1. Danh Pháp trong hóa h c h u cơ
Biên so n H Chí Tu n - ðH Y Hà N i
Sau ñây là cách g i tên este theo yêu c u c a m t s h c sinh.
Tên este g m: Tên g c hiñrocacbon R’ + tên anion g c axit (thay ñuôi ic thành at)
Ví d :
- HCOOC2H5 : etyl fomat (hay etyl metanoat)
- CH3COOCH=CH2 : vinyl axetat
- CH2=CHCOOCH3 : metyl acrylat
- CH2=C(CH3)COOCH3: metyl metacrylat
- CH3COOCH2CH2CH(CH3)2 : isoamyl axetat
- CH3COOCH2CH=CHCH2CH2CH3 : hex-2-en-1-yl axetat
- C6H5COOCH=CH2 : vinyl benzoat
- CH3COOC6H5 : phenyl axetat
- CH3COOCH2C6H5 : benzyl axetat
- C2H5OOC[CH2]4COOCH(CH3)2 : etyl isopropyl añipat
- (CH3COO)2C2H4 : etylenglicol ñiaxetat
- CH2(COOC2H5)2 : ñietyl malonat
- (CH3[CH2]7CH=CH[CH2]7COO)3C3H5 : glixeryl trioleat (hay triolein hay trioleoylglixerol)
- : glixeryl panmitostearooleat (hay
panmitoylstearoyloleoylglixerol)
- CH3[CH2]14COO[CH2]15CH3 : miricyl panmitat (hay sáp ong)
Sau ñây là m t s quy t c cơ b n c a danh pháp IUPAC. Danh pháp này ñã ñư c h i hóa h c
cơ b n và ng d ng qu c t (the International Union of Pure anh Applied Chemistry) thông
qua năm 1957.
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

2. I – C U T O C A H P CH T H U CƠ VÀ C U T O C A TÊN G I
Theo IUPAC, c u t o m t h p ch t h u cơ g m m t m ch chính và có th có các nhánh, nhóm th
ho c các nhóm ch c g n vào nó.
* Ví d 1:
Nhánh
M ch chính
Nhánh Nhóm ch c
Do ñó tên c a m t h p ch t h u cơ ph i ph n ánh ñư c các h p ph n c u t o nói trên. Tên theo
danh pháp IUPAC g m 3 ph n: ñ u, thân và ñuôi:
- Các nhánh, nhóm th và nhóm ch c ph t o nên ph n ñ u
- M ch chính hay vòng chính t o nên ph n thân
- Tên nhóm ch c chính t o nên ph n ñuôi
Trong ví d trên: 5,5 – ñimetyl heptan 2 – on
ð u Thân ðuôi
- ð u: hai m ch nhánh metyl C s 5, ñ c là 5,5 – ñimetyl
- Thân: m ch chính có 7C (ñánh s t 1 ñ n 7) không có liên k t b i, ñ c là heptan
- ðuôi: nhóm ch c xeton C s 2, ñ c là 2 – on
Vì v y h p ch t có tên là: 5,5 – ñimetyl heptan 2 – on
* Ví d 2:
Nhánh
Vòng chính Nhóm th
2 – amino – 1 – metyl benzen
ð u Thân
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

3. Vì v y h p ch t có tên là: 2 – amino – 1 – metyl benzen
* Ví d 3:
Nhóm ch c chính
Vòng chính Nhóm ch c ph
2 – hiñroxi benzen 1 - cacboxylic
Vì v y h p ch t có tên là: 2 – hiñroxi benzen – 1 – cacboxylic
II – CÁCH CH N M CH CHÍNH VÀ ðÁNH S
1. V i hiñrocacbon no
- M ch chính là m ch có nhi u nhánh nh t và dài nh t, s 1 ph i dành cho C ñ u g n m ch nhánh
nh t
* Ví d 4:
M ch chính
M ch nhánh
2 – metyl butan
- Khi m ch chính ch a hai nhánh v trí cân ñ i thì s 1 ñ u g n nhánh ñơn gi n hơn
* Ví d 5:
M ch chính
Các m ch nhánh
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

4. 4 – etyl – 3 – metyl hexan
- Khi m ch chính có nhi u nhánh thì các s ñư c ñánh theo quy t c s nh nh t, nghĩa là ph i ñánh
s sao cho t ng c a chúng trong tên g i là nh nh t.
* Ví d 6:
M ch chính
Các m ch nhánh
5 – etyl – 2,3 – ñimetyl heptan (t ng = 2 + 3 + 5 = 10)
- N u ñánh s ngư c l i, h p ch t s có tên là: 3 – etyl – 5,6 – ñimetyl heptan có t ng = 14. Theo
th t ch cái thì etyl ph i ñư c ñ c trư c metyl.
2. V i hiñrocacbon không no
- M ch chính là m ch có nhi u liên k t b i và dài nh t, s 1 dành cho C ñ u g n liên k t b i
* Ví d 7:
M ch chính
M ch nhánh
3 – metyl hexa – 1,4 – ñien
- Khi có c liên k t ñôi và liên k t ba m ch chính thì s 1 ñ u g n liên k t ñôi
* Ví d 8:
Pen – 1 – en – 4 – in
3. V i h p ch t m ch vòng
- M ch chính là m ch vòng, s 1 dành cho C trong m ch chính mang nhánh ñơn gi n nh t, các s
ti p theo ñư c ñánh theo quy t c s nh nh t.
Ví d 9 Ví d 10 Ví d 11
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

5. 3 – etyl – 1 – metyl xyclohexan 1 – metyl – 3 –propyl benzen 2 – etyl – 1 – metyl naphtalen
- Khi h p ch t có nhi u vòng r i r c thì m ch chính là m ch th ng.
* Ví d 12:
1,1,1 – triclo – 2,2 – bis(4 – clophenyl) etan (DDT)
(bis thay cho ñi n u nhóm th ph c t p)
- Khi có nhóm th ho c nhóm ch c g n v i vòng, s 1 ñ t C trong m ch vòng g n tr c ti p v i
nguyên t nhánh ho c nhóm ch c có kh i lư ng nguyên t nh nh t. Các s ti p theo cũng
ñư c ñánh theo qui t c s nh nh t.
* Ví d 13:
4 – amino – 1,2 – ñimetyl benzen
Trong công th c trên, s 1 dành cho C g n v i –CH3 mà không ph i C g n v i –NH2 vì kh i lư ng
nguyên t c a C nh hơn c a N
- ð i v i m ch nhi u vòng ghép, nhi u c u.
* Ví d 14:
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

6. Spiro [2,3] hexan
Trong ñó: hexan là tên g i m ch chính 6C không có liên k t b i, x p thành 2 vòng có s C theo th
t tăng d n là 2 và 3 ñư c ñ t trong ngo c vuông [ ] và cách nhau d u ph y. Hai vòng có chung 1
nguyên t C nên có ti p ñ u ng spiro.
* Ví d 15:
1,7,7 – trimetyl bixiclo [2.2.1] heptan – 2 – on
Trong ñó: heptan là tên g i m ch chính 7C không có liên k t b i, x p thành 2 vòng và có 3 c u n i:
c u 1234 có s nh p là 2C (C2, C3); c u 1564 có s nh p là 2C (C5, C6); c u 174 có s nh p là 1C
(C7). Ch s ch s nguyên t C m i c u ñư c vi t theo th t nh d n, ñ t trong ngo c vuông [ ]
và cách nhau d u ch m. Thêm ti p ñ u ng bixiclo khi có chung c u n i.
4. V i h p ch t có nhóm th , nhóm ch c
- Khi m ch chính có nhóm th , nhóm ch c thì s 1 ñ t ñ u g n nhóm ch c
* Ví d 16:
M ch chính Nhóm ch c
Nhóm th
3 – clo pentan – 1 – ol
- Khi h p ch t h u cơ có t hai nhóm ch c tr lên thì s có nhóm ch c chính (có ñ hơn c p cao
nh t) và nhóm ch c ph . M c ñ hơn c p c a các nhóm ch c như sau: –COOH > –CHO > >C=O >
–OH > –NH2. S 1 ñ t ñ u g n nhóm ch c chính.
* Ví d 17:
Nhóm ch c chính
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m

7. Nhóm ch c ph
2,3 – ñihiñroxi butanñioic
* Ví d 18:
Nhóm ch c chính
Nhóm ch c ph
Axit 3 – oxopentanoic
* Ví d 19:
Nhóm ch c chính
Nhóm ch c ph
Axit formylbutanñioic
* Ví d 20:
Axit 4 – hiñroxi xiclohexan cacboxylic
http://ebook.here.vn - Thư vi n Bài gi ng, ð thi tr c nghi m