klimatycznych,
lepsza jakość
Podsumowanie

36. ❑ Ochrona i zrównoważone wykorzystanie zasobów genetycznych
jest ważne dla zachowania:
❑ Zrównoważony rozwój -
zapewnia poprawę warunków prowadzenia
działalności gospodarczej i życia
bez naruszania specyficznych zasobów wsi czyli –
walorów środowiska naturalnego,
krajobrazu wsi,
tradycji i dziedzictwa kulturowego.
❑ Różnorodność genetyczna roślin użytkowych:
▪ zwiększa stopień bezpieczeństwa żywnościowego,
▪ ogranicza ryzyko związane z intensywnymi i wyspecjalizowanymi
systemami produkcji rolnej
Podsumowanie

39. DZIĘKUJĘ WYKONAWCOM
zadań w Obszarze I „Ochrona zasobów
genowych roślin użytkowych”
w Programie Wieloletnim IHAR-PIB
pt. „Tworzenie naukowych podstaw
postępu biologicznego i ochrona roślinnych
zasobów genowych źródłem innowacji
wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz
bezpieczeństwa żywnościowego kraju”
koordynowanego przez KCRZG,
IHAR-PIB i realizowanym we współpracy
z Instytutem Ogrodnictwa IO w
Skierniewicach i 16 instytucjami.
Podziękowanie dla MRiRW za
finansowanie naszego programu.