1868 yılında İsviçreli bilim adamı Friedrich MIESHER, balık spermlerinin çekirdeklerini ve akyuvar çekirdeklerini izole ederek yaptığı çalışmalarda, bu hücrelerin çekirdeklerinin asit özelliği gösterdiğini gözlemiştir. Bilim adamı, bu moleküllere çekirdekte bulunan asit anlamına gelen “nükleik asit” adını vermiştir. Bugünkü bilgilerimize göre, nükleik asitler bütün canlılarda bulunan organik moleküllerdir. Çünkü, organik moleküller canlı tarafından sentezlenebilen ve canlının yapısını oluşturan moleküllerdir. Her canlı organizmada veya hücrede iki çeşit nükleik asit vardır: ribonükleik asit (RNA) ve deoksiribonükleik asit (DNA). Sadece virüsler ya DNA ya da RNA içerirler. DNA ve RNA fosforca zengin organik moleküller olup, organizman›n genetik bilgi deposudur. Nükleik asitlerin kimyasal yapısında C (karbon), H (hidrojen), O (oksijen), N (azot) ve P (fosfor) elementleri bulunur. Nükleik asitlerin biyolojik fonksiyonu genetik informasyonun saklanması, çoğaltılması, çeşitlendirilmesi ve nesilden nesile aktarılması şeklinde sıralanabilir. Tüm nükleik asitler polimerik yapılar olup bir çok farklı büyüklüklerde bulunabilirler (1 milyondan 1 milyara kadar değişik moleküler büyüklükte). Transfer RNA’lar (tRNA) en küçük moleküllerdir (25,000 dalton kadar).
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya (BIOL 301/302), iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. On yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da kitap Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Ayrıca, her iki cilde “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2010, Malatya
Enzimler biyokimyasal katalizörledir. Yani kendileri değişime uğramadan bir reaksiyonu hızlandıran katalist moleküllerdir. Enzimlerin hemen hepsi proteindir ve Globüler yapıdadırlar. Ancak, proteinlerin hepsi enzim değildirler. Enzimlerin katalitik özellikleri şaşırtıcıdır. Örneğin, kırmızı kan hücrelerimizde bulunan karbonik anhidraz karbon dioksiti karbonata çevirerek zararsız hale getirir
One of topic in subject "molecular practice in food industry" delivered in turkish language. Merely it is an utopian studies but actually the understanding the principle DNA and RNA is essential.
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. Beş yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Örneğin geçen yıl tek bir kitap olarak basılan ders notları, bu yıl iki dönem için Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Böylece, her dönemde işlenecek konular için o konuları içeren cildin yanınızda olması yeterli olacaktır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek, konu sonunda verilen “çözülmüş sorular” ve “sorular” bölümleri ile zenginleştirilmiştir. Ayrıca, her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Son olarak, bu yeni kitaba “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Bu sözlüğü hazırlayan bölümümüz Yüksek Lisans öğrencisi Elif Özbey’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, kitap için bir takım geri-bildirimde bulunan siz sevgili öğrenciler ve meslektaşlarıma en derin sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2007, Malatya
Biyolojik lipidler bir çok farkli kimyasal yapıda bulunabilirler. Ancak, lipidlerin en yaygın bilinen özellikleri sudaki erimezlikleridir. Bu hidrofobik (suda erimeyen) özelliklerinden dolayı diğer biyolojik moleküllerden hem yapı ve hem de fonksiyonel farklar gösterirler. Lipidlerin fonksiyonları da, kimyasal yapıları gibi farklılıklar gösterir.
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya (BIOL 301/302), iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. On yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da kitap Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Ayrıca, her iki cilde “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2010, Malatya
Enzimler biyokimyasal katalizörledir. Yani kendileri değişime uğramadan bir reaksiyonu hızlandıran katalist moleküllerdir. Enzimlerin hemen hepsi proteindir ve Globüler yapıdadırlar. Ancak, proteinlerin hepsi enzim değildirler. Enzimlerin katalitik özellikleri şaşırtıcıdır. Örneğin, kırmızı kan hücrelerimizde bulunan karbonik anhidraz karbon dioksiti karbonata çevirerek zararsız hale getirir
One of topic in subject "molecular practice in food industry" delivered in turkish language. Merely it is an utopian studies but actually the understanding the principle DNA and RNA is essential.
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. Beş yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Örneğin geçen yıl tek bir kitap olarak basılan ders notları, bu yıl iki dönem için Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Böylece, her dönemde işlenecek konular için o konuları içeren cildin yanınızda olması yeterli olacaktır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek, konu sonunda verilen “çözülmüş sorular” ve “sorular” bölümleri ile zenginleştirilmiştir. Ayrıca, her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Son olarak, bu yeni kitaba “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Bu sözlüğü hazırlayan bölümümüz Yüksek Lisans öğrencisi Elif Özbey’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, kitap için bir takım geri-bildirimde bulunan siz sevgili öğrenciler ve meslektaşlarıma en derin sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2007, Malatya
Biyolojik lipidler bir çok farkli kimyasal yapıda bulunabilirler. Ancak, lipidlerin en yaygın bilinen özellikleri sudaki erimezlikleridir. Bu hidrofobik (suda erimeyen) özelliklerinden dolayı diğer biyolojik moleküllerden hem yapı ve hem de fonksiyonel farklar gösterirler. Lipidlerin fonksiyonları da, kimyasal yapıları gibi farklılıklar gösterir.
ÇEVİRİ EDİTÖRLERİNDEN
Moleküler Biyolojinin günümüzdeki dâhilerinden kabul edilen Sydney Brenner bir biyokimyacıyı bilinmeyen bir genin bilinen enzimini, bir genetikçiyi bilinmeyen bir proteinin bilinen genini bir moleküler biyologu da her ikisini çalışan olarak tanımlamaktadır. çalışan Uygulamalı ve moleküler seviyede Biyokimya anlatan birçok kitap bulunmaktadır. Oldukça geniş kapsamlı bu kitaplar yerine
konuları daha pratik şekilde sunan “Instant notes in Biochemistry” kitabını çevirmeye karar verdik. Bu kitap ile lisans öğrencileri temel biyokimya eğitimininde konuları hızlı ve detaylarda kaybolmadan öğrenebilecektir.
Her ünite başında verilen anahtar notlar konunun özetini anlatmakta ve ilgili konular ile diğer ünitelerde üzerinde durulması gerekli alt başlıklara kolaylıkla geçilmektedir. Bu istenilen konunun gerekli detaylarına ulaşmada oldukça hızlı bir yöntemdir. Biyokimya eğitimininde kullanıcı dostu bu yöntemle karmaşık biyokimyasal ilişkilerin sindirilmesi oldukça kolaydır.
Kitabın ünitelerinin Türkçeye çevrilmesi bu konularda araştırma yapan ve alanında yetkin öğretim üyelerince titizlikle ve sabırla yapılmıştır. Kitap lisans seviyesinde temel biyokimya eğitimi için uygun olduğundan sağlık ve doğa bilimlerinin ilgili bölümlerinde faydalı olacaktır.
Kitabın Türkçeye çevrilmesi ile Biyokimya alanında fazlaca kullanılan yabancı terimlerin dilimizdeki karşılıkları kullanılmaya çalışılmıştır. Oldukça hızlı gelişen Biyokimya biliminde kullanılan terimlerin dilimizdeki karşılıklarının bulunması ve kullanılması ancak çevrilen / hazırlanan kitaplar ile başarılabilecektir. Bu aşamalı da olsa Türkçemizin bilim dilinde yerini almasını sağlamaktadır.
Yusuf TUTAR
Hikmet GEÇKİL
Mehmet KARATAŞ
2009
DNA'nın yapısı ve görevi hakkındaki önemli bilgiler 1947 yılında biyokimyacı Erwin Chargaff tarafından açıklanmıştır.
Chargaff, farklı organizmaların DNA'larının baz bileşimlerini analiz etmiş ve DNA'daki baz dizisinin türden türe değiştiğini keşfetmiştir.
1953 yılında Amerikalı James Watson ve İngiliz Francis Crick yaptıkları deneylerden ve önceki bulgularından yararlanarak DNA'nın çift sarmal modelini oluşturmuşlardır.
Hormonlar nöroendokrin sistem (yani sinir hücresi olarak bilinen nöronlar ve çeşitli salgı bezleri) tarafından yapılırlar. Hormonlar özellikle yüksek yapılı hayvanlarda sinyal iletimi, davranış ve enerji metabolizmasında önemli roller üstlenmişlerdir ve kanla hedef dokulara taşınırlar
Zarla çevrili bir yapı olan hücre, genetik bilgi ve diğer elemanları içerir (ör. protein, DNA, lipid, vd.) Örneğin, bu elemanlardan enzimler aracılığı ile maddeler metabolize edilirler. Bu sayede hücre büyür ve yeni hücrelere çoğalır. Tüm organizmalar hücrelerden yapılmışlardır. Bazıları tek hücreli (bakteri, amip, vs), bazıları çok hücrelidir (insan, hayvan, bitki). Bir kelebeğin zar gibi görünen kanadı ince bir hücre tabakasından oluşmuştur. Kısaca, göz bebeğimizin en diş zarından, dişimize, derimize tırnağımıza kadar her şey hücrelerden oluşmuştur. Yediğimiz hamburger bile hücrelerden oluşmuştur ve kısa sonra onun içeriği bizim hücre içeriğine dönüştürülecektir. Su anda elinizde tuttuğunuz kursun kalemin odun kısmi hücrelerden meydana gelmiştir, vs. Temel hücre teorisi’ne göre; yaşayan organizmaların yapısal ve işlevsel özelliklerinin temel biriminin hücre olduğu ve hücrenin tek başına canlılık özellikleri olan beslenme, üreme ve metabolizma işlevlerini yürütebildiği, ayrıca tüm canlıların da hücrelerden oluştuğu görüşü kabul edilmiştir.
Canlıların yapısına giren elementlerin cansız dünyadakinden daha az sayıda oldukları bir asırdan beri bilinmektedir. Canlı yapının % 99’undan fazlasını karbon, azot, oksijen, hidrojen ve fosfor oluşturur ve doğal sayısı 90’dan fazla olan elementten sadece 10-15 tanesi organizmalar için belli bir önem teşkil eder. Diğer bir deyimle, herhangi bir organizma (bitki, hayvan, mikroorganizma)’ nin kimyasal analizi yapıldığında, periyodik cetveldeki elementlerden çok azının bu canlıların temel yapısına girdikleri gözlenir. Bu 10-15 elementin çoğu düşük molekül ağırlığa (< 80) sahiptir. Canlı sistemde yüzde miktar olarak en çok bulunan dört element hidrojen, oksijen, azot ve karbon olup sırası ile bir, iki, uç ve dört bağ oluşturabilirler. Genel olarak, en hafif elementler en güçlü bağları kurarlar. İnsan vücudunda en çok bulunan 8 elementten (H, O, N, C, Ca, P, Cl, K) altısı (H, O, N, C, Ca, P) aynı zamanda deniz suyunda en bol bulunan 9 elementin (H, O, C, Ca, Cl, K, Na, Mg, S) içinde yer alırlar. Atmosferik içerikle vücudumuzdaki element içeriğini kıyaslayabilirsiniz.
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya (BIOL 301/302), iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. On yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da kitap Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Ayrıca, her iki cilde “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2010, Malatya
ÇEVİRİ EDİTÖRLERİNDEN
Moleküler Biyolojinin günümüzdeki dâhilerinden kabul edilen Sydney Brenner bir biyokimyacıyı bilinmeyen bir genin bilinen enzimini, bir genetikçiyi bilinmeyen bir proteinin bilinen genini bir moleküler biyologu da her ikisini çalışan olarak tanımlamaktadır. çalışan Uygulamalı ve moleküler seviyede Biyokimya anlatan birçok kitap bulunmaktadır. Oldukça geniş kapsamlı bu kitaplar yerine
konuları daha pratik şekilde sunan “Instant notes in Biochemistry” kitabını çevirmeye karar verdik. Bu kitap ile lisans öğrencileri temel biyokimya eğitimininde konuları hızlı ve detaylarda kaybolmadan öğrenebilecektir.
Her ünite başında verilen anahtar notlar konunun özetini anlatmakta ve ilgili konular ile diğer ünitelerde üzerinde durulması gerekli alt başlıklara kolaylıkla geçilmektedir. Bu istenilen konunun gerekli detaylarına ulaşmada oldukça hızlı bir yöntemdir. Biyokimya eğitimininde kullanıcı dostu bu yöntemle karmaşık biyokimyasal ilişkilerin sindirilmesi oldukça kolaydır.
Kitabın ünitelerinin Türkçeye çevrilmesi bu konularda araştırma yapan ve alanında yetkin öğretim üyelerince titizlikle ve sabırla yapılmıştır. Kitap lisans seviyesinde temel biyokimya eğitimi için uygun olduğundan sağlık ve doğa bilimlerinin ilgili bölümlerinde faydalı olacaktır.
Kitabın Türkçeye çevrilmesi ile Biyokimya alanında fazlaca kullanılan yabancı terimlerin dilimizdeki karşılıkları kullanılmaya çalışılmıştır. Oldukça hızlı gelişen Biyokimya biliminde kullanılan terimlerin dilimizdeki karşılıklarının bulunması ve kullanılması ancak çevrilen / hazırlanan kitaplar ile başarılabilecektir. Bu aşamalı da olsa Türkçemizin bilim dilinde yerini almasını sağlamaktadır.
Yusuf TUTAR
Hikmet GEÇKİL
Mehmet KARATAŞ
2009
DNA'nın yapısı ve görevi hakkındaki önemli bilgiler 1947 yılında biyokimyacı Erwin Chargaff tarafından açıklanmıştır.
Chargaff, farklı organizmaların DNA'larının baz bileşimlerini analiz etmiş ve DNA'daki baz dizisinin türden türe değiştiğini keşfetmiştir.
1953 yılında Amerikalı James Watson ve İngiliz Francis Crick yaptıkları deneylerden ve önceki bulgularından yararlanarak DNA'nın çift sarmal modelini oluşturmuşlardır.
Hormonlar nöroendokrin sistem (yani sinir hücresi olarak bilinen nöronlar ve çeşitli salgı bezleri) tarafından yapılırlar. Hormonlar özellikle yüksek yapılı hayvanlarda sinyal iletimi, davranış ve enerji metabolizmasında önemli roller üstlenmişlerdir ve kanla hedef dokulara taşınırlar
Zarla çevrili bir yapı olan hücre, genetik bilgi ve diğer elemanları içerir (ör. protein, DNA, lipid, vd.) Örneğin, bu elemanlardan enzimler aracılığı ile maddeler metabolize edilirler. Bu sayede hücre büyür ve yeni hücrelere çoğalır. Tüm organizmalar hücrelerden yapılmışlardır. Bazıları tek hücreli (bakteri, amip, vs), bazıları çok hücrelidir (insan, hayvan, bitki). Bir kelebeğin zar gibi görünen kanadı ince bir hücre tabakasından oluşmuştur. Kısaca, göz bebeğimizin en diş zarından, dişimize, derimize tırnağımıza kadar her şey hücrelerden oluşmuştur. Yediğimiz hamburger bile hücrelerden oluşmuştur ve kısa sonra onun içeriği bizim hücre içeriğine dönüştürülecektir. Su anda elinizde tuttuğunuz kursun kalemin odun kısmi hücrelerden meydana gelmiştir, vs. Temel hücre teorisi’ne göre; yaşayan organizmaların yapısal ve işlevsel özelliklerinin temel biriminin hücre olduğu ve hücrenin tek başına canlılık özellikleri olan beslenme, üreme ve metabolizma işlevlerini yürütebildiği, ayrıca tüm canlıların da hücrelerden oluştuğu görüşü kabul edilmiştir.
Canlıların yapısına giren elementlerin cansız dünyadakinden daha az sayıda oldukları bir asırdan beri bilinmektedir. Canlı yapının % 99’undan fazlasını karbon, azot, oksijen, hidrojen ve fosfor oluşturur ve doğal sayısı 90’dan fazla olan elementten sadece 10-15 tanesi organizmalar için belli bir önem teşkil eder. Diğer bir deyimle, herhangi bir organizma (bitki, hayvan, mikroorganizma)’ nin kimyasal analizi yapıldığında, periyodik cetveldeki elementlerden çok azının bu canlıların temel yapısına girdikleri gözlenir. Bu 10-15 elementin çoğu düşük molekül ağırlığa (< 80) sahiptir. Canlı sistemde yüzde miktar olarak en çok bulunan dört element hidrojen, oksijen, azot ve karbon olup sırası ile bir, iki, uç ve dört bağ oluşturabilirler. Genel olarak, en hafif elementler en güçlü bağları kurarlar. İnsan vücudunda en çok bulunan 8 elementten (H, O, N, C, Ca, P, Cl, K) altısı (H, O, N, C, Ca, P) aynı zamanda deniz suyunda en bol bulunan 9 elementin (H, O, C, Ca, Cl, K, Na, Mg, S) içinde yer alırlar. Atmosferik içerikle vücudumuzdaki element içeriğini kıyaslayabilirsiniz.
Sevgili öğrenciler,
İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 3. sınıfında zorunlu bir ders olan Biyokimya (BIOL 301/302), iki dönem boyunca haftalık 3 saat olarak okutulan bir derstir. On yıldan beridir öğrencilerimize verile gelen bu notların içeriği her yıl yeniden gözden geçirilip uygun yenilemeler ve düzeltmelerle güncellenmektedir. Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da kitap Biyokimya I ve Biyokimya II olmak üzere iki cilt halinde basılmıştır. Kitap baştan sona gözden geçirilerek her cildin sonuna kullanışlı tablo, grafik ve dizinler eklenmiştir. Ayrıca, her iki cilde “Biyokimya ve Moleküler Biyoloji”de yaygın kullanılan birçok terimi içeren bir “sözlük” eklenmiştir. Yapılmış olan çeşitli dil bilgisi ve yazım hatalarının yanında, geniş bir alanı kapsayan ve her gün gelişen biyokimya gibi bir bilim alanı için hazırlanmış olan bu notlarda, varsa bilimsel hataların da hoş görüleceğini umuyorum.
Sevgilerimle,
Hikmet Geçkil Ekim 2010, Malatya
Vitaminler, hücre ve organların normal işlevleri ve sağılıklı gelişim için gereksinim duydukları, diyet yoluyla belirli düzeyde alınması gereken, yüksek biyolojik etkinliğe sahip organik bileşiklerdir. Vücudun gereksinim duyduğu miktarın çok altında ürettiği bazı vitaminler dışında vitamin üretemediği için, vitaminlerin dışarıdan alınmaları zorunludur. Yeteri kadar vitamin alınamadığı durumlarda, hücre ve dokularının işlevlerinde bozulmalar ve sonuçta sağlık sorunları ortaya çıkar. Vitaminler meyve, bitkisel, hayvansal kaynaklı ya da vitamin katkılı hazır gıdalar yoluyla vücuda alınırlar.
İnsan beslenmesindeki esas mikrobesinler 17 adet mineral ve 13 adet vitaminden oluşur ve bunların besinlerle uygun miktarlarda alınması gerekirler. Bu gruba girmeyen esas olmayan birçok mikrobesinin besinlerle alınması gerekmez. Ancak bunlar ekstradan alındıkları zaman kişiyi daha sağlıklı kılan organik fitokimyasallardır.
Her ne kadar organik bir molekül olmasa da canlı hücrelerin en temel ve önemli miktarda olan bileşiği sudur. Canlıların yas ağırlığının % 65-95’i sudan oluşmuştur. Su sadece biyokimyasal olayların gerçekleşmesi için değil, aynı zamanda hücre zarından maddenin geçişi, vücut ısısının korunması gibi olaylar için de hayati önem taşır. Bitkiler için su en önemli besin kaynağıdır. Fotosentetik hücreler suyu oksidize ederek karbon dioksitin fiksasyonunu (bağlanımını) sağlar ve gezegenimizdeki moleküler oksijenin oluşumunu sağlarlar. Vücutta su dengesinin (su alınımı ve atılımı) korunması metabolizma için kritik önem taşır. Yetişkin bir insan günde yaklaşık 2 litre su alınımı ve atılımı yapar (vücuda alınan suyun 900 ml’si sıvı, 800 ml’si yiyeceklerden ve 300 ml’si yiyeceklerin oksidasyonundan yani metabolik sudan sağlanır). Aynı miktarda su (2 litre) idrar, solunum ve terleme yolu ile dışarı atılır.
ÖNSÖZ
Günümüzde tümüyle multidisipliner bir yaklaşım gerektiren Moleküler Hücre Biyolojisi çalışmaları, işlevsel canlı bir hücre ile sonuçlanan moleküler yapı, işlev ve davranışları anlamayı amaçlamaktadır. Geniş bir yelpazedeki bu konular arasında makromolekül ve moleküler komplekslerin yapısal dinamiklerinden, organel ve hücresel yolakların entegrasyonuna, yaşamın moleküler ve hücresel seviyedeki ayrıntıları anlaşılmaya çalışılır. Bu bağlamda, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da birçok üniversitede ders kitabı olarak okutulan Moleküler Hücre Biyolojisi* (Lodish ve arkadaşları, 6. baskı, 2008)’ni özverili bir çeviri ekibi ile birlikte, ülkemiz bilim insanı ve öğrencilerine kendi dillerinde
sunmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Bugüne kadar 6 baskısı yapılan kitabın yazarlarından biri olan Prof. Harvey Lodish tarafından Türkçe baskı için kaleme alınan Sunuş yazısında da belirtildiği üzere, Türkçe çevirisi ile beraber bu kitap 10 dile çevrilmiş bulunmaktadır. Kitabın çevirisinde karşılaştığımız önemli bir sorun, bazı terimlerin ya hiç veya yerleşik bir Türkçe karşılığının olmayışı idi. Okuyucunun yanlış anlam çıkarmasını önlemek için, bu çeşit terimlerin karşılıkları orijinallerini çağrıştıracak şekilde kullanıldı. Okuyucuların bu konudaki öneri ve eleştirilerini çeviri editörlerine bildirmesi, kitabın gelecek baskılarında yol gösterici olacaktır.
Kitabın Biyoloji, Tıp, Eczacılık, Veterinerlik ve Ziraat başta olmak üzere tüm yaşam bilimlerinde lisans ve lisansüstü düzeyde okuyuculara ve araştırmacılara yararlı olacağını umuyoruz.
Hikmet Geçkil
Murat Özmen
Özfer Yeşilada
Mayıs 2011
1. Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
1
301 BİYOKİMYA I
Hikmet Geçkil, Profesör
İnönü Üniversitesi
Biyoloji Bölümü
Bölüm 10: Nükleik asitler
Hikmet Geçkil
2. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
2
NÜKLEİK ASİTLER
•1868 yılında İsviçreli bilim adamı Friedrich MIESHER, balık
spermlerinin çekirdeklerini ve akyuvar çekirdeklerini izole
ederek yaptığı çalışmalarda, bu hücrelerin çekirdeklerinin asit
özelliği gösterdiğini gözlemiştir.
•Bilim adamı, bu moleküllere çekirdekte bulunan asit anlamına
gelen “nükleik asit” adını vermiştir.
3. • Bugünkü bilgilerimize göre, nükleik asitler bütün
canlılarda bulunan organik moleküllerdir.
• Çünkü, organik moleküller canlı tarafından sentezlenebilen
ve canlının yapısını oluşturan moleküllerdir.
• Her canlı organizmada veya hücrede iki çeşit nükleik asit
vardır: ribonükleik asit (RNA) ve deoksiribonükleik asit
(DNA).
Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
3
4. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
4
• Sadece virüsler ya DNA ya da RNA içerirler.
• DNA ve RNA fosforca zengin organik moleküller
olup, organizmanın genetik bilgi deposudur.
• Nükleik asitlerin kimyasal yapısında C (karbon), H
(hidrojen), O (oksijen), N (azot) ve P (fosfor)
elementleri bulunur.
5. • Nükleik asitlerin biyolojik fonksiyonu genetik
informasyonun saklanması, çoğaltılması, çeşitlendirilmesi
ve nesilden nesile aktarılması şeklinde sıralanabilir.
• Nükleik asitler polimerik yapılar olup bir çok farklı
büyüklüklerde bulunabilirler (1 milyondan 1 milyara kadar
değişik moleküler büyüklükte). Transfer RNA’lar (tRNA)
en küçük moleküllerdir (25,000 dalton kadar).
Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
5
6. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
6
• Nükleik asitlerin biyokimyası konusunda her yıl çok önemli
bulgular elde edilmektedir.
• Bugün rekombinant DNA teknikleri kullanılarak genler
izole edilebilmekte, kopyalanabilmekte ve bir canlının yeni
hayatsal formları elde edilebilmektedir (Doly’i
hatırlayınız!!!!).
• İkinci dönem sonu biraz daha detaylı olarak rekombinant
DNA ve uygulamaları üzerinde duracağız.
7. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
7
• 20. y.y.’ın başında nesilden nesile genetik bilginin kromozomlar
üzerinde yer alan “genler” vasıtası ile taşındığı belirlendi.
• Fred Griffith 1928 yılında bir bakterinin (Streptococcus pneumoniae)
iki suşu ile yaptığı çalışmalarda hem in vitro (yani, hücresel ortamı
simüle eden tüp içinde) ve hem de in vivo (yani, hücre ortamında)
olarak genetik bilginin proteinlerele değil, fakat DNA ile taşındığını
kanıtladı.
8. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
8
• Griffith ve daha sonra (1944) Oswald T. Avery yaptığı çalışmalarda
ısı ile öldürülmüş virülent suşun ekstraktını, virülent olmayan canlı
bir suşla karıştırıp farelere verilmesi halinde farelerin öldüğünü
görmüşlerdir.
• Tek başlarına verilmeleri durumunda ise ne ölü virulent suşun extraktı
ne de canlı fakat virülent olmayan suş farede böyle bir etki
yaratmamışlardır.
9. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
9
• Farelerde ölümün virülent suşun genetik maddesinin, yani
DNA’sının canlı fakat virülent olmayan suşa geçerek
meydana geldiği daha sonra in vitro olarak da gösterildi.
buna transformasyon denir.
• Burada, yarı katı bir besi ortamı üzerine ekilen canlı iki suş
kendilerine has koloni morfolojileri gösterirken, ölü
virülent ve canlı virülent olmayan suşun karışımının
ekimin yapıldığı besi ortamı üzerinde iki çeşit koloni (hem
virülent ve hem de virülent olmayan koloni morfolojisi)
gözlendi.
10. • Öldürülmüş virülent suşun ekiminin yapıldığı besi ortamı
üzerinde ise herhangi bir koloninin büyümemesi bu
durumun şöyle açıklanmasına neden oldu;
• Cansız yani ölü virülent suş ile canlı fakat virülent
olmayan suş birbirine karıştırıldığında, ölü virülent suştan
gelen DNA bazı canli fakat virülent olmayan suşlar içine
geçmiş (transformasyon) ve onu virülent forma sokmuştur.
Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
10
12. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
12
• Dolayısı ile besi ortamı üzerinde transform olan virülent
suşların yanında transform olmayan virülent olmayan suşta
bulunacak ve iki koloni morfolojisi gözlenecektir.
• Daha sonra aynı deney virülent suşun saflaştırılmiş DNA’sı ile
de yapılmıştır.
• Daha sonraki yıllarda (1952) AD Hersey ve Martha Chase
tarafından yapılan çalışmalarda ki onlar konakçı olarak fare
yerine baterileri ve enfektif ajan olarak da bakteri virslerini
kullandılar, virülent virüslerden gelen proteinlerinin
kullanımının böyle bir transformasyonu sağlamadığı ancak
virüs DNA’sının bunda etkili olduğu kanıtlandı.
14. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
14
• Her iki nükleik asit çeşidi de (DNA ve RNA) nükleotid denen
yapı taslarından (monomerlerden) meydana gelmişlerdir. Bu
nedenledir ki nükleik asitlere polinükleotid adi da verilir.
15. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
15
Nükleotidler DNA ve RNA’nın yapısına girme özelliklerinin
yanında, enerji metabolizmasında, fizyolojik aktivite
düzenleyici moleküller olarak, koenzim komponentleri,
allosterik effektörler olarak görev yaparlar.
16. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
16
Bir nükleotid 3 kimyasal kısımdan oluşmuştur:
• inorganik fosfat
• beş karbonlu bir şeker (riboz veya deoksiriboz)
• azot içeren bir baz (pürin veya pirimidin).
NÜKLEİK ASİTLERİN YAPI TAŞLARI: NÜKLEOTİDLER
17. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
17
• Hem DNA ve hem de RNA’da 4 adet farklı baz
bulunur.
• Stearik özelliklerinden dolayı
DNA heliksinde (sarmal) veya
bazı tRNA ve rRNA’larda
olduğu gibi bir pürin ancak
bir pirimidinle bag (H-bağı)
yapabilir.
• Milyonlarca hidrojen bağının bir
eksende dizilimi ile oldukça kararlı
bir yapı olan DNA sarmalları
meydana gelir.
NÜKLEİK ASİTLERİN YAPI TAŞLARI: NÜKLEOTİDLER
18. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
18
• Bunlardan adenin (A) ve guanin (G) pürin bazı
iken sitozin (C), timin (T) ve urasil (U) pirimidin
bazlarıdırlar.
• DNA’da timin, RNA’da ise bunun yerine urasil bulunur.
Pürinler halkadaki N9 (yani 9. pozisyonda bulunan azotla)
ile 5 karbonlu şekerin (riboz veya deoksiriboz) C1 atomuna
bağlı iken, pirimidinlerde bu bağlanma N1’le olur.
NÜKLEİK ASİTLERİN YAPI TAŞLARI: NÜKLEOTİDLER
19. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
19
• Nükleotid içeren hücresel komponentler nükleotidlerin UV
ışığını maksimum absorbe etme özellikleri sayesinde
kolaylıkla belirlenir.
• Nükleotid ve nükleik asitler 260 nm dalga boyunda ışığı
maksimum olarak absorbe ederler (organik baz halkasından
dolayı).
• Bu dalga boyunda nükleotid veya nükleik asitlerin
solüsyondaki konsantrasyonları bulunabilir.
NÜKLEİK ASİT VE NÜKLEOTİDLERİN SPEKTRAL
KARAKTERİSTİKLERİ
20. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
20
• Bir polinükleotid molekülünde
ester bağları (fosfodiester) şeker
ve fosfat kısımlarını diğer
monomere bağlar.
• Şeker fosfat bağları polimerin
omurgasını oluştururken, bazlar
içeriye doğru bulunurlar ve
DNA’da bir pürin bir pirimidine
karşılık gelerek (A-T, G-C)
aralarında hidrojen bagları
kurulur ve DNA’nın ünlü heliks
yapısı ortaya çıkar:
NÜKLEİK ASİTLERİN SARMAL YAPISI
24. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
24
• DNA’nın en yaygın formu Watson-Crick modelidir (B-DNA).
• Heliks sağa dönümlü olup her ikisi de 5’ → 3’ yönünde uzamış
antiparellel zincirden oluşur. İki baz çifti arasındaki mesafe
3.4Å olup her heliks tam döngüsü 10 baz çiftine denk gelir.
• Zincirde fosfat köprüleri arasındaki mesafe homojen olmayıp,
büyük ve küçük girinti vardır. Bu girintier su ve diger iyonlar
(Na+, K+) ile doludur.
• Heliksin iç kısmı biri birine H-bagları ile bağlanmış bazlardan
oluşur. Bazlar deoksiriboz şekerinin 1. karbonuna üzerlerinde
olan bir azot ile bağlıdırlar (N-glikozidik bağ).
DNA’NIN ÇİFT SARMAL YAPISI
26. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
26
• Ancak, bütün DNA moleküllerinde aynı baz çiftleri bulunduğu
halde, bütün DNA molekülleri B-formunda bulunmaz.
• Bunun nedeni, şekerin furanoz halkasının ve bazı tek bağların
serbestçe rotasyonundan kaynaklanır.
• Bu nedenle, DNA helksi bulunduğu ortamın yapısına göre
(örneğin, iyonik içerik) değişik formalar kazanabilir. Bu
formlardan en yaygın karşılaşılanlar A ve Z formlarıdır ve bazı
özellikleri ile yaygın doğal form olan B formundan ayrılırlar.
Bu formları özetle karşılaştırırsak:
DNA’NIN ÇİFT SARMAL YAPISI
27. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
27
A DNA B DNA Z DNA
• Heliksin dönümü sağa sağa sola
• Dönüş başına düşen baz çifti 11 10 12
• İki baz çifti arasındaki mesafe 2.55 Å 3.4 Å 3.7 Å
• Tam bir dönümün uzunluğu 28 Å 34 Å 45 Å
• İki baz çifti arasındaki açı 33o
36o
-60o
DNA’NIN FARKLI FORMLARI
29. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
29
• Isının arttırılması (> 80 oC) veya
tuz konsantrasyonunun
düşürülmesi ile bu çift zincirli
DNA heliksi bozulabilir ki buna
denaturasyon denir.
• Uygun ısı ve iyonik şartlar
sağlandığında ayrılan iki zincir
tekrar komplementer baz çifti
oluşturma özellikleri sayesinde bu
heliksler yeniden oluşur,
nükleotidler arasında H-bagları
tekrar kurulur. Bu olaya
renaturasyon denir.
NÜKLEİK ASİTLERİN DENATÜRASYONU
33. Hikmet Geçkil Biyokimya: Nükleik asitler
26 Eylül 2007
33
• Yukarıda RNA’nın yapısına giren ATP
gösterilmiştir. DNA’nın yapısına ise dATP
(deoksi ATP) girer: