bolalar uchun tajvid ahkomlari

3. 3
MUQADDIMA
Olamlar Robbisi bo'lmish Alloh Subhanahu
va Ta'alaga hamdu sanolar va uning Rosuli
Muhammad sollallohu alayhissalomga durudu -
salovotlar bo'lsin.
So'ngra:
Albatta bu Quron kitoblar ichida eng mo'tabar, har
bir harfi uchun savob beriluvchi va tilovati ibodat
sanalgan tabarruk kitobdir. Alloh Ta'ala payg'am-
bariga kitob nozil qildi, hamda bu kitobni insonlarga
o'qib eshittirish va ularga nozil qilingan narsalarni
bayon qilib yoritib berishni buyurdi. Muhammad
s.a.v. zamondoshlariga bu kitobni o'qib eshittirdilar
va ularga uning ma'nolari, hukmlari va o'qilish
uslublarini o'rgatdilar. Hamda ummatlariga Quronni
nozil qilingandek qiroat qilishni buyurdilar. Quron
nozil qilingandek o'qish uchun ma'lum bir
hukmlarni bilish lozimki,bularsiz Quron tilovati
komil bo'la olmaydi. Ushbu risolada biz Quroni
Karim tilovati to'g'ri bo'lishligi uchun, bilish lozim
bo'lgan hukmlar majmuasini keltirdik. Bu risola
shayh Sulaymon ibn Husayn al- Jamzuriyning
"Tuhfatul atfal" (Bolalarga hadya) nomli kitobi
asosida tayyorlandi. Bu risolada tajvid ahkomlari
bayoni bolalar fahmi uchun soddalashtirilgan holda,
ayrim to'ldirishlar bilan keltirildi. Risolada har bir
hukm uchun ta'rif keltirilib, bu ta'rif ostiga uning
izohi va mavzu yuzasidan savollar keltirildi. So'ng,
bu hukm mashqi uchun misollar berildi. Misollar
ostiga topshiriqlar berildi.

4. 4
Izoh rukni ostida bola ahkomlarni o'rganish
jarayonida, ularni tatbiq qilish uslublarini ham o'rganib
borishi yengil bo'lishligi uchun, ayrim hukmlarning
tatbiq qilinish uslublarini yoritib ketildi.
Savollar rukni ostida o'tilgan mavzuni mustahkamlash
uchun ayrim savol va topshiriqlar berildi. Bu savollar
bolaning mavzuni qay darajada o'zlashtirganini aniqlab
beradi. Qurondan misollar topishga e'tibor berishlik
lozim, chunki bunda bolalar nafaqat tajvid ahkomlarini
topishni o'rganadilar, balki Quron bilan yaqindan
tanishish imkoni ham paydo bo'ladi.
Topshiriqlar rukni ostida berilgan misollarni
o'qishdan avval qaysi nuqtalarga e'tibor berish lozim
ekanligini savol va topshiriqlar asosida berib o'tildi.
Misollarni to’g'ri tatbiq qilib, o'qishga alohida e'tibor
qaratmoq lozim. Zotan bolalar misollardagi hukmlarga
qanday rioya qilsalar, keyinchalik Quron qiroatida ham
uni shunday tatbiq qiladilar. Muallimlardan ta'lim
jarayonida mana shu nuqtalarga e'tiborli bo'lishlarini
so'rardik.
Alloh Subhanahu va Ta’aladan bu amalni dargohida
qabul qilishini va bizlardan rozi bo'lishini, hamda bu
risolani barcha muallim va mutaallimlar uchun
manfaatli qilib qolishini so'raymiz.
Kitob internetda talim berish uchun mo'ljallangan vaqf bo'lib istovchilar
matbaadanchiqaribolishlarimumkin.

5. Quroni Karimni barcha xalqlar uchun nur va hidoyat
bo'lishligi uchun nozil qilgan Alloh Subhanahu va
Ta’alaga hamd bo'lsin. U bilan Alloh Ta’ala insonlarni
jaholat, shirk va zulmat batqog'idan hidoyat va haq
nuriga ko'chirib o'tkazdi. Bu ulug' ne'mat uchun Allohga
hamd va sanolar bo'lsin va nabiyyimiz Muhammad
Sallolohu alayhi va sallamga, uning oila a'zolariga
hamda asxoblariga salavot va salomlar bo'lsin.
So'ngra:
Nabiy sallollohu alayhi va sallam dedilar: "Quronni
mahorat bilan o'quvchi Assafarotu al- kirom al-
barorohlar (farishtalar) bilandir. Duduqlansada (qiynalsa)
Quronni ishtiyoq bilan o'qigan kishiga ikki ajr bordir".
Shayx Solih ibn Favzon bu hadis haqida dedi:
"Mohirdan maqsad bu Quron qiroatini to'g'ri su'ratda
tajvid bilan o'qigan kishidir. Bu kishi Qiyomat kuni
Safarotu Kiromatu Barorohlar ya'ni farishtalar bilan
birgadir".
Alloh Azza va Jallaning kitobini o'rganishlik, U Zot
Subhanahu va Ta’alaning kalomiga taalluqli ilm
bo'lganligi sababidan eng afzal ilmlardandir. Kimki uni
o'rgansa qiroati va tajvidi to'g'ri su'ratda go'zal bo'ladi.
Alloh Ta’ala aytganidek: "Quronni tartil bilan tilovat
qil". Ali r.a "tartil" haqida shunday deydi:
"U harflarni komil (tajvid) qilish va vaqflarni bilishdir".
Musulmon "Safaratu Kiromu Barorohlar" bilan bo'lish
uchun intiladi va bu esa ushbu ulug' Quron tilovatini
takomillashitirishga harisliging bilangina bo'ladi. Undan
so'ng esa hayotingda dunyo va ohirat ajriga erishmog'ing
uchun unga amal qilgin.
QURON O'QISH FAZILATI
5

6. 6
QURON O'QISH ODOBI
- Quronni tahorat bilan o'qish
- Quron o'qishdan oldin taavvuzni aytish
- Tavba surasidan tashqari har bitta
surani boshida basmala aytish.
- Quron tilovati vaqtida sukut saqlab
tinglash.
- Tilovatni ovoz bilan bezash.
- Quron o'qiganda yo eshitganda uning
ma'nolarini tushunishga intilish.
- Quron o'quvchi doimo o’zi o'rgangan
oyatlariga amal qilishi.
- Har kuni Quron tilovat qilish.
- Quron o'quvchi Quronni faqatgina
Alloh roziligini tilab o'qishligi.
- Quron oyatlari haqida bahslashmaslik
kerak.
Quroni Karim tilovatining bundan
boshqa odoblari ham mavjud. Ammo biz
bu yerda qisqacha to'xtaldik.

7. 7
ISTIAZA VA BASMALA
Istiaza – bu ُُ‫ذ‬‫ُو‬‫ع‬َ‫أ‬‫باهلل‬َُ‫ن‬ِ‫م‬‫طا‬ْ‫ي‬َّ‫ش‬‫ال‬ُِ‫ن‬ُِ‫جيم‬َّ‫الر‬ iborasidir.
Uning ma'nosi: "Quvilgan shaytonning yo-monligidan
Allohdan panoh so'rayman" deganidir.
Quroni Karim tilovatidan oldin, doimo istiaza aytish
lozim. Chunki Alloh Subhanahu va Ta’ala Nahl surasi-
ning 98 oyatida, Quroni Karimni tilovat qilishdan oldin
istiaza aytishga buyurgan:
‫ا‬َ‫ذ‬ِ‫إ‬َ‫ف‬َُ‫ت‬ْ‫أ‬َ‫ر‬َ‫ق‬َُ‫ان‬َ‫ء‬ْ‫ر‬ُ‫ق‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُْ‫ذ‬ِ‫ع‬َ‫ت‬ْ‫س‬‫ٱ‬َ‫ف‬ُِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫ل‬‫ٱل‬ِ‫ب‬َُ‫ن‬ِ‫م‬َُّ‫ش‬‫ٱل‬ُِ‫ن‬‫ـ‬َ‫ط‬ْ‫ي‬ُِ‫يم‬ ِ‫ج‬َّ‫ٱلر‬﴿٩٨﴾
"Quron o'qigan chog'ingda, Allohdan quvilgan shaytonning
yomonligidan panoh so'ragin".
Yani avval ‫أعوذ‬‫باهلل‬‫من‬‫الشيطان‬‫الرجيم‬ ni aytib turib, keyin
Quron qiroatini boshlagin.
Istiazani aytish - Quroni Karim tilovati uchun tilni pok-
laydi. Kishini Allohning kitobi Quronni o'qishga tay-
yorlaydi. Shaytonning vasvasasidan saqlaydi. Butun vu-
judi va shuurini Alloh tomon buradi. (Muhammad Yusuf
Muhammad Sodiq izohi).
Basmala- bu ‫بسم‬‫هللا‬‫الرحمن‬‫الرحيم‬ iborasidir.
Uning ma'nosi: "Mehribon va Rahmli Allohning nomi
bilan" degan ma’noni bildiradi. Har bir sura agar boshi-
dan o'qilsa, basmala aytish shartdir. Faqat Tavba surasida
basmala aytilmaydi. Agar qiroat suraning o'rtasidan bosh-
lansa, o'quvchi basmala aytishda ihtiyorli: hohlasa aytadi
hohlamasa yo'q.

8. 8
TAJVID TA'RIFI
Tajvid nima?
Tajvid bu - Quroni Karimni to'g'ri o'qishni
o'rgatadigan fandir. Bu fanda harflarni to'g'ri nutq
qilish va harflar bir biriga yo'liqqanda ularni o'qish
hukmlarini o'rganiladigan fandir.
Harf nima?
Harf bu kalimalarni nutq qilishda foydalanadigan
tovushlar bo'lib, har bir harf o'zning mahsus shakliga
ega.
Masalan: ،‫ص‬،‫ض‬،‫ن‬،‫ي‬‫س‬
Harakat nima?
Harakat bu harflar ustiga yoki ostiga qo'yiladigan
belgilar: َُُُُِِ،ًٌٍُُُ .
Sukunli harf nima?
Sukunli harf bu tepasida ْ belgisi bor bo'lgan, yoki
harakatdan holi bo'lgan harfdir.
Masalan: ُْ‫ن‬ِ‫إ‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬َ‫أ‬ .
Mahraj nima?
Mahraj bu og'izdagi harf hosil bo'ladigan o'rin.

9. Sukunli nun va
tanvin ahkomlari
4ta
IZHOR IDG'OM IQLOB IHFO
So’zning o’rtasida va ohirida
keladigan, ‫ن‬ shaklida yoziladigan
sukunli nun.
Sukunlik nun
Tanvin
ٌُ‫ا‬ٍُ‫ا‬ًُ‫ا‬ shaklida yozilib, ًُ‫ا‬ - ُْ‫ن‬َ‫أ‬ , ٌُ‫ا‬ –ُْ‫ن‬ُ‫أ‬ ,
ٍُ‫ا‬- ُِ‫إ‬ُْ‫ن‬ deb o’qiladi va doim so’zning
ohirida keladi. Tanvinning ohiri doim
ُْ‫ن‬ bilan tugaydi .
Savollarga javob bering:
1. Sukunli nun va tanvinda nechta qoida bor?
2. Sukunli nun nima? U qanday yoziladi?
3. Tanvin qanday yoziladi? Qanday o'qiladi?
4. Tanvinning ohirida qanday harf bor?
5. Qurondan sukunli nun va tanvinni toping.
9

10. IZHOR
‫ع‬ ‫غ‬‫ح‬‫ه‬‫ء‬ ‫خ‬
Sukunli nun va tanvindan so'ng ushbu 6
harfning biri kelsa, nunni bildirib o'qishga
izhor deyiladi.
Izoh:
a) Avval sukunlik nun (ُْ‫ن‬) yoki tanvin (ُْ‫ن‬ُ‫ا‬،ْ‫ِن‬‫ا‬ُ،ْ‫ن‬َ‫ا‬)
keladi,
b) Keyin ‫ء‬ , ‫ه‬ , ُ‫ع‬ , ‫,ح‬ ُ‫غ‬ , ‫خ‬ harfidan biri keladi;
c) Shunda ُْ‫ن‬ yo tanvinning nunini o'z mahrajidan
chiqarib, ortiqcha g'unnasiz talaffuz qilinadi.
Masalan: ًُُُُُُ‫ا‬‫يم‬ِ‫ك‬َ‫ح‬ًُ‫ا‬‫يم‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ُُ،ٍ‫ف‬ ْ‫و‬َ‫خ‬ُْ‫ن‬ِ‫م‬
Savollar:
1. Izhor deb nimaga aytiladi?
2. Izhor harflari nechta?
3. Izhor qanday nutq qilinadi?
4. Qurondan izhorga misollar toping.
10
Izhor harflari 6ta

11. Izhorga mashqlar
11
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli nun yoki tanvinni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Sukunli nun ( tanvindan) so'ng izhor harfi kelsa nima qilamiz?
6. O'qib bering.
ُ‫ْث‬‫ي‬َ‫ح‬ ‫ًا‬‫د‬َ‫غ‬َ‫ر‬‫ا‬ً‫م‬‫و‬ُ‫س‬ُ‫ح‬ ٍ‫َّام‬‫ي‬َ‫أ‬ٍٍۢ‫ْر‬‫ي‬َ‫خ‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬
ٌ‫م‬‫ي‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ ٍ‫ء‬ْ‫َى‬‫ش‬ِ‫د‬‫ن‬ِ‫ع‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬َ‫م‬َ‫ل‬ْ‫س‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬َ‫م‬
َّ‫َّل‬ِ‫إ‬ ٌ‫ة‬َ‫ير‬ِ‫ب‬َ‫ك‬َ‫ل‬
‫ا‬َ‫ه‬ْ‫ن‬ِ‫م‬‫ى‬َ‫د‬َ‫ه‬ ْ‫ن‬َّ‫م‬‫ا‬ً‫ر‬ٰ‫ـ‬َ‫ه‬ْ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫و‬
ٍٍۢ‫ين‬ِ‫ل‬ْ‫س‬ِ‫غ‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬ ٍ‫د‬َ‫ح‬َ‫أ‬ ْ‫ن‬ِ‫م‬

12. IDG'OM
‫م‬ ‫و‬‫ل‬‫ر‬‫ي‬ ‫ن‬
12
Bir harfni ikkinchisiga kirgizib o’qishga
idg’om deyiladi.
Idg’om harflari 6 ta:
Izoh:
a)Idg'om arab tilida- kirgizish deganidir.
b) Idg'om ikki turli bo'ladi:
1. G'unnalik idg'om- uning harfi 4ta ‫ي‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫;و‬
2. G'unnasiz idg'om- uning harflari 2taُ‫لُر‬ .
Savollar:
1.Idg'om deb nimaga aytiladi?
2. Idg'om harflari nechta? Aytib bering.
3. Arab tilida idg'om nima deyiladi?
4. Idg'om necha turli bo'ladi?
5. Qurondan idg'omga misollar toping.

13. G'UNNALIK IDG’OM
‫ن‬ ‫و‬‫م‬‫ي‬
13
Sukunlik nun yoki tanvindan keyin g'unnalik
idg'om harflaridan birontasi kelsa, nun ushbu
harflarga idg'om qilinib, g'unna bilan o'qiladi.
Bular 4 ta:
Izoh:
a) G'unna dimog'dan chiqadigan ovozdir;
b) G'unnalik Idg'om qilish uslubi:
1) Sukunli nun o'qilmaydi ammo g'unnasi qoladi;
2) Idg'om harfi ikkita qilinib, 2 harakat g'unna
bilan o'qiladi.
Savollar:
1. G'unnalik idg'om deb nimaga aytiladi?
2. G'unnalik idg'om harflarini aytib bering.
3. G'unna nima degani?
4. G'unnalik idg'om qilish uslubini aytib bering.
5. Qurondan misollar toping.

14. G'unnalik idg'omga mashqlar
14
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli nun yoki tanvinni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Sukunli nun ( tanvindan) so'ng g'unnalik idg'om harfi kelsa nima
qilamiz?
6. Qoidaga rioya qilgan holda o'qib bering.
ُ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ئ‬ٓ‫ا‬َ‫س‬ِ‫نُن‬ِ‫م‬َُ‫ن‬ِ‫اُم‬ً‫َر‬‫ك‬‫ن‬ُ‫م‬ُُّ‫ل‬ ِ‫ض‬َ‫ي‬ُ‫ن‬َ‫م‬
َُ‫و‬ُ‫ه‬َ‫اُو‬ً‫م‬َ‫ك‬َ‫ح‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ع‬َ‫ف‬‫ن‬َ‫ي‬ُ‫ن‬َ‫ل‬َُ‫ون‬ُ‫َّر‬‫ك‬َّ‫ذ‬َ‫ي‬ٍُ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ق‬ِ‫ل‬
ُْ‫د‬َ‫ج‬َ‫نُو‬َ‫م‬ُُ‫نا‬ُِ‫ُنُم‬‫ك‬َ‫ي‬َُ‫ن‬ ُِ‫ُم‬ٌ‫ل‬ُ‫س‬ُ‫ر‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬‫ن‬
ُْ‫ؤ‬ُ‫ن‬ُ‫ن‬َ‫ل‬َُ‫ك‬َ‫ر‬ِ‫ث‬ُُ‫ه‬َ‫اُو‬ً‫ج‬َ‫و‬ِ‫ع‬ُ‫م‬ُُ‫ك‬َ‫ن‬ُ‫ن‬َ‫أ‬َُ‫ون‬

15. G’UNNASIZ IDG’OM
‫ر‬‫ل‬
15
Sukunli nun yoki tanvindan keyin g’unnasiz idg’om
harflaridan biri kelsa, sukunli nunni ushbu harfga
kirgizib g’unnasiz o’qishga g’unnasiz idg’om deyiladi.
G’unnasiz idg’om harflari 2 ta:
Izoh:
a) Sukunli nun yoki tanvindan so'ng ‫ل‬ , ‫ر‬ dan biri
kelsa, sukunli nun o'qilmaydi, ammo ‫ل‬ yoki ‫ر‬ ni
ikkita qilib g'unnasiz o'qiladi.
b) ‫ر‬ harfi harakatiga qarab yo'g'on yoki ingichka
o'qiladi.
Savollar:
1. G'unnasiz idg'om deb nimaga aytiladi?
2. G'unnasiz idg'om harflarini aytib bering.
3. G'unnasiz idg'omni nutq qilish uslubini aytib
bering.
4. Qurondan g'unnasiz idg'omga misollar toping.

16. G'unnasiz idg'omga mashqlar
16
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli nun yoki tanvinni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Sukunli nun ( tanvindan) so'ng g'unnasiz idg'om harfi kelsa nima
qilamiz?
6. O'qib bering.
َُّ‫ُّل‬ٌ‫ر‬ْ‫ج‬ ِ‫ح‬َُّ‫ُر‬ٌ‫ور‬ُ‫ف‬َ‫غ‬ٌُ‫م‬‫ي‬ ِ‫ح‬َُّ‫نُر‬ِ‫م‬ُُ‫ك‬ِ‫ب‬ُْ‫م‬
ُُ‫د‬َّ‫ل‬ُ‫ن‬ِ‫م‬ُُ‫ه‬ْ‫ن‬ٌُ‫ة‬َ‫ث‬‫ـ‬َ‫ل‬َ‫ث‬ُُ‫ع‬ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫ر‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬ُُّ‫نُر‬ِ‫ئ‬َ‫ل‬َ‫و‬ُُّ‫ِدت‬‫د‬
َُّ‫ُر‬ً‫ال‬َ‫ث‬َّ‫م‬ُْ‫ي‬َ‫ل‬ُ‫ج‬ُِ‫ن‬ُُ‫ك‬َّ‫ل‬ٌُ‫ر‬ْ‫ي‬َ‫خ‬ُْ‫م‬ُِ‫ُل‬ٌ‫ة‬َ‫م‬ْ‫ح‬َ‫ر‬َ‫و‬‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ل‬َُ‫ن‬
َُّ‫ُّل‬ٌ‫وب‬ُ‫ل‬ُ‫ق‬ُْ‫ز‬ ِ‫نُر‬ِ‫م‬ُِ‫ق‬ُُ‫ي‬ُْ‫م‬َّ‫ل‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬

17. IQLOB
‫ب‬
17
Sukunli nun yoki tanvindan keyin iqlob harfi
kelsa, nunni mimga alishtirib, g’unna bilan
o'qishga iqlob deyiladi.
Izoh:
1. Iqlob – almashtirish degani.
2. Iqlob qilish uslubi:
a) Sukunli nunni ُ‫م‬ ga alishtiramiz;
b) ‫م‬ ni zaif va g'unnasini 2 harakat qilib talaffuz
qilamiz;
c) ‫ب‬ ni jarangli qilib talaffuz qilamiz.
Savollar:
1. Iqlob deb nimaga aytiladi?
2. Iqlob harfi qaysi?
3. Iqlob nima degani?
4. Iqlob qilish kayfiyatini aytib bering.
5. Qurondan iqlobga misollar toping.
Iqlob harfi bitta:

18. IQLOBGA MASHQLAR
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o’qing.
2. Bu yerdan sukunli nun yoki tanvinni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Sukunli nun ( tanvindan) so'ng iqlob harfi kelsa nima qilamiz?
6. O'qib bering.
18
‫ا‬ً‫ير‬ ِ‫ص‬َ‫ب‬ُ‫ا‬ًًۢ‫ع‬‫ي‬ِ‫م‬َ‫س‬
ُْ‫ي‬َ‫ب‬ُ ًۢ‫ن‬ِ‫م‬ُِ‫ن‬ًًُۢ‫ض‬ْ‫ع‬َ‫ب‬‫ا‬َ‫م‬ِ‫ب‬ُ‫ا‬ًًُۢ‫ه‬َ‫ف‬َ‫س‬ُْ‫ي‬َ‫غ‬ِ‫ب‬ُ‫ا‬ُِ‫ر‬
ُِ‫س‬ِ‫ب‬ُ
ًۢۢ‫ُال‬‫ك‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬‫ى‬َ‫م‬‫ي‬ ُِ‫ئ‬ٓ‫ا‬َ‫ب‬ًۢ‫ن‬َ‫أ‬ُ‫ا‬َ‫ه‬ ُِ‫د‬ْ‫ع‬َ‫ب‬ُ ًۢ‫ن‬ِ‫م‬ُ‫ا‬َ‫ه‬
ٍُ‫ب‬‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ع‬ِ‫ب‬ٍُ‫يس‬ِ‫ـ‬َ‫ب‬ٍُ‫يس‬ِ‫ـ‬َ‫ب‬َُ‫م‬ِ‫ب‬ُُ‫ا‬ُِ‫ب‬ُ ًٌۢ‫ع‬ِ‫ق‬‫ا‬َ‫و‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬
ُِ‫ن‬َ‫ب‬ُ ًۢ‫ن‬ِ‫م‬ُٓ‫ى‬ ُِ‫ب‬ُ‫ا‬ ًًۢ‫م‬ْ‫ج‬َ‫ر‬ُْ‫ي‬َ‫غ‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُِ‫ب‬

19. IHFO
‫ص‬
19
Sukunli nun yoki tanvindan keyin ihfo harfi
kelsa, nunni g'unnasini qoldirib, yashirin talaffuz
qilishga ihfo deyiladi.
Izoh:
1. Ihfo arabchada yashirish degani.
2. Ihfo qilish uslubi:
a) Nunni aytmaymiz, ammo g'unnasini
qoldiramiz;
b) Tilimizni ihfo harfiga yaqinlashtiramiz;
c) G'unna 2 harakatga yetgach ihfo harfini
talaffuz qilamiz.
Savollar:
1. Ihfo deb nimaga aytiladi?
2. Ihfo harfi qaysi?
3. Ihfo nima degani?
4. Ihfo qilish kayfiyatini aytib bering.
5. Qurondan ihfoga misollar toping.
Ihfo harfi 15ta:
‫ض‬
‫ش‬
‫ك‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫ظ‬ ‫ط‬
‫س‬ ‫ز‬ ‫ذ‬ ‫د‬ ‫ج‬ ‫ث‬ ‫ت‬

20. IHFOGA MASHQLAR
20
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli nun yoki tanvinni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Sukunli nun ( tanvindan) so'ng ihfo harfi kelsa nima qilamiz?
6. O'qib bering.
ُْ‫خ‬ُ‫ُز‬ ٍ‫ض‬ْ‫ع‬َ‫ب‬ُ َ‫ف‬ُ‫ر‬َُ‫ن‬‫ُو‬‫ك‬َ‫ت‬ُ‫ن‬َ‫أ‬ُ‫ا‬َُ‫ي‬َ‫ش‬ُ‫ا‬ۢ‫ُو‬‫د‬َ‫ع‬َُ‫ين‬ِ‫ط‬‫ـ‬
ُِ‫ل‬‫ي‬ِ‫ب‬َ‫س‬ُ‫َن‬‫ع‬ُ‫ۦ‬ِ‫ه‬ُُ‫ل‬‫ا‬َ‫ق‬ٌُ‫ة‬َ‫ي‬‫ا‬َ‫ء‬ُ‫و‬ُُ‫ك‬َ‫ن‬‫و‬ُ‫ِر‬‫ذ‬‫ن‬ُ‫ي‬ُْ‫م‬
َُ‫َأ‬‫ك‬ُ‫ا‬ً‫ج‬َ‫ر‬َ‫ح‬ُ‫ا‬َ‫م‬َّ‫ن‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫س‬ُ‫ف‬‫ن‬َ‫أ‬ُِ‫اُض‬ً‫ب‬‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ع‬ُ‫ا‬ً‫ف‬ْ‫ع‬
ُٓ‫ى‬ِ‫ن‬ْ‫ر‬ِ‫نظ‬َ‫أ‬َُ‫ص‬ْ‫ل‬َ‫ص‬ُ‫ن‬ِ‫م‬ُ ًٍۢ‫ل‬‫ـ‬َُ‫س‬‫ا‬َ‫ِر‬‫د‬ُ‫َن‬‫ع‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ت‬

21. 21
Quyidagi harflarning hukmlarini toping
va ularni kerakli rangga bo’yang
IQLOB
IDG´OM
IHFO
IZHOR
‫و‬
‫ح‬
‫ر‬
‫ض‬
‫ذ‬
‫ل‬
‫ي‬
‫ش‬
‫م‬‫غ‬
‫ه‬
‫ت‬
‫ش‬
‫خ‬
‫ن‬
‫ز‬
‫ح‬
‫ص‬
‫ط‬
‫ب‬
‫ء‬
‫ج‬
‫ظ‬‫ق‬
‫ع‬
‫ف‬
‫ك‬
‫ث‬

22. TASHDIDLI NUN VA MIM
22
Tashdidli nun va mim doimo 2 harakat g'unna
bilan o'qiladi.
Izoh:
1. Agar nun yoki mim tashdidli kelsa, ularni 2
harakat g'unna bilan o'qish lozim. Masalan:
،‫ات‬َّ‫ن‬َ‫ج‬‫ا‬َّ‫م‬َ‫ل‬
2. Agar kalima oxirida tashdidli nun yoki mim
kelsa va bu kalimada vaqf qilinsa ham 2
harakat g'unna bilan vaqf qilinadi. Masalan:
ُُُُُُُُُُُُُُُُ‫م‬َ‫ي‬ْ‫ل‬‫يُا‬ِ‫ف‬ُُ،‫آن‬َ‫ج‬
Savollar:
1. Tashdidli nun va mim qanday o'qiladi?
2. Agar tashdidli nun yoki mimda vaqf qilinsa qanday
vaqf qilinadi?
3. Qurondan tashdidli nun va mimga misollar toping.

23. TASHDIDLI NUN VA MIM GA
MASHQLAR
23
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan tashdidli nun yoki mimni toping.
3. Tashdidli nun yoki mim kelsa nima qilamiz?
4. O'qib bering.
ُُ‫د‬‫و‬ُ‫ع‬َ‫ت‬َ‫ل‬َُّ‫ن‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َُّ‫ن‬ِ‫إ‬
َُّ‫ن‬ِ‫ك‬‫ـ‬َ‫ل‬َ‫و‬َُّ‫م‬ُ‫ث‬َُ‫م‬َّ‫ن‬َ‫ه‬َ‫ج‬
‫ا‬َّ‫م‬ِ‫م‬َُّ‫م‬ِ‫إ‬َ‫ف‬‫ا‬‫ا‬َّ‫م‬َ‫ع‬
ُِ‫ر‬ْ‫خ‬ُ‫ن‬َ‫ل‬ُُ‫ك‬َّ‫ن‬َ‫ج‬‫م‬ُ‫ـ‬َ‫ه‬َّ‫م‬ُ‫أ‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ت‬ُِ‫ت‬‫ـ‬َّ‫م‬َ‫ع‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬

24. SUKUNLI MIM
24
Sukun belgisi bor yoki harakatdan xoli bo´l- gan
mim sukunli mim deyiladi. Sukunli mimda 3ta
hukm bor:
ihfo
•Ihfo shafaviya
•Harfi ‫ب‬
idg´om
•Idg´om shafaviya
•Harfi ‫م‬
izhor
•Izhor shafaviya
•Harfi ‫ب‬ va ‫م‬ dan
boshqa qolgan harflar

25. IHFO SHAFAVIYA
25
Sukunli mimdan so´ng ‫ب‬ harfi kelsa, mimni
yashirib, 2 harakat g´unna bilan o´qishga ihfo
shafaviya deyiladi.
Izoh:
1. Mim yashirilgani uchun ihfo deyiladi; ‫ب‬ va ‫م‬
lablardan chiqqani uchun shafaviya deyiladi.
َُ‫ش‬َُ‫ف‬ٌُ‫ة‬ - lab degani.
2. Mimni ihfo qilish uslubi:
a) mimning lab mahraji zaif bo´ladi.
b)g´unna komil 2 harakatga yetkaziladi.
c) ‫ب‬ shidda va jahr bilan nutq qilinadi.
Savollar:
1. Ihfo shafaviya deb nimaga aytiladi?
2. Ihfo shafaviya harfi qaysi?
3. Nima uchun ihfo shafaviya deyiladi?
4. Ihfo shafaviya qanday o´qiladi?
5. Qurondan ihfo shafaviyaga misollar toping.

26. IHFO SHAFAVIYAGA
MASHQLAR
26
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli mimni toping.
3. Sukunli mimdan keyin, bu harf kelsa nima qilamiz?
4. O'qib bering.
ُ‫ـ‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ِ‫ب‬ُ‫م‬ُ‫ه‬َ‫و‬َُِِ‫ر‬ ِ‫اخ‬‫ا‬َ‫ه‬ِ‫ب‬َُّ‫م‬َ‫ه‬َ‫و‬‫ُم‬‫ك‬ُ‫ئ‬ِ‫ب‬َ‫ن‬ُ‫أ‬‫ي‬ِ‫و‬ْ‫أ‬َ‫ت‬ِ‫ب‬ُِ‫ه‬ِ‫ل‬
ُْ‫ل‬‫ا‬ِ‫ب‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ء‬‫ا‬َ‫ج‬َُِِّ‫ح‬ُُ‫ت‬ُِ‫ه‬ِ‫ب‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬‫ُن‬‫ك‬َُ‫ون‬ُ‫ب‬ِ‫َذ‬‫ك‬ُِ‫ب‬ُ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ر‬ْ‫ج‬َ‫ا‬ُِ‫ر‬ْ‫ي‬َ‫غ‬
ٍُ‫ب‬‫ا‬َ‫س‬ ِ‫ح‬
ُُ‫ب‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ل‬َ‫خ‬َ‫د‬ًُ‫ا‬‫وت‬ُ‫ي‬ُِ‫ح‬ِ‫ب‬ُ‫م‬ِ‫يه‬ِ‫م‬ْ‫ر‬َ‫ت‬ٍَُِ‫ار‬َ‫ج‬َُّ‫س‬‫ال‬ِ‫ب‬ُ‫م‬ُ‫ه‬َُِِ‫ر‬ِ‫ه‬‫ا‬
ُ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ر‬ِ‫ش‬َ‫ب‬َ‫ف‬
ٍُ‫ب‬‫ا‬َ‫ذ‬َ‫ع‬ِ‫ب‬

27. IDG´OM SHAFAVIYA
27
Sukunli mim mimga yo´liqqanda, birinchi mimni
ikkinchi mimga kirgizib, 2 harakat g´unna bilan
o´qishga idg´om shafaviya deyiladi.
Izoh:
1. Mim mimga uchrab qolsa, birinchi mim tashlab
yuboriladi va ikkinchi mim 2 harakat g´unna
bilan o´qiladi.
2. Bu yerda g´unna kuchli chiqadi.
Savollar:
1. Idg´om shafaviya deb nimaga aytiladi?
2. Idg´om shafaviya harfi qaysi?
3. Nima uchun idg´om shafaviya deyiladi?
4. Idg´om shafaviya qanday o´qiladi?
5. Qurondan idg´om shafaviyaga misollar toping.

28. IDG´OM SHAFAVIYAGA
MASHQLAR
28
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli mimni toping.
3. Sukunli mimdan keyin qanday harf kelgan?
4. Sukunli mimdan keyin, bu harf kelsa nima qilamiz?
5. O'qib bering.
ًُۢ‫ن‬ِ‫مُم‬ُ‫ه‬َ‫ل‬ُِ‫د‬ْ‫ع‬َ‫ب‬َُ ْ‫ُال‬َ‫ن‬ِ‫ُمُم‬‫ك‬َ‫ل‬‫ا‬َ‫ع‬ْ‫ن‬ُِ‫م‬‫ُم‬‫ك‬ُ‫ؤ‬‫آ‬َ‫ب‬‫ا‬َ‫ء‬َ‫و‬ُ‫آ‬َّ‫م‬
َُ‫خ‬ُْ‫ن‬َّ‫م‬ُ‫م‬َ‫أ‬ُْ‫ق‬َ‫ل‬‫ا‬َ‫ن‬َُّ‫ن‬ِ‫مُُم‬ُ‫ه‬َ‫ل‬‫ا‬َُّ‫م‬ُ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ك‬ِ‫ل‬ْ‫ه‬ُ‫م‬ِ‫ل‬ًُ‫ا‬‫د‬ِ‫ع‬ ْ‫و‬
ُِ‫مُم‬ُ‫ه‬َ‫م‬َ‫ع‬ْ‫ط‬َ‫أ‬ُْ‫ن‬ُُ‫م‬ُ‫م‬ِ‫ه‬ْ‫ي‬َ‫ل‬َ‫ع‬ٌَُِ‫د‬َ‫ص‬ْ‫ؤ‬َُ‫م‬ُ‫ُم‬‫ك‬ُ‫ي‬ْ‫ع‬َ‫س‬ًُ‫ا‬َ‫ُور‬‫ك‬ْ‫ش‬

29. IZHOR SHAFAVIYA
29
Sukunli mimdan keyin ‫م‬ va ‫ب‬ harfidan boshqa
barcha harflar kelsa, mimni bildirib o´qishga
izhor shafaviya deyiladi.
Izoh:
1. Sukunli mimdan keyin 25 harf kelsa, mimni
cho´ziq g´unnasiz sof holda talaffuz qilamiz.
2. ‫ف‬ va ‫و‬ harflaridan oldin kelgan mimning
izhoriga alohida e´tibor bermoq lozim. Bu
harflarning mahraji bir bo´lganligi sababli
ulardan oldin kelgan mimning ihfo bo´lib
qolish havfi kattadir.
Savollar:
1. Izhor shafaviya deb nimaga aytiladi?
2. Izhor shafaviya harfi qaysilar?
3. Nima uchun izhor shafaviya deyiladi?
4. Izhor shafaviya qanday o´qiladi?
5. Qurondan izhor shafaviyaga misollar toping.

30. IZHOR SHAFAVIYAGA
MASHQLAR
30
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan sukunli mimni toping.
3. Sukunlik mimdan keyin qaysi harf kelyaptì?
4. Sukunli mimdan keyin, bu harf kelsa nima qilamiz?
5. O'qib bering.
‫وُلهمُعذاب‬ُْ‫ُأن‬ْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫ب‬َُ‫ُون‬‫ك‬َ‫ت‬َُُ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ي‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬
ُْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫س‬ُ‫ف‬‫ن‬َ‫أ‬‫ن‬ْ‫ئ‬ ِ‫ُج‬َ‫و‬‫ا‬َُ‫ت‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬‫ُن‬‫ك‬َُ‫ون‬ُ‫م‬َ‫ل‬ْ‫ع‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫ب‬ُِ‫ز‬َ‫ت‬َ‫ف‬َُُّ‫ل‬
َُ‫ت‬َ‫ي‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬َّ‫ل‬َ‫ع‬َ‫ل‬َُ‫ون‬ُ‫ل‬َّ‫ك‬َ‫و‬ُُ‫غ‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ل‬ٌُ‫ة‬َ‫ف‬ْ‫ر‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬ُ‫ر‬َ‫ث‬ْ‫ك‬َ‫أ‬
َُ‫ون‬ُ‫م‬َ‫ل‬ْ‫ع‬َ‫ي‬َُ‫ّل‬
ُُ‫ه‬ُ‫ئ‬‫َا‬‫ك‬َ‫ُر‬‫ش‬‫وا‬ُ‫ل‬َ‫ق‬ُْ‫م‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬ُ‫ب‬ْ‫س‬َ‫ح‬َُّ‫ن‬َ‫ه‬َ‫ج‬ُُ‫م‬ُِ‫ف‬‫َـ‬‫ك‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬َُ‫ون‬ُ‫ر‬

31. Sukunli lam
ahkomlari 5ta:
Lamul
amr
Lamul
ism
Lamul
ta'rif
Lamul
harf
Lamul
fel
31
Izoh:
1. Sukunli lam bu harakatdan xoli bo'lgan yoki
sukun belgisi bo'lgan lamdir.
2. Sukunli lam ismda, felda, harfda va ‫ال‬ tarifda
mavjuddir.
3. Sukunli lam kalima boshida, o'rtasida va oxirida
keladi.
Savollar:
1. Sukunli lam nima?
2. Sukunli lam qanday kalimalarda
uchraydi?
3. Sukunli lamda nechta qoida bor?
Aytib bering.
4. Qurondan sukunli lamni toping

32. LAM TA'RIF
IZHOR QOMARIYA
32
IDG´OM SHAMSIYA
Izoh:
1. Lam ta'rif bu ismlar boshida keladigan ‫ال‬ ning
lamidir.
2. U doimo sukunli bo'ladi.
3. Lam ta'rif o’zidan keyingi kelgan harf qanday
ekanligiga qarab yo izhor qilinadi yoki idg'om
qilinadi.
4. Arab harflari ikkiga bo'linadi: qomariya-14 ta
harf va shamsiya- 14 ta harf.
Savollar:
1. Lam ta'rif nima?
2. Lam ta'rifda nechta hukm bor?
3. Qomariya harflari nechta?
4. Shamsiya harflari nechta?

33. IZHOR QOMARIYA
Lam ta'rifdan keyin qomariya harflari kelsa,
lam ta'rif bildirib o’qiladi. Qomariya harflari
14 ta bo’lib quyidagilardir:
‫ف‬
‫ي‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ق‬
‫غ‬ ‫ع‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ب‬ ‫ا‬
Izoh:
1. Lam ta'rifdan keyin mana shu harflardan biri
kelsa, lam bildirib o’qiladi. Masalan: َُ‫ان‬َ‫ق‬ْ‫ر‬ُ‫ف‬ْ‫ل‬‫ا‬ (al
furqona).
2. Lamni izhor qilganda uning qalqala bo’lishidan
ehtiyot bo’lmoq lozim.
Savollar:
1. Lam ta'rif qachon izhor qilinadi?
2. Qomariya harflarini aytib bering.
3. Lamni izhor qilishda nimaga e’tibor berish lozim.
4. Qurondan izhor qomariyani toping.
33

34. IZHOR QOMARIYAGA
MASHQLAR
34
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan lam ta'rifni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Lam ta'rifdan so’ng izhor qomariya harfi kelsa nima qilamiz?
6. O'qib bering.
ُِ‫ف‬‫َـ‬‫ك‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ين‬ ِ‫ر‬َُ‫ون‬ُ‫م‬ ِ‫ر‬ْ‫ج‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ح‬ْ‫ل‬‫ىُٱ‬ِ‫ف‬ُِِّ
َُ‫ق‬ْ‫ر‬ُ‫ف‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُِ‫ان‬َُ‫اب‬َ‫ذ‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُِ‫ل‬َّ‫و‬َ ْ‫ٱل‬َُ‫ين‬
ُُ‫م‬ْ‫ك‬ُ‫ب‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُٓ‫َى‬‫د‬ُ‫ه‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ب‬ ِ‫ج‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َ‫و‬ُِ‫ل‬‫ا‬
ُْ‫ص‬ُ‫ق‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُ‫ى‬َ‫و‬‫ي‬ِ‫ب‬َ‫خ‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ث‬ُُّ‫م‬َ‫ي‬ْ‫ل‬‫ٱ‬

35. IDG´OM SHAMSIYA
‫ظ‬ ‫ض‬‫ط‬‫ل‬‫ن‬ ‫ص‬
‫ذ‬ ‫ث‬‫د‬‫ر‬‫ز‬ ‫ت‬
‫ش‬
‫س‬
Lam tarifdan keyin shamsiya harflari kelsa,
lam shu harfga kirgizilib, shamsiya harfi ikkita
qilib o’qiladi. Shamsiya harflari 14 ta:
Izoh:
1. Idg'om qilish uslubi: lam ta'rifdan keyin mana
shu harflardan biri kelsa, lam ta'rif tashlab
yuboriladi va shamsiya harfi ikkita qilib
o'qiladi.
2. Lam ta`rifdan keyin nun harfi kelsa, nunga
ikki harakat g'unna berib o’qiladi.
Savollar:
1. Idg'om shamsiya nima?
2. Idg'om shamsiya qanday qilib talaffuz
qilinadi?
3. Lam ta'rifdan so'ng nun kelsa nima qilish
lozim?
4. Idg'om shamsiyaga misollar toping.
35

36. IDG'OM SHAMSIYAGA MASHQLAR
36
Topshiriq:
1. Berilgan misollarni o'qing.
2. Bu yerdan lam ta'rifni toping.
3. Keyin qanday harf keldi?
4. U qanday harflarga kiradi?
5. Lam ta'rifdan so'ng idg'om shamsiya harfi kelsa nima qilamiz?
6. O'qib bering.
ُِ‫ار‬َّ‫ن‬‫ٱل‬ُُ َّ‫ٱّلل‬ُِ‫ئ‬ٓ‫ا‬َّ‫ط‬‫ٱل‬َُ‫ت‬َ‫ف‬ُِ‫ن‬ْ‫ي‬
َُ‫ك‬ ْ‫َّو‬‫ش‬‫ٱل‬ُِ‫ة‬ُِ‫ٓب‬‫ا‬َ‫َّو‬‫د‬‫ٱل‬ُٓ‫ا‬َ‫م‬َّ‫س‬‫ٱل‬ُِ‫ء‬
َُ‫ل‬‫و‬ُ‫س‬َّ‫ٱلر‬ُُّ‫م‬ُّ‫ص‬‫ٱل‬ُِ‫ت‬‫و‬ُ‫ب‬‫ا‬َّ‫ت‬‫ٱل‬
ُ‫َو‬‫ك‬َّ‫ٱلز‬ُُِِِ‫ت‬ِ‫ب‬‫ا‬َّ‫ث‬‫ٱل‬ُِ‫ت‬‫ـ‬َ‫م‬ُ‫ل‬ُّ‫ظ‬‫ٱل‬

37. HAMZA
37
QAT’IY HAMZA VASLIY HAMZA
Qat'iy hamza bu ‫ء‬ shaklidagi hamza bo'lib, doim
öqiladi.
Vasliy hamza shaklidagi hamza bo'lib, faqatgina
qiroat boshida o'qiladi va so’zlarni qo'shib o'qiganda
tushib qoladigan hamzadir.
Izoh:
1. Qat'iy hamza- har hil shaklda yozilishi mumkin:‫ء،ُأُ،ئُ،ُؤ‬ .
a) Ularning barchasi har doim o’qiladi. Masalan: ُ،ٍ‫ت‬‫ـ‬َ‫ب‬ِ‫ئ‬ٓ‫ـ‬َ‫ت‬ُ،ُ‫جاء‬َُ‫أ‬ٓ‫ـ‬َ‫ي‬ُ،‫ا‬َ‫ه‬ُّ‫ي‬
َُ‫ون‬ُ‫ر‬َ‫م‬ْ‫ؤ‬ُ‫ي‬ .
b) Qat'iy hamza kalima boshida, o’rtasida va ohirida ham kelishi
mumkin.
2. Vasliy hamza bir hil shaklda yoziladi va faqat qiroat mana shu
kalima bilan boshlansagina o'qiladi. Agar ikki kalima o'rtasida kelsa
o'qilmasdan tashlab ketiladi. Masalan: ُُ‫ير‬ِ‫ب‬َ‫خ‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ُ‫م‬‫ي‬ِ‫ل‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ -ُُ‫بير‬َ‫خ‬ْ‫ل‬ُ‫م‬‫لي‬َ‫ع‬ْ‫ل‬َ‫أ‬ deb
o'qiladi.
Savollar:
1. Hamza necha hil bo'ladi?
2. Qat'iy hamza haqida nima bilasiz?
3. Vasliy hamza haqida nima bilasiz?
4. Qat'iy hamza ko'rinishlari qanday?
5. Vasliy hamzaning ko'rinishi qanday?
6. Qurondan qat'iy va vasliy hamzani toping.

38. 38
QAT'IY VA VASLIY HAMZAGA
MASHQLAR
Topshiriq:
1. Qat'iy hamzani toping.
2. Uning ko'rinishi qanday?
3. Berilgan misollardan vasliy hamzani toping.
4. Uning ko'rinishi qanday?
5. Misollarni o'qing.
ُِ‫ه‬ْ‫ي‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ُِ‫ء‬ْ‫ر‬َ‫م‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُُ‫ك‬َ‫ء‬ٓ‫ا‬َ‫ج‬ُُ‫م‬
ُٓ‫و‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ا‬َ‫ء‬ُ‫ا‬َُّ‫ن‬َ‫أ‬ُُ‫ُر‬‫ك‬ْ‫ٱذ‬ُ‫وا‬
‫ا‬َ‫ن‬ِ‫ت‬ْ‫ئ‬‫ٱ‬ُِ‫ن‬ْ‫ب‬‫ٱ‬ُْ‫و‬َ‫ه‬َ‫ت‬‫ٱن‬ُ‫ا‬
ُُ‫م‬َ‫ل‬ْ‫ع‬‫ٱ‬ُ‫ا‬ ٓ‫و‬‫ِي‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ن‬ُٓ‫ـ‬َ‫ل‬‫و‬ُ‫أ‬َُ‫ك‬ِ‫ئ‬

39. VASLIY HAMZAGA UCHRAGAN
MAD HARFINING TUSHIB
QOLISH HUKMI
39
Vasliy hamzadan oldin ‫ا،ُو‬ yoki ‫ي‬ mad
harflaridan biri kelsa, ikki kalimani qo'shib
o'qiganda mad harfini tashlab o'qiladi.
Izoh:
a) Birinchi kalima mad harfi bilan tugasa va undan
keyin hamzatul vasl kelsa, bu ikki kalimani
qo'shib o'qilganda mad harfi tashlab ketiladi.
Maslan: ُُ‫تاب‬ِ‫ك‬ْ‫ل‬‫ذاُا‬َ‫ه‬ deb yozilgan bo'lsa, ikkisini
qo'shib o'qilganda ُُ‫تاب‬ِ‫ك‬ْ‫ل‬َ‫ذ‬‫ه‬ deb o'qiladi.
b) Ammo birinchi kalimada vaqf qilinsa, mad tabiiy
bilan vaqf qilinadi. Masalan: ‫هذاُالكتاب‬ ning
birinchi kalimasida vaqf qilinsa: ‫هذا‬ deb 2 harakat
mad bilan vaqf qilinadi.
Savollar:
1. Qachon mad harfini tashlab ketiladi?
2. Qachon mad harfi o'qiladi?

40. VASLIY HAMZAGA UCHRAGAN MADNING
TUSHIB QOLISHIGA MASHQLAR
40
Topshiriq:
1. Misollardan mad harfini toping.
2. Mad harfidan keyin qanday harf kelyapti?
3. Mad harfidan keyin vasliy hamza kelgan misollarni
ajrating.
4. Agar mad harfi vasliy hamzaga uchrasa nima qilamiz?
َُّ‫ل‬‫ُٱ‬‫وا‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ا‬َ‫ء‬َُ‫ِين‬‫ذ‬ُ‫وا‬َ‫ق‬َّ‫ت‬‫اُٱ‬َ‫م‬ُ‫ـ‬َّ‫ص‬‫ُٱل‬‫وا‬ُ‫ل‬ِ‫َم‬‫ع‬َ‫و‬ُِ‫ت‬‫ـ‬َ‫ح‬ِ‫ل‬
ُُ‫س‬َّ‫ىُٱلر‬َ‫ل‬َ‫ع‬ُِ‫ل‬‫و‬ُُ‫غ‬‫ـ‬َ‫ل‬َ‫ب‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ َّ‫ّل‬ِ‫إ‬ُِ َّ‫ىُٱّلل‬َ‫ل‬ِ‫إ‬
ُِ‫ار‬َ‫و‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ىُٱ‬َ‫ل‬ِ‫إ‬َُ‫نن‬‫ـ‬ِ‫ي‬َُ‫ن‬ْ‫ب‬‫ىُٱ‬َ‫س‬‫ي‬ِ‫ع‬‫ـ‬َ‫ي‬َُ‫م‬َّ‫س‬‫اُٱل‬َّ‫ن‬َّ‫ي‬َ‫ز‬َُ‫ء‬ٓ‫ا‬
ُٓ‫ا‬َ‫م‬َّ‫س‬‫ىُٱل‬ِ‫ف‬ُِ‫ء‬ُُ‫ِى‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫اُٱ‬َ‫ذ‬‫ـ‬َ‫ه‬َُ‫م‬ْ‫ح‬َّ‫ُٱلر‬ َّ‫ّل‬ِ‫إ‬ُُُُ‫ن‬‫ـ‬

41. LAMUL FEL
IDG'OM
Harflari 2ta: ُ‫لُر‬
IZHOR
Harflariُ‫لُر‬ dan
boshqa hamma harf
41
Quroni Karimda ُ‫قل‬ va ‫اجعل‬ kalimalarida kelgan
sukunli ‫ل‬ lamul fel deyiladi.
Lamul felda 2ta hukm bor:
Izoh:
1. Agar lamul feldan keyin ‫لُ،ر‬ harflaridan biri kelsa, ‫ل‬
idg'om qilinadi: yani ‫ل‬ o'qilmasdan keyingi harf 2 ta
qilib o'qiladi: ُِ‫ب‬َ‫لُر‬ُ‫ق‬،ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬ُ‫ل‬ُ‫ق‬
2. Agar lamul feldan keyin ‫ل،ُر‬ harflaridan boshqa
harflar kelsa, ‫ل‬ izhor qilinadi. Yani ‫ل‬ bildirib o'qiladi.
Masalan: ،‫ذا‬َ‫ه‬ُْ‫ل‬َ‫ع‬ْ‫اج‬‫ها‬ُّ‫ي‬َ‫أ‬َ‫ي‬ُْ‫ل‬ُ‫ق‬
Savollar:
1. Lamul fel deb qanday lamga aytiladi?
2. Lamul felda nechta hukm bor?
3. Lamul fel qachon idg’om qilinadi?
4. Lamul fel qachon izhor qilinadi?

42. LAMUL FELGA MASHQLAR
42
Topshiriq:
1. Misollardan lamul felni toping.
2. Undan keyin qaysi harf kelyapti?
3. Agar lamul feldan keyin shu harf kelsa nima qilamiz?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
َُ‫م‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ُْ‫ل‬ُ‫ق‬ُُُ‫ا‬َُُُُ‫و‬ُ‫ه‬ُْ‫ل‬ُ‫ق‬ُ‫ـ‬َ‫ن‬ْ‫ل‬َ‫ع‬َ‫ج‬َ‫و‬ُُُ‫ا‬َ‫ه‬
َُُُُُ‫ى‬ِ‫ق‬ْ‫ل‬ُ‫أ‬ُُُُ‫ا‬َ‫ن‬ْ‫ل‬ُ‫ق‬ َ‫و‬ُُِ‫ب‬َ‫ُْر‬‫ل‬ُ‫ق‬
َُ‫ن‬ْ‫ل‬َّ‫ك‬َ‫و‬َ‫ت‬ُُُُ‫ا‬‫ُْموسى‬‫ل‬ُ‫ت‬ْ‫ق‬َ‫أ‬ُ‫ُْهذا‬‫ل‬َ‫ع‬ْ‫ج‬ِ‫إ‬
َُ‫ل‬ُْ‫ل‬َ‫ع‬ْ‫ُاج‬َ‫و‬ُ‫نا‬َُ‫سأ‬َ‫ُأ‬َ‫ّل‬ُ‫ل‬ُ‫ق‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬ُ‫ل‬َُ‫ء‬َ‫ر‬َ‫ُْأ‬‫ل‬ُ‫ق‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ي‬

43. LAMUL HARF
‫بلُ،ُهل‬ harflarida uchraydigan lamga
lamul harf deyiladi.
Lamul harfda 2 ta hukm bor:
IDG'OM
Harflari 2 ta: ُ‫لُر‬
IZHOR
Harflariُ‫لُر‬ dan
boshqa hamma harf
Izoh:
1. Agar lamul harfdan keyin ‫لُ،ر‬ harflaridan biri kelsa,
‫ل‬ idg'om qilinadi: yani ‫ل‬ o'qilmasdan keyingi harf 2 ta
qilib o'qiladi: ،ُ‫كم‬ُّ‫ب‬َ‫لُر‬َ‫ب‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬ُ‫ل‬َ‫ه‬
2. Agar lamul feldan keyin ‫ل،ُر‬ harflaridan boshqa
harflar kelsa, ‫ل‬ izhor qilinadi. Yani ‫ل‬ bildirib
o'qiladi. Masalan: ٍُِّ‫بلُهو،ُهلُمنُخال‬
Savollar:
1. Lamul harf deb qanday lamga aytiladi?
2. Lamul harfda nechta hukm bor?
3. Lamul harf qachon idg'om qilinadi?
4. Lamul harf qachon izhor qilinadi?
43

44. LAMUL HARFGA MASHQLAR
44
ُُ‫د‬‫ي‬ ِ‫ر‬ُ‫ي‬ُْ‫ل‬َ‫ب‬
Topshiriq:
1. Misollardan lamul harfni toping.
2. Lamul harfdan keyin qanday harf kelyapti?
3. Bu yerda lamul harfni qanday hukmi bo'ladi?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
ُ‫ى‬َ‫ر‬َ‫ت‬ُْ‫ل‬َ‫ه‬ُُُ‫ى‬ِ‫ف‬ُْ‫ل‬َ‫ه‬
ُُّ‫ب‬َ‫لُر‬َ‫ب‬ُُْ‫م‬ُ‫ك‬ُِ‫إ‬ُْ‫ل‬َ‫ه‬َ‫ف‬ُ‫ى‬َ‫ل‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬ُ‫ل‬َ‫ه‬
َُ‫ن‬َ‫ع‬َ‫ل‬ُ‫ل‬َ‫ب‬ُْ‫م‬ُ‫ه‬ُِ‫إ‬ُْ‫ل‬َ‫ه‬َ‫ف‬ُ‫ى‬َ‫ل‬َُ‫ع‬َ‫ف‬َّ‫لُر‬َ‫ب‬َُّ‫ل‬‫ُٱل‬ُ‫ه‬ُُ‫ه‬‫ـ‬
َُ‫أ‬ُْ‫ل‬َ‫ه‬َ‫ف‬ُُ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬َُ‫ب‬َ‫ط‬ُْ‫ل‬َ‫ب‬َُ‫ع‬‫ُْكانوا‬‫ل‬َ‫ب‬

45. LAMUL ISM
IZHOR
45
Ismlarda kelgan sukunli lamga
lamul ism deyiladi.
Lamul ismda bitta hukm bor:
Izoh:
Ismlarda kelgan sukunli lam har doim
izhor qilib o'qiladi. Masalan:
ًُ‫ا‬‫فاف‬ْ‫ل‬‫،ُأ‬ْ‫م‬ُ‫ك‬ُ‫ن‬‫وا‬ْ‫ل‬َ‫أ‬ُُ،ْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ت‬َ‫ن‬ِ‫س‬ْ‫ل‬َ‫أ‬
Savollar:
1. Lamul ism nima?
2. Lamul ismda qanday hukm bor?
3. Qurondan lamul ismga misollar toping.

46. 46
LAMUL AMR
Amr felida kelgan sukunli lamga
lamul amr deyiladi.
Lamul amrda 1 ta hukm bor.
Izoh:
1. ُ‫وا‬ُ‫ض‬ْ‫ق‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َُّ‫م‬ُ‫ث‬ُ،‫وا‬ُ‫ف‬َّ‫و‬َّ‫ط‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫و‬ kabi kalimalarda kelgan
sukunli lam lamul amr deyiladi.
2. Lamul amrdan oldin ‫و،ُثم‬ yoki ‫ف‬ keladi.
3. Lamul amr doimo izhor qilib o'qiladi.
Savollar:
1. Lamul amr nima?
2. Lamul amrning hukmi nima?
3. Qurondan lamul amrga misollar toping.
IZHOR

47. LAMUL ISM VA LAMUL
AMRGA MASHQLAR
47
Topishiriq:
1. Misollardan lamul ismni toping.
2. Undagi hukmni tushuntiring.
3. Misollardan lamul amrni toping.
4. Undagi hukmni tushuntiring.
5. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
َُ‫ؤ‬ُ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ُُُِ‫د‬ ُُ‫ك‬ْ‫ل‬ُ‫م‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ ُُ‫ت‬ْ‫ك‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫و‬ُُ‫ب‬
َُّ‫ت‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫و‬ُُُُِِّ ُِ‫ل‬ْ‫م‬ُ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫و‬ُُُُِ‫ل‬ًُ‫ا‬‫اف‬َ‫ف‬ْ‫ل‬َ‫أ‬
َُ‫ن‬ِ‫س‬ْ‫ل‬َ‫أ‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ت‬ ُُ‫ك‬ِ‫ن‬‫أ‬َ‫و‬ْ‫ل‬َ‫أ‬ُُْ‫م‬ُُ‫ظ‬‫ن‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬ُُُُْ‫ر‬
ُْ‫ل‬ِ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُُُُِ‫م‬

48. 48
Hukmlar va ularga mos kalimalarni
birlashtiring
Izhor
qomariya
‫ُْبلى‬‫ل‬‫ق‬
‫فاف‬ْ‫ل‬‫أ‬ًُ‫ا‬
ُُ‫ن‬‫وا‬ْ‫ل‬َ‫أ‬ُُ‫ك‬ُِ‫م‬

49. Mad ahkomlari
Mad 2 turli bo’ladi
Asliy mad
Hamzali far'iy
mad
Sukunli far'iy
mad
Mad harfi 3ta: ُ،‫ا‬‫و،ُي‬ .
‫ا‬ sukunli bo'lib undan oldin fatha kelsa, mad harfi
bo'ladi: ‫ا‬َ‫ج‬ُ،‫ا‬َ‫ب‬
‫و‬ sukunli bo'lib undan oldin domma kelsa, mad
harfi bo'ladi: ‫و‬ُ‫ب‬ُ،‫و‬ُ‫ج‬
‫ي‬ sukunli bo'lib undan oldin kasra kelsa, mad
harfi bo'ladi: ‫ي‬ِ‫ب‬ُ،‫ي‬ ِ‫ج‬
Mad harfi
Lin harfi Lin harfi 2 ta: ‫و،ُي‬ .
‫و‬ sukunli bo'lib undan oldin fatha kelsa, lin harfi
bo'ladi: ٌُ‫ف‬ ْ‫و‬َ‫خ‬
‫ي‬ sukunli bo'lib undan oldin fatha kelsa, lin harfi
bo'ladi: ٌُ‫ْت‬‫ي‬َ‫ب‬
Far'iy mad-
2 hil bo'ladi
49
Savollar:
1. Mad turlari nechta?
2. Far'iy mad necha hil bo'ladi?
3. Mad harfi nechta?
4. Bu harflar qachon mad bo'ladi?
5. Lin harflari nechta?
6. Bu harflar qachon lin bo'ladi?

50. MAD HARFI VA LIN HARFIGA
MASHQLAR
50
Topshiriq:
1. Misollardan mad harflarini toping.
2. Nima uchun bu harflar mad harfi bo'ldi? Tushuntiring.
3. Lin harflarini toping.
4. Nima uchun bu harflar lin harfi bo'lganligini tushuntiring.
5. Misollarni o'qing.
ُُُُُُ‫ْت‬‫ي‬َ‫ح‬َُّ‫ف‬َ‫و‬َ‫ت‬ُِ‫ن‬َ‫ت‬ْ‫ي‬ُُُ‫ى‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬ْ‫ي‬َ‫ل‬َ‫ع‬
َُ‫ت‬ ْ‫و‬َ ْ‫ٱل‬ُُُِ‫د‬‫ا‬ُُُُُُ‫ى‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ُْ‫َو‬‫ع‬ْ‫ر‬ِ‫ف‬َ‫و‬َُُُ‫ن‬
ُُ‫م‬‫ي‬ِ‫ظ‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬‫وُا‬ُ‫ر‬َ‫ف‬َ‫ك‬ُُ‫ه‬َ‫ب‬‫و‬ُ‫ل‬ُ‫ق‬ُُُُْ‫م‬
ُِ‫اض‬َ‫و‬َّ‫م‬ُُِ‫ه‬ِ‫ع‬ُِ‫ئ‬َ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ي‬ٍُُُُُ‫ذ‬ُ‫وا‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ا‬َ‫ء‬

51. MAD ASLIY
‫وا‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫ق‬َُ‫ل‬‫ي‬ِ‫ق‬ َُ‫ل‬‫ا‬َ‫ق‬
51
Mad harfidan keyin hamza yoki sukun
kelmasa bu mad asliy bo'ladi. Mad asliy
doimo 2 harakat cho'ziladi.
Izoh:
1. Mad asliy yana mad tobiiy deb ham nomlanadi.
Bu tabiatan mad harflarining 2 harakat
cho'zilishga moyil bo'lganligi sabablidir.
2. Mad asliy vaqfan va vaslan 2 harakat cho'ziladi.
Masalan: ُ‫وا‬ُ‫ب‬ِ‫ن‬َ‫ت‬ْ‫ٱج‬َ‫ف‬ُ،ُ‫وا‬ُ‫ف‬‫و‬ُ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫و‬
Savollar:
1. Mad asliy nima?
2. Mad asliy necha harakat cho’ziladi?
3. Mad asliy yana qanday nomlanadi?
4. Vaqfan mad asliy qancha cho’ziladi?
5. Qurondan mad asliyga misollar toping.

52. MAD ASLIYGA MASHQLAR
52
Topshiriq:
1. Misollardan mad asliylarini toping.
2. Nima uchun bu mad asliy?
3. Misollarni o'qing.
ُُُُُُُ‫ا‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ُ‫ى‬َ‫ر‬‫ـ‬َ‫ص‬َ‫ن‬َُُُُُُ‫ك‬ِ‫ل‬َُ‫ذ‬
ُ‫ُوا‬‫ك‬َ‫ْر‬‫ش‬َ‫أ‬ٍُ‫ت‬‫ـ‬َّ‫ن‬َ‫ج‬َُ‫ن‬ُ‫ل‬‫و‬ُ‫س‬َ‫ر‬ُُُُُ‫ا‬
ُُُُ‫ا‬ً‫ير‬ِ‫ث‬َ‫ك‬َُُُُُ‫ِين‬‫ذ‬َّ‫ل‬‫ٱ‬ُُ‫ه‬َ‫ق‬‫ـ‬َ‫ث‬‫ي‬ِ‫م‬ُُُْ‫م‬
ُُُُ‫د‬‫و‬ُ‫ه‬َ‫ي‬ْ‫ل‬‫ٱ‬‫ي‬ِ‫ش‬َ‫ب‬ُ ًۢ‫ن‬ِ‫م‬ُُ ٍ‫ر‬ٍُ‫ِير‬‫ذ‬َ‫ن‬ُ َ‫ّل‬َ‫و‬

53. Mad far'iy
ahkomlari
Mad
badal
Mad
lozim
Mad asliydan keyin hamza kelsa,
hamzali mad far´iy bo'ladi
Hamzali mad
far'iy
Sukunli far'iy
mad
Mad asliydan keyin sukun kelsa,
sukunli mad far'iy bo’ladi
Mad lin
Mad
munfasil
Mad
aridz
lissukun
Mad
muttasil
53
Savollar:
1. Mad far'iy necha hil bo'ladi?
2. Hamzali mad far'iy nima?
3. Hamzali mad far'iy necha turli bo'ladi?
4. Sukunli mad far'iy nima?
5. Sukunli mad far'iy necha turli bo'ladi?

54. MAD MUTTASIL
َُ‫ء‬‫َا‬‫ش‬ُِ‫ئ‬‫آ‬َ‫ق‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُ‫ين‬ِ‫م‬ُٓ‫ـ‬َ‫ع‬َ‫ش‬َُ‫ر‬ِ‫ئ‬ َُ‫ء‬‫ا‬َ‫ج‬
54
Hamzali far´iy mad
Mad harfidan keyin hamza bitta
kalimada kelsa mad muttasil bo'ladi.
Izoh:
1. Mad harfi va hamzaning bir kalimada kelganini
hamzaning holatiga qarab aniqlanadi. Agar hamza
bir kalimada kelsa quyidagi shakllarda bo'ladi:
ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُ‫ء،ُئ،ُؤ‬
2. Mad muttasil vaqfan va vaslan 4-5 harakatdir.
Hukmi: Miqdori:
4-5 harakatVojib
Savollar:
1. Mad muttasil deb nimaga aytiladi?
2. Mad muttasilning hukmi nima?
3. Mad muttasilning miqdori qancha?
4. Bir kalimada kelgan hamzani qanday farqlab
olsa bo'ladi?

55. MAD MUTTASILGA
MASHQLAR
55
Topshiriq:
1. Misollardan mad harfini toping.
2. Undan keyin qaysi harf kelyapti?
3. Hamza va mad harfi bir kalimadami yo ikki
kalimadami? Qanday bildingiz?
4. Bu madni necha harakat miqdorida cho'zamiz?
5. Hukmi nima?
6. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
َُ‫ء‬‫آ‬َ‫ي‬ِ‫ب‬ًۢ‫ن‬َ‫أ‬َُ‫ض‬ْ‫غ‬َ‫ب‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُُُ‫ء‬ٓ‫ا‬َُ‫ء‬ٓ‫ا‬َ‫ي‬ْ‫ش‬َ‫أ‬
ُُ‫ه‬ُ‫ؤ‬ٓ‫ا‬َ‫ب‬‫ا‬َ‫ء‬‫م‬ ُٓ‫ى‬‫ا‬ ِ‫ج‬َ‫و‬َُُ‫ء‬ ُُُُُُُ‫ء‬‫و‬ُ‫س‬
ُُ‫أ‬ ٓ‫و‬ُ‫ن‬َ‫ت‬َ‫ل‬ ُْ‫ت‬َ‫ئ‬‫ي‬ِ‫س‬ ٌُُُُ‫ء‬ٓ‫ى‬ ِ‫ر‬َ‫ب‬
ُ‫ـ‬ٓ‫ي‬ ِ‫ر‬َ‫ب‬‫ا‬ُ‫ـ‬ٓ‫ي‬ِ‫ط‬َ‫خ‬ًُُُُ‫ة‬َُ‫ُل‬‫ؤ‬ٓ‫ـ‬َ‫ه‬ُُُِ‫ء‬

56. MAD MUNFASIL
ِ‫ل‬‫ه‬َ‫أ‬ ٓ‫ى‬ِ‫ف‬‫ۦ‬ِ‫ه‬ِ‫إ‬ ‫آ‬‫َّل‬َ‫ك‬‫آ‬‫ن‬ٓ‫ى‬َ‫ل‬ِ‫إ‬‫ل‬َ‫ج‬َ‫أ‬
56
Hamzali far´iy mad
Mad harfidan keyin hamza ikkinchi
kalimada kelsa mad munfasil bo’ladi.
Izoh:
1. Mad harfi va hamzaning boshqa kalimada kelganini
hamzaning holatiga qarab aniqladi. Agar hamza
boshqa kalimada kelsa quyidagi shakllarda bo'ladi:
‫أ‬
2. Mad munfasil vaqfan 2 harakat va vaslan 4 -
5 harakat- dir.
Hukmi: Miqdori:
4-5 harakatJoiz
Savollar:
1. Mad munfasil deb nimaga aytiladi?
2. Mad munfasilning hukmi nima?
3. Mad munfasilning miqdori qancha?
4. Boshqa kalimada kelgan hamzani qanday
ajratib olsa bo’ladi?

57. MAD MUNFASIL
57
Topshiriq:
1. Misollardan mad harfini toping.
2. Mad harfidan so'ng qanday harf kelyapti?
3. Bu harf mad harfi bilan bir kalimadami yo boshqa
kalimadami? Qanday bildingiz?
4. Bu madning miqdori qancha?
5. Hukmi nima?
6. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
َُُُُ‫ل‬َ‫نز‬َ‫ُٓأ‬‫ا‬َ‫م‬َُّ‫ن‬َ‫ُأ‬ٓ‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬ُُُ‫ا‬َ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬َ‫ه‬ُّ‫ي‬َ‫أ‬ٓ‫ـ‬َ‫ي‬
َُ‫ر‬ْ‫س‬ِ‫إ‬ُٓ‫ى‬ِ‫ن‬َ‫ب‬َُ‫ل‬‫ي‬ِ‫ء‬َُُٓ‫ح‬ْ‫ص‬َ‫ُأ‬ٓ‫ى‬ِ‫ف‬ُِ‫ب‬‫ـ‬ُْ‫ك‬َ‫ُأ‬ٓ‫ى‬ِ‫ب‬َ‫ر‬ُُِ‫ن‬َ‫م‬َ‫ر‬
َُ‫س‬ُ‫ف‬‫ن‬َ‫ُأ‬‫ا‬ ٓ‫و‬ُ‫ق‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬َُ‫ذ‬ِ‫إ‬ُٓ‫ا‬َّ‫م‬َ‫أ‬َ‫و‬ُُُ‫ا‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬‫ن‬َ‫أ‬ٓ‫ـ‬َ‫ه‬
َُ‫س‬ُ‫ف‬‫ن‬َ‫ُأ‬ َّ‫ل‬ِ‫إ‬ُُْ‫م‬ُ‫ه‬ُ‫ـ‬َ‫ه‬َ‫ُأ‬ٓ‫ى‬ِ‫ب‬َ‫ر‬ُُِ‫ن‬َ‫ن‬َُ‫ُٓأ‬‫ا‬َ‫ن‬‫ي‬ِ‫س‬َّ‫ن‬ُُُ ْ‫و‬

58. MAD BADAL
58
Hamzadan keyin mad harfi kelsa mad badal
bo’ladi.
Izoh:
1. Avval hamza keladi, keyin mad harfi keladi:
ُُ‫ان‬َ‫ء‬ْ‫ر‬ُ‫ق‬ْ‫ل‬‫وأُ،ُٱ‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ءا‬
2. Mad badal 2 harakat miqdorda cho'ziladi.
3. Mad badalning hukmi joiz.
Hamzali far´iy mad
Savollar:
1. Mad badal nima?
2. Mad badalning miqdori qancha?
3. Mad badalning hukmi nima?
4. Qurondan mad badalga misollar toping.

59. MAD BADALGA MASHQLAR
59
Topshiriq:
1. Misollardan hamzani toping.
2. Hamzadan keyin qanday harf kelyapti?
3. Bu yerda mad badal bo'ladimi?
4. Mad badal qancha cho'ziladi?
5. Mad badalning hukmi nima?
ُ‫وا‬ُ‫ن‬َ‫م‬‫ا‬َ‫ء‬ُُُِ‫ان‬َ‫ر‬َ‫خ‬‫ا‬َ‫ء‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬ِ‫ئ‬ٓ‫ا‬َ‫ب‬‫ا‬َ‫ء‬
ُِ‫ه‬ِ‫ت‬‫ـ‬َ‫ي‬‫ا‬َ‫ء‬َُُُُُُ‫ل‬‫ا‬َ‫ء‬ُُُ‫ما‬ُ‫ه‬‫وّل‬ُ‫ء‬
ُُُُ‫ُوا‬‫ئ‬ُ‫ا‬َ‫ج‬َُ‫م‬ُ‫ه‬‫و‬ُ‫ذ‬‫ا‬‫ـ‬َ‫ف‬‫ا‬ُُُِ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ي‬َ‫ت‬‫ا‬َ‫ء‬َُُّ‫ن‬ُ‫ه‬‫و‬
ُ‫ـ‬ِ‫ي‬َ‫س‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ت‬‫ا‬َُّ‫ن‬‫ُٱل‬َ‫ء‬‫آ‬َ‫ئ‬ ِ‫ر‬ُ ِ‫اس‬ُ‫وا‬ُ‫ت‬‫و‬ُ‫أ‬

60. MAD IVAD
َُ‫د‬‫ـ‬َ‫ه‬ِ‫م‬‫ا‬ ًُ‫د‬‫ـ‬َ‫ه‬ِ‫م‬‫ا‬
60
Fathali tanvinda 2 harakat mad bilan
vaqf qilishga mad ivad deyiladi.
Izoh:
1. Agar fathali tanvin bilan vaqf qilinsa, doimo
tanvinning o'rniga 2 harakat alif mad bilan huddi
mad tobiiyga o’xshab vaqf qilinadi.
2. Mad ivad faqat fathali tanvinda va faqat vaqfda
bo’ladi.
3. Agar fathali tanvinni keyingi so'zga qo'shib o'qilsa,
tajvid hukmiga rioya qilgan holda madsiz o'qiladi.
Masalan: ‫ا‬ً‫م‬‫ي‬ِ‫م‬َ‫ح‬ ‫آ‬‫َّل‬ِ‫إ‬ bo’lsa vaqfan ِ‫إ‬‫يما‬ِ‫م‬َ‫ح‬ ‫آ‬‫َّل‬ bo’ladi
ammo vaslan ‫ا‬ً‫ق‬‫ا‬‫آ‬‫س‬َ‫غ‬َ‫و‬ ‫ا‬ً‫م‬‫ي‬ِ‫م‬َ‫ح‬ ‫آ‬‫َّل‬ِ‫إ‬ idg´om bilan
o’qiladi
Savollar:
1. Mad ivad nima?
2. Mad ivadning miqdori necha harakat?
3. Qachon mad ivad qilib vaqf qilinadi?
4. Fathali tanvin keyingi kalimaga ulab o'qilsa,
nima qilinadi?
5. Qurondan mad ivadga misollar toping.

61. MAD IVADGA MASHQLAR
61
Topshiriq:
1. Misollardan fathali tanvinni toping.
2. Bu kalimada vaqf qilsak qanday vaqf qilamiz?
3. Agar bu kalimani boshqa kalimaga ulab o'qisak nima
qilamiz.
4. Misollarni vaqf qilib so'ng vasl qilib o'qing.
‫ًا‬‫د‬ ِ‫ح‬َ‫اُو‬ً‫ه‬‫ـ‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ُِ ‫ا‬ً‫ير‬ ِ‫ص‬َ‫م‬ُ ْ‫ت‬َ‫ء‬‫آ‬َ‫س‬ َ‫و‬﴿٦﴾
‫ا‬ً‫ن‬‫ي‬ِ‫ب‬ُّ‫م‬ُ‫ا‬ً‫ح‬ْ‫ت‬َ‫ف‬﴿١ُُُُُ﴾ُُ‫ب‬ُ‫ا‬ ًًۢ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ق‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬‫ُن‬‫ك‬َ‫و‬‫ا‬ً‫ور‬﴿١٢ُُُ﴾
‫ا‬ً‫م‬‫ي‬ِ‫َظ‬‫ع‬ُ‫ا‬ً‫ر‬ْ‫ج‬َ‫أ‬﴿١٠﴾
ُِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫ل‬‫ٱل‬ِ‫ب‬ُ‫ى‬َ‫ف‬َ‫ك‬َ‫و‬‫ا‬ً‫ب‬‫ي‬ِ‫س‬َ‫ح‬﴿٦ُ﴾
ًُ‫ير‬ِ‫ب‬َ‫ك‬ُ‫ا‬ً‫ب‬‫و‬ُ‫ح‬َُ‫َان‬‫ك‬‫ا‬﴿٢ُُُُ﴾
َُ‫س‬َُ‫ن‬ ْ‫و‬َ‫ل‬ْ‫ص‬َ‫ي‬َ‫س‬ َ‫و‬‫ا‬ً‫ير‬ِ‫ع‬﴿١٠ُُ﴾

62. MAD SILA
MAD SILA KUBROMAD SILA SUG´RO
62
ُ‫ه‬ zamiri ikki harakatli harf orasida kelsa
mad sila bo’ladi. Mad sila 2 hil bo’ladi:
Izoh:
1. ‫ه‬ zamiri doim kalima ohirida keladi. Masalan:
ُْ‫ن‬ِ‫م‬،ُ‫ه‬ُِ‫ب‬َ‫ر‬‫ۦ‬ِ‫ه‬ُ،َُّ‫ن‬ِ‫إ‬ُُ‫ه‬ُُُ‫ۥ‬
2. Ammo u faqat 2 harakatli harf orasida kelsagina
mad sila bo'ladi. Masalan: ُِ‫وُصاح‬ُِ‫ه‬ِ‫ب‬َُ‫و‬‫أخيه‬
3. Agar ha zamirdan keyin hamza kelmasa mad sila
sug'ro bo’ladi va 2 harakat cho'ziladi: ُِ‫إ‬َ‫و‬‫ۥ‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬َُ‫ل‬َُ‫ن‬ِ‫م‬
4. Agar ha zamirdan keyin hamza kelsa, mad sila
kubro bo'ladi va 4-5 harakat cho'ziladi: ُُ‫ب‬ًۢ‫ن‬ُ‫س‬ُِ‫ه‬ِ‫ل‬ُِ‫إ‬ُٓ‫ۦ‬َُّ‫ّل‬
Savollar:
1. Mad sila nima?
2. Mad sila necha hil bo’ladi?
3. ‫ه‬ zamiri kalimaning qayerida keladi?
4. Mad sila sug'ro nima?
5. Mad sila kubro nima?
6. Qurondan mad silaga misollar toping.

63. MAD SILAGA MASHQLAR
63
Topshiriq:
1. Misollardan mad silani toping.
2. Mad sila turini aniqlang.
3. Nima uchun aynan shu tur bo’lganini tushuntiring.
4. Qancha miqdorda cho’zilishini ayting.
5. Misollarni qoidasiga rioya qilib o’qing.
ُْ‫غ‬َ‫ي‬َ‫ۦُو‬ِ‫ه‬ِ‫ب‬ُُُ‫ر‬ِ‫ف‬ُِ‫ع‬ ِ‫اض‬ َ‫و‬َّ‫م‬ُ‫َن‬‫ع‬َُ‫ۦُو‬ِ‫ه‬ًُ‫ير‬ ِ‫ص‬َ‫ن‬ُ‫ۥ‬ُ‫ه‬َ‫ل‬ُُُ‫ا‬
‫ۦ‬ِ‫ه‬ِ‫ل‬ْ‫ض‬َ‫ف‬ُ‫ن‬ِ‫م‬ُُِْ‫د‬َ‫ق‬َ‫ف‬
ُِ‫م‬َ‫ۦُو‬ِ‫ه‬ِ‫ب‬َُ‫ن‬َ‫م‬‫ا‬َ‫ء‬ُُ‫م‬ُ‫ه‬ْ‫ن‬
َُ‫د‬َ‫ل‬ْ‫خ‬َ‫ُٓأ‬‫ۥ‬ُ‫ه‬َ‫ل‬‫ا‬َ‫م‬ُُُ‫ۥ‬ُ‫ه‬
َُ‫ء‬ُٓ‫ۥ‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫ف‬ٌُُُ‫م‬ِ‫ث‬‫ا‬
َُ‫ء‬ُٓ‫ۥ‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫ف‬ٌُُُ‫م‬ِ‫ث‬‫ا‬
ُِ‫ه‬ِ‫ه‬ْ‫ج‬ َ‫ُو‬‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬‫َى‬‫د‬‫ه‬َ‫ُٓأ‬‫ۦ‬
ُِ‫ل‬َ‫ع‬ُ‫ۥ‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ُُُ ًٌۢ‫م‬‫ي‬
َُ‫ۦُو‬ِ‫ه‬ِ‫ب‬ُ‫ت‬ُ‫ك‬َ‫و‬ُِ‫ه‬ِ‫ل‬ُ‫س‬ُ‫ر‬‫ۦ‬
‫ۥ‬ُ‫ه‬َ‫ن‬ْ‫ي‬َ‫ب‬َ‫و‬ٌَُِّ‫د‬َ‫و‬َ‫م‬

64. 64
SUKUN
2 hil bo'ladi:
ARIDZ SUKUN- bu vaqfda
kalimaning ohirgi harakati
o'rniga keladigan sukundir.
ASLIY SUKUN- bu doimo
kalimada turadigan sukundir.
Izoh:
1. Aridz sukun- arab tilida kalimalarda vaqf qilinsa, bu
kalimadagi oxirgi harfga sukun berib vaqf qilinadi.
Masalan: َُ‫ين‬ِ‫ق‬ِ‫د‬‫ـ‬َّ‫ص‬‫ٱل‬ - vaqfda- ُْ‫ين‬ِ‫ق‬ِ‫د‬‫ـ‬َّ‫ص‬‫ٱل‬ deb o'qiladi. Mana
shu harakatning o’rniga kelgan sukunga sukun aridz
deb nomlanadi.
2. Asliy sukun-kalimaning harflarida avvaldan bor bo’'ib,
vaqf sababli o'zgarmasdan o'z o'rnida turadigan
sukundir. Masalan: ُِ‫ر‬َ‫م‬َ‫ق‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َ‫و‬ kalimasidagi ‫ل‬ ning sukuni
doimo turadi. Mana shu sukunga asliy sukun deyiladi.
Savollar:
1. Sukun necha hil bo’ladi?
2. Aridz sukun nima?
3. Asliy sukun nima?
4. Qurondan asliy va aridz sukunga misollar
toping.

65. SUKUN ARIDZ VA SUKUN
ASLIYGA MASHQLAR
65
Topshiriq:
1. Misollardan asliy sukunni toping.
2. Nima uchun bu asliy sukun?
3. Misollardan sukun aridz toping.
4. Nima uchun bu aridz sukun deyiladi?
ُ‫ُوا‬‫د‬ِ‫س‬ْ‫ف‬ُ‫ت‬
َُ‫ون‬ُ‫ر‬ُ‫ع‬ْ‫ش‬َ‫ي‬ُ‫ا‬َ‫م‬َ‫و‬﴿٩﴾
ٌُ‫م‬‫ي‬ِ‫َظ‬‫ع‬﴿٧ُُُ﴾
ُِ‫ض‬ْ‫ر‬َ ْ‫ٱل‬
َُ‫ون‬ُ‫ء‬ ِ‫ْز‬‫ه‬َ‫ت‬ْ‫س‬ُ‫م‬﴿١٤﴾َُ‫ين‬ِ‫ل‬‫آ‬َّ‫ض‬‫ٱل‬﴿٧﴾
ُِ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ي‬
َُ‫ين‬ِ‫م‬َ‫ل‬‫ـ‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬﴿٢ُُ﴾ُُ‫د‬ْ‫م‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ٱ‬

66. MAD ARIDZ LIS-SUKUN
2, 4, 6 harakat joiz
66
Sukunli mad far´iy
Mad harfidan keyin sukun bilan vaqf
qilinsa, mad aridz lissukun bo’ladi.
Miqdori Hukmi
Izoh:
1. Mad aridz lissukun bo'lishi uchun quyidagi shartlar
bo'lishi kerak:
a) Mad harfi kalimaning oxirgidan oldingi harfi bo'lishi
kerak;
b) Shu kalimada sukun aridz bilan vaqf qilish kerak:
َُ‫ن‬‫ـ‬َ‫س‬‫ن‬ِْ‫ٱْل‬ vaqfan- ُْ‫ن‬‫ـ‬َ‫س‬‫ن‬ِْ‫ٱْل‬ deb vaqf qilinadi;
c) Mad aridz lissukun 2,4,6, harakat cho’ziladi.
1. Mad aridz lissukun faqat vaqfda bo’ladi.
Savollar:
1. Mad aridz lissukun deb nimaga aytiladi?
2. Mad aridz lissukunning miqdori qancha?
3. Mad aridz lissukunning hukmi nima?
4. Qanday qilib mad tabiiy mad aridz lissukun bo’'ishi
mumkin?
5. Qurondan mad ardiz lissukunga misollar toping.

67. MAD ARIDZ LISSUKUNGA
MASHQLAR
67
Topshiriq:
1. Misollardan mad harfini toping.
2. Mad harfidan so'ng qanday harf kelyapti?
3. Shu kalimada vaqf qiling.
4. Bu kalimada mad aridz lissukun bormi? Nima uchun u mad
aridz lissukun bo'ldi?
5. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
ُِ‫د‬‫ي‬ِ‫م‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ ِ‫يز‬ ِ‫ز‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬﴿١﴾
ُُ‫م‬‫ي‬ِ‫ك‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ُ‫يز‬ ِ‫ز‬َ‫ع‬ْ‫ل‬‫ٱ‬﴿٤﴾
ٍُ‫ُور‬‫ك‬َ‫ش‬ُ ٍ‫ار‬َّ‫ب‬َ‫ص‬﴿٥﴾ ٌُ‫د‬‫ي‬ِ‫م‬َ‫ح‬ٌُّ‫ى‬ِ‫ن‬َ‫غ‬َ‫ل‬﴿٨﴾
ٍُ‫ين‬ِ‫ب‬ُّ‫م‬ٍُ‫ن‬‫ـ‬َ‫ط‬ْ‫ل‬ُ‫س‬ِ‫ب‬﴿١٠﴾
ُُ‫م‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ِ‫ل‬َّ‫ك‬َ‫و‬َ‫ت‬َ‫ي‬ْ‫ل‬َ‫ف‬َُ‫ون‬ُ‫ن‬ِ‫م‬ْ‫ؤ‬﴿١١﴾
ٌُ‫ظ‬‫ي‬ِ‫ل‬َ‫غ‬ٌُ‫اب‬َ‫ذ‬َ‫ع‬﴿١٧﴾
ُُ‫د‬‫ي‬ِ‫ع‬َ‫ب‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ُ‫ل‬‫ـ‬َ‫ل‬َّ‫ض‬‫ُٱل‬َ‫و‬ُ‫ه‬﴿١٨﴾

68. MAD LIN
68
Sukunli mad far´iy
Harfi lindan keyin aridz sukuni
kelsa mad lin bo’ladi.
2, 4, 6 harakat joiz
Miqdori Hukmi
Izoh:
1. Mad lin bo'lish shartlari:
a) Lin harfi kalimaning ohiridan oldingi harfi bo'lishi
kerak;
b) Lin harfidan keyin aridz sukuni kelishi kerak,
masalan: َُ‫خ‬ُْ‫ي‬ٌُ‫ر‬ kalimasida lin harfi oxiridan oldingi
harf, agar shu kalimada vaqf qilsak َُ‫خ‬ُْ‫ْر‬‫ي‬ bo'lib, lin
harfidan keyin aridz sukun kelib qoladi va mad lin
bo'ladi; 2,4,6 harakat cho'zib vaqf qilinadi.
c) Mad lin doim kalima oxirida keladi va vaqfan
mavjud bo'ladi.
Savollar:
1. Mad lin nima?
2. Mad lin miqdori qancha?
3. Mad lin hukmi nima?
4. Mad lin shartlarini aytib bering.
5. Mad lin qayerda keladi?
6. Qurondan mad linga misollar toping.

69. MAD LINGA MASHQLAR
69
Topshiriq:
1. Misollardan lin harfini toping.
2. Lin harfi kalimaning qayerida kelgan?
3. Bu yerda mad lin bo'ladimi? Nima uchun?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
ُْ‫و‬َ‫ر‬َ‫ت‬ُْ‫م‬َّ‫ل‬ُُ‫ا‬َ‫ه‬
ُْ‫و‬َّ‫س‬‫ُٱل‬َّ‫ن‬َ‫ظ‬ُِ‫ء‬ُُُُُُِ ٍ‫ش‬ْ‫ي‬َ‫ر‬ُ‫ق‬ُُُُُِ‫ت‬ْ‫ي‬َ‫ب‬ْ‫ل‬‫ا‬
ُِ‫ف‬ْ‫ي‬َّ‫ص‬‫ال‬َ‫و‬ٌُُُُُُ‫ر‬ْ‫ي‬َ‫خ‬َُُُُُ‫ت‬ ْ‫و‬َ‫ف‬
ُُُُُِ‫ط‬ْ‫ي‬َ‫خ‬ْ‫ل‬‫ا‬ُُُُُِ‫ح‬ ْ‫و‬َ‫ر‬

70. MAD LOZIM
Mad lozim harfiy 2
turli bo'ladi:
Mad lozim kalimiy
2 turli bo'ladi:
70
Sukunli mad far´iy
Mad lozim kalimiy
muhoffaf
Mad lozim kalimiy
musaqqol
Mad harfiy musaqqol
Mad harfiy muhoffaf
Harfi maddan keyin asliy sukun kelsa, mad
lozim bo'ladi. Miqdori 6 harakat, hukmi lozim.
U 2 hil bo'ladi:
Savollar:
1. Mad lozim nima?
2. Mad lozim miqdori qancha?
3. Mad lozim hukmi nima?
4. Mad lozim necha hil bo'adi.

71. MAD LOZIM KALIMIY
Mad kalimiy muhoffaf
Mad kalimiy
musaqqol
71
Mad lozim kalimada kelsa, mad lozim kalimiy
deyiladi. U 2 turli bo’ladi:
Izoh:
1. Mad harfidan keyin kelgan asliy sukunli harf
tashdidli bo’lsa, mad kalimiy musaqqol bo’ladi:
َُ‫ح‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َُّ‫ق‬‫آ‬ُُ‫ة‬َُّ‫ض‬‫ٱل‬ُِ‫ل‬‫آ‬َُ‫ين‬ . Quronda buning misoli ko’pdir.
2. Mad harfidan keyin sukun tashdidsiz harfda kelsa,
mad lozim kalimiy muhoffaf bo’ladi. Bu Quronda
Yunus surasining 51, 91 oyatlarida kelgan ُْ‫ل‬‫آ‬َ‫ء‬َُ‫ن‬‫ـ‬‫ـ‬
kalimasidir.
Savollar:
1. Mad lozim kalimiy nima?
2. Mad lozim kalimiy necha turli bo’ladi?
3. Mad lozim kalimiy musaqqol nima?
4. Mad lozim kalimiy muhoffaf nima?
5. Qurondan mad lozim kalimiyga misollar toping.

72. MAD LOZIM KALIMIYGA
MASHQLAR
72
Topshiriq:
1. Misollardan mad lozim kalimiyni toping.
2. Bu mad lozim kalimiyning qaysi turi?
3. Mad lozim kalimiyni qancha miqdorda chözamiz.
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda öqing.
َُّ‫ب‬‫َآ‬‫د‬ُ‫ن‬ِ‫ماُم‬ٍُُ‫ة‬ُٓ‫ـ‬َّ‫ص‬‫ٱل‬َ‫و‬ُِ‫ت‬‫ـ‬َّ‫ف‬ُُّ‫ف‬‫آ‬َّ‫ص‬‫ٱل‬َُُُ‫ون‬
َُ‫ع‬ِ‫ب‬َّ‫ت‬َ‫ت‬ُُُُِ‫آن‬ُُ‫ة‬َّ‫ق‬‫آ‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ُۢ‫آّل‬َ‫ض‬
‫ي‬ِ‫ل‬‫آ‬َّ‫ض‬‫ٱل‬َُ‫ن‬ُُُُُ‫وا‬ُّ‫ق‬‫َآ‬‫ش‬ُِ‫َآق‬‫ش‬ُ‫ي‬
َُُُُُُّ‫ج‬‫آ‬َ‫ح‬‫ين‬ِ‫آن‬َّ‫ظ‬‫ال‬ُُّ‫ج‬ٓ‫ـ‬َ‫ح‬ُ‫ت‬َ‫أ‬ُُ‫ى‬ِ‫ن‬ ٓ‫و‬

73. HURUFUL MUQOTTOAH
3. Mad lozim qilib 6 harakat cho'zib o'qiladigan huruful
muqottoahlar. Bular 8 ta- ‫نقصُعسلكم‬
ُْ‫م‬‫،ُمي‬ ْ‫،ُكاف‬ْ‫م‬‫،ُّل‬ْ‫،ُسين‬ْ‫ْن‬‫ي‬َ‫ع‬ُ،ْ‫د‬‫،ُصا‬ ْ‫نون،ُقاف‬ deb öqiladi.
2. Mad tabiiy miqdoridagi huruful muqottoahlar.
Bular 5ta- ‫حيُطهر‬
‫حا،ُيا،ُطا،ُها،ُرا‬ deb o'qiladi.
1. Madsiz harfi muqottoah-
1ta. Bu alifdir-‫ا‬ (alif deb o'qiladi)
73
Quroni Karimning ayrim suralari harflar bilan
boshlangan bölib ularni ”huruful muqottoah” yoki
”huruful nuroniya” deb nomlanadi. Bu harflar 14 ta
bölib ular 3 guruhga bölinadi:
Savollar:
1. Huruful muqottoahlar nima?
2. Ular nechta?
3. Huruful muqottoahlar nechaga bo'linadi?
4. Har bir guruhni tushuntirib bering.
5. Qurondan huruful muqottoahlarni toping.

74. MAD TABIIY HARFIY
‫ي‬ ‫ه‬‫ر‬ ‫ط‬
74
Suralar boshida kelgan ‫حيُطهر‬ harflari
mad tabiiy harfiy deyiladi. Ularning
barchasi 2 harakat cho'ziladi:
Izoh:
1. Quroni Karimdagi ayrim suralar harflar bilan
boshlangan bo'lib ularni huruful
muqottoah deyiladi: ‫طه‬،‫ح‬،‫م‬‫ال‬‫ر‬ُ،‫ي‬‫س‬
2. ُ‫حيُطهر‬harflari mana shu harflardandir.
3. Bu harflar doim 2 harakat cho'zib o'qiladi.
Masalan: ‫حا‬‫،ُيا،ُطا،ُها،ُرا‬
‫ح‬
Savollar:
1. Mad tabiiy harfiy qaysi harflar?
2. Ular qancha cho'ziladi?
3. Bu harflarni yana qanday nomlash
mumkin?
4. Qurondan mad tabiiy harfiyni toping.

75. MAD TABIIY HARFIYGA
MASHQLAR
75
Topshiriq:
1. Misollardan huruful muqottoahlarni toping.
2. Bu harfda mad tabiiy bormi?
3. Bu harfni qanday o'qish kerak?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
ُٓ‫حم‬﴿١﴾ُٓ‫يس‬﴿١﴾ُٓ‫ص‬ٓ‫ع‬‫هي‬ٓ‫ك‬﴿١﴾
‫ر‬ٓ‫ل‬‫ا‬ُِ‫طه‬﴿١ُُ﴾ُٓ‫م‬ٓ‫س‬‫ط‬﴿١﴾
ُٓ‫طس‬ُِ

76. MAD LOZIM HARFIY
2 turli bo'ladi:
‫ل‬ ‫ص‬‫ق‬‫ن‬‫م‬ ‫س‬
76
Sukunli mad far'iy
‫ك‬ ‫ع‬
Mad harfiy musaqqol –
Mad harfiy ُْ‫ن‬ yoki ُْ‫م‬
tugasa undan keyingi
harfga idg'om qilinsa,
mad harfiy musaqqol
deyiladi.
Mad harfiy muhoffaf-
Mad harfiy idg'om
qilinmasa mad harfiy
muhoffaf deyiladi
Mad lozim harfda kelsa, uni mad lozim harfiy
deb nomlanadi. Mad lozim quyidagi 8 ta harfda
bor. Ularning o'rtasidagi mad harfi 6 harakat
cho'zib o'qiladi. Masalan: ُْ‫قآف‬ deb.
Savollar:
1. Mad lozim harfiy necha turli bo'ladi?
2. Mad harfiy musaqqol nima?
3. Mad lozim harfiy muhoffaf nima?
4. Mad lozim harfiy qaysi harflarda bo'ladi?
5. Mad lozim harfiy qancha cho'ziladi?

77. MAD LOZIM HARFIYGA
MASHQLAR
77
Topshiriq:
1. Misollardagi mad harfiy lozimlarni toping.
2. Bu harflar keyingisiga idg'om qilinyaptimi?
3. Unday bo'lsa bu mad lozim harfiyning qaysi turi bo'ladi?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
ُٓ‫م‬ٓ‫ل‬‫ا‬ُٓ‫ص‬ٓ‫م‬ٓ‫ل‬‫ا‬﴿١﴾‫ر‬ٓ‫ل‬‫ا‬ُِ
‫ر‬ٓ‫م‬ٓ‫ل‬‫ا‬ُُِٓ‫ص‬ٓ‫ع‬‫هي‬ٓ‫ك‬﴿١﴾‫طه‬﴿١﴾
َُ‫ين‬ِ‫ل‬‫آ‬َّ‫ض‬‫ٱل‬ُٓ‫م‬ٓ‫س‬‫ط‬﴿١ُُُ﴾ُٓ‫يس‬﴿١﴾
ُٓ‫طس‬ُُِٓ‫ص‬ُُِٓ‫حم‬﴿١﴾

78. 78
Quyidagi
kalimalar o'z o'rniga
qo'ying:
Lam ahkomlari: Mad ahkomlari: Sukunli nun
ahkomlari:
Sukunli mim
ahkomlari:
َ‫ى‬ ِ‫ر‬‫ج‬َ‫أ‬ ‫ن‬ِ‫إ‬
‫م‬ُ‫ه‬‫َا‬‫خ‬َ‫أ‬ ‫اد‬َ‫ع‬
‫َا‬‫ن‬ِ‫ت‬َ‫ه‬ِ‫ل‬‫ا‬َ‫ء‬ ٓ‫ى‬ِ‫ك‬ ِ‫ار‬َ‫ت‬ِ‫ب‬ ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ت‬ ‫آ‬‫و‬ُ‫ق‬ ‫ى‬َ‫ل‬ِ‫إ‬ ً‫ة‬ ‫آ‬‫و‬ُ‫ق‬
‫ا‬ً‫ار‬ َ‫ر‬‫د‬ِِّ‫م‬ ‫م‬ُ‫ك‬‫ي‬َ‫ل‬َ‫ع‬
َ‫ك‬ِ‫ل‬‫و‬َ‫ق‬ ‫ن‬َ‫ع‬
‫ن‬ِِّ‫م‬ ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬ ‫ا‬َ‫م‬
َ‫ء‬‫آ‬َ‫م‬‫آ‬‫س‬‫ٱل‬‫آة‬‫ب‬‫آ‬َ‫د‬
‫ذ‬ ِ‫اخ‬َ‫ء‬
‫م‬ُ‫ك‬ ِ‫ار‬َ‫د‬
ِ‫ه‬‫ـ‬‫آ‬‫ٱلل‬ َ‫ن‬ِ‫م‬ُ‫يز‬ ِ‫ز‬َ‫ع‬‫ٱل‬ ُّ‫ى‬ِ‫و‬َ‫ق‬‫ٱل‬ َ‫و‬ُ‫ه‬
‫ر‬ٓ‫ل‬‫ا‬
َ‫ِين‬‫ذ‬‫آ‬‫ل‬ِِّ‫ل‬ ‫ل‬ُ‫ق‬ ‫ن‬ِ‫م‬ ‫َل‬‫ه‬
‫ُو‬‫د‬َ‫ع‬ ‫م‬ُ‫ك‬َ‫ل‬
ِ‫ت‬‫َـ‬‫ن‬ِِّ‫ي‬َ‫ب‬‫ٱل‬ِ‫ب‬ ‫م‬ُ‫ه‬ُ‫ل‬ُ‫س‬ُ‫ر‬

79. Tafhim va tarqiq
Arab harflarining talaffuz
holati 3 hil
Doim tafhim o'qiladigan harflar 7 ta:
‫خصُضغطُقظ‬
Bu harflar istelo harflari deyiladi.
Doim tafhim
Gohida tafhim va
gohida tarqiq
Gohida tafhim va gohida tarqiq o'qiladigan
harflar 3 ta:
‫ا،ُل،ُر‬
79
Doim tarqiq
Doim tarqiq o'qiladigan harflar 19ta:
ُ،‫ء،ُب،ُت،ث،ُج،ُح،ُد،ذ،ُز،ُس‬
‫ش،ُع،ُك،ف،ُم،ُن،و،ُه،ُي‬
Tafhim yo'g'on degani. Tafhim harfi bu yo'g'on talaffuz
qilinadigan harf.
Tarqiq ingichka, nozik degani. Tarqiq harfi bu yengil,
ingichka talaffuz qilinadigan harf.

80. ALIF AHKOMI
LAM AHKOMI
Alif tafhim harflaridan keyin kelsa tafhim
o'qiladi:
ٍُ‫ح‬ِ‫ل‬‫ـ‬َ‫ص‬ ُْ‫م‬ُ‫ه‬‫ا‬َ‫خ‬َ‫أ‬ ‫ا‬ً‫ار‬َ‫ْر‬‫د‬ِ‫م‬ ُ‫وا‬ُ‫ل‬‫ا‬َ‫ق‬
Tafhim lam
Lam ‫هللا‬ ismi jalalasidagina tafhim bo'ladi.
Agar ‫هللا‬ ismi jalaladan oldin fatha yoki domma
kelsa lam tafhim o'qiladi: َُ‫ه‬‫ـ‬َّ‫ل‬‫ُٱل‬َّ‫ن‬ِ‫إ‬ ُِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫ل‬‫ُُٱل‬‫د‬‫ُو‬‫د‬ُ‫ح‬
Tarqiq lam
Lam tafhim o'qiladigan o'rindan boshqa barcha
holatlarda lam
tarqiq o'qiladi: ‫آ‬َ‫ن‬ْ‫ل‬َ‫نز‬َ‫أ‬ ُِ‫ه‬‫ـ‬َّ‫ل‬‫ٱل‬ِ‫ب‬ ُْ‫م‬ُ‫ه‬َ‫ن‬ْ‫د‬َ‫ل‬َ‫و‬
80
Gohida tafhim va gohida tarqiq harflar

81. Gohida tafhim va gohida tarqiq harflar
Ro 2 hil bo'ladi tafhim
yo tarqiq.
Talaffuz qilganda yo'g'on o'qiladigan ro.
Ro 6 o'rinda tafhim o'qiladi.
Tafhim ro
Tarqiq ro
Talaffuz qilganda ingichka o'qiladigan
ro.
Ro 4 o'rinda tarqiq bo'ladi.
81
2 si ham joiz
o'rinlari
Ro tafhim ham tarqiq ham o'qilishi
joiz o'rinlari 2 ta
Savollar:
1. Ro nechta o'rinda tafhim o'qiladi?
2. Ro necha o'rinda tarqiq o'qiladi?
3. Roning tafhim tarqiq o'qilishi joiz
bo'lgan o'rinlari nechta?

82. 6.Ro aridz sukun bo'lib undan oldin alif mad harfi
kelsa: ،ُ‫ار‬َّ‫ن‬‫ال‬ًُ‫ا‬‫هار‬َ‫ن‬
4. Rodan oldin hamzatul vasl kelsa: ُ‫ى‬َ‫ض‬َ‫ت‬ْ‫،ُٱر‬ْ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫ب‬َ‫ت‬ْ‫ٱر‬
2. Ro dommali bo'lsa: ُ‫وا‬ُّ‫ر‬َ‫س‬َ‫أ‬َ‫،ُو‬
3. Ro sukunli bo'lib undan oldingi harf fathali yo
dommali bo'lsa: َُ‫ون‬ُ‫ع‬َ‫ج‬ْ‫ر‬ُ‫ت‬ُِ‫ض‬ْ‫ر‬َ ْ‫ٱل‬َ‫و‬
1. Fathali bo’lsa tafhim bo’ladi: ُ،َ‫ي‬ ِ‫ض‬َ‫ر‬
5. Rodan oldin kasra kelsa, ammo undan keyin istelo
harfi fathali kelsa: ٍُ‫ة‬َ‫ق‬ْ‫ر‬ِ‫ف‬ُ،ً‫ا‬‫صاد‬ْ‫ِر‬‫أ‬ُ، ٍ‫طاس‬ْ‫ر‬ِ‫ق‬
82
Roning tafhim
o’rinlari:
Gohida tafhim va gohida tarqiq harflar

83. TAFHIM ROGA MASHQLAR
83
Topshiriq:
1. Misollardan tafhim roni toping.
2. Nima uchun tafhim bo'lganini tushuntiring.
3. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o'qing.
َُُُُ‫د‬‫ا‬َ‫ر‬َ‫ُأ‬ْ‫ن‬َ‫م‬َُ‫ن‬‫ـ‬َ‫ه‬ْ‫ر‬ُ‫ب‬ُُُُ ٍ‫ر‬ُ‫ب‬ُ‫د‬ُ‫ن‬ِ‫م‬
ُُُُُ‫ا‬ً‫ر‬ْ‫م‬َ‫خ‬ُْ‫ت‬َ‫ل‬َ‫س‬ْ‫ر‬َ‫أ‬َُ‫ص‬ْ‫ر‬ِ‫م‬ْ‫ل‬‫ٱ‬ِ‫ب‬َ‫ل‬ُِ‫د‬‫ا‬
َُُُُُُُ‫م‬َ‫ر‬ِ‫إ‬ُِ‫ر‬ْ‫ج‬َ‫ف‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َ‫و‬﴿١ُ﴾ُِ‫ر‬ْ‫ت‬َ‫و‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َ‫و‬﴿٣ُ﴾
َُُُُُ‫ل‬ِ‫س‬ْ‫ر‬ُ‫أ‬ُ‫ى‬َ‫ر‬ْ‫ك‬ِ‫ذ‬‫ٱل‬﴿٢٣﴾َُّ‫م‬ًُ‫ة‬َ‫ي‬ ِ‫اض‬َ‫ر‬َُّ‫ي‬ ِ‫ض‬ْ‫ر‬ًُ‫ة‬

84. 4. ‫ا‬َ‫ه‬‫ى‬ ۪‫ر‬ْ‫ج‬َ‫م‬ kalimasidagi ro
3. Ro ardiz sukun bo'lib, undan oldin ‫ي‬ harfi kelsa:
2. Ro sukunli bo'lib, undan oldin kasra kelsa:
1. Ro kasrali kelsa, tarqiq bo'ladi:
84
Roning tarqiq o'rinlari:
Roning tafhim-tarqiq o'qilishi
joiz o'rinlari
Vaqfan quyidagi kalimalar tafhim hamda tarqiq
o'qilishi joiz:
Gohida tafhim va gohida tarqiq harflar

85. ROGA MASHQLAR
Topshiriq:
1. Misollardan roni toping.
2. Ro qanday o’qilishini tushuntiring.
3. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda o’qing.
85
ُِ‫ض‬ْ‫ر‬َ ْ‫ٱل‬َ‫و‬ُُُُُ‫ى‬ِ‫ب‬َ‫ر‬‫ُم‬‫ك‬َ‫ج‬ ِ‫ر‬ْ‫خ‬ُ‫ي‬
َُ‫ع‬ٌُ‫ر‬ ِ‫ح‬‫ـ‬َ‫س‬َ‫ل‬ٌُ‫م‬‫ي‬ِ‫ل‬ِ‫ر‬‫س‬َ‫ي‬﴿٤﴾َُ‫ن‬ ْ‫َو‬‫ع‬ْ‫ر‬ِ‫ف‬ِ‫ل‬
‫ي‬ِ‫ق‬ ِ‫ْر‬‫ش‬ُّ‫م‬َُُُ‫ن‬َُ ْ‫ُٱل‬ُ‫ع‬َ‫ج‬ْ‫ر‬ُ‫ي‬ُُُ‫ر‬ْ‫م‬ُُ‫ه‬‫و‬ُ‫ح‬َ‫ر‬ْ‫ط‬‫ُٱ‬ِ‫و‬َ‫أ‬
َُ‫ْر‬‫ص‬ِ‫نُم‬ِ‫م‬ُْ‫م‬َ‫ُأ‬ٓ‫ى‬َ‫ل‬َ‫ع‬ُ‫ۦ‬ِ‫ه‬ ِ‫ر‬ُُ‫ب‬ُ‫ا‬َ‫ء‬َّ‫نُر‬َ‫أ‬َُ‫ن‬‫ـ‬َ‫ه‬ْ‫ر‬

86. 86
Quyidagi iboralarni ohirga
yetkazing:
Ro kasrali kelsa........................
Talaffuz qilganda yo’g’on o’qiladigan ro.
Ro.................
....... harflaridan keyin kelsa tafhim o’qiladi:
.......‫هللا‬ ismi jalalasidagina tafhim bo’ladi
Doim tafhim o’qiladigan harflar 7ta: .............
.............. o’qiladigan harflar 3ta:
‫ا،ُل،ُر‬

87. Idg´om ahkomlari
Idg´om 3 turli
bo’ladi:
Mahraji bir ammo sifati har hil harflar
birinchisi sukunli kelsa va ikkichisi
harakatli kelsa, birinchi harf ikkinchisiga
kirgizib o’qiladi. Harflari: muayyan harflar
mutajanis
mutaqorib
Mahraj va sifatda bir-biriga yaqin bo’lgan
ikki harf birinchisi sukunli bo’lib,
ikkinchisi harkatli bo’lsa - birinchisi
ikkinchisiga kirgizib o’qiladi. Harflari:
muayyan harflar
87
Ikkita bir hil harf biri sukunli kelsa va
keyingisi harakatli kelsa, birinchi harf
ikkinchisiga kirgizib o’qiladi. Harflari
barcha harflar.
mutamasil

88. IDG´OM MUTAMASIL
88
Mahraj va sifatda bir hil harflar o’zaro
yo’liqsa va birinchisi sukunli, ikkinchisi
harkatli bo’lsa, birinchisi ikkinchisiga
idg´om qilib o’qiladi.
Izoh:
1. Bir hil harflar bir-biriga yo’liqqanda, birinchisiga
ikkinchisini kirgizib, ikkinchisini 2 ta qilib o'qiladi.
Masalan: ‫ب‬ ِ‫ر‬ْ‫ض‬ِ‫إ‬َُ‫صاك‬َ‫ع‬ِ‫ب‬ ni َُ‫عصاك‬ِ‫ب‬ ِ‫ر‬ْ‫ض‬ِ‫إ‬ deb o'qiladi.
2. Agar ‫ن‬ va ‫م‬ bir biriga yo'liqsa, idg'om qilinib, ular
2 harakat g'unna bilan o’qiladi.
3. Agar qalqala harflari bir-biriga idg'om qilinsa,
qalqala qilinmaydi.
Savollar:
1. Idg'om mutamasil nima?
2. Idg'om mutamasil qanday talaffuz qilinadi?
3. ‫ن‬ va ‫م‬ idg´om qilinsa nima qilish lozim?
4. Qalqala harflari idg'om qilinsa nima
qilamiz?
5. Qurondan idg'om mutamasilga misol
toping.

89. IDG´OM MUTAMASILGA
MASHQLAR
89
Topshiriq:
1. Misollardagi idg´om
mutamasillarni toping.
2. Qaysi harflar bir- biriga idg´om
bo’lyapti.
3. Bunda nima qilamiz?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan
holda o’qing.
َُّ‫ن‬َ‫ق‬‫ِي‬‫ذ‬ُ‫ن‬َ‫ل‬َ‫و‬ُْ‫ن‬ِ‫مُم‬ُ‫ه‬ُُ‫وا‬ُ‫ل‬َ‫خ‬َّ‫د‬ُ‫د‬َ‫ق‬‫ُتي‬ْ‫أ‬َ‫ت‬ُ‫ت‬َ‫ن‬‫كا‬ُْ‫م‬ِ‫ه‬
ُُ‫م‬ُّ‫ك‬‫ك‬ ِ‫ُْر‬‫د‬ُ‫ي‬ُُ‫ل‬‫قو‬َ‫لُلُأ‬ُ‫ق‬‫تا‬ِ‫ك‬ِ‫ب‬ُ‫ب‬َ‫ه‬ْ‫اذ‬‫بي‬
َُ‫ر‬ِ‫ب‬ْ‫ص‬َ‫ن‬ُ‫ن‬َ‫ل‬َُُ‫ب‬َ‫ه‬َ‫ذ‬ُ‫ذ‬ِ‫إ‬ُْ‫ل‬‫فُفيُا‬ ِ‫ر‬ْ‫س‬ُ‫ي‬ُ‫ال‬َ‫ف‬ُِ‫ل‬‫ت‬َ‫ق‬

90. IDG'OM MUTAJANIS
3 guruh bo'ladi:
‫د،ُت،ُط‬ harflari idg'omi. Bu harflar ma'lum tartibda idg'om
qilinadi:
a) ‫ت‬ ni ‫د‬ ga idg'om qilinadi: ‫أجيب‬‫ت‬‫د‬ُ‫عوتكما‬
b) ‫د‬ ni ‫ت‬ ga idg'om qilinadi: . َُّ‫ق‬َ‫ع‬ُُ‫ت‬‫د‬‫م‬ .
c) ‫ت‬ ni ‫ط‬ ga idg'om qilinadi: َُّ‫د‬َ‫و‬‫ت‬‫ط‬ٌُ‫ة‬َ‫ف‬ِ‫ئ‬‫أ‬
d) ‫ط‬ ni ‫ت‬ ga idg'om qilinadi: .. ‫فر‬‫ت‬ُ‫ط‬‫م‬ .
‫ب‬ ni ُ‫م‬ ga idg´om qilinadi. Quronda faqat 1 yerda
Hud 42-oyatda keladi:. َُ‫ك‬ْ‫ٱر‬‫ب‬َُّ‫م‬‫ا‬َ‫ن‬َ‫ع‬ .
‫ظ،ُذ،ُث‬ harflari idg'omi. Bu harflar tartib
bilan idg'om qilinadi:
a) ‫ذ‬ ni ‫ظ‬ ga idg'om qilinadi: . ُِ‫إ‬‫ذ‬َُ‫ظ‬ُْ‫م‬ُ‫ت‬ْ‫م‬َ‫ل‬ .
b) ‫ث‬ ni ‫ذ‬ ga idg'om qilinadi: َُ‫ح‬ْ‫ل‬َ‫ي‬‫ث‬َُ‫ذ‬َُ‫ك‬ِ‫ل‬ .
Bu tartib o'zgarsa idg'om qilinmaydi.
90
Savollar:
1. Idg'om mutajanis nima?
2. U necha hil bo’ladi?
3. Qurondan idg'om mutajanisga
misollar toping.

91. IDG'OM MUTAQORIB
91
1. Lamni roga idg'om qilinadi: ُِ‫ب‬َ‫لُر‬ُ‫ق‬
2. Qofni kafga idg'om qilinadi:
‫ُّم‬‫ك‬‫ق‬ُ‫ل‬ْ‫خ‬َ‫ن‬ Mursalat 20-oyat
3. Nunning ‫يرملو‬ harflariga idg'omi:
َُ‫ين‬ِ‫ب‬ِ‫ذ‬َ‫ك‬ُ‫م‬ْ‫ل‬ِ‫ل‬ٍُ‫ذ‬ِ‫ئ‬َ‫م‬ ْ‫و‬َ‫ي‬ٌُ‫ل‬ْ‫ي‬َ‫،ُو‬ٍ‫آء‬َّ‫م‬ُ‫ن‬ِ‫م‬
Savolalr:
1. Idg'om mutaqorib nima?
2. U necha hil?
3. Qurondan idg'om mutaqoribga misollar
toping.

92. IDG'OM MUTAQORIBGA
MASHQLAR
92
Topshiriq:
1. Misollardan idg'om mutaqoribni
toping.
2. Qanday harflar idg'om qilinyapti?
3. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda
o'qing.
َُّ‫س‬َّ‫م‬ُ‫ن‬ِ‫إ‬َ‫و‬ُُ‫ه‬ُُ‫ب‬ ِ‫ج‬ُ‫ي‬ُ‫ن‬َ‫م‬َُُ‫ك‬
ُِ‫ُواح‬ً‫ة‬َّ‫م‬ُُ‫أ‬ًَُُِ‫د‬
ُُ‫ك‬ِ‫ب‬َ‫نُر‬ِ‫م‬ُُْ‫م‬
َُ ِ‫ُل‬ً‫ة‬َ‫ض‬ْ‫ُر‬‫ع‬ُْ‫م‬ُ‫ك‬ِ‫ن‬‫ما‬ْ‫ي‬
َُ‫ن‬ُْ‫م‬َ‫ل‬َ‫أ‬ُُّ‫ك‬‫ق‬ُ‫ل‬ْ‫خ‬ُْ‫م‬َُ‫م‬َ‫ع‬ُ‫ي‬ِ‫لُل‬ُ‫ق‬‫لي‬
‫ا‬َّ‫م‬ُ‫ُم‬‫ك‬َ‫ل‬
ُِ‫ب‬َّ‫لُر‬ُ‫ق‬ُ‫ُهذا‬ْ‫ن‬َ‫م‬
َُ‫ه‬ُْ‫ل‬َ‫ع‬ْ‫اج‬‫ذا‬

93. QALQALA HARFLARI
‫ج‬
‫ط‬
‫ب‬
‫د‬
‫ق‬
93
Qalqala harflari 5ta, ular qachon sukunli
kelsa, qalqala qilib o'qiladi. Bu harflar
quyidagilardir:
Savollar:
1. Qalqala harflar nechta?
2. Ularni aytib bering.
3. Qurondan qalqalaga misollar toping.

94. QALQALAGA MASHQLAR
Topshiriq:
1. Misollardan qalqala harflarini toping.
2. Ularning holati qanday?
3. Bu harf qalqala qilinadimi?
4. Misollarni qoidaga rioya qilgan holda
o'qing.
94
َُ‫ء‬ُْ‫د‬َ‫ق‬َ‫ل‬َُ‫و‬ُْ‫ي‬َ‫ت‬‫ا‬‫نا‬ُْ‫ط‬ ِ‫ح‬ُ‫ت‬ُْ‫م‬َ‫ل‬ُِ‫ه‬ِ‫ب‬ُْ‫ر‬َ‫ه‬ْ‫ج‬َ‫ت‬ُ‫ن‬ِ‫إ‬
ُِْ‫ناُاْل‬ْ‫ق‬َ‫ل‬َ‫خ‬َُ‫نسان‬ُُ‫ل‬ْ‫ب‬َ‫ق‬ُ‫ن‬ِ‫م‬َُّ‫ب‬َ‫ت‬َ‫و‬﴿١ُ﴾
ٍُ‫د‬َ‫س‬َّ‫م‬ُ‫ن‬ِ‫م‬﴿٥﴾ََُِّ‫ل‬َ‫خ‬ُ‫ا‬َ‫م‬﴿٢﴾ُ
ًٌۢ‫ط‬‫ي‬ ِ‫ح‬ُّ‫م‬﴿٥٤﴾
ُِ‫ج‬َ‫ح‬ْ‫ل‬‫ٱ‬َ‫و‬َُُِ‫ح‬ْ‫ل‬‫ُٱ‬ُ‫ه‬َّ‫ن‬َ‫أ‬ٌُُُُِِّّ‫ط‬‫و‬ُ‫ن‬َ‫ق‬﴿٤٩﴾

95. 95
Idg'om harflarini qizil va qalqala
harflarini yashil rangga bo'yang

96. 96
MUNDARIJA
Muqaddima .........................................................................2
Quron o'qish fazilati..............................................................5
Quron o'qish odobi...............................................................6
Istiaza va basmala...................................................................7
Tajvid ta'rifi............................................................................8
Sukunli nun va tanvin ahkomlari..........................................9
Izhor.....................................................................................10
Idg'om .................................................................................12
G'unnalik idg'om..................................................................13
G'unnasiz idg'om .................................................................15
Iqlob.....................................................................................17
Ihfo ......................................................................................19
Tashdidli nun va mim.........................................................21
Sukunli mim ahkomlari.......................................................24
Ihfo shafaviya.......................................................................25
Idg`om shafaviya.................................................................27
Izhor shafaviya.....................................................................29
Sukunli lam ahkomlari........................................................31
Lam ta'rif..............................................................................32
Izhor qomariya....................................................................33
Idg'om shamsiya...................................................................35
Hamza..................................................................................37
Vasliy hamzaga uchragan mad harfining tushib qolish
hukmi...................................................................................39
Lamul fel..............................................................................41
Lamul harf ..........................................................................43
Lamul ism............................................................................45
Lamul amr...........................................................................46
Mad ahkomlari....................................................................49
Mad asliy..............................................................................51
Mad far'iy ahkomlari............................................................53
.

97. 97
Mad muttasil........................................................................54
Mad munfasil.......................................................................56
Mad badal............................................................................58
Mad ivad..............................................................................60
Mad sila................................................................................62
Sukun...................................................................................64
Mad aridz lissukun...............................................................66
Mad lin.................................................................................68
Mad lozim............................................................................70
Mad lozim kalimiy ..............................................................71
Huruful muqottoah.............................................................73
Mad tabiiy harfiy..................................................................74
Mad lozim harfiy..................................................................76
Tafhim va tarqiq...................................................................79
Alif ahkomlari......................................................................80
Ro ahkomlari.......................................................................81
Roning tafhim o'rinlari.........................................................82
Roning tarqiq o'rinlari..........................................................84
Idg'om ahkomlari.................................................................87
Idg'om mutamasil.................................................................88
Idg'om mutajanis..................................................................90
Idg'om mutaqorib................................................................91
Qalqala harflari....................................................................93

98. Foydalanilgan manbalar ro'xati :
1. ‫تحفةُاّلطفال‬ Sulaymon Husayn al- Jamzuriy
2. ‫التبيانُفيُاتقانُالقراءُِبالقرآن‬ Abdurrohman Bakr
3. ‫المذكرُِفيُالتجويد‬ Dr. Muhammad
Nabhan bin Husayn Misriy.
4. ‫المفيدُفيُالعلمُالتجويد‬ Avd bin Hasan al-
Qorniy Abu Hassan.