Enzimler- fermentler

1. Enzimlər
Canlı hüceyrədə baş verən reaksiyaların aktivləşmə enerjisi aşağı salınır

2. Aktivləşmə enerjisi
 Canlı hüceyrə daxilində bir sıra parçalanma və əmələ gəlmə reaksiyaları
gedir
 Bu reaksiyaların baş verməsi üçün reaksiyaya girən molekulların
aktivləşməsi və müəyyən energetik həddə çatması lazımdır
 Kimyəvi rekasiyanın başlaması üçün tələb olunan minimum enerji miqdarı
aktivləşmə enerjisi adlanır
 Reaksiyanın baş verməsi üçün molekullların toqquşması baş verməlidir.
Temperatur qalxdıqda hərəkətlilik artır, kineteik enerji de artır və beləliklə
toqquşmaların sayı da artır
 Beləliklə hüceyrədən kənarda aktivləşmə enerjisi temperaturun artırılması
ilə aşılır.
 Canlı hüceyrədə bu mümkün deyil
 Temperaturu artırmadan reaksiyanı sürətləndirən və reaksiya nəticəsində
dəyişməyən maddələr katalizator adlanır

3. Enzimlər–bioloji katalizatorlardır
 Canlı hüceyrədə baş verən
biokimyəvi reaksiyaların
aktivləşmə enerjisini azaldaraq
reaksiyanı sürətləndirən və
reaksiyadan xərclənmədən
(dəyişmədən) çıxan bioloji
katalizatorlardır
 G reaksiya məhsulları ilə
reaktantların sərbəst enerjiləri
arasındakı fərqdir və enzimatik
reaksiya zamanı dəyişmir

4. Enzimlərin quruluşu. Sadə və Mürəkkəb
enzimlər
 Enzimlər əsasən zülal quruluşdadırlar və irsi informasiya
əsasında hüceyrə içərisində sintez olunurlar
 Sadə enzimlər yalnız zülaldan təşkil olunmuşlar və tərkibində
başqa birləşmələr olmur
 Mürəkkəb enzimlər zülall və köməkçi hissədən əmələ gəlirlərvə
burada zülal hissə apoenzim adlanır
 Köməkçi hissə qeyri üzvi metal ionlarından(Fe, Mn, Mg, Zn vəs.)
təşkil olublarsa buna kofaktor deyilir, yox əgər üzvi
maddələrdən(əsasən vitaminlərdən) təşkil olunublarsa koenzim
adlanırlar
 Bütövlükdə mürəkkəb bir enzim(kofaktor vəya koenzimlə
birlikdə) Holoenzim adlanır
 Bir enzim ancaq eyni növ kofaktor və ya koenzimlə işləyə bilər,
lakin eyni növ kofaktor vəya koenzim bir neçə enzimlə işləyə
bilər

5. Enzimlərin xüsusiyyətləri
 Enzimlərin təsir etdiyi maddəyə substrat deyilir
 Enzimlərin təsir etdiyi molekuldan qat-qat böyük olurlar və yalnız çox kiçik bir hissələri ilə
substrata birləşirlər. Bu hissəyə enzimin aktiv mərkəzi vəya sahəsi deyilir
 Enzim və substrat arasında açar-qıfıl uyğunluğu var. Ona görə enzimlər spesifikdirlər, yəni hər
enzim müəyyən bir və ya bir qrup substrata təsir edə bilir. Beləliklə hüceyrədə reaksiya növü
qədər enzim sayı var

6.  Enzimlər reaksiaydan xərclənmədən, yəni dəyişmədən
çıxırlar. Buna görə reaksiyalarda təkrar istifadə oluna bilirlər.
Quruluşu pozulan enzimlər hüceyrə tərəfindən parçalanılır
və yenidən sintez olunur
 Enzimlərin əksəriyyəti reaksiyaya ikiyönlü təsir edir.(Həzm
enzimləri təkyönlüdür)
 Enzimlər hüceyrənin içində sintez olunmasına baxmayaraq
həm hüceyrənin içində həm də fəaliyyət göstərə bilər
 Enzimlər çox sürətli işləyirlər,hüceyrədə hidrogen peroksidin
parçalanması saniyedən də az zamana baş verən reaksiya
enzim iştirakı olmadan 300 ilə baş verir.
 Enzimlər adətən qrup halında işləyirlər. Bir enzimin məhsulu
digər enzim üçün substrat ola bilər.
 Enzimlər adətən təsir etdiyi substratın sonuna -aza şəkilçisi
əlavə edilərək adlandırılırlar

7. Enzimlərin fəaliyyətinə təsir edən
faktorlar.
 TEMPERATUR:Enzimlər zülal tərkibli olduqlarına görə temperatur
dəyişmələri zamanı denaturasiyaya uğrayaraq aktivliklərini itirirlər
 Hər bir enzimin en aktiv olduğu temperatur vardır ki buna optimal
temperatur deyilir. Məsələn insanda optimal temperatur 37oC-dir
 pH dəyəri: Hər bir enzimin aktiv olduğu optimal pH dəyəri olur. Məsələn
mədə enzimləri pH=2 də aktiv olurlar.
 Enzim qatılığı: Optimal pH və temperaturdə əgər mühitdə yetəri qədər
substrat varsa enzim qatılığı reaksiya sürətini artırır
 Substrat qatılığı:Optimal pH və temperaturdə mühitdə enzim miqdarı
sabit qalsa substrat qatılğı artdıqca reaksiya sürəti artır, ancaq enzim
miqdarı sabit olduğu üçün sürət də sabitləşir
 Substrat səthi: Enzim substrat səthindən təsirə başladığı üçün susbtrat
səthi artdıqda reaksiya sürəti artır
 Su: Enzimlər ən az 15%-li su mühitində təsir
göstərirlər.

8. İnhibitorlar
 Enzimlərin fəaliyyətini azaldan və ya dayandıran maddələrə inhibitorlar deyilir
 Inhibitorlar 2 cür olur
 Rəqabətli inhibitorlar: Quruluş etibari ilə substrata bənzədiklərinə görə enzimin
aktiv sahəsinə birləşirlər və beləliklə substat enzim kompleksinin əmələ gəlməsinin
qarşısını alırlar. Sanki inhibitor substratla rəqabət aparır
 Rəqabətsiz inhibitorlar: Bu inhibitorlar aktiv sahəyə yox enzimin başqa sahəsinə
birləşirlər və enzimin (aktiv sahənin) quruluşunu dəyişirlər və beləliklə substratla
enzimin birləşməsinin qarşısını alırlar

9. Vitaminlər
 Orqanizmdəki proseslərin tənzimlənmsəində rol alan
membrandan keçə biləcək ölçüdə olan kiçik molekullu üzvi
birləşmələrdir
 Vitaminlər iki sinfə ayrılır
 Yağda həll olan vitaminlər A, D, E və K vitaminləridir.
 Artığı qaraciyərdə depolanır, ona görə də bədəndəki əksikliyi gec
müşahidə olunur
 Həddən çox qəbulu zəhərlənməyə səbəb olur
 Yediyimiz qidada yağ az olduqda qidadan sorulması çətinləşir
 Suda həll olan vitaminlər C və B( ) qrupu
vitaminləridir
 Artığı sidik vasitəsilə bədəndən ifraz olunduğuna görə sutkalıq qəbulu
vacibdir
 Bədəndə əksikliyi zaman əlamətləri tez ortaya çıxır