More Related Content More from Kumar Gaurav (6) बीजक (Beejak) 31. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
mYVk dqEHk uhj ufga Hkfj;k] lh/kk Hk;s Hkfj vkosA
dqEHk ds ;ksx ;g jkx jfgr gS] vkuUn eaxy xkosAA
iwoZ ygfj dky ds ns[kks] if'pe n`f"V gS pUnkA
rc dugfj;k [ksou ykxs] ygfj ifj xkS eUnkAA
ikjl fcuk dapu ufga gks[ks] Qwy fcuq fry u cklkA
cgsa ^nfj;k* ifjey gS ikjl] bfe lrxq: ds nklkAA
¼ 9 ½
uj rqe ,slk xq: uk fdtSA
nkstd dkj.k djs [kqlken] /kksrh iSlk fytSAA
'kkL= lkFk cxy rj jk[ks] xhrk dks er ,slkA
[ksys f'kdkj taxy tho ekjs] vBbZ nlbZ HkSalkAA
la/;k rifZ.k tiS xk;h=h] okdk Hksn u ikosA
fny esa n;k nnZ ufga vkos] gjuh [klh f[k;kosAA
Kku gks[ks rc eu ds fpUgs] ru eu /ku lHk okjhA
gks[ks eqfDr n;k ds lkxj] Hko ls ysr fudkjhAA
xq: f'k"; ds ,d erk HkkS] nksuksa ik[kaMh HkkjhA
uko iFky ds pys uk ty esa] nqbz dugfj;k gkjhAA
osn if<+&if<+ Hksn u tkuk] efj&efj Qsfj vkSrfj;kA
dgs ^nfj;k* fcuq n;k BkSj ufga leqf> ds ck¡g idfM+;kAA
¼ 10 ½
uj dh ns[kks ;g prqjkbZA
Hkyk gqvk ls geus fd;k] fcxM+s izHkq flj ykbZAA
fufl cklj lHk m|e djrq gS] lqr firq ukjh lesrkA
lk¡p >wB fdNw izkihr ukgha] eqfDr gks; Hkk izsrkAA
ltu dqVqEc le/kh tc vkos] izse exu gks; /kkosA
"kVjl chtu lh>s jlksbZ] tkls ifr ;g ikosAA
cM+h foifr gS dgk¡ rd dfg,] xq: ls tk; lqukbZA
d`f"k esa fdNq cjdr ukgha] nke pkSxquk ykbZAA
Hkfj isV [kk; lksos fufl cklj] ,gh HkfDr yo ykbZA
/keZjk; tc ys[kk efxgsa] rc dgq dkSu mikbZAA
pkjksiu chrk ,fg Hkk¡fr] oDrk cgqr lqcqf)A
dgs ^nfj;k* ufga gqdw¡e /kuh dk] taxyh tho dqcqf)AA
247
2. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 11 ½
uj rqe fpUgh xq: fdUgkA
Hkhrj Hkjh Hk¡xkjh HkeZ esa] gj ckru esa fHkUgk¡AA
ckgj eqjrh iFky ds jfp;k] rkij ikrh fnUgkA
ltho rksfj fuftZo dh iwtk] tcj ls Hk;ks v/khukAA
efg"kk ekfj nsoy ds Hkhrj] ij vkre dgs fHkukA
tho f'ko ;g jek lHkfUg esa] Hkkuq dyk Nfo fnUgkAA
fryd ppsZo pk: tusÅ] vt;k ds flj NhukA
tSls Loku vikou jkrs] ;ksa HkPNfga cgq ehukAA
xohZ ekrs xoZ dk;k rs] vkSj nSR; cy fdUgkA
dky f'kdkjh [ksfn ds ekjs tky ijk ;g >hukAA
ejdV eqëh uhds xfg ykxh] cwf> uk ijs efr ghukA
dgs ^nfj;k* ufga njn dky ds] ;k fcuk nq%[k fyUgkAA
¼ 12 ½
uj rqe pkjks iu fcrk;ksA
o`) Hk;s ru dk¡iu ykxs] rcgq¡ ek;k fgrk;ksAA
Mksyr vk¡xu ixq lks Mxex] Mxj uk fdUgq¡ dgsoksA
lc fefy dgk cq<+k ckSjkuk] ijh ugha [kkV jgsoksAA
ey ew= lc ijr iyax ij] ckl nqxZU/k ygsoksA
ukrh iqr ifjokj ?kusjk] gqdqe uk fdNq jgsoksAA
lq[k gS LoxZ ujd nq%[k cklk] v?k mj 'kwy lgsoksA
dgs ^nfj;k* ifjey gS ikjl] lrxq: Kku ygsoksAA
¼ 13 ½
us uj tkfu;s lqhk ?kjhA
tc feys lrxq: njl fnUgk ijfl ik;u ijhAA
lqQy rk fnu vkuUn eaxy] en eferk tjhA
,su vkSj vathj 'kksHkk] panu pjfp djhAA
tUe rkdks thou tx esa] tkuq 'kksHkk ?kjhA
[kle [kq'kh Hk;ks eq> ij Qwy lstu HkjhAa
Hk; Hkatu Hkze ukgha] lc deZ lks/kks [kjhA
vofj ru eu nku nhUgksa] nuqt viufga MjhAA
248
3. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
pkj Qy ;g gky ns[kks] tky ;e dks VjhA
iqgq¡i lst lqxU/k lqUnj] eqfDr vkxs djhAA
cgqr Hkk¡fr lqgkx lkxj] vej cj rs cjhA
dgs ^nfj;k* ufga tue tjk] rki rhuksa gjhAA
¼ 14 ½
js uj lqfefj ys lruke ds] Qsfj tkr volj VjhA
deZ dkxt gkFk gfjtu] tklq vo?kV ejhAA
leqf> thtS pj.k lrxq:] dkVq ;e dh ljhA
fu%yad ru fuokZu in ;g] izse ckrh cjhAA
czãk tkxso HkeZ Hkkxso] deZ dkVso djhA
vfe ljoj ih;u ykxso] ehyso fueZy tjhAA
lIr ru ds fefefj NwVs] QwfV ;e ;wFk MjhA
njl ns izfriky fdUgksa] 'kfDr ik;u ijhAA
xqIr ea= ;g ;a= fdUgk] Kku xw¡xk xjhA
f="kk ijkuso izse jfl cfl] jgr xkxjh HkjhAA
nhu dks nq%[k rqjUr esVso] dIV dkxt QjhA
dgs ^nfj;k* n;k flj ij] d`ik dfj tu rjhAA
¼ 15 ½
js uj lqfe: uke izrhfrA
fcf/u Hkatu xatu ;e ds] lTtu tu ls jhfrAA
nku iqU; lekt ;K ;r] jru xt fnUgksa fufrA
fuxe uhfr ifo= iwtk] okgh jfg xkS ØhfrAA
;ksx tki ty lSu lk/kso] Mgso tu dg¡ fufrA
lruke rqys ufga rkSyh rwyk] Vjr ukgha ehfrAA
Hkwfenku iznf{k.k fnUgk] lqj lueq[k izhfrA
fcuk HkfDr uk HkeZ uklso] fyUg ;e tho thfrAA
xksQk lksQk esa iou lk/ks] MhaHk vf/kd vfufrA
rsft pj.k ljkst 'khry] I;kl tkr uk lhrAA
tcgha lrxq: njl nhUgk] n;k niZ.k fufrA
dgs ^nfj;k* lsm lks nj] <+kgq HkeZ dh HkhfrAA
249
4. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 16 ½
uj rqe xoZ djks lks >wBkA
lksuk :ik lgu HkaMkjk] ys u x;k Hkfj ewBkAA
gfj.kkdq'k tks xoZ fd;k gS] xoZ xnZ fefy tkbZA
u[k rs Qkfj mnj fonkjso] gk¡Fk ds gkFks ikbZAA
jko.k xohZ xoZ fd;ks gS] ck¡/kso lqj lHk tkuhA
ukrh iwr ifjokj lesrk] rkdh dgk¡ fu'kkuhAA
v{kSfgM+h vëkgjg ftfUg ny lktso] g; gkFkh cgqrsjkA
lks nq;ksZ/ku xnZ fefy xkS] cgqfj fd;ks ufga QsjkAA
dal dlkbZ deZ fcdkjk] Hkfxfu ck¡/kso csjhA
dky :i d`".k rsfga ekjk] dfg dfg eferk esjhAA
jktk i`Fkq i`Foh lc fyUgk] lkxj lkr lesrkA
No pdos ladk dfj&dfj] lc fefy x;ks fudsrkAA
lk¡p lksbZ lk/kq tu Hkk[ks] dfj ys 'kCn fcosdkA
dgs ^nfj;k* dk;k x<+ Hkhrj] gS lqd`r dk js[kkAA
¼ 17 ½
tSls gkjok gS iksfrA
VwfV ds fNrjk; ijs] ekfuadk fcuq T;ksfrAA
tks: dgs [kle esjk] csVh dgs ckiA
ek; dgs lqr esjk] f=fo/k rhuksa rkiAA
fcjknjh esa c¡/kk gqvk] tks: dk [kql jaxA
[kkuk nkuk nhft,] rks esjks rsjks laxAA
lktu vo dqVqEc dgrs] Hkyh esjh ik¡rA
>wBh ckrsa xk¡Bh ck¡/ks] fnol chfr jkrAA
dky rsjks fudV vkor] dksbZ u tkrs lkFkA
tsgw vkuk rsgw tkuk] nsf[k yhtS gkFkAA
rjd fdtS Hkhtks ukgha] dkfV nhtS tkyA
dgs ^nfj;k* njl fdtS] okg okgh ykyAA
¼ 18 ½
,gh fof/k 'kCnfga djks fcpkjkA
tks vk;k lks x;k u dksbZ] efj&efj Qsfj vorkjkAA
250
5. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dgk¡ oks; jke dgk¡ oks; jko.k] dapu dksV mtkjkA
dgk¡ oks; Xoky dgk¡ oks; xksih] dgk¡ oks; uUn dqekjkAA
dgk¡ oks; pdos pØorhZ gS] frugq¡ ds ekj iNkjkA
dgk¡ oks; dal dgk¡ nq;ksZ/ku] lxjks lSu la?kkjkAA
dgk¡ oks; ehjefyd tks dsrs] xksj dQu chp MkjkA
cSBs dkth djs vnkyr vkius vki lEHkkjkAA
dsrs æO; nkuh HkS dsrs] Nfy&Nfy lcds ekjkA
mRifr izy; vkfn vUr ys] lq/kjs gal gekjkAA
djks vdwd lk/kq ;g ,sls] esfV tk; ;e tkjkA
dgs ^nfj;k* dksbZ 'kCn foosdh] fudfy x;k Hko ikjkAA
¼ 19 ½
yksxksa jke f[kykSuk fd;kA
jferk jke jeS lHk ekgha] ?kV ifjp; ufga fy;kAA
ePN dPN vkS czkg Lo:ih] okdks c/k tks djrsA
rhuksa nsg /kjk j?kquUnu] iki fd;s ufga MjrsAA
osn dgs ikjczã tks O;kid] vkSj dksbZ ufga nwtkA
j{k dgs Qsfj HkPN djrq gS] ikgu ikrh iwtkAA
dke cht ls tho tUek;k] ek¡l eNfj;k Nh;kA
tks jluk gfj uke tirq gS] lks jlus jl fi;kAA
vadqj Hk{k lc nso dje gS] nSR; deZ gS fHkukA
if<+ ds iafMr [kf.Mr djrs] cM+s txr esa chukAA
vkSj ds jke gS g¡lh [ksyouk esjks izk.k v/kkjkA
dgs ^nfj;k* dksbZ vkren'khZ] ftfUga ;g Kku fcpkjkAA
¼ 20 ½
tho ds nnZ fdts tkfuA
vkius esa vki ns[kks] lk/kq dh ifgpkfuAA
ik¡o esa tc dk¡V pqHks] pqHkqfd nhUgksa jks;A
,sl gh ij nnZ tkuks] okfn tUe u [kks;AA
fgr ckyd tkfu vkiu] gf"kZ fg;s yk;A
vkSfj dk tc [kky [kSpfga ijk vkxs vk;AA
vkSj dk tc nq%[k ns[kfga] [kqlh gksr vkuUnA
myfV ijk rklq Åij] ,slfga nq%[k }anAA
251
6. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
xoZ rs oks; xnZ fefy;k] nnZ fcuk dkyA
xSo /kDdk ijk flj ij] vtc gS ;e tkyAA
lr 'kCn udhc dgs rs] usd dguk ckrA
dgs ^nfj;k* nnZ fpUgks 'khry rkrAA
¼ 21 ½
esjks ,slgha izrhrA
vkius dks Kku dgrs] inqe ikou jhfrAA
dke Øks/k ;g eksg ek;k] cgqr [ksyfga nkoA
dSn djh ds ck¡f/k,] tc Kku lrxq: ikoAA
thou tx esa Fksj tkuks] Hkksj fdUgksa ckrA
gkM+ pke vkSj :f/kj ru esa] dkgs djrs ?kkrAA
ehB dgrs rhr ykxs] eq[k eksjs tkrA
rsft ve`r izse lkxj] tkfu fof"k ds [kkrAA
vUu Qy ;g Hk{k fdUgk] lk/kq lqUnj earA
ehu ek¡l ;g Loku dh xfr] rkSfy rwyk rarAA
ujd LoxZ rks bgbZ dfg,] eqfDr dks iaFk fHkUuA
dgs ^nfj;k* cpu ,slk] ekfu, ijehuAA
¼ 22 ½
vkiuks iS Hkyh HkfDr fcljhA
ifgys izse u yxk uke ls] ihNs dk mljhAA
nkstd nxk njksx txr esa] ,gh ek;k b'ojhA
VwVso usg [klso xq: xfe fcuq] vk;ks iu frljhAA
fnol chrs /kks[kk /ka/kk esa] jSfu iy¡x iljhA
tks ne [kkyh lks ;e ds ys[kk] ck¡f/k xys jljhAa
vius gk¡Fk vkiq ixq ck¡/kso] dgq dSls fuljhA
dk<+fugkj ls ihB ns cSBk] jks;&jks; ifp ejhAA
eku e;kZnk lc cgqr cM+kbZ] ik[k.M deZ djhA
tkrs ehys ek;k dk eqank] iy&iy lksp djhAA
vtgq¡ psrq eq<+ xokj rSa] eu ijfrfr /kjhA
dgs ^nfj;k* n;k lrxq: dh] ih;r vfe tjhAA
252
7. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 23 ½
dhfe dfj izse xyh fcljhA
cqf> xkS fn;k rsy fcuq ckrh] ;e ft;jk idjhAA
tsfg ru yk;ks pksok pUnu] iku Qwy ixjhA
tsfg dkfefu lax Hkksx fcyklso] lks iy esa fcNqjhAA
dqEHk ds dkap mnd ds Hkfj;k] QwV x;kh xxjhA
pyq ;e lkFk gk¡Fk fdNq ukgha] eky NwVh lxjhAA
tSls ckt cVsjfUga ekjs] gk¡Fk ik¡o iljhA
esfV xkS xoZ xnZ iy ekgha] Vjr u dky ?kjhAA
dkSvk jksj Hk;s {k.k ekgha] tek HkbZ uxjhA
tfj xkS [kyjh HkLe mfM+;kuk] fnUgksa fry vatwjhAA
ekuq"k tUe inkjFk tx esa] viufga ls fcxjhA
dgs ^nfj;k* uj HkfDr fcgwuk lk/kqu ls jxjhAA
¼ 24 ½
HkfDr fcuq pkjks iu xqtjsA
cky xksiky r:u iu fcrso] c`)gq ukgh lq/kjsAA
vt;k ikyh thHk ds LokjFk] [kkfga Hkys ciwjsA
jSfu chrs os';k lax jkrs] bUgrs ,gq tqjsAA
ifgjh iks'kkd [kkl f[ktefr;k] lax lax cgqr twjsA
lkFk fy;s 'oku nqbZ pkjh] taxyh tho rwjsAA
p<+h rqjax ek;k en ekrso] cksyr cSu djsA
tgk¡&tgk¡ lqus lk/kq dh efgek] tfj&tfj lks fcxjsAA
>wfB ckrsa iksFkh ckpfga] cfd cfd ,sgq ejsA
lks f='kqy Hk;k ru Hkhrj] dk¡Vu ls v>qjsAA
lius dcgha nnZ u vkos] lks ru vfXu tjsA
dgs ^nfj;k* fny nxk txkfr] ;e ds gkFk ijsAA
¼ 25 ½
dk Hko tUe txr esa i'kqvkA
lqUnj nsg [ksg gksbZ tbgsa] ck¡f/k djh ;e [klqvkAA
jktk dsrs efj efj izsr Hk;ks gSa] 'kCn lqxU/k u HkkosA
lk/kq njl in ikou ijls] ,sxqu v?k fcyxkosAA
253
8. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
os';k ikl tks nkl Hk;s gSa] fuR; mfB njlu lksbZA
ck¡/ks dky deZ Hkqxrkos] lhl iVfd ds jksbZAA
fuR; vijk/k c/k tho lksbZ] va/kk xq: cfgj gS psykA
prqj pksj tc ekfj ijsxk] lc rsft tkgq vdsykAA
eqok lHkS ck¡pk dksbZ ukgha] txr Hkxr D;k jktkA
dksbZ flagklu p<+h pyk gS] dksbZ tathjs rkukAA
lar udhc lkgsc dks pkdj] pkSM+s dgk iqdkjhA
dgs ^nfj;k* vc D;k lkspks] cku dlks gS dkjhAA
¼ 26 ½
vc rqe psgq¡&psgq¡ djus ykxkA
T;ksa cx /;ku /kjs ty Hkhrj] goys ty ds ikxkAA
cgqr ekN rqe /kfj&/kfj [kk;k] dj esa tirs ekykA
;e dk QkSt cM+k tqyckuk] idfM+ ejksjs dkykAA
dfj cnQSy lks x;k cnh esa] lc fefy onu fugkjkA
jksnu dfj&dfj gkFk ejksjs] cgqfj fprk ij tkjkAA
dfjds Jk/k fd;k ;g lqdqyh] foiz tsofga ogq Hkk¡frA
ltu dqVqEc cgqr cVqjkus] cks/k djs fnu jkrhAA
egk ujd ;g vU/kdwi esa] rgok¡ idfM+ >qykosA
rys fll ;g ik¡o Åij djh] cgq fof/k xksrk [kkosA
HkfDr fcgquk n;k ghuk] tue tue dk psjkA
dgs ^nfj;k* ;e 'kklu ,srk] vc dk djgq fugksjkAA
¼ 27 ½
vc rqe psgq¡&psgq¡ djus ykxkA
pqaxqy NwVs rks mfM+ ds Hkkxs] dky deZ dk nkxkAA
ejdV eqëh ;g xfg ds ykxk] dV dVk;s ds jksokA
ckthxj dk eje u tkus] ,fg fof/k izkufga [kksokAA
,slk lq[k lius dh lEifr] ,d txk ,d lks;kA
vej dksl e`x en ekrs] xhfj ijk rc jks;kAA
dsgfj dwi esa izfrek ns[ks] dwfn ijk v:>kukA
QfVd f'kyk xt nlufUg vfM+ ds] eq¡g VwVk iNrkukAA
254
9. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
,su Hkou esa 'oku tks ifjds] Hkq¡fd&Hkq¡fd izk.kfga fn;kA
HkeZr fQjs HkeZ ds ykxs] ikgu dks ty ih;kAA
ve`r ih ds vej gqvk gS] ehp fi;k ls ewokA
dgs ^nfj;k* nj Hkwfy ijk gS] thr fy;k ;e twokAA
¼ 28 ½
vc rqe Vs<+s Vs<+s pyrkA
lk/kq æksg ;g eksg ek;k cfl] ;e ds /kDdk ijrkAa
ukfg cq>S rks Qsfj cq>sxk] v?k ikrd esa HkhukA
dky tky rsjks flj ij fQjs] ck¡f> x;k ty ehukAA
ehu ek¡l ;g dk;k iks"ku] tho ?kkr dfj [kkosA
,s csnnhZ nnZ dgk¡ gS] ck¡/kk ;eiqj tkosAA
tkdj eky rSa Nhu fyUgk gS] ?kSapu ykxs dksjsAA
>wfB ckr eqëh esa jk[ks] lk¡p lqus nwfj tkosA
gfj ds nwr fQjs gfjdkjk] ejdV ck¡f/k upkosAA
js eu ewj[k fuxe lk[kh gS] lqfu ys lrxq: ckuhA
dgs ^nfj;k* /kU;&/kU; izkuh] ftfUga lrxq: er BkuhAA
¼ 29 ½
vc rqe pyks flrkc nhoku [kkuk esa] vk;ks ;e t:jsA
dkxt lkQ djks rqe vkiu] ckdh gS Hkfj iwjsAA
D;k rqe [kk;ks [kjpso tx esa] eqU<s xcZ x:jsA
vcfj ds ckj NwVs ufga ibgks] VwfVgsa pkcqd pwjsAA
fcurh djksa lquks ;e nwrksa] rqeus cus fuesjksA
fdNq&fdNq dkt rqEgkjks lfjgksa] dfjgksa HkfDr lcsjksAA
,ruk lqfu dksis ;e tkfye] eqfLVd ekfj djsjsA
pys flrkc rgk¡ ys igq¡ps] fp=xqIr ds MsjsAA
NwVk egy [ktkuk ?kksM+k] cgqfj fd;ks ufga QsjsA
flj /kqfu&/kqfu ds jkuh jksos] pkdj cgqr ?kusjsAA
tks fdNq vey dek;ks tx esa] ik;ks njc njsjsA
dgs ^nfj;k NwVk tx nkok] HkfDr fcuk ;e psjsAA
255
10. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 30 ½
eqxnj fy, lnk flj rkus] tho ;e gkFk fcdkukA
v[kafMr czã ujd esa Mfjgsa] rc dgq dkSu tqckukAA
lqr] for] ukfj] ltu lef/k lHk] ekrq firk fgr tkukA
tBj vfxfu esa ftfUg izfr ikyos] rkdh lqf/k HkqykukAA
ru lkts ekts ufga cfugsa] fpdus pke fpdkukA
vkB dkB dk fiatjk rsjks] iy esa /kqfj /kekukAA
;g ru x`fg rs csfx fudfygsa] [kkV iM+h ijokukA
dj/ku rksj vfxfu esa tfjgsa] jksofga lHk iz/kkukAA
dfjgsa] nq/k&Jk/k deZ lHk] osn fcfgr eu ekukA
fry vatwjh ns xank dfjgsa] Qsfj /ka/ks yiVkukAA
;sgq t<+ tu efjxkS cjcl] dfj&dfj xoZ xqekukA
dgs ^nfj;k* dksbZ nkl /kuh dk] igq¡ps gal BsdkukAA
¼31 ½
ihNs leqf> ijsxk HkkbZA
tc gfj ds gfj eqLVd vbgsa] ck¡f/k gs eqlqd p<+kbZAA
vcgha Hkkstu djks bPNk Hkfj] fuR; uo ek¡lq cukbZA
tsrk tho >Vdk ls efjgks] ogk¡ fy[kk lHk tkbZAA
vcfga jfr djks os';k ls] ikrfj Hkk¡M+ upkbZA
nks; ifj'rs ck¡;s nfgus] iy&iy [kcj tukbZAa
vcfga ij /ku ywfV ys vkokgq] LokjFk dj.k uhdkA
fp=xqIr tc ys[kk efxgsa] ijs cpu lc QhdkAA
vcgha fuUnk djks laru dh] tks rqEgjs eu HkkosA
ijx&ijx ij dk¡Vk lwyh] lks Qy vkxs ikosAA
lar udhc lkgc dks pkdj] cksy fn;k lrckuhA
gksa gqf'k;kj ckj tfu ykoks] dgs ^nfj;k* lquq KkuhAA
¼ 32 ½
uj lqfu fytS vegd ikthA
vius eryc D;k rqe ekrk] lkgsc ds d: jkthAA
ik¡p iPphl dk;k x<+ Hkhrj] rkij eu gS dkthA
tho jktk ys ijcl ck¡/kso] eksg QkSt ny lkthAA
256
11. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dke Øks/k dk ck.k cM+k gS] HkSgsa dekus lkthA
eksguh tksguh tks eq[k tksgs] u[k fl[k lqUnj ukthAA
Kku ?kksM+s ij thu iykus] ykS yxke ns rkthA
rktu ek: pVkd pVDdk] lueq[k ustk HkkthAA
eaMh jfg, eSnku ds chp esa] ns[kr QkStsa HkkthA
dgsa ^nfj;k* rsfga flj ij lkgc] vugn cktk ckthAA
¼33 ½
cw>sxk dksbZ fny nhokukA
njn fg;s tsfga izse clr gS] lrxq: 'kCn lekukAA
fuxqZ.k lxq.k nks; dgrq gS] dkSu vfXu rs ikuhA
dou iou ij 'kCn clqr gS] dkSu iqgq¡i dh [kkuhAA
fuxqZ.k eq[k jlus ugha dfg;k] lxq.k ;k tx xkosA
'kkL= xhrk osn if<+ ds] lkj 'kCn ufga ikosAA
T;ksfr&T;ksfr lHk T;ksfr tirq gS] T;ksfrfga esa fuckZuhA
,d lks vuUr] vuUr Qsfj ,d gS] cw>ks iafMr KkuhAA
'kwU;fga ds lc /;ku djrq gSa] iafMr if<+ vkSj dkthA
dgsa ^nfj;k* lr 'kCn fopkjks] ufga rks dky dh ckthAA
¼ 34 ½
tc yfx izse exu ugha ekrkA
D;k lk[kh in cgq xkos] ,sls dgsa ldy lHk ckrkAA
vkxs n`f"V ihb gS ihNs] djs vpkud ?kkrkA
rhjFk Hkjfe&Hkjfe ds ewok] ek;k en fpr jkrkAa
HkeZ deZ dk ;g dk;k gS] T;ksa lsokj ty tkrkA
T;ksa yksgk esa eqjpk ykxk] ;ksa xfy x;k lHk xkrkAA
T;ksa e`x ekrs vius en rs] vej dksl ufga [kkrkA
dgsa ^nfj;k* lruke Hktu fcuq] HkS x;ks izy; ikrkAA
¼ 35 ½
,slk dkSu djs ifgpkuA
js'ke Mksjh txr ck¡>s] djr fo"k; ikuAA
vxe ty ;g ehu tho HkS] ;e tkys NkuA
Mkfj tky dsoV Hk;ks drkZ] deZ calh rkuAa
257
12. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
egk tkys txr Nsdso] Nis Ny rs tkuA
f=xqu Qank f=fo/k /kkjk] /kjso ePN c[kkuAA
rSls ds ;g rIr fdUgk] rki rk;ks tkuA
myfV&myfV v¡ofV fyUgk] Vsd VaMl BkuAA
prqj pksj ;g pj[k fy,] ikj[k fcjyk tkuA
,su Hkou esa 'oku HkesZ] Hkwafd R;kxk izkuAA
vki ig: dgj lktso] ckt cVbZ gk¡uA
,sls uj lHk Hkjer fQjs] e`x en dks /;kuAA
fuxe lkspr iafMr Hkwys] ikB nqxkZ tkuA
la/;k riZ.k nsok nsbZ] nku iqU; c[kkuAA
phUgs drkZ&deZ ukgha] HkeZ fo"k dh [kkuA
dgsa ^nfj;k* Kku x<+ ij] fcey czã c[kkuAA
¼36 ½
tks dksbZ lk/kq njl ds tkosA
ix&ix rhFkZ nku iqU; gS] dksfV rhFkZ Hkjfe vkosAA
njlu ls Qsfj ijlu gqvk] rkek ikjl ikosA
okdk Hksn y[ks tks dksbZ] lksuk lqxU/k cukosAA
tUe nqyHkZ gS 'khy ds lkxj] vkxj eqfDr crkosA
lar ds lsok vlar djrq gS] HkfDr egkre ikosAA
vFkZ feyk rc /keZ dFkrq gS] dke fpUgs eks{k ikosA
pkjks Qy dk ;sgh efgek] tks dksbZ vFkZ yxkosAA
t<+ ufga tkufga ;g Hko HkekZ] p<+h pj[k iNrkosA
tSls ykxh jgV dh ?kfj;k] ,d cwM+s ,d vkosAA
i'kqor Kku lk/kq ufga fpUgfga] lqfu ds eq¡nfga dkukA
dgsa ^nfj;k* tsfg n;k njn ugha] ;e ds gkFk fcdkukAA
¼ 37 ½
,slks ns[kq txr dh jhfrA
vkius esa vki ns[kks] vkSj eq[ku dh izhfrAA
xh) C;k/k fcdkj xqu lHk] ns[kk dksbZ u tkrA
dou xzke tks cls tgok¡] dgu dh lc ckrAA
tkr efj&efj ns[kk lHk dksbZ] fo"k; csbfy dq?kkrA
mrrs br ufga vkor dksbZ] tklks iwfN;s ckrAA
258
13. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
czã O;kid dgr lHk esa] v}Sr dous ns'kA
ysr fn{kk bPNk lHk dksbZ] lquk eqfDr lans'kAA
nkl rqylh d`fr tx esa] fuR; dfj izdklA
vFkZ dfg&dfg ejr lHk dksbZ] fuxe dks xqu nklAA
T;ksfr eaMy dksfV jfc dgs] vfXu ,slks jaxA
dgs ^nfj;k* Kku fcuk] fofo/k eu rjaxAA
¼ 38 ½
psrks cjrks djks n;k] xoZ djrs jko.k x;kAA
tgk¡ n;k rgk¡ /keZ gS] tgk¡ yksHk rgk¡ ikiA
tkds ân; lk¡p clrq gS] rkgk¡ clfga oks; vkiAA
lk¡p 'kCnfga ifj gjs] >wBgha futq dfj ykxA
iziaph ds ;g ekfu;k] ,d lk/kq nsf[k mfB HkkxAA
lHkdks ikj[k vkb;k] lk/kq ikj[k ufga vk;A
lkgc tc n;k fd;ks] rc xfr dkgq y[kk;AA
pUn lwjt dks ikj[k] xxu xfr y[ks vkdk'kA
^nfj;k* dks ikj[k tgk¡] eksfr;u dks cklAA
jl xksjl dks ikj[k] vkfu ftH;k ys p[ksA
'kCn dq'kCn dks ikj[k] Jou tks Hk[ksAA
ty Fky dks ikj[k gS] rklq xfr yf[k u tk;A
lHkds ikjl ,slu gS] Kku ikj[k tks vk;AA
eqfu of'k"V dFkso] jke vorkjA
frUggq xq: fdUgk] rjcs dk lalkjAA
lglz uke 'kadj dFkso] czã Kku lqdnsoA
Jh d`".k xhrk Hkk"kk] Hkko HkfDr ds HksoAA
pkj osn czãk dFkk] ludkfnd dFkso vxkf/kA
vxe Hksn lrxq: dgso] lks xfr fcjyk lkf/kAA
ekjdUMs nqxkZ dgk] lR; in xksj[kukFkA
okgh in rs in Hk;k] ru eu fcjys fd;s gkFkAA
ty Fky /kjrh l?ku cu] lkxj vxe xEHkhjA
dsrs dfork gks; x;k] gn ^nfj;k* ds rhjAA
259
14. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 39 ½
tu dksbZ vkuUn eaxy xkosA
Fkhjdr Qhjs Hkou ds Hkhrj] inqe inkjFk ikosAA
eSu ethB] ebfy lHk Nwvk] NVk pefd ?ku NkosA
jkse jkse tkds in izdkflr] fojg fcgafl fefy tkosAA
Hkwfe fcjkuh HkeZ u jk[ks] ek;k ufga v:>kosA
cht ok;s ufga isM+ iqjkru] Qwy Qy lHkfg esa <kosAA
rqfj;k rRo mM+k fcuq rktu] ,fg fof/k rjd crkosA
feyk Mxj p<+k fcuq Mksjh] Mxex dcfga u vkosAA
th;rfga eqfDr Hk;k eqDrkgy] eu n`x vatu ykosA
gal cal lksbZ eku ljksoj] pqfu&pqfu eksrh [kkosAA
ih;s izse gqvk eLr fnokuk] xwaxk 'kSy crkosA
dgsa ^nfj;k* /kU; /kU; oks; lrxq:] cgqfj u Hko ty vkosAA
¼ 40 ½
leqf> pyks iaFk lHkrs U;kjkA
/ku lqr ukfj 'kwy ds lkxj] ;g tfu dgks gekjkAA
tks vk;k ls iyfV x;k gS] Qhdk eq[k dfj djkA
dksBk egy vVkjh vVy ufga] HkLe Hk;k lHk NkjkAa
dey lw[ks Qsfj Hko¡jk HkfeZr] Fkfdr Hk;s ru gkjkA
?kj ds [kkst [kcfj ufga fyUgk] dgk¡ tUes dsfg ckjkAA
lrxq: pj.k lsoks efr eans] xfr pkgks Hko ikjkA
dgsa ^nfj;k* fny nxk njksx ugha] uke xgks rRo lkjkAA
¼ 41 ½
vcjh ds tUe lqQy d: vkbZA
T;ksa ghjk ?ku lgs yksgk dh] eg¡xs eksy fcdkbZAA
[kle fclkfj dgk¡ rqe tbgks] rstks fpr prqjkbZA
rqe vl tho ?kusjks ijs gSa] og rks ,d bdkbZAA
ftfUg ;g u[k fl[k fljtu dhUgk] rkdh lqf/k fcljkbZA
eqjfr eSfy lekfu ru esa] tUe&tUe tgM+kbZAA
pkj&pj.k nks; lh?ks gksb gSa] rc dgq dou mikbZA
ik¡o idfM+ ds eksgde ck¡/ks] ?kkl pju ds tkbZAA
260
15. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dYi dksfV ys HkeZr fQjs] BkSj drfga ufga ikbZA
ekuq"k tUe nqyHkZ gkS HkkbZ] fccju djks fcukbZAA
lrxq: pj.k feF;k tfu tkuks] vej yksd ys tkbZA
gal deZ lks mTtoy nklk] dgsa] ^nfj;k* leq>kbZAA
¼ 42 ½
rqe rks izse xyh eqfn MkjhA
tgok¡ dey Hk¡oj dks cklk] lqcqd ldjh v¡f/k;kjkAA
xq: us pded fpuxh nhUgksa] >kjUg gkj vukjhA
rwyk rkSyh fyUg ufga uhds] pded fpr fclkjhAA
tSls /kkrq fQjs ikjl ls] dqUnu dud l¡okjhA
T;ksa iFkjh ty ekg jgs] vfXu lnk mn~xkjhAA
ifjey ikjl dkB esa ykxk] 'kCngh cs/kq fcdkjhA
pqEcd yxu yxk yksgk esa] xk¡lh fyUg fudkjhAA
tky dqDdqVh T;ksa ty e¡g cklk] ,sls gh cqf) fcpkjhA
ij vkS vax ia[k Hkhts ufga dcgha] ;ksx ;qfDr vf/kdkjhAA
lrxq: nksl nsgq tfu dcgh] flfdy fcuk vf/k;kjhA
dgsa ^nfj;k* tc ok nj iSBks] ru eu /ku lc okjhAA
¼ 43 ½
,sxqu dou dfg, fparkA
xq: Kku foey fojkx tkds] pj.k dey iquhrkAA
uke ef.k futq ân; jkrs] tkr Hko ty thrA
n;k lkxj njl fnUgksa] ijfl pju iquhrAA
dksfV iki fcukl ekspso] :ph jkftr izhfrA
Hko ls dkf<+ foeku lktso] lar tu dh d`frAA
dat iqat oks; ty ds Åij] ysi ykxq uk 'khrA
,sls tu tx mfnr vkxj] Hkxr tu dh jhrAa
pyh ukojh fcu dsoV] dez djrk uhrA
cks> ioZr cu Hkkjh] f=fo/k rki gha thrAA
nsf[k, loZK iwj.k] foey ifjey 'khrA
dgsa ^nfj;k* /kU; lksbZ] fruds lrxq: ehrAA
261
16. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 44 ½
,slks dk;k e/;s vadA
yxs;ks voj >jr tfe ij] tgk¡ dey gS cadAA
lk/kq tkufga flde lkxj] v/kZ >ydr pUnA
lqur /ofu eu exu xftZr] v/kZ m/kZ eanAA
rgk¡ 'ks"k vkS egs'k czãk] pkfj osn fujarA
rgk¡ eqjyh fy;s eSu ek/kks] 'kfDr erk laxAA
R;kx laxzg 'kfDr rg¡ok] djr Kkufga HkaxA
rhu lfjrk LoxZ /kkjk] mBr fcfc/k rjaxAA
HkeZ Hkktu Hko ds ewy rgk¡] ,sl gh ;e =klA
dYi nsf[k fodYi ns[kks] okds lqfejgq nklAA
lxq.k ns[kks fuxqZ.k fuj[kr] Kku dk er fHkUuA
dgs ^nfj;k* njn u nkxk] vaofV ty fcuq ehuAA
¼ 45 ½
Hksfn;k ;g Hksn tkus] dsnyh diwjA
Hksfn;k lks Hksn dfg,] dksfV e/;s 'kwjAA
'kCn Hksnh 'kCn cs/kso] yksgk Nsfn i[kkuA
fudyad rks ;g rkek cs/kso] cgqfj gks; u vkuAA
ifjey cs/ks;ks dkB esa] ewY; gksr pUnu HkkoA
okluk dh lhf¶r dhtS] jkf[k, lq<k¡oAA
Qwy cs/ks;ks fry esa] lksbZ okluk ys tk;A
T;ksa Hk`ax cs/kso dhV dks] eq[k fnUg ikjl yk;AA
ew¡<+ cs/kso ykBh esa] ;g vkiuh izHkqrk;A
pksj fuUns pk¡nuh] ;g jSuh dks izHkkoA
eqj[kfuUns lk/kq ds ;g] >wB ds lax /kkoAA
xf.kdk tks lqr fuUns] ek¡Fk ns ns gkFkA
eq<+ fuUnfga lk/kq tu dks] yhUg lkefj lkFkAa
lar rks xjdkc dfg,] Hk`ax dks efr fHkUuA
dgsa ^nfj;k* tkfu yhtS] txr e/;s fpUg~AA
¼ 46 ½
tkdks ,slgha izrhrA
fp= Hkhrj fpr pqHkso] rgk¡ rsjks ehrAA
262
17. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dchj dk;k fny nfj;k] lqjlrh lqHk/kkjA
myfV is[kso rklq esa] tgk¡ 'kCn gS rRo lkjAA
esn vfLFk vkS jkse Ropk] dqlqe ,slks jaxA
tkek¡ Hkhrj tkek¡ ns[kks] 'osr lqUnj laxAa
lqjfr vkxs fujfr Fkkdh] vej nhlr pUnA
flfdy fcuk lkq ukgha] u;u rsjks eanAA
vFkZ [kkstr ejr ukgha] ?kk;y ?kqfejgha pksVA
<kfg ds eSnku dhtS] HkeZ Hkkjh dksVAA
ikj dgrs okj dgrs] /kjuh lks[kso uhjA
dgsa ^nfj;k* n;k lkxj] esafV;k ij ihjAA
¼ 47 ½
,gh fof/k 'kCn gS lthoA
fl) lks fl)kUr cksys] nf/k eFks ?khoAA
yxksV cUn xNksV dfl ds] okfg dk xq.k xkoA
nf/k efFk ds ?k`r yhts] vfXu Åij rkoAA
izse I;kyk eLr ihos] NkfN dhtS nwjA
tkfg ds rqe [kkstr fQjs] gkftjk gtwjAA
[kkl gS [kqloks; rgok¡] uwj >yds lks;A
lufn Nkik nsf[kds] rc gal foey gks;AA
lqjfr is[kks vej ns[kks] vtj js[kk KkuA
rjokj dk ;g eksy fdtS] nwj jf[k;s E;kuAA
rc tfu, tc feyk lrxq:] iwjk rsjks HkkxA
dgsa ^nfj;k* r[r cSBks] fpUgksa galk dkxAA
¼ 48 ½
,gh fof/k lk/kq gs izohuA
vius esa vki lqfejfga] jSfu gks; ;k nhuAA
lk<+s rhu ls c<+r ukgh] ca/ku cgq fof/k yk;A
gkM+ pke :f/kj ru esa] ,sls gh xfy tkrAA
v}Sr czã fojkx dgrs] }Sr vkiq vekuA
osn ls osnkUr fdUgk] jkgq xzklso HkkuAA
fuxqZ.k dgrs lxq.k dgrs] fuxqZ.k vki fujk'kA
ty ds lw[ks dey lw[ks] Hk¡oj dgok¡ cklAA
263
18. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dguh dgrs tUe chrk] prqj cqf) ds uklA
pkfj pj.k nks fl?k gksbgs] <w<+r fQjs ?kklAA
,d ls tho vuUr HkSxks] xxu ukfga vksjkrA
dgsa ^nfj;k* njn fcuk] HkfeZr Hko esa tkrAA
¼ 49 ½
uj rqe dke dfj ysgq uhdkA
tkrs feys eqfDr dk lkbZ] lruke gS VhdkAA
tue tue tgM+k;s tx esa] ek;k ds en ekrkA
ve`r ckuh uke veksfyd] rsft fios fo"k rkrkAA
dPpk fiUM egy gS dPpk] dPpk jax cuk;hA
;k tx tueh ft;s uk dksbZ] dk;k vej ufga ik;hAA
{kkj lksuk HkS {kkj :ik HkS] {kkj lqisfr [kkVkA
HkfDr fcuk lc {kkj utfj esa] [kkstgq lrxq: ckVkAA
Hk; x;ks {kkj okfj tc fnUgk] [kkd esa [kkd feyk;khA
izk.k iq:"k vusd ?kj iSBk] Hkjfe Hkjfe HkjekbZAA
dsrk dgks gBk ufga ekus] fQj vubl yiVkbZA
dgsa ^nfj;k* ;e ck¡f/k iNfjgsa] ijk ijk NiVk;hAA
¼ 50 ½
larks lkgc ds fcljkou ykxkA
dkes pksj usokys gkfjt] bu ckru esa tkxkAA
csnjnh gS njn u dcgha] >wBh ckru ikxkA
efr ejky dh xfr ufga vkos] tgk¡ dqcqf) rgk¡ dkxkAA
T;ksa dqjax /kks[kk esa /kkos] ,fga fof/k izkufga R;kxkA
rhjFk Hkjfe&Hkjfe ds eqok] Kku ukfga vuqjkxkAA
lksor tkxr deZ fcdkjk] ;fg fof/k LokjFk ek¡xkA
cqUn cqyk ru fcy;eku HkS] t<+ dh efgek ukxkAA
T;ksa edqj eqjpk us Nsdk] lks Nfo ukgha vkxkA
VwVh Mksjh e/; xxu rs] fudV rs nwfj HkkxkAA
/k`d&/k`d /k`dkjksa rq>ds] T;ksa vyksuk lkxkA
dgsa ^nfj;k* uj ued gjkeh] ,sxqu rstq vHkkxkAA
264
19. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 51 ½
vc rqe Hkfj&Hkfj flde [kkrsA
Fkksjh vej xqej cgq Hkfj;k] dfj;k dez dekrsAA
lqjfr fujfr esa chp ijsxk] lks; lks; tUe xokosA
lksor tkxr fpr psrfu esa] nhne n'kZu ikosAA
jhfe f>fe vkxs uwj cj"ks] ,slk fny lQkbZA
dkxk rs ;g gal gqvk gS] cgqfj u Hko ty vkbZAA
ßcsckgkÞ gS lkgc esjk] ne esa ne yxkbZA
ftUnxh Fksjh dqQqj cdrk gS] euS lku cktkbZAA
vki esa is[kks eu ds ns[kks] ;g eu vkiq vuUrkA
dsrs xohZ xnZ feys gS] cfg cfg x;s dq[ksrkAA
[kcjh djks [kcj nkj gksuk gS] cgqfj u ,slu nkosA
dgsa ^nfj;k* lks gal gekjk] Niyksd esa tkosAA
¼ 52 ½
Kkuh dSls gksr foKkuA
Kku dk tc ukl gksr gS] rc fonsgh FkkuAA
Jo.k lqus fojg jl ckuh] uklk ckl lqcklA
p{kq ns[kr loZ n`f"V] ekur ;e ds =klAA
nq%[k & lq[k vkS Hkw[k C;kis] iks"kM+ pkgr furA
jluk "kVjl chtu pkgr] okgh ds izrhrAA
ijegal tks cal gal ds] {khj fccju dhUgkA
ijr fgfe lks xyr tfe ij] ikj czã gfga HkhUgkAA
iq:"k ,d gS ukjh tx lc] txr b'ks lkFkA
vkor tkr lks [kir tfe ij] okfg ds xq.k xkFkAA
HkfDr ek;k fcyx ukgha] foey dk xq.k fHkUuA
dgsa ^nfj;k* /kU; lrxq: ekfu;s izohuAA
¼ 53 ½
fi;k dh ?kzkfu vxz lqcklA
n`f"V vkxj l`f"V lc gS] tSls fry esa cklAA
tSls ifjey yIV ykxso] diV dkVso nklA
tsls ikjl /kkrq cs/kso] rkek dks xq.k uklAA
265
20. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
tSls dhV ls Hk`ax fdUgks] loZ xq.k fuoklA
dk;k dsnyh cgqr lqUnj] fdUg diwjs cklAA
tSls lhi ls eksrh mits] cqUn dks fo'oklA
u[k ia{kh ghjk dhUgksa] T;ksfr dks izdklAA
tsls Hkqtax ef.k vkxs] fl) fof"k dks uklA
tru cgqrs ;qfDr tkur] yhyr mfxyr xzklAA
rSls lkgc gal fdUgksa] dk;k dks izdklA
dgsa ^nfj;k* ikjl dks xq.k] Niyksd esa cklAA
¼ 54 ½
geds vkre jke fi;kjkAA
vcq>k yksx dgk¡ rd cw>s] cw>s gal gekjkA
ePN dPN cjkg Lo:ih] fuxe dgs vorkjkAA
tkfu cw> uj [kwu djr gS] ijs ujd ds /kkjkA
efg"kk ekfj ds pj.k iqtkofg] iwtk eku rksgkjkAA
ysds [kjx rkfg flj >kjfga] ,sxq.k HkS xks lkjkA
vku ds jke gS g¡lh [ksyouk] esjks izk.k v/kkjkAA
vt;k ?kSfp iRFkj ij ekjfga] iki Hk;k flj HkkjkA
lk¡p >wB dk djks fcpkjk] tkrs Hkyk rqEgkjkAA
dsrk dgksa dgk ufga ekus] Hkwys ew<+ x¡okjkA
dgsa ^nfj;k* nj ;e us Nsdk] eqxnj flj ij ekjkAA
'kCn tx 'kjg
¼ 1 ½
;k tx ikj[k fcuk HkqykukA
fuxqZ.k lxqZ.k ;g nqbZ dfj Fkkifga] vtik /kfj&/kfj /;kukAA
v}Sr czã ldy ?kV Hkhrj] f=xqu esa yiVkukA
vkos tk; mift Qsfj fculs] tfj efj xnZ lekukAA
Noks pØ v: pkfj prqj ny] osn ers v:>kkukA
caduky dh Mksjh ?kSaps] ;ksfx;u ;qfä c[kkukAA
lgl ia[kqjh ny dey fcjkftr] eu e/kqdj yiVkukA
ty ds lq[ks dey dqfEgykuk] rc dgq dgk¡ BsdkukAA
266
21. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
?kV ds drkZ yksd dgrq gS] ik¡pks rFo fcyxkukA
lxq.k fcufl fuxqZ.k jfgr gS] xq.k fcuq dgk¡ lekukAA
djgq fcpkj ldy fefy ,sls] Hks"k fofo/k ckukA
dgsa ^nfj;k* lrxq: xfe tkus] igq¡ps gal BsdkukAA
¼ 2 ½
tx esa vtc dgkuh eju dfg, lk¡pA
ejuk lks tks Qsfj uk efj;s] rhfu rkis dk¡pAA
tUe tjk ejuk dh csfj] dNq uk tkrs lkFkA
gse ghjk ckt xt lHk] ?kSafp fyUgksa ukFkAA
xkM+s /ku xfgjs xkM+s] ca/ku djrs fufrA
ehu ek¡lq gS Hkksx HkykbZ] ;sgh tx dh jhfrAA
ckfj vuy yxkbZ nhUgk] Hkle loksZ vaxA
cgqfj u vk;ks eafnj ds chp] dksbZ u tkrs laxAA
vkfg vkfg fpdkj NksM+r] dgk¡ lqr x`fg ukjA
cnu nsf[k&nsf[k jksnu djrs] pyfga gkFk ilkjAA
lqj uj eqfu vkS Kkuh dsrs] dksbz tu Hk;ks nklA
dgsa ^nfj;k* HkfDr fcuk] gkfj ;e xzho Qk¡lAA
¼ 3 ½
;k tx Hkjeh Hkjeh ds ewvkA
pyk fclkjs gk¡Fk ilkjs] T;ksa lsej dk lwvkAA
ve`r ok.kh fof"k vl ykxs] gqvk ek;k ds c¡/kqvkA
fuxg oku rsjks lkFk fQjrq gS] lqf> ijs ukfga v¡/kqvkAA
oklu vPNk cqf) gS vksfN] en eferk Hkfj ykosA
lks e| fios fqjs ckSjkuk] >wB dgu ds /kkosAA
dqy dh dkfu tks eku fy;k gS] ykts HkfDr uk HkkosA
T;ksa rsyh dk cSy fcpkjk] vk¡f[ku iV~Vk c¡/kkosAA
tSls lksj cVksj taxy esa] ,slh etfyl ikbZA
lk/kq æksg fdUg eksg ek;k cfl] jks; jks; tUe x¡okbZAA
dkx diwrk gal liwrk] ftfUga fueZy xq.k xk;kA
dgsa ^nfj;k* lksbZ lar ear gS] vpy eqfDr Qy ik;kAA
267
22. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 4 ½
tx esa ijklgt ,d lwykA
drkZ dgks deZ rsfga ykxk] iafMr if<+ if<+ HkwykAA
ewy Åij gsaB Mkj i= gS] Qwy >fj >fj ijk lkbZA
ia{kh mfM+ tks pyk o`{k ds] fcpgha Hkqtaxe [kkbZAA
fculs dk;k lqU; ufga fculs] /kjfr vej FkkikA
lkSnk djfga lk/kq ufga fpUgfga] iki iqU; nqbZ rkikAA
?kkV ckV vius lHk :/k¡fg] vo?kV rjuh ykxkA
ikuh ekg vfXu dk iqat gS] ioZr ls no tkxkAA
vadqj dgk vad ds fy[kk] cad fcdV gS lksbZA
vkfn vUr izy; rj ns[kk] cgqfj ;qxy Qsfj jksbZAA
oknj ns[kk lHk nj ns[kk] ok nj niZu lksbZA
dgsa ^nfj;k* ufga lhl ik¡o gS] dq'ky dgk¡ rs gksbZAA
¼ 5 ½
tx esa Hkyks fd;ks ugha dkeA
eafnj eksg enu ru O;kisoks] fclfj x;ks futq ukeAA
lqr dy= dk;k ds lkFkh] g; gk¡Fkh vo ckeA
tc vk;s rc dk ys vk;s] ys u tbgks dNq nkeAA
lar lsok u pj.k fpr yk;ks] fd;ks uk futq foJkeA
n;k lesr tks njflr fny esa] lHk esa jferk jkeAA
fuxe uhfr tks lquso Jo.k ls] lq>r u vkBks tkeA
dgsa ^nfj;k* ru eferk ekrs;ks] okgh jaxhyks pkeAA
¼ 6 ½
tx esa lq[k dhtS fnu pkjhA
dSlk n;k foosd gS dSlk] /ku lwr vkS x`fg ukjhAA
dSlk ewy Mkj gS dSlk] cht Qwy Qy ikrkA
dSlh HkfDr kku gS dSlk] ehu ek¡l jl HkkrkAA
vPNk xt ckt lkt gS vPNk] lktr ru ;g lksHkkA
vPNk iyax fcNkSuk vPNk] xf.kdk rs fpr yksHkkAA
vPNk jkx gS jl dh [kkuh] vkSj jl izh;k uhdkA
dSlk lk/kq lar gS dSlk] ykxs cpu lHk QhdkAA
268
23. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
mfB izkr% ru eatu dfj;k] vkS "kV deZ gS iwtkA
lqjlfj ds ty vpou djrs] esjks nso ufga nwtkAA
vPNk dfo ;g dFkk dgrq gS] vkfn vUr dqy lk¡psA
dgsa ^nfj;k* ;e dls dekus] ,fg fof/k Hko esa uk¡psAA
¼ 7 ½
tx esa tu dksbZ ikj[k ikbZA
osn dgs ;g ?kV esa drkZ] vkSj osnkUrh crkbZAA
fut eu dh eFkuh efFk fdUgk] dfFk&efFk lHks lquk;kA
efFk ds Hkkxor efFk ds xhrk] rcgq¡ Kku ufga ik;kAA
'ks"k egs'k xus'k tks dfg,] bUg lHk tx leq>k;kA
dguh dfg&dfg lHk esa Hkk"ks] ;g Hkze tky cuk;kAA
rhu yksd fculu lHk dgrs] ufga fculs lks dSlkA
fuxqZ.k lxq.k ;g geesa rqeesa] og fuxqZ.k ufga ,slkAA
vxe dgs Qsfj fuxe dgrq gS] vxe fuxe nks; KkrkA
Kku xfe ufga cqf) izdklfga] oks, vfoxfr ufga jkrkAA
dksfV Kku dfg x;s gS dsrs ] oDrk cgqr lqcqf)A
dgsa ^nfj;k* tx if<+ i'kq dsrs] taxyh tho dqcqf)AA
¼ 8 ½
tx esa ds cfl fdUgksa daæiA
lqj uj eqfu vkS ek/kks ys ds] jke xus'kk xa/kziAA
/kjrh 'kfDr lk/kq lHk tkufga] cqUn ?kus ?ku ';kekA
Fkkds es?k djksj ty gks;] oks; Fkkdh ufga okekAA
,slk tky gS tqyqe txr esa] rk chp clks fc;kxhA
x`fg ds rsft lsos ou [kaMs] iwj.k Hk;k u tksxhAA
f=xqu rhfu rki ru O;kis;ks] okgh yiV esa vk;ksA
egkohj ;g /kuq"k ok.k fy,] mUg Hkh lhl uok;ksAA
,d ls vuUr vUr Qsfj ,d gS] jfr vkS dke lekukA
lHk esa tho czã fdfe dfg,] og gS iq:"k vekukAA
;g n`"VkUr n`f"V esa vkos] cht ,d ?ku Nk;kA
NksVk cht æqe gs dSlk] Mkj ikr Qwy yk;kAA
269
24. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
[ksr vkbZ tks cht ,d jl] dgha jad dgha jk;kA
myfV&iyfV ds bfe dfj cw>s] ;gh lHk tx tuek;kAA
rkds lHk fefy drkZ dgrs] deZ ca/ku esa vk;kA
dgsa ^nfj;k* ßlroxZÞ lnk gS rkfg pj.k fpr yk;kAA
¼ 9 ½
tx esa nsg /kjh lHk ukpkA
pDdh pyrs fcjyk ck¡ps] f=xq.k xq.k gS dk¡pkAA
pkSeq[k czãk prqj fop{k.k] cal oa'kkoyh Hkk"kkA
lks gfj cal i<+s lHk iafMr] ,sls lqfu lqfu jk[kkAA
'kadj ds lqr lHk dksZ tkus] xkSjh x.kifr iwtkA
vkfn vukfn rhuksa ds xq:] ,fg fof/k Fkkifga nwtkAA
jke d`".k lax 'kfDr tks dfg,] KKu dFkk mfUg xhrkA
ek;k izpaM cM+h tx ekgha] ,fg fof/k lHkds thrkAA
lqj uj eqfu ds dkSu pkyos] Hkxr txr gS dsrkA
nks; cSy dk gj cuk gS] cht cks;k lHk [ksrkAA
vkos tk; txr dh ek;k] ;sfg fof/k lc dksbZ yksHkkA
dgsa ^nfj;k* /kU; /kU; oks; lkgc] rgka 'kfDr ufga 'kksHkkAA
¼ 10 ½
rsjks diM+k ukgha vuktA
n;k djsa cfjls tc ikuh] rcs cus lc lktAA
dapk fiaM dapu esa ykxk] cpu Hk;k lHk HkksjkA
dfBu dky vkoS lj lktS] rc ukfga QkSt cVksjkAA
[kjpgq [kkgq n;k d: izkuh] ijlgq lrxq: ikaoA
ekuq"k tue nqyZHk gS HkkbZ] fQfj ukfga ,slks nkoAA
eSa eSa djr egy ds Hkhrj] eerk csbfy dqxa/kkA
Nhfu ysfga rc Nsds uk dksbZ] dyfi ejgqxs va/kkAA
cgh cgh eqok cSy dh ukbZ] ?kjgh dksl ipklkA
fQjs fQjax Qge ukfga vkoS] ,fg fof/k djs reklkAA
lar udhc dgsa fulq oklj] lquks Jou lr ckrkA
dgsa ^nfj;k* nj [kkstgq izkuh tsao æqe gksr fuikrkAA
270
25. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 11 ½
tx esa ijh /ka/kkjh 'kwykA
v{k; o`{k dks eje u tkus] Mkj ikr QwykAA
ewy ,d Mkj fNrjkuk] okes i= vuarkA
rkesa Hk¡ojk Hkjeu ykxk] ok Qwy ukfga tuarkAA
fujadkj vadkj ukfga fpUgk] Hko Hkkxj esa HkhukA
/khej tky >hu vfr Mkjso] ck¡>so ekxqj ehukAA
jek jke jes lHk ekgha] oks;s lkgc ukfga jferkA
oks; rks U;kjs U;kjs dfg;s] tho eu tx esa izsrkAA
, c<+;s ,d eafty cuk;k] foifjUg HkkafrUg Nk;kA
cqan cqyk ru fcySeku HkkS] ?kj /kj vkfx yxk;kAA
rc dgk lks vc dgk gS] osn cukSjh xk;kA
dgsa ^nfj;k* njiu dks lqUnfj] dks dgq idfj ys vk;kAA
lk/kks ljg
¼ 1 ½
lk/kks 'kCn vadqjh cw>SA
dk'kh ek¡g tks Hk;s dchjk] rkdks] Kkufga lq>SAA
fodYi o`{k dk;k gS tkdks] vtj uke lr dfg;kA
lk[kh 'kCn dgs ukfga dcgha] lks ftUnk tx yfg;kAA
nsg /kjs lks Kku dFkrq gS] lkWp >wB lks Hkk[ksA
iksFkh i=k gS cgq rsjk] uke vfe; dksbZ pk[ksAA
Ropk Kku dke tx ukgha] v:>s ekyk /kkjhA
Hks"k foMacuk cgqr cukos] Ml xbZ ukfxfu dkjhAA
dhpM+ esa ,d es<+d gksrs] ckr dgs cgq rsjkA
>iVk dkxk rkfg /kfj [kkbfl] fdUgk ;e iqj MsjkAA
Hkx ls vk;s Hkx esa tbgks] NksM+ks fpr prqjkbZA
dky ds gkFks iVdk [kbgks] dgsa ^nfj;k* leq>kbZAA
¼ 2 ½
lk/kks ;g Hkxrksa dh ckrsaA
Hkx ufga fpUgfga Hkko lHk djgh] eksguh ek;k lks ?kkrsAA
dk;k dksV dkxt dh iqrjh] cqUn ijs HkhfgykbZA
271
26. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
foy;eku gksbZ tScgq dgok¡] xq: f'k"; dkys [kkbZAA
dUæi dgs fudan u gksbZ] lius fcUn tks >jukA
u;u :i e¡g jgs lekbZ] mYVk dqEHk u HkjukAA
Nsfj myfV xhxs /kfj [kkbZ] fo"k; ljksoj lkFkkA
eu edjan dk nksl gS HkkbZ] cls lHkfUg ds ekFkkAA
Hko lkxj ;g HkeX dh eksVjh] mfHk pqfHk xksrk [kkrkA
uko Hkyk ij dsoV ukgha] ,fga fof/k Hko esa tkrkAA
uhj {kjh dk eeZ u tkufga] dsfga fof/k gksfga fuesjkA
dgsa ^nfj;k* rqe Hkktq Hktu rs] cwM+s Hks"k ?kusjkAA
¼ 3 ½
lk/kks gj ds ihNs HkxrkA
rg&rg djrs tUe fljkuh] efj x;ks lHk txrkAA
tho ngu dfj njn dgk¡ rs] n;k xkslkbZ dSlkA
v?k ikrd esa deZ dekrs] gS tSlk dk rSlkAA
?kj ds NksfM+ Hk;s cSjkxh] d`f"k deZ gekjkA
cNjk xk; fcyfx dfj ck/kfga] fdNq&fdNq nsfga vgkjkAA
dk¡/k dqnkjh cM+s ckdqjs] xj esa ck¡/kfga ekykA
dFkuh ve`r djuh fof"k ds] cgqr ctkofga xkykAA
tSls jksj cVsj taxy esa] lksj yxkofga fulkA
HkfDR Hkko dh eeZ uk tkufga] cgqrs cqf) NrhlkAA
dk;k dchj vkS gal dchjk] nksuksa djrs >xjkA
dgsa ^nfj;k* ;g eu dh v>wju] fcuq Qans T;ksa cxjkAA
¼ 4 ½
lk/kks dchjk ldy ilkjkA
dchjk tksjs cgqr cukSjh] dchjs dfcr mpkjkAA
dchjk osn fdrscfga xkos] dchjk ;ksx fn<+kosA
dchjk xksQk lksQk esa iSBs] dchjk ukVd ykosAA
dchjk rhjFk czr ds /kkos] dchjk Hks"k cukosA
dchjk uk¡ps dchjk xkos] dchjk rky ctkosAA
dchjk fuxqZ.k lxq.k ds /;kos] dchjk jkx epkosA
272
27. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dchj deZ dk;k esa drkZ] dky nlk yo ykosAA
dchjk pksj lkgq gS dchjk] dchjk nkl dgkosA
dchjk d`re dkSrqd ykos] dchjk la[k ctkosAA
dchjk xq: djs xq:okbZ] vo?kV ?kkV y[kkosA
dgs ^nfj;k* tc dchjfga fpUgs] rc dchj xq.k xkosAA
¼ 5 ½
lk/kks% dchjk jke Mksjh esa ykxkA
tc ?kSaps rc gqdqe tksxkos] lksor mfB ds tkxkAA
dkrr&dkrr tUe fljkuk] dkfr fygalh ,sukA
iqfj;k yEch rkuk ;g cdhjs] ,d iyd ufga pSukAA
fcFkqfj fcFkqfj ds fcFkqfj dhUgksa] ekM+h ekM+ cuk;kA
dchjk dk;k deZ esa drkZ] /ku ds yso yxk;kAA
nljFk lqr tks Hk;s tksykgk] dfjxg ,d cuk;kA
rsfga dfjxg esa ik¡p izkuh] rur fcur nq%[k ik;kAA
l>qjr l>qjr ukfga l>wjkuk] >huk lwr iqjkukA
tksjrs tksjrs tUe fljkuk] VwV ijk ;g rkukAA
dchjk dh xfr dchjk tkus dchjfga eSa ifgpkukA
dgsa ^nfj;k* oks; nj&nj Qhjs] Hks"k fofo/k gS ckukAA
¼ 6 ½
tx esa deZ d`f"k ok¡eA
'kfDr ek;k lksd lkxj] cM+k ehBks dkeAA
fryd ekyk lgt fdUgk] gj cSy vkS [ksrA
tho c/ku rSa djr izkuh] ekuq"k ls HkkS izsrAA
fnol jtuh u`R; djrs] >ky >kjfga izhfrA
Hks"k cgq fof/k HkeZ ckth] okfga dh izrhrAA
nsu ysu ;g cgqr djrs] vki ey dg [kkrA
lk¡p NksfM+ ds >wB dgrs] ,slgha efj tkrAA
dgr fQjs esjh rsjh] fdNq ukfga fyUgksa gkFkA
tklq ?kj esa cksyr Mksyr] lks u tbgsa lkFkAA
nsg rks ;g [ksg gksbgsa] usg ukfga xsgA
273
28. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dey lq[ks Hk¡oj mfM+ xkS] cgqr /kfj gks nsgAA
ck¡f/k;k ;e eqlqd dfl ds] rIr f'kyk MkfjA
dky drkZ deZ ns[ks] fofo/k Hkk¡fru ekfjAA
lk/kq dgrs Lokn Hkhrj] diV dk ;g eksVA
dgsa ^nfj;k* vgs ghjk] ijf[k;k bfe [kksVAA
¼ 7 ½
Hkxrksa lquks vej dh ckuhA
vej lnk oks; ejs uk dcgha] okdh lhf¶r c[kkuhAA
lhrk lrh ;rh gS dsrs] bUg lHkfUg ds [kks;kA
ek;k lk¡fiu ukxfga [kkbfl] ck¡ps dgk¡ rd iksokAA
egknso ds lax clrq gS] ,slh xq.k dh KkrkA
ckf?kfu :i gks; czãs [kkbfl] tkds dgs fo/kkrkAA
dky xkslkbZ tx esa vk;s] xksfiu lax jax jkrkA
o`Unkou esa jkl jpks gS] ,gh fof/k lHk dksbZ ekrkAA
ru NwVs Qsfj dg¡ok tbgks] tjk eju gS lkFkkA
dgr fQjs cM+k xq: X;kuh] ek;k ds xqu xkFkkAA
ßcsokgkÞ oks; iq:"k iqjkuk] nqtk vkSj u dksbZA
dgsa ^nfj;k* ge fu'p; ns[kk] ;k tx tkr fcxksbZAA
¼ 8 ½
geus pkjks osn fcpkjhA
[kkd oko vkSj vko vkfrl gS] ,slk fiUM l¡okjhAA
cspqu vkS csuequ gS] okds :i u js[kkA
,slh okfn rstgq gs HkXrksa] ;e ek¡xsxk ys[kkAA
gkM+ ek¡l lhk ykn Hkhrj] rkes dgs xkslkbZA
ey ew= dk >kjuk >jrs] okdh flf¶r cukbZAA
vUu ds VwVs Hk;s cSjkxh] pDdh lhk pykbZA
ihlrs&ihlrs pqrj f[k;kuk] ?kjgq¡ dh iw¡th x¡okbZAA
,gh fof/k lHkds cfg;k gksrs] ty esa Mkjfga dk¡VhA
gj cSy ds ihNs nojgha] HkfDr djr ge okVhAA
viuk ?kj esa ?kj crkos] yksd dgk¡ gS HkkbZA
dgsa ^nfj;k* oks; gal dchjk] lks dgok¡ rs vkbZAA
274
29. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 9 ½
vc rqe cgqr pyr gks ?kkrsA
xou dgk¡ rs dgok¡ tbgks] Hkxr dgkogq ckrsaAA
i<+ks jeSuh jek lHkfUg esa] Hkx rs gSa HkxokukA
ik¡p rRo xq.k rhu esa ukgha] ok;s rks iq:"k iqjkukAA
;sgh esa mRifÙk izy; gks[ks] jke d`".k rsfg ek¡ghA
myfV tho tc iho ds ns[ks] leqf> idfjgksa okghAA
eu drkZ ;g tx esa orkZ] eus i<+kos xhrkA
vkos tk; txr dh ek;k] cgqr tUe gks; chrkAA
?kV ds Hkhrj deZ dekrs] gal Hk;k ufga dkxkA
eSu ethB pqHkk gS uhdk] leqf> ijsxk vkxkAA
dksfV&dksfV gS dk;k dchjk] vUr dksbZ ufga ikosA
dgsa ^nfj;k* ;g jgV yxk gS] ,d cM+s ,d vkosAA
¼ 10 ½
Hkxru dPph cqf) c[kkukA
dk'kh dchj ds dky dgrq gS] rqeesa dky lekukAA
dky lksbZ tsfga nnZ u O;kis] c/ku djs fnu jkrhA
vks; dchj n;k dks lkxj] cjfr jgk cgq Hkk¡frAA
d`f"k deZ dcfga ukfga NwVs] ejdV ewBh ck¡/khA
[kq:ih Q:gk lax fy, gSa] ,slh HkfDr lk/khAA
dky vgsjh flj ij fQjs] dgks dgk¡ ds tbgksA
gfj ckth dk eeZ u tkuksa] pkSjklh esa jfggksAA
/keZnkl daBh ufga jk[kk] rksfj fn;k xzho Qk¡lhA
rqe rks Hks"k fd;ks] xf'ru dk] cgqr thou dks uk¡lhAA
ßcsckgkÞ csfdefr tks dfg,] oks; ufga gksfga dchjkA
dgsa ^nfj;k* ftfUga Kku fcpkjk] HkSxks fueZy ghjkAA
¼11 ½
;g lHk dgr vkis vkiA
vej dk ufga HkeZ tkur] f=fo/k rhuksa rkiAA
vUu [kkogha fiofga ikuh] e'kd ,slh nsgA
g¶r esa pfy tkgqxs Qsfj ejs ;k ru [ksgAA
275
30. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lkr lkxj ukS ukM+h] fueZy ty gS iklA
bgbZ Hkjh fi;ks Hkktu] dgk¡ tkrs I;klAA
?kV esa lkgc eafny Nk;ks] cuh cukbZ ckVA
bgbZ lHk djks lkSnk] dgk¡ tkrs gkVAA
dkgsa y?kq ;g æh?k fdUgksa] xq: f'k"; dh ckrA
'oku lwdj lHk esa lkgc] dkgsa 'khry rkrAA
yky rsft ;g dky lqfejfga] Qan fnUgksa MkfjA
dgsa ^nfj;k* Kku fcuk] tkr Hko ty gkfjAA
¼ 12 ½
rqeds dky BxkSjh ykxkA
iq:"k iqjku ek;k chp Fkkigha] >wBh ckrsa ikxkAA
HkDr dgkor HkfDr uk tkur] cgq fof/k djrs lk/kkA
T;ksa rsyh dk cSy ?kqefj;k] vk¡f[ku iV~Vk ck¡/kkAA
vkiq Bxk Qsfj vkSj Bxk;k] gS pksj fn;kus Qk¡lhA
rhu yksd ek;k ds Hkhrj] rqe dgok¡ ds cklhAA
prqjkbZ ;g pj[k fQjkos] nj&nj nnjh /kkosA
dky vgsfj flj ij fQjs] ejdV ck¡f/k upkosAA
lk¡p >wB fdNq ifjp; ukgha] dgr fQjs ge KkrkA
ik¡p lkr ds xksgus ykogha] oksfgr ty esa jkrkAA
yksd osn fdNq ukgha Hkk"kfga] nsg NwVs dgk¡ tbgksA
dgs ^nfj;k* ;g dky rek¡pk] pkSjklh esa jfggksAA
¼ 13 ½
vc rqe rks fo"ka; csbyh v:>kukA
vej csbfy gS lq[k ds lkxj] Losr /otk QgjkukAA
Lokn ysos vkSj lk/kq dgkofga] Lokn x;s rc lk/kkA
izHkq dgrs ufga izHkq ifgpkuk] idfM+ /kksoh ?kj ck¡/kkAA
yknh ykn x;k ;g ?kkVs] [kj ds Nk¡ns Nk¡nkA
cgqr ca/ku esa rq Hkh vVds] ;e tkfye us jk¡nkAA
dgr fQjs esjs ?kj eqfDr] eqfDr HkqfDr ds nkrkA
d`f"k dfjds vUu cVksjfga] cgqr thou ds ?kkrkAA
276
31. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
rqEgjs ?kj cls dyokfjfu] en ek;k ls ekrsA
Åij mTtoy Hkhrj gS dfj;k] Bksj pykos ?kkrsAA
gal dchj ds cal dgkofga] Hkys cus cSjkxhA
dgsa ^nfj;k* ;g jke jeSuh] ,fga fof/k 'kCnfga ikxhAA
¼ 14 ½
vc rqe Hkyh BxkSjh MkjhA
nqoks oksj >quqdk >wu&>wu ckts] rgk¡ nhid ysbZ ckjhAA
vkiq Bxk Qsfj vkSj Bxk gS] HkfDr Bxk gS dkysA
fNfVdk ijk NVdh dgk¡ tbgks] ehu c>k gS tkysAA
Hkys lk/kq gS jke nksgkbZ] lk/kq cSy dh ihNkA
xkogha cukSjh cu ufga lq>S] nsfga lHkfUg ds nh{kkAA
vkis Fkkis ;e ls dk¡iS] ?kjgha iq:"k crkosA
?kj tjs rc ?kwj cwrkos] ,fg fof/k ;e iqj tkosAA
ee gks drkZ tx esa cjrk] nqtk dgk¡ gS lk¡bZA
d"V ijk NiVkus ykxk] Nsfj&Nsfj ejk xkslkbZAA
csM+k VwVk lHk dy NwVk] ;e us QUn ilkjhA
dgsa ^nfj;k* ;g dky rekpk] vius vki fclkjhAA
¼ 15 ½
,slks lquks Hkxru ;g ckrsaA
gj cSy ufga rqedks pfg,] oks;y ijsxk ?kkrsAA
gj ds ihNs thou fljus] ugha njn gS ckrsaA
,rk tho rqe ngu fd;k gS] lks rqe vUu ds [kkrsAA
lk¡p NksfM ;g >wB cM+kbZ] en ek;k rs ekrsA
phUgs fcuk rqe cgqr Hkqykuk] pkSjklh esa jkrsAA
ysu nsu ;g C;kt c<+kos gS] ,slk xq.k esa jkrsA
Hkhrj Hkjh Hk¡xkj HkeZ dh] Åij ektr xkrsAA
eksj ia[k ;g cgqr lqUnj gS] ,slk Hks"k lksgkrsA
>ky enfj;k >k; >k; ckts] ,gw 'kCn nqjkrsAA
lk/kq dgkofga Lokn u NksM+fga eq¡[k rkEcwys jkrsA
dgsa ^nfj;k* vkSjr dks jax gS] T;ksa esgnh dh ikrsAA
277
32. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 16 ½
,slks cM+s Hkxr gSa ikthA
Hkx ds R;kfx ek;k ds R;kxks] lkgsc dks d: jkthAA
xk¡Bh ek;k tru djh jk[ks] x`fg rsft Hk;s mnklhA
gj cSy ds laxzg djrs] ge lqfejfga vfouklhAA
jksx gqvk rc yksgk ls nkxs] nxk gqvk flj HkkjhA
vku cSy cslkfg ys vkogha] dkSUgha [kksnh&[kksnh ekjhAA
iqjkru isM+ fculs ufga dcgha] ;g æqe gksr fuikrkA
vkos tk; fcx:pS ,sls] en ek;k ls ekrkAA
izlkn feys vkre ds iks[ks] diM+k ru Hkfj nhtSA
QDdk Qdj Qdhjh lksbZ gS ,gh fof/k ve`r ihtSAA
>wB dgs >wBk gS lksbZ] lk¡p dgs lks lk¡pkA
dgsa ^nfj;k* ;g dky rekpk] QwfV xkS crZu dk¡pkAA
¼ 17 ½
,slks jke jVu dk jfV;sA
jVr fQjs cgqrs cSjkxh] dkg c<+s dk ?kfV;sAA
ik[kaM Hks"k /kjs eu ewj[k] lkihfu lkxj >fd,A
vkS/kk Kku dFk cM+ oDrk] >wBh ckru gfd;sAA
lk[kh 'kCn lqUnj cgq xkos] tk;&tk; }kjs ufp,A
Hkxu Hk;k nqfu;k¡ ds Bkdqj] eu ek;k esa efp,AA
lk/kq u fpUgfga Lokn c[kkufga] iqtfga Hkwr cSrkykA
dkxk dkfN;k Hks"k /kjs gS] Hkkxs nsf[k ejkykAA
ihaxy Nan djfga izca/ks] dchÙk jl dh [kkuhA
ok jl cqM+s cqM+r uk fudys] rkdh tx esa ekuhAA
lk¡p dgs rks gj dsgq [kh>a] >wB lHks fgrdkjhA
dgs ^nfj;k* xq: Kku fcpkjs] lR; opu ufga xkjhAA
¼ 18 ½
rsjh HkfDr g¡lh u [ksyhA
fryd ekyk ls rjs u dksbZ dkg cka/ks xzho 'ksyhAA
ukps dkNs rky ctkos] vkSj fpduh cgq ckrsaA
tSlk uk¡ps rSlk dkaNs] nqfj djgq cgq ?kkrsAA
278
33. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dk HkkS ekFk eqM+k;s fpdus] D;k fpdqj flj jk[ksA
D;k eqfu eqUæk dku Qjk;s] D;k ekSuh eq¡fn vk¡[ksAA
D;k eq[k eqjyh Vsjh lqukos] o`Unkou clq xksihAA
dgk /krqjk Hkk¡x cqdkos] eu er Hkko rjaxkA
D;k rhFkZ czr ds /kkos] dkg i[kkjr vaxkAA
D;k vk[kj ds vFkZ fcpkjs] D;k xhrk i<+h ckuhA
vius va/kk vkxq uk lq>S] cqfM+ eqos fcuq ikuhAA
D;k xksQk lksQk esa iSBs] dkg iou ds lk/ksA
lk/kr ru Qsfj Hk;k vlkf/k] rkfg idfM+ ;e ck¡/ksAA
jgs lEHkkjs pys fcpkjs] fueZy in dg jkrkA
la'k; lkxj nqfj dfj ;ksxh] dgsa ^nfj;k* lr ckrkAA
¼ 19 ½
vc rqe fny dh daBh jk[kksA
fny dh daBh VwVs u dcgha] ,gh fof/k ve`r pk[kksAA
;gh lqjfr iksoks fuf'k oklj] xfu&xfu okds xk¡FkksA
nlks }kj vkS uoks ukfVdk] dky dqcqf) /kfj uk¡FkksAA
xqnjh Kku QVS ufga dcgha] >hu&>hu Vksi gh VkdksA
cdl fn;k flj rkt fcjkts] vtj uke gS okdksAA
ftfdj djks lHk Qhfdj esVsxk] nhne n'kZu ikoksA
,gh flfdy djks fufl cklj] eq:pk eSfy NksM+koksAA
xyrkbZ xjdkc dgkos] xgfj lhf¶r lqukoksA
ukSofr fulku r[r ds vkxs] vke [kkl esa vkoksAA
,gh vdwQ lkgc dfg nhUgk] tks ;g 'kCn leksosA
dgsa ^nfj;k* ;g Nik lufn gS] eSyh dcgha u gksosAA
¼ 20 ½
vc rqe fny dk eq:pk /kksoksA
;g rks izku ckgj gks; [ksys] Qsfj ihNs tfu jkoksAA
nksM+ks xk¡B diV dk vksVk ok ?kV iSBh ugkbZA
f=os.kh tgk¡ fueZy ty gS] eatu eSy lQkbZAA
eSy eathB jax lc NwVs] lr dk lkcqu ybgksA
djks dkd Hk;k tc Losrk] rc galk xfr ibgksaAA
279
34. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
egk fp= esa fpr pqHkk gS] ok fpr eSfy u lksbZA
>ha&>ha tarj rgok¡ cktS] 'kCn vukgn gksbZAA
,suk flfdy djks fulq cklj] fueZy T;ksfr txSgksA
vxe fuxe rc lqf> ijsxk] cgqfj u Hko ty vbgksAA
lrxq: inqe inkjFk in gS] okgh in vuqjkxksA
dgsa ^nfj;k* rc leqf> ijsxk] izse ;qfDr futq ikxksAA
¼ 21 ½
,slh dou HkfDr HkxoarkA
HkDr dgkofga HkfDr uk tkur] <w<+r eu vuUrkAA
xhrk if<+ ehr ds fpUgk] izhfr txr esa dhUgkA
drkZ dou dky dsfg dfg,] tky >hfu ds chukAA
vkre ?kkr n;k ufga nhid] ?kj v¡f/k;kjs lks;kA
lkgq ds eky pksj gfj fyUgk] Qsfj ihNs D;ksa jks;kAA
xq: Kku dku esa nhUgk] ea= xk;=h lksbZA
'kfDr ds lax jax esa ekrs] tUe inkjFk [kksbZAA
iafMr dgs ikB ge fdUgk] vkS "kV deZ iquhrkA
xtZr fQjs xoZ ds ekrs] lks tho ;e us thrkAA
lrxq: [kkst djgq eu ewj[k eferk en ds R;kxksA
dgs ^nfj;k* nj nsf[k ijsxk] ;sfg fof/k tx esa tkxksAA
¼ 22 ½
x`gh esa d`f"k djrs nklA
vki [kkofga lk/kq lsok] /;ku lrxq: iklAA
ekrq firk HkkbZ Hkfxuh] tkfr cU/ku dhUgA
'kknh xehZ deZ djrs] iap esa ijehUgAA
czkã.k fHk{kqd HkkaV tsrs] ekaxfg tks vk;A
ek;k Hkhrj nk;k Åits] ns; ds dNq [kk;AA
Hkfä djrs tDr ek¡gh] ,slgh xq.k tkuA
dgsa ^nfj;k* nk;k lrxq:] Kku yhtS ekuAA
¼ 23 ½
bg lHk lk;jh dfo dFkkA
nf/k efFk /k`r lk/kq fyUgksa] NkNh dks xqu xkFkkAA
280
35. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
osn eFkh osnkar dhUgks] Hkkxor efFk xhrkA
xhrk efFk ds lkj dhUgksa] rkfg tx ukfga ghrkAA
uhj {kjh nquks lax lal`r] Hksn rk chp jk[kkA
djgha fooju gal dh xfr] [kSfp ty dg pk[kkAA
tho cqf) fodkj O;kfid] laxe lfyrk vkgkA
ikj[kh tu tkSgj tkufga] ?kSfp Kkufga xkgkAA
dqty eLrd gksr eqDrk] pqaxy ikj ykxkA
fcuk ikjl ef.k uk mitS] ,slgha tu tkxkAA
[kkstgq lrxq: ;qfDr tkufga] eqfDr dh xfr lks,sA
dgsa ^nfj;k* pqEdc] dje xkalh [kks;sAA
281
36. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
'kCn vkS?kM+ 'kjg
¼1½
,slks dkSu xqu gS lkjA
vukFk lks lukFk dgsrs] ukFk dfg;s okjAA
ihogha vejh vej dgrs] ctjh ctj vaxA
vtj vej dkgq u ns[kk] dky djrs HkaxAA
loZ ek¡l ;g Hk{k djrs] xk; 'kwdj xh)A
ekuq"kk ru [kk; ds ;g] Hk;k v?kksjh fl)AA
loZ Hkx ;g Hkksx djrs] cht djrs ikuA
osn ls ;g vfrr xq.k gS] ,slgh ç/kkuAA
iou ikuh vfXu dfg,] rhuksa dk xq.k fHkUuA
vfXu esa Luku djrs] tSsls ty esa ehuAA
nqvk nsgha Jki dkgq] Mj [kkrs yksxA
dgs ^nfj;k* dky nhls] egk ujd v?kksjAA
¼2½
rqeds lk/kq dgha dh pqyVkA
dkys dkys fQjs taxy esa] çxV dgha myVkAA
tgk¡ tgk¡ tho gS rgk¡ eu gS] ,o ldy tx ca/kkA
fudV jsgs dksbZ eje u tkus] gks e`rd rqe va/kkAA
gS ;g fudV fcdV fdfe dfg,] çxV lc tx Nk;kA
cgq ckuh rgk¡ eu drkZ gS] lkeFkZ dfg dfg xk;kAA
osn i<+ks rks rqegha iafMr] nku djks rks nkukA
rqEgjh ckr cw>k ge uhds] djks thou dg¡ ?kkrkAA
;ksx djks rks egk ;ksxh'oj] Hkksx djks rks HkksxhA
LoxZ ujd ;g nksuksa cuk gS] [kkV ijs HkkS jksxhAA
282
37. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
;gk¡ gal rgk¡ fueZy eksrh] tgk¡ dqcqf) rgk¡ dkxkA
dgs ^nfj;k* dksbZ 'kCn foosdh] jke Hktu rs HkkxkAA
'kCn vo/kw 'kjg
¼1½
vo/kw ,slk Kku leksbZA
tks dksbZ xq# Kkuh cw>S] lksbZ 'kCn fcyksbZAA
flag L;kjfga çhfr Hk;ks gS] nknqy liZ leksbZA
lqxuk iksfl fcYyh ?kj jk[kk] ;g vpjt cM+ HkkbZAA
Nkxj ,d lk/kq us [kk;k] czkã.k [kk;l xk;hA
fp#bZ ds Hkkr pqfYg us [kk;h] nky tks g¡lh BBkbZAA
ioZr cqM+s Hkwfe ufga HkhtS] dknks cdqyfga [kkbZA
ePNk ,d NIij ij dwns] vfXu ds rko ns[kkbZAA
lqesj lqbZ esa vkfu lekuk] okds dNq ufga ladkA
unh lq[kkuh I;kl vksjkuh] VwfV x;ks x<+ cadkAA
tks ;g cw>s ije in ikos] ioZr x;k fcgjkbZA
dgs ^nfj;k* xqu VwV ijk gS] rhj yxk rc tkbZAA
¼2½
vo/kw ,slks 'kksd ds lkxjA
vkxj lHkrs Kku fcjkTS] ;g rks gS Hko lkxjAA
;ksx djrs ;ksxh Fkkds] Hkksx djrs HkksxhA
Kku fcuk eqfuoj Fkkds] HkS xkS lc dksbZ jksxhAA
nku djrs nkuh Fkkjds] jkT; djrs jktkA
osn i<+rs iafMr Fkkds] xf.kdk ds ufga yktkAA
cSy Fkkds gjokg Hkh Fkks] /kjrh g¡fl ds cksysA
lHk ?kV dky dyksyg [ksys] fcuq ixq tx esa MksysAA
czãk f".kq egs'oj Fkkds] f=xq.k jke dUgkbZA
rhu yksd esa vkfx yxh gS] Hkkfx dgk¡ vc tkbZAA
283
38. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrxq# [kkst djs tks dksbZ] lr ds uko fcjktSA
dgs ^nfj;k* VwVs ufaga QkVs] fcuq xqu tx esa NktSAA
¼3½
vo.kw dg lqus D;k gksbZA
tks dksbZ 'kCn vukgn cw>S] xq# Kkuh gS lksbZAA
Fkkds ckV pyr uk Fkkds] Fkkds eqfuoj yksbZA
I;kl okyk ds feys uk ikuh] vu I;kls ty oksbZAA
ifgys cht Qwy rc Qy ykxs] Qwy nsf[k cht ulkbZA
tgk¡ ckl rgk¡ Hk¡ojk ukgha] vuckls yiVkbZAA
tgk¡ xxu rgk¡ iou u ikuh] pk¡n lw;Z dk esykA
tgk¡ lw;Z rgk¡ rkjk ukgha] ;fg fof/k vfoxfr [ksykAA
tgk¡ Lo:i rc :i uk ns[ks] tgk¡ Nk¡g rgk¡ /kwikA
fcuq ty ufn;k ePNB fc;kuh] ,d oDrk ,d pwikAA
o`{k ,d rSrhl ru ykxk] ve`r Qy fcuq ch;kA
dgs ^nfj;k* dksbZ lar foosdh] ewvr mfB ds th;kAA
¼4½
vo/kw osn cM+k tx HkkjhA
eu eqj[k fdNq rhuksa dksuk] f=xq.k Qan ilkjhAA
rhu dukSlh rhuksa dksuk] =; fo|k mpkjhA
okdk Hksn y[ks ufga dksbZ] vkfu BxkSjh MkjhAA
,d ikyS ,d çy; djbZ] ,d gS vkre /kkjhA
ftfUga ;g ikys;ks rhufga [kk;ks] eaxy xkofga ukjhAA
lkgq ibls] pksj ds ?kj esa] nhid fyUgks ckjhA
gk¡Fk ilkjs QksdV ck>k] Hkfj eq[k ykxk dkjhAA
vou iou nqbZ cgs crklk] ioZr rhu ikSukjhA
f'k"; pys xq# ds ekjx] pwu fyUgksa QwyokjhAA
;ksxh Hkksxh eqfDr crkos] tarj earj MkjhA
dgs ^nfj;k* niZ.k tc QwVk] cfgjs jks; iqdkjhAA
284
39. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼5½
vo/kw ;g eqnsZ dk xk¡oA
;ksxh ;rh ris lU;klh] efj x;ks ,fg Bk¡oAA
czãk fo".kq egs'oj efj xkS] ludkfnd tks dfg,A
xkSjh x.kifr Qf.kifr efj xkS] vpy czã dks yfg,AA
ePN dPN vkS czkg Lo:ih] ckou lks efj xSÅA
jke d`".k lhrk ifr dfg,] efj efj ;k tx HkS;ÅAA
dksfV iSxEcj ihj vkSfy;k] xksfj dQu fcp xSÅA
usfd cnh dkxt tx erkgha] efj efj ;k tx HkSÅAA
eqok lHks [kkstks ;g dkds] ,slk tx gS ckSjkA
vkiu Fkhr fpUgs ufga ewj[k] rhjFk esa D;k nkSjkAA
/kks[kk ;k tx ekfj mM+k;k] /kks[kk dksbZ u ekjkA
osn fdrscs ns[kk fny ^nfj;k* mRifr ijy; MkjkAA
¼6½
vo/kw fuxqZ.k dfg dfg txr Hkqykuk] ok xq.k dkls dfg,A
okxq.k ;g xq.k djks fcpkjk] Hko lkxj ufga cfg,AA
og xq.k vtj tjs ufga dcgha] okdh Nfo tx NkbZA
fuxqZ.k lxq.k nksuksa ls U;kjk] ;g xfe fcjys ikbZAA
osn if<+ if<+ iafMr Fkkds] ;ksxh /kfj /kj /;kukA
ri ds lk/kr rilh Fkkds] ok ?kj dkgq u tkukAA
fcuq ix pys lhl fcuq Mksys] fcuq jluk xq.k xkosA
okdk lufn y[ks ufga dksbZ] Qsfj Hko lkxj vkosAA
lkSnk djfga lk/kq ufga fpUgfga] ?k`r fcuq Nk¡fN fcdkukA
xq# f'k"; nksuksa ck¡/ks efj xkS] vardky iNrkukAA
xqM+ ns[kkbZ bZV eq[k ekjS] ;g er dkys fdUgkA
dgs ^nfj;k* niZ.k dk n'kZu] lks xq.k jfgr u fpUgk¡AA
¼7½
vo/kw lks ;ksxh xq# esjk] tks ;g in dk djs fuesjkA
285
40. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lqjfr fujfr esa çse exu HkkS] vxe vxkf/k vikjkA
vtjk T;ksfr vej iqj xkš] leqf> djgq fcpkjkAA
fczdflr ckfjt ckuh fudys] Hkou nhid mft;kjkA
v>k >js vfe jl mgok¡] dapu dyl l¡okjkAA
'osr eaMy /otk flj 'kksHkS] lgL= dey ny QwykA
'sosr oj.k Hk¡ojk rgk¡ cSBs] vla[k lw;Z ,d ewykAA
pk¡n lwjt ds xfe ufg rgok¡] dks dfj lds c[kkukA
lr lkgc ^nfj;k* fny ns[kgq] lqfejgq in fuokZukAA
¼8½
vo/kw 'kCngha djks fcpkjkA
lks in xgks 'kj.k jgq fLFkj] ikjczã rs U;kjkAA
ikjczã ;g okjs yVdk] vP;qrk pwr esa MwckA
vfcuklh ge fculr ns[kk] vpy ugha py QwVkAA
chanjh dgs fof/k rsfg ywVk] vkSj tgk¡ rd iksokA
ukFk ukFkh ds dSn fd;ks gS] bUæ esgs'kfga [kksokAA
cM+ cM+ fx) idfM+ ds ck¡/kk] fdfe dfj ij Qgjk;ksA
pq¡xr pkjk tfe ij jgsÅ] mfM+ dgk¡ rqe /kk;ksAA
,d 'kj.k lrxq# dks tkuks] lks rqe dhfe dfj tk;ksA
okj ikj ;g jgV yxk gS] ,d cwM+s ,d vk;ksAA
lrxq# 'kCn lkf/k tc vkos] okj ikj rs HkhukA
dgs ^nfj;k* dksbZ lar foosdh] fudfy x;k çohukAA
¼9½
vo/kw oks; lkgc gS ,dkA
tkdks gn csgn gS FkEHkk] 'kCnfga djks foosdkAA
oks; rks vk;s x;s ufga dcgha] ufga xHkZ vkSrkjkA
og rks ftUn eqvk uk dcgha] eqvk ;g lalkjkAA
'kfDr Lokn muds ufga C;kis;ks] Hkx rs ;g HkxokukA
bUg rks eqjyh os.kq ctk;k] og rks iq#"k vekukAA
286
41. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
bUgds rks deykifr dfg,] oks; rks ifr gS lHkdkA
yk[k pkSdM+h ;qx ;g chrk] osn dgk¡ gS rc dkAA
lglz Hkx bUæ ds HkSÅ] tkur gS lHk dksbZA
ek;k jax jaxsoks lHkkfu ds] mtyk eSyk gksbZAA
muds :i js[k mft;kjk] fcuk :i fdfe xkosA
dgs ^nfj;k* ewu vuUr dyk gS] Hksn dksbZ tu iksosAA
'kCn ;ksx vkSj ;ksxh 'kjg
¼ 1 ½
;ksx tkxs dky Hkkxs deZ dfy doys'k NwVs]A
;qfDr ;ksxh tkuhA
es: MaM ds lkf/k lk/ks v/kZ ysds m/kZ ck¡/ks]A
tki vtik BkfuA
mUeqfu eqUæ 'kqU; esys] iki iqU; rs U;kjk [ksys]A
isyq ;e dh dkuhA
xxu xksQk efUnj Nk;ks] f=dqfV ds egy vk;ksA
lqjfr lq"kefu fpfUg ds ys czã dks igpkfuA
uke fueZy fujf[k ys rSa rstq dqy dh dkfuA
lR; 'ksyh larks"k >ksfj] dj deaMy fl) iwjk cksyr ve`r ckuhA
xfg Kku MaM ukS [k.M Mksys] vcksy fHkPnk lR; cksys njl n;k efuA
dgs ^nfj;k* ,slks ;ksxh ;qDrk] ;qfDr tkfu vpsr psrs leqf> cw>s vkfuAA
¼ 2 ½
lksbZ ;ksx ;ksxk u Hkksxk u Hkksxh] fo"k; jl R;kfx] ;qfDr tkuq ;ksxhA
/kjs n`<+ vklu iou dks mlklu] xxu Hkou tkxs u jksxk u jksxhAA
fy, x<+ cadk ns[kr dky daik] ldy HkeZ R;kxh fcjg jkx jkxhA
vtik tki tfi ys dey ny myfV ys] Qsjs ewy eqUæ lqjfr ;ksx tkxhAA
lqjfr lqU; is[kk rgk¡ 'kCn ns[kk] xxu >fj] >k: >eds tks eksrh pedu tks ykxhA
lksbZ tu tkus tkSgfj ifgpkus] lksbZ fny lPpk txr tu ckxhAA
Hk;k Fkhj FkDdk dgks Hksn cadk] dksbZ enZ dfl ys ek;k eksg R;kxhA
dgs ^nfj;k* iqdkjs txr <ksy ekjs] lksbZ tu tkxs fcjg yxu ykxhAA
¼ 3 ½
;g lc ;ksx djrs vojA
iou ds ufga eje tkufga clr dkSfu BojAA
iSfB xksQk iou lk/ks] djs lcdh tojA
ewy eaxy dke Fkkuk] dgk¡ okdh iouAA
ck¡f/k vklu fuUn lk/ks] lqjfr lq"kefu eojA
izd`fr >kyfj ykxq iydfga] tgk¡ tkdh nojAA
287
42. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
;ksx Hkksx fodkj xq.k lc] djs okdh xojA
Hkou Hkhrj cls dkfefu] vtc fcYyh cojAA
iziap ik¡pks esVr ukgha] ?kVr dk;k rojA
eafnj ,d dsokM+ fcuk] nlks }kjk yojAA
fifiyd vkSj fogaxe] mM+r vkiuh BojA
dgsa ^nfj;k* Kku fcuk] Hk;ks ckofj cojAA
¼ 4 ½
f=os.kh f=dqVh Hk¡oj xksqk esa] }knl myfV pykoarkA
pØ No dk;k izxV gS] lq"kefu lqjfr txkoarkAA
v"V ny dey Hk¡oj rsfga Hkhrj] mUeqfu izse yxkcarkA
txex T;ksfr >ykefy >yds] xxu exu >fj >koarkAa
eksrh ef.k eqDrkgy exq esa] flU/kq ygfj rgk¡ vkoUrkA
galk pqaxfga pksp eksfru xfg] ljoj esa lq[k ikoarkAA
vVy /kuh rgk¡ ef.k mft;kjk] fuHkZ; in dks xkoarkA
dgs ^nfj;k* lq[k lkxj cklk] cgqfj u Hkoty vkoarkAA
¼ 5 ½
;ksx ;qfDr rsft Hkksx u dfj;s] lksd lkxj HkqdrkoarkA
T;ksa ty dey yksHks eu e/kqdj] ?kzkfu lnk lq[k ikoarkAA
pUn pdksj pqHkqfd fpr ykxs] n`f"V esa n`f"V yxkoarkA
pkr`d izhfr Lokfr ds ty] vkS l[kj ufga HkkoarkAA
T;ksa e`x ukn lqus Jo.k ls] loZl izku p<+koarkA
fi;k ls izhfr djs lqgkfxuh] vuy esa rufga tjkoarkAA
lwjk lueq[k eq[k ufga Qsjs] T;ksa [kkM+h >fj >koarkA
dgs ^nfj;k* dksbZ lar flikgh] Kku ?kksM+k pf<+ vkoarkAA
¼ 6 ½
xq: fnUgksa fpuxh ckj ifyrk] pded fpr d: psrfu;k¡A
T;ksa T;ksa >kjs R;ksa&R;ksa tkxs] >kfj >ifV jgq mUeqfu;k¡AA
ykxh rkM+h xxu chp Mksjh] tjxq.k lRoxq.k rexq.k rhu rfu;k¡A
myfB }knl tksg lksga dksga dg dg lks lqfu;k¡AA
tyt dey ny e/kqdj cklk] vtc reklk gS eqfu;k¡A
ve`r lkxj la'k; Hkkxj] jl dh ikfx lks pqfu;k¡AA
288
43. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
dk;k deZ ;g HkLe dj] czã vfxfu esa lksgqfu;k¡A
dgs ^nfj;k* d: n'kZu ijlu] rjd fd;k ftfUga ;g nqfu;k¡AA
¼ 7 ½
,slks ;ksxh ;ksx ;qfDr tkufga] Hktfga fueZy KkuA
lqur /ofu mUeqfu iyVs] foey czã vekuAA
tki vtik tigq Kkuh] lqjfr lq"kefu rkuA
baxyk fiaxyk nksuksa ukM+h] jgr ,d BsdkuAA
caduky rgk¡ "kksM+l dey] Hk¡oj ckl vekuA
pqor vfe T;ksfr txex] Hk¡oj ckl vekuA
pqor vfe T;ksfr txex] Hk¡oj xksQk /;kuAA
v/kZ&m/kZ xxu xjtr] cqUn flU/kq lekuA
>jr >fj rgk¡ vxe fueZy] ije in fuokZuAA
[kwys ewy lqckl ifjey] fnO; n`f"V ,dkuA
dgsa ^nfj;k* Hksn tkuq lrxq:] nwtk dksbZ u vkuAA
¼8 ½
larks lhf¶r dgk¡ rd dhtsA
xqaxk gks; xqaxk lks cw>s] lksbZ vfe jl ihtsAA
lksbZ pUn lw;Z gS vEcqt] lksbZ mUefu QwykA
lksbZ vtik n'kZu ns[kks] niZ.k njls ewykAA
lksbZ f=dqVh Hk¡oj xqqk gS] lglz ia[kqjh ykxkA
lksbz baxyk fiaxyk dfg;s] lksbZ lq"keuk tkxkAA
lksbZ No pØ dk;k izxV gS] ;ksxh [kksft [kksft gkjsA
lksbz uoks ukfVdk dfg,] nlosa dke iqdkjsAA
izse i= vfe tgk¡ pwHks] "kVjl chtuk pk[ksA
dk Hko osn dFks cgq ckuh] tc rd lk¡p u Hkk"ksAA
ty esa Mkj Qwy gs ckgj] eu e/kqdj tga cklkA
dgsa ^nfj;k* fojyk xfe ikos] igq¡ps ßiq:"kÞ ds iklkAA
¼ 9 ½
,slks jkoy ;ksxh HkkbZA
lkj 'kCn cq>ks lHk galk] dgs lqus cfu vkbZAA
;ksxh ds ?kj ;ksx ugha gS] ;ksfxfu ds ?kj HkkrkA
phck ds fdNq ikr ugha gS] e`xk pqfu pqfu [kkrkAA
289
44. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 10 ½
,gh fof/k jesa vdsyk ;ksxhA
fl) gqvk rc lk/kd [kksts] nq%[k lq[k C;kis u jksxhAA
vklu cklu ikls jk[ks] >ksfj >kjax lkQkA
tx esa Mksys vkiqfga cksys] dry djs lHk dkQkAA
nl chl ?kq¡?kj ck¡/ks dksbz] >wu&>wu cktu ykxkA
rksjrs rksjrs ,d jgk rc] fof"k rsft ve`r ikxkAA
oklj lksos jSfu esa tkxs] pksj ewls ufga xksVhA
rkyk dqath ykxq dsokM+k] dfl ds ck¡/kq y¡xksVhAA
tgk¡ cSBs rgk¡ flag Bofu gks;] pys lqjfr ds lkFkkA
eLr gqvk rc jLr NwVk gS] Kku xq: xfg gkFkkAA
eqfDr tkus rks eqfDr lnk gS] tc pkgs rc ikosA
dgs ^nfj;k* dksbZ ofy Qdhjk] j.k thrs lks tkosAA
¼ 11 ½
gS dksbZ ;ksxh tx esa ;qDrkA
ikath nsf[k ckthxj fpUgs] fcuq fpUgsa ufga eqDrkAA
ifgys fpUgs dk;k x<+ Hkhrj] dks ekSuh dks oDrkA
rc fpUgs nlks njoktk] fpfUg ijk rc HkDrkAA
}kj can dj dls dekus] rhj vpwd u gksbZA
pf<+ eSnku [kksos eferk ds] ok en ihos lksbZAA
lqjfr lk¡fx vo Kku ?kksM+s ij] ean dcfga ufga gksbZA
pkcqd pk: pVkd gS lqUnj] yk¡f?k ijk Hko lksbZAA
Hk;k gtwjh fudV nwfj ufga] fodV dcfga ufga tkosA
lksor tkxr uke /kuh dk] ,fg fof/k in dgk¡ ikosAA
exq esa exu vkuUn lnk gSa] ean dcfga ufga gksbZA
dgsa ^nfj;k* dksbZ cyh Qdhjk] ftfUga nqeZfr dg¡ [kksbZAA
¼ 12 ½
;ksxh rstq gB fuxzg ;ksxA
Kku HkfDr fcpkj ns[kks] ehu ekal u HkksxAA
ih;r ck:u cwM+u pkgr] fo"ke lkxj lks;A
dgj gS nfj;ko vkxas] cgqfj pfygks jks;AA
290
45. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
u;u rks nqfcZu dfj ys] fpUg nsork izsrA
[k.M [k.M czãkaM tsrs] loZ LoxZ gS LosrAA
Kku vadq'k gk¡Fk dfj eu] tathj tdjs ck¡f/kA
gal dh xfr fueZy nklk] eku ljoj [kkfuA
pksap [kksys tgk¡ eqDrk] uhj {khjfga NkuAA
;qfDr tkus eqDr lksbZ] HkqfDr lnk lkFkA
nsf[k ^nfj;k* n;k dhtS] ij[kq ghjk gkFkAA
¼ 13 ½
;ksxh rkSyk r[kuh iwjA
pkfj eqUæ fuUn pkjks] gjQ gS eewjAA
es: ,ds MaM ,ds] [kEHk gS nks; :iA
vtik esa vtc ns[kks] cSBq xksQk pwiAA
ok;sa ds rqe myfV is[kks] chj ck¡ds ck¡f/kA
lius ufga oh;Z >jrs] fuUn ds rqe lkf/kAA
[kkd rs ;g ikd gqvk] uwj >yds QwyA
Qwy Qwys Hk¡oj Hkwys] 'kCn gS lerwyAA
rsft xksQk ckgj [ksys] tSls j.k eg¡ lwjA
gn esa csgn ns[kks] tgk¡ cktr rwjAA
ufga oks; tksxh ufga oks; Hkksxh] Hks"k ufga HkxokuA
dgsa ^nfj;k* njl ns[kks] iq:"k gsa vekuAA
¼ 14 ½
larks ;ksxh Kku fcpkjsA
vius myfV vkiq esa ns[ks] ,slh lqjfr lq/kkjsAA
osn if<+ rs iafMr cw>s] dk;k ifjp; lks/ksA
ik¡p rRo dk Hksn crkos] rc ;g eu ds cks/ksAA
uo xzg ckjg lØkafr] dfg nso lkrks ckjkA
touk ?kj esa xzg.k ykxs] rkdks djks fcpkjkAA
fcuq dj i= dw¡vk fcuq ikuh] fcuq Mksjh ds Hkfj;kA
Åij ewy lk[kk gS uhps] dou ;qfDr ls <fj;kAA
dgsa ^nfj;k* lrxq: dh efgek] ;qx ;qx lar gS lksbZA
,slk cpu visy uk dfj;s] cq>ks eqfuoj yksbZAA
291
46. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
¼ 15 ½
;ksxh eksls iqNgq vkbZA
tks rqEgkjs ?kj Kku ugha gS] >wBs ;ksx dekbZAA
eu dh ;qfDr dke ufga vkos] mYVk iYVk tksjsA
fcuq dugfj;k uko u pfygsa] vkS?kV ys ds cksjsAA
ik¡p rRo dk Hksn crkoksa] ty Fkj vfXu vkdk'kkA
dk;k ifjp; lksf/k ns[kkoksa] rc rqe gksb gks nklkAA
lq"kefu ukM+h Hksn crkvksa] dgksa vfe dk ?kkVA
Åij ewy lk[kk gS uhps] rkdj dfg nso okVAA
dgsa ^nfj;k* ;g ;ksx ;qfDr gS] lrxq: Hksn crk;kA
lwbZ vxz }kj tgok¡ gS] rgok¡ lqjfr le;kAA
¼ 16 ½
gS dksbZ ;ksxh ;g er ikosA
izse ihos ofy eLr dgkosAA
es: MaM vklu ds lk/ks] ik¡p Hkqtaxe fof"k /kj jk/ksA
xxu eaMy chp vkfld ;kjk] ;ksx u tk; rsjh ;qfDr fi;kjkAA
eu x;an Kku ds vadq'k] ;qfDr tathj yxkosA
uke vey rs HkS erokyk] >ksd esa >ksd lks vkosAA
vxe iaFk ixq /khjs&/khjs] Kku jru fy, vkosA
dke Øks/k nq"V Hk;ks ghuk] tx thrs lks tkosAA
lrxq: lufn yf[k tc vkos] lksor tkxr ikosA
dgsa ^nfj;k* fdNfq lal; ukgha] cgqfj u Hko ty vkosAA
¼ 17 ½
fuxqZ.k Hksn y[ks dksbZ lkk/kks] loZ lal; fcljkosA
use /keZ "kV deZ iwtk] {k.k e¡g lHks nqjkosAA
baxyk fiaxyk lw;Z pUæek] ewy xxu esa NkosA
nsf[k&nsf[k n'kZu eu exu gqvk gS] fcuq nhid T;kfr cjkosA
tiq ekyh ekyk ufga Mkjs] iy&iy vfe nqgkosA
rSa eSa esfV x;k en eferk] nksfo/kk nwfj cksgkosAA
xq: ds opu jk[kks flj rkts] jkftr vuqHko xkosA
vugn eqjyh fdUuj ckts] csgn erk crkosAA
292
47. lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelrukelruke
lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke lrukelrukelrukelrukelruke
v[kf.Mr czã iafMr lks Kkrk] lksga lqjfr lekosA
Kku jru fy, Mksyrk fQjrk] vpy eqfDr lks ikosAA
Kkuh Kkrk lrxq: [kkstks] fujf[k fujarj /;kosA
dgsa ^nfj;k* n/kh eFks tks ek[ku] ckl fcey rc ikosAA
¼ 18 ½
;ksxh;k esjks izku v/kkj gks] vk; feys ;ksxh jkoykA
tVqok cVqok xs:ok ;ksxh] ukfga Mkys xzho eky gksAA
cky u Hkksyk u r:.k&o`) ;ksxh] cksyr cSu fjlky gksA
izse dh xk¡lh ekfj;k ;ksxh] fuQj x;k mj ikj gksAA
tks js tw>k lks rks fuejk] dksbZ ?kk;y ?kqejr okj gksA
xq: u psyk u f'ko 'kfDr ;ksxh] vkifga vxe vikj gksAA
gsyk u esyk u rhjFk czr ;ksxh] ;ksxh txr ls U;kj gksA
tks vk;k lks rks eksfg x;k] dksbZ lar foosd tkfx gksAA
dgsa ^nfj;k* lquq ;ksfxfu] rqg ;ksx d: fi;k ykfx gksA
'kCn lar 'kjg
¼ 1 ½
larks ;g er osn fcpkjhA
fuxqZ.k dgs xq.k okds ukgha] lc fof/k flfdfy l¡okjhAA
:i u js[k fcuk eq[k cksys] fcuq p{kq n`f"V ilkjhA
fcuq djrky fcuk ixq /kkos] ;g eu dh vuqgkjhAA
iq:"k ugha rc ufj dgk¡ rs] f=nsok vf/kdkjhA
og xq.k jfgr rks ;g xq.k dSls] ik¡p rRo mft;kjhAA
;sgh erk txr lc ek¡rs] ;ksxh ;rh lHk >kjhA
vkor tkr ijs Hko pØ esa] p<+h pj[k ij gkjhAa
og rks vtj tjs ufga dcgha] ,slks dk;k djkjhA
lr Lo:i vejiqj cklh] ty Fky n`f"V ilkjhAA
la'k; lkxj lks ufga ifjgsa] ftfUga futq fujf[k fugkjhA
dgsa ^nfj;k* lrxq: xq.k Kkrk] ok xq: dh cfygkjhAA
¼ 2 ½
293