SAK lea viiddidan Bargoeallima njuolggadusat -oahpistangihparáiddus golmmain ođđa gielain. Ođđa gielat leat davvisámegiella, anárašgiella ja nuortalašgiella.

1. Bargoeallima njuolggadusat
Pargoeellim njuolgâdusah
Reâuggjieʹllem õhttsa
vuâkkõõzz
12-21
22-31
2-11

2. 2 Davvisámegiella
Bargoeallima njuolggadusat
Dárkkis ahte du
bargosoahpamušas
lea
y Bargoaddi ja bargi namma.
y Beaivi, goas bargu álgá.
y Leago barggus geahččalanáigi ja man
guhkki dat lea?
y Leago bargu fásta bargu vai mearreáigásaš vai
leago sáhka bargohárjehallamis?
y Gos bargu bargojuvvo?
y Bargoáigi nappo galle diimmu bargguid barget.
y Mat leat du doaimmat barggus?
y Man olu barggus máksojuvvo bálká?
y Beaivi, goas bálká máksojuvvo.
y Jahkeluomu čoagganeapmi.
y Eretcealkináigi.
y Man bargoeaktosoahpamuša
du barggus čuvvot?

3. Davvisámegiella 3
Bargosoahpamušas meroštallojuvvo, mainna
eavttuiguin bargguid barget. Dat lea juridihkalaččat
čadni iige das sohppojuvvon áššiid sáhte rievdadit
dahje burgit ovttabealálaččat. Juos ovdamearkka
dihte bargguid ordnestallamiin dahje bálkámáksimis
šaddá ruossalasvuođadilli, vuosttamužžan
gehččojuvvo, maid leat ovttas soahpan.
Daga álot bargosoahpamuša čálalažžan. Njálmmálaš
soahpamuš lea maid čadni, muhto dan duođašteapmi
lea váddásut. Juos don it ádde mannu oasi
bargosoahpamušas, jeara maid dat mearkkaša.
Sáhtát maiddái dáhtut soahpamuša mielde ja čájehit
dan váikkoba iežat vánhemiidda dahje bargosaji
luohttámušolbmui.
Muitte čielggadit áššiid, ovdal go čálát vuollái, go dan
maŋŋá sisdoalu lea váttis rievdadit.

4. 4 Davvisámegiella
Bargoeallima njuolggadusat
Máŋga bargui
laktáseaddji ášši
vuođđuduvvá
soahpamii
Máŋggat bargoeallima njuolggadusat leat
sohppojuvvon juo ovddal gihtii ovdamearkka dihte
lágas dahje bargoeaktosoahpamušas.
Bargoaddi galgá čuovvut daid. Juos áššis lea
muhtin eahpečielggasvuođaid, jeara bargoaddis,
luohttámušolbmos dahje ámmátlihtus, leago du
bargoaddi geatnegas čuovvut muhtin suorggi
soahpamuša ja mo ášši manná dan mielde. Sullii 80 %
bargiin gullet muhtin bargoeaktosoahpamuša vuollái.

5. Davvisámegiella 5
Láhka addá dábálaččat vuolimus dási, man buot
bargoaddit galget čuovvut.
Bargoeaktosoahpamuš guoská dihto suorggi
bargoaddiide. Doppe boahtá ovdamearkka dihte
unnimusbálká ja máŋgga áššis lea sohppojuvvon
bargi geahččanguovllus buorebut go lágas (gea.
siidu 7). Bargoeaktosoahpamuš lea ámmátlihtu ja
bargoaddelihtu gaskasaš ráđđádallanboađus.
Bargosoahpamuš lea du ja du bargoaddi gaskasaš
soahpamuš das, mainna eavttuiguin ja mo don
barggat, muhto dan unnimuseavttut mearrašuvvet
lága ja bargoeaktosoahpamušaid mielde.
Sáhtát álot soahpat buorebut go maid láhka ja
bargoeaktosoahpamuš meroštallet, muhto heajubut ii
sáhte soahpat.
Luohttámušolmmoš diehtá ja dovdá
bargoeaktosoahpamuša mearrádusaid ja
máhttá veahkehit du vejolaš čuolbmadiliin.
Lihtu lahttun sáhtát álot jearrat ráđi
luohttámušolbmos.

6. 6 Davvisámegiella
Bargoeallima njuolggadusat
Bargoáigi ja bálká
Jeavddalaš bargoáigi lea lága mielde eanemusat
8 diimmu beaivvis ja 40 diimmu vahkus. Dán
badjel manni bargu lea badjeláiggebargu.
Bargoeaktosoahpamušas leat sáhtán soahpat
oanehut bargoáiggis. Don galggat oažžut
bargovuorrologahallama unnimusat vahku ovdal
listui merkejuvvon vuosttas vuoru álggu. Go listu
lea almmustahtton, dan ii šat sáhte rievdadit
ovttabealálaččat.
Juos du bargovuorru bistá badjel 6 diimmu,
dutnje gullá dábálaččat diibmobeale guhkkosaš
boradanboddu. Boradanboddu boahtá lágas ja
bálkkáhis áigi, juos bargoeaktosoahpamušas ii leat
sohppon nuppe láhkái. Dutnje sáhttet gullat maid
ng. gáffebottut, mat gullet bargoáigái. Dat leat dávjá
sohppojuvvon bargoeaktosoahpamušain.
Juos bargovuorut deivet vahkoloahpaide
dahje eahkediidda, dain bohtet dábálaččat
bálkálasit. Láhka mearrida bassebeaibuhtadusa
ja badjeláiggebuhtadusaid, muhto

7. Davvisámegiella 7
bargoeaktosoahpamuš mearrida bálkááššiin
stuorámus oasi, dego lávvardatlasi ja idjabargolasi.
Dárkkis bálkárehkenastimis, ahte lasit leat
máksojuvvon dutnje riektá.
Ovdamearka das, maid bargoeaktosoahpamuš ja
láhkaásaheapmi dáhkidit du bálkái mátkkoštan-, restoráŋŋa-
ja astoáiggebálvalusaid doaibmasuorggis jagi 2022.
Bargoeaktosoahpamuš Láhkaásaheapmi
Unnimusbálká Unnimusbálká Ii
Eahketbargolassi
(dii 18.00–24.00) 1,33 €/diibmu Ii
Idjabargolassi
(dii 24.00–06.00) 2,25 €/diibmu Ii
Sotnabeai- ja
árgabassebargu
100 % Árgabasiid oasil ii
Árgabasi ruohta
dii 15.00 maŋŋá
50 % Ii
Badjeláiggebargu 50 % / 100 % Mearriduvvon
bargoáigelágas
Buohcanáiggi
bálká
10–56 kaleandarbeaivvi Heajut meroštallan

8. 8 Davvisámegiella
Bargoeallima njuolggadusat
Buohccin bargan lea váralaš dutnje, bargoskihpáriidda
ja bargodorvvolašvuhtii, nappo ale fal mana buohccin
bargui.
Go manat ođđa bargosadjái, čielggat, mo
ovdaolmmoš háliida du almmuhit das juos
don buohccát. Čielggat maiddái, makkár
bargodearvvasvuođafuolahus du bargosajis lea.
Juohke bargis lea vuoigatvuohta bargodearvvasvuhtii.
Buohcanáiggi bargodiimmuid ii dárbbaš bargat
maŋŋá. Dus lea vuoigatvuohta oažžut bálkká
buohccánbeaivvi čuovvu ovcci árgabeaivvis. Juos leat
leamaš barggus unnimusat mánotbaji. oaččot olles
bálkká. Juos leat leamaš barggus vuollel mánotbaji,
oaččot beali dábálaš bálkkástat. Dábálaččat
bargoeaktosoahpamušas lea sohppojuvvon buorebut.
Dalle oaččot dievas bálkká eambbo go ovcci beaivvis.
Juos leat buozus badjel 10 beaivvi, Kela máksá dutnje
buohcanbeaiveruđa.
Buohccin ferte
vuoiŋŋastit

9. Davvisámegiella 9
Geahččalanáiggi goabbá beare sáhttá burgit
bargosoahpamušas eretcealkináiggi haga. Dan
maŋŋá sihke bargi ja bargoaddi galgaba čuovvut
eretcealkináiggi. Juos soahpamuš lea mearreáigásaš,
dan ii sáhte cealkit eret ovttabealálaččat.
Geahččalanáigi sáhttá leat eanemusat
jahkebealli dahje vuollel jagi bisti mearreáigásaš
bargogaskavuođas eanemusat bealli
bargogaskavuođa bistimis. Bargoeaktosoahpamušas
leat sáhttán soahpat maiddái oanehut
geahččalanáiggis.
Mo bargogaskavuohta
nohká dahje
loahpahuvvo?

10. 10 Davvisámegiella
Bargoeallima njuolggadusat
Bargi ii dárbbaš siva cealkit iežas eret, muhto
bargoaddis ferte leat vuođustus. Eretcealkima sivvan
sáhttá leat:
y bargi dagahan sivva, nu mo jotkkolaš
maŋŋoneapmi barggus dahje barggu bargan
funet. Bargoaddi galgá váldoáššálaččat addit
bargái váruhusa ja vejolašvuođa divvut dábiidis
ovdal eretcealkima.
y buvttadan- dahje ekonomalaš sivva. Dalle
ovdamearkka dihte fitnodaga gánnáhahttivuohta
lea hedjonan, go ovdamearkka dihte buktagiid
dahje bálvalusaid eai oastte ja fitnodaga
ruhtadilli lea headju ja galget dorvvastit
eretcealkimiidda.
Muitte, ahte dus lea vuoigatvuohta váldit doarjjaolbmo
mielde, juos bargoaddi háliida addit dutnje váruhusa
dahje eretcealkinalmmuhusa. Doarjjaolmmoš sáhttá
leat vaikko bargosuodjalanáittardeaddji. Barggut eai
noga dalán eretcealkima dahje iežas eretcealkima
maŋŋá, baicca goabbáge dáhpáhusas boahtá vuos
eretcealkináigi, man áigge barggut joatkašuvvet
dábálaš vuogi mielde.

11. Davvisámegiella 11
Juos bázát bargguheapmin, muitte almmuhit iežat BE-
doaimmahahkii ja ohcat bargguhisvuođabuhtadusa.
Juos don cealkkát ieš iežat eret albma siva haga
ja bázát bargguheapmin, don it oaččo dalán
bargguhisvuođabuhtadusa, baicca kareanssa.
Työelämänpelisäännöt.fi
Bargoeallimii laktásit olu iešguđetlágan lágat,
njuolggadusat ja doaibmanvuogit. Juogo don dovddat
iežat vuoigatvuođaid ja geatnegasvuođaid? Mii fállat
dutnje veahkki www.työelämänpelisäännöt.fi-bálvalusa,
man viiddis diehtosisdoalus vástida bargoeallima
láhkaásaheami sihke árgabeaivvi čiekŋalit dovdi
Suomen Ammattiliittojen Keskusjärjestö (Suoma
Ámmátlihtuid Guovddášsearvi) SAK.
• Konkrehtalaš rávvagat bargoeallima sierra diliide.
• Bargoeallima tearpmat ja dábit oahpisin.
• Dehálaš diehtu suopmelaš bargoeallima birra 23 gillii.
• Vejolašvuohta jearrat ráđi persovnnalaš
bargogaskavuođarávvemis.
• Materiála oahpaheaddjiide ja oahppobagadalliide
oahpahusbarggu veahkkin.
• Dieđut ja veahkki juos don deaividat ávkkástallama
bargoeallimis.
• Rávvagat nuorra bargi bálkáheapmái.

12. 12 Anarâškielâ
Pargoeellim njuolgâdusah
Täärhist lii-uv tuu
pargosopâmušâst
y Pargoadeleijee já pargee nommâ.
y Peivi, kuás pargo álgá.
y Lii-uv pargoost keččâlemäigi já mon
kukke tot lii?
y Lii-uv pargo fastâ pargo vâi meriáigásâš vâi lii-
uv koččâmuš pargohárjuttâlmist?
y Kost pargo pargoo?
y Pargoäigi adai kalle tiijme pargoh pargojeh.
y Mii tuu pargoid kulá?
y Mon ennuv pargoost máksoo pälkki?
y Peivi, kuás pälkki máksoo.
y Iheluámu čoggâšume.
y Luovâscelkkimäigi.
y Mon pargoiähtusopâmuš tuu pargoost čuávuh?

13. Anarâškielâ 13
Pargosopâmušâst miäruštâlloo, moin iävtuiguin
pargoh pargojeh. Tot lii juridisávt čannee ijge
tast soppum aašijd pyevti mutteđ tâi purgiđ
oovtpiälálávt. Jis ovdâmerkkân pargoi orniistâlmijn
tâi päälhimäksimist šadda ruossâlâsvuođâtile,
vuossâmužžân kiäččoo, mii lii soppum oovtâst.
Toovâ pargosopâmuš ain kirjálâžžân. Njálmálâš-uv
lii čannee, mutâ tom tuođâštem lii váddásub. Jis jieh
addii mottoom uási pargosopâmušâst, koijâd maid tot
meerhâš. Puávtáh meiddei táttuđ sopâmuš mieldásâd
já čäittiđ tom veikâ jieijâd vanhimáid tâi pargosaje
luáttámušulmui.
Mušte čielgâdiđ aašijd ovdil ko čáláh vuálá, ko ton
maŋa siskáldâs lii väädis mutteđ.

14. Maŋgâ paargon
lahtojeijee ääši
vuáđuduvá sopâmân
Maaŋgah pargoeellim njuolgâdusah láá
soppum jo muuneeld ovdâmerkkân laavâst tâi
pargoiähtusopâmušâst.
Pargoadeleijee kalga čuávvuđ taid. Jis ääšist
lii epičielgâsvuotâ, koijâd pargoadeleijest,
luáttámušulmust tâi áámmátlittoost, lii-uv tuu
pargosaje kenigâs čuávvuđ mottoom syergi sopâmuš
já maht äšši mana ton mield. Suulân 80 % pargein
kuleh mottoom pargoiähtusopâmuš vuálá.
14 Anarâškielâ
Pargoeellim njuolgâdusah

15. Laahâ addel táválávt vyelemuu tääsi, mon puoh
pargoadeleijeeh kalgeh čuávvuđ.
Pargoiähtusopâmuš kuáská tiätu syergi
pargoadeleijeid. Tobbeen puátih ovdâmerkkân
ucemuspälkki já maŋgâ ääšist láá pargee
keččâmkuávlust sooppâm pyerebeht ko laavâst
(kei sijđo 17). Pargoiähtusopâmuš lii áámmátlito já
pargoadeleijeelito ráđádâllâmpuáđus.
Pargosopâmuš lii tuu já pargoadeleijee koskâsâš
sopâmuš tast, moin iävtuiguin já maht tun poorgah,
mutâ tom vyelemuuh iävtuh miärášuveh laavâ já
pargoiähtusopâmušâi mield. Puávtáh ain sooppâđ
pyerebeht ko maid laahâ já pargoiähtusopâmuš
miäruštâllâv, mutâ hyenebeht ij pyevti sooppâđ.
Luáttámušolmooš tiätá já tobdá
pargoiähtusopâmuš miärádâsâid já
máttá išediđ tuu máhđulijn čuolmâtiilijn.
Lito jesânin puávtáh ain koijâdiđ ravvuu
luáttámušulmust.
Anarâškielâ 15

16. 16 Anarâškielâ
Pargoeellim njuolgâdusah
Pargoäigi já pälkki
Merikoskâsâš pargoäigi lii laavâ mield enâmustáá 8
tijme peeivist já 40 tijmed ohhoost. Taan paijeel mannee
pargo lii paijeelääigipargo. Pargoiähtusopâmušâst láá
puáhtám sooppâđ uánihub pargoääigist. Tun koolgah
finniđ pargovuáruluvâttâllâm ucemustáá oho ovdil
liiston merkkejum vuossâmuu vuáru aalgâ. Ko listo lii
almostittum, tom ij pyevti mutteđ innig oovtpiälálávt.
Jis tuu pargovuáru pištá paijeel 6 tiijme, tunjin kulá
táválávt ucemustáá tijmepele kukkosâš purâdempuddâ.
Purâdempuddâ puátá laavâst já lii pälhittes äigi,
jis pargoiähtusopâmušâst ij lah soppum eresnáál.
Tunjin pyehtih kuullâđ meiddei nk. kähvipuudah,
moh kuleh pargoááigán. Toh láá távjá soppum
pargoiähtusopâmušâin.
Jis pargovuáruh teivih oholoppáid tâi ehidáid, tain puátih
táválávt laseh. Laahâ meerrid pasepeivisajanmáávsu
já paijeelääigipargosajanmáávsuid, mutâ
pargoiähtusopâmuš miäruštâl pälkkiaašijn
stuárráámuu uási, tegu lávurdâhlase já ijjâpargolase.
Täärhist pälkkirekinistmist, ete laseh láá maksum tunjin
olmânáál.

17. Anarâškielâ 17
Ovdâmerkkâ tast, maid pargoiähtusopâmuš já
lahâasâttem tähidává tuu páálkán mađhâšem-,
raavâdviäsu- já astoäigipalvâlusâi toimâsyergist ive 2022.
Pargoiähtusopâmuš Lahâasâttem
Ucemuspälkki Ucemuspälkki Ij
Eehidpargolase
(tme 18.00–24.00) 1,33 €/tijme Ij
Ijjâpargolase
(tme 24.00–06.00) 2,25 €/tijme Ij
Pasepeivi- já
argâpasepargo
100 % Argâpoosij uásild ij
Argâpase ááptu
tme 15.00 maŋa
50 % Ij
Paijeelääigipargo 50 % / 100 % Meridum
pargoäigilaavâst
Puoccâmääigi
pälkki
10–56 kalenderpeivid Hiäjub
miäruštâllâm

18. 18 Anarâškielâ
Pargoeellim njuolgâdusah
Pyeccen porgâm lii varâlâš tunjin, pargoskipáráid já
pargotorvolâšvuotân, nuuvt ete ele moonâ pyeccen
paargon.
Ko moonah uđđâ pargosajan, čielgâd, maht
ovdâolmooš haalijd ete tun almottah tast
jis puáccááh. Čielgâd meiddei, maggaar
pargotiervâsvuođâhuolâttâs tuu pargosaajeest lii.
Jyehi pargest lii vuoigâdvuotâ pargotiervâsvuotân.
Puoccâmääigi pargotiijmijd ij taarbâš porgâđ maŋa.
Tust lii vuoigâdvuotâ uážžuđ päälhi puáccámpeeivi
čuávvoo oovce argâpeeivist. Jis tun lah lamaš
pargoost ucemustáá mánuppaje, uážuh oles päälhi.
Jis tun lah lamaš pargoost vuálá mánuppaje, uážuh
pele táválii pälhistâd. Táválávt pargoiähtusopâmušâst
lii soppum pyerebeht. Talle tun uážuh tievâs päälhi
eenâb ko oovce peeivist. Jis tun lah pyeccen paijeel
10 peivid, Kela máksá tunjin puoccâmpeiviruuđâ.
Pyeccen ferttee
vuoiŋâstiđ

19. Anarâškielâ 19
Keččâlemääigi siste kuábáš peri puáhtá purgiđ
pargosopâmuš luovâscelkkimäigittáá. Ton maŋa
sehe pargee já pargoadeleijee kolgâv čuávvuđ
luovâscelkkimääigi. Jis sopâmuš lii meriáigásâš, tom
ij pyevti celkkiđ luovâs oovtpiälálávt.
Keččâlemäigi puáhtá leđe enâmustáá ihepeeli tâi
vuálá ive pištee meriáigásii pargokoskâvuođâst
enâmustáá peeli pargokoskâvuođâ pištemist.
Pargoiähtusopâmušâst puáhtá leđe soppum meiddei
uánihub keččâlemääigist.
Maht
pargokoskâvuotâ
nohá tâi lopâttuvvoo?

20. 20 Anarâškielâ
Pargoeellim njuolgâdusah
Pargee ij taarbâš suujâ celkkiđ jieijâs luovâs, mutâ
pargoadeleijest ferttee leđe vuáđustâs. Luovâscelkkim
suijân puáhtá leđe:
y pargee tovâttem suijâ, tegu jotkuuvâš maŋanem
pargoost tâi pargo porgâm hyeneeht. Ovdil
luovâscelkkim pargoadeleijee kalga válduášálávt
adeliđ pargei váruttâs já máhđulâšvuođâ tivvoođ
tavijdis.
y pyevtitteijee tâi ekonomâlâš suijâ. Talle
ovdâmerkkân irâttâs kannatteijeevuotâ lii
huánánâm, ko ovdâmerkkân pyevtittâsâid tâi
palvâlusâid iä uásti já irâttâs ruttâtile lii hyeni já
kalgeh turvâstiđ luovâscelkkimáid.
Mušte, ete tust lii vuoigâdvuotâ väldiđ mield
toorjâulmuu, jis pargoadeleijee haalijd adeliđ tunjin
váruttâs tâi luovâscelkkimalmottâs. Toorjâolmooš
puáhtá leđe veikâ pargosuojâlemaitârdeijee. Pargoh
iä nuuvâ tállân luovâscelkkim tâi jieijâs luovâscelkkim
maŋa, peic kuábbáá-uv tábáhtusâst puátá vistig
luovâscelkkimäigi, mon ääigi pargoh juátkojeh táválii
vyevi mield.

21. Anarâškielâ 21
Jis tun páásáh pargottemmin, mušte almottâttâđ
PI-toimâttâhân já uuccâđ pargottesvuođâruuđâ. Jis
tun ciälháh jieijâd luovâs olmâ sujâttáá já páásáh
pargottemmin, jieh uážu pargottesvuođâruuđâ tállân,
peic kaareens.
Työelämänpelisäännöt.fi
Pargoelimân lahtojeh ennuv jieškote-uvlágán laavah,
njuolgâdusah já toimâmvyevih. Jo-uv tun tuubdah
jieijâd vuoigâdvuođâid já kenigâsvuođâid? Mij faallâp
tunjin iššeen www.työelämänpelisäännöt.fi-palvâlus,
mon vijđes tiätusiskáldâsâst västid pargoeellim
lahâasâttem sehe aargâ kieŋŋâlávt tobdee Suomen
Ammattiliittojen Keskusjärjestö (Suomâ Áámmátlitoi
Kuávdášornijdâh) SAK.
• Konkreetliih ravvuuh pargoeellim sierâ tiilijd.
• Pargoeellim teermah já täävih uápisin.
• Tehálâš tiätu syemmilii pargoelimist 23 kielân.
• Máhđulâšvuotâ koijâdiđ ravvuid persovnlii
pargokoskâvuotâravviimist.
• Máttáátteijeid já uáppuläiđejeijeid materialeh
máttááttâspargo iššeen.
• Tiäđuh já iše jis kuáhtááh ávhástâllâm pargoelimist.
• Ravvuuh nuorâ pargee pálkkáátmân.

22. 22 Nuõrttsääʹmǩiõll
Reâuggjieʹllem õhttsa vuâkkõõzz
Tääʹrǩest, lie-a
tuâjjsuåppmõžstad
y Tuâjjuʹvddi da tuâjjla nõõm.
y Peiʹvv, kuäʹss tuâjj älgg.
y Lij-a tuâjast ǩiččlõddâmäiʹǧǧ da mõõn
kuʹǩǩ tõt lij?
y Lij-a tuâjj põõšši avi mieʹrräiggsaž avi lij-a
kõõččmõõžžâst tuâjjhaʹrjjtõõllmõš?
y Koʹst reâuǥat?
y Tuâjjäiʹǧǧ leʹbe kâʹll čiâssâd reâuǥat.
y Mõõk lie tuâjad?
y Mâʹmmet tuâjast määuʹset pääʹlǩ?
y Peiʹvv, kuäʹss pääʹlǩ määuʹset.
y Eeʹǩǩluäm nårrjummuš.
y Luõvâs ceäʹlǩǩemäiʹǧǧ.
y Mõõn tuâjjmäinnsuåppmõõžž tuâjstad jääʹǩǩtet?

23. Nuõrttsääʹmǩiõll 23
Tuâjjsuåppmõõžžâst meärtõõlât, mââi määinaivuiʹm
reâuǥat. Tõt lij juriidlânji čõõnni ij-ǥa tõʹst suåppum
vueiʹt muʹtted leʹbe puʹrǧǧeed õõutpeällsânji.
Jõs ouddmiârkkân tuâjai jäʹrjstõõllmõõžžin leʹbe
päʹlǩǩmäʹhssmest puätt risttreiddvueʹǩǩ, vuõssmõsân
ǩiõččât, mâid leät õõutâst suåppâm.
Tueʹjjed pâi tuâjjsuåppmõõžž ǩeerjliʹžžen. Njäälmlaž
lij še čõõnni, leâša tõn tuõđštummuš lij väʹǯǯlab.
Jõs jiõk fiʹtte tuâjjsuåppmõõžžâst koon-ne pääiʹǩ,
kõõjj, mâid tõt miârkkšââvv. Vuäitak še raukkâd
suåppmõõžž meâldad da čuäʹjted tõn håʹt-i tuu
puärrsid leʹbe tuâjjpääiʹǩ oskkumooumže.
Muuʹšt seʹlvvted aaʹššid ouddâl ko vuâllaǩeeʹrjtak,
ko tõn mâŋŋa siiskõõzz lij väʹǯǯel muʹtted.

24. 24 Nuõrttsääʹmǩiõll
Reâuggjieʹllem õhttsa vuâkkõõzz
Määŋg tuõjju
õhttneei ääʹšš
vuâđđâʹvve
suåppma
Määŋg reâuggjieʹllem õhttsaž vuâkkõõzz lie
suåppum juʹn ouddǩiõʹtte ouddmiârkkân lääʹjjest leʹbe
tuâjjmäinnsuåppmõõžžâst.
Tuâjjuʹvddi âlgg jääʹǩǩted tõid. Jõs ääʹššest lij
pannčiõlǥâsvuõtt, kõõjj tuâjjuʹvddjest, oskkumoummust
leʹbe ämmatleettast, lij-a tuu tuâjjpäiʹǩǩ õõlǥtum
jääʹǩǩted koon-ne sueʹrj suåppmõõžž da mäʹhtt äʹšš
mâânn tõn mieʹldd. Nuʹtt 80 % tuâjjlain lie koon-ne
tuâjjmäinnsuåppmõõžž seʹst.

25. Nuõrttsääʹmǩiõll 25
Lääʹǩǩ oudd takainalla miniimtääʹzz, koon puk
tuâjjuʹvddi âʹlǧǧe jääʹǩǩted.
Tuâjjmäinnsuåppmõš kuâskk tiõttum sueʹrj
tuâjjuʹvddjid. Toʹben puätt ouddmiârkkân miniimpäʹlǩǩ
da määŋg ääʹššest leät tuâjjla ǩiõččâmkuuʹlmest
suåppâm pueʹrben ko lääʹjjest (ǩiõčč seeid 27).
Tuâjjmäinnsuåppmõš lij ämmatleett da tuâjjuʹvddileett
saǥstõõllâmpuäđõs.
Tuâjjsuåppmõš lij tuu da tuâjjuʹvddjad kõskksaž
suåppmõš tõʹst, mââi määinaivuiʹm da mäʹhtt tuejjääk
tuâj, leâša tõn miniim-määin meäʹrtâʹvve lääʹjj da
tuâjjmäinnsuåppmõõžži mieʹldd. Vuäitak suåppâd
pâi pueʹrben ko mâid lääʹǩǩ da tuâjjmäinnsuåppmõš
meäʹrte, leâša hueʹnben ij vueiʹt suåppâd.
Oskkumooumaž teâtt da tåbdd
tuâjjmäinnsuåppmõõžž meärrõõzzid
da silttad vieʹǩǩted tuu vueiʹtlvaž
vaiggâdvuõttvuõʹjjin. Leett vuäzzliʹžžen vuäitak
pâi jåårǥlõõttâd oskkumoummu peälla.

26. 26 Nuõrttsääʹmǩiõll
Reâuggjieʹllem õhttsa vuâkkõõzz
Tuâjjäiʹǧǧ da päʹlǩǩ
Meäʹrmeâldlaž tuâjjäiʹǧǧ lij lääʹjj mieʹldd jäänmõsân
8 čiâssâd peeiʹvest da 40 čiâssâd neäʹttlest. Täʹst
pâʹjjel mõõnni lij pâiʹltuâjj. Tuâjjmäinnsuåppmõõžžâst
leät vuäittam suåppâd vuäʹnkab tuâjjääiʹjest. Ton
õõlǥak vuäǯǯad tuâjjvuârrloǥstõõǥǥ uuʹccmõsân
neäʹttel ouddâl liʹstte mieʹrǩǩuum vuõssmõs vuâr
aalǥ. Ko listt lij õlmstõttum, tõn ij vueiʹt õõutpeällsânji
teänab muʹtted.
Jõs tuu tuâjjvuârr lij pâʹjjel 6 čiâss, tuʹnne kooll
takainalla uuʹccmõsân čiâsspeäʹl kokksaž
poorrâmkõhtt. Poorrâmkõhtt puätt lääʹjjest da lij
pääʹlǩteʹmes äiʹǧǧ, jõs tuâjjmäinnsuåppmõõžžâst ij
leäkku nuuʹbbnalla suåppum. Tuʹnne vuäiʹtte kuullâd
še ns. kaaʹffkõõut, kook lie tuâjjäiʹǧǧ. Tõin leät täujja
suåppâm tuâjjmäinnsuåppmõõžžin.
Jõs tuâjjvuâr lie neäʹttel-looppi leʹbe jeäʹǩǩääi,
tõin määuʹset takainalla lõõʹzzid. Lääʹǩǩ mieʹrrad
pâʹsspeiʹvvkoʹrvvõõzz da pâiʹltuâjjkoʹrvvõõzzid,
leâša tuâjjmäinnsuåppmõš meäʹrat päʹlǩǩaaʹššin

27. Nuõrttsääʹmǩiõll 27
Tuâjjmäinnsuåppmõš Lääʹjjšiõttummuš
Miniimpäʹlǩǩ Miniimpäʹlǩǩ Ij
Jeäʹǩǩestuâjjlââʹss
(čiâss 18.00–24.00) 1,33 €/čiâss Ij
Inntuâjjlââʹss
(čiâss 24.00–06.00) 2,25 €/čiâss Ij
Pâʹsspeiʹvv- da
arggpââʹsstuâjj
100 % Arggpõõʹzzi
vueʹzzeld ij
Arggpââʹzz käänan
čiâss 15.00 mâŋŋa
50 % Ij
Pâiʹltuâjj 50 % / 100 % Mieʹrruum
tuâjjäiʹǧǧlääʹjjest
Puõʒʒâlmääiʹj
päʹlǩǩ
10–56
kaʹlndarpeiʹvved
Heäjab meärtõs
šuurmõs vueʹzz, mâʹte sueʹvetlââʹzz da inntuâjjlââʹzz.
Tääʹrǩest päʹlǩǩlasklmest, što lââʹzz lie mahssum
tuʹnne vuõiʹǧǧest.
Ouddmiârkk tõʹst, mâid tuâjjmäinnsuåppmõš da
lääʹjjšiõttummuš täʹǩǩee tuu pälkka maatkčem-,
poorrâmpäiʹǩǩ- da âsttäiʹǧǧkääzzkõõzzi tåimmsueʹrjest
eeʹjj 2022.

28. 28 Nuõrttsääʹmǩiõll
Reâuggjieʹllem õhttsa vuâkkõõzz
Panntiõrvvsen reâuggmõš lij vaarlaž tuʹnne,
tuâjjtaaurõõžžid da tuâjjstaanvuõʹtte, da tõn diõtt jeäʹl
mõõn panntiõrvvsen tuõjju.
Ko mõõnak ođđ tuâjjpäikka, seʹlvvet, mäʹhtt
ouddooumaž haaʹlad, što iʹlmmtak, jõs puâccjak.
Seʹlvvet še, måkam tuâjjtiõrvâsvuõtthuâll
tuâjjpäiʹǩstad lij. Juõʹǩǩ tuâjjlaž lij vuõiggõttum
tuâjjtiõrvâsvuõʹtte.
Puõʒʒâlmääiʹj tuâjjčiâssid ij taarbâž tuejjeed
mâʹŋŋlest. Tuʹst lij vuõiggâdvuõtt vuäǯǯad pääʹlǩ
puâccjempeeiʹv mâŋŋa pueʹtti ååuʹc arggpeeiʹvest.
Jõs leäk leämmaž tuâjast uuʹccmõsân määnpââʹj,
vuäǯǯak tiudd pääʹlǩ. Jõs leäk leämmaž tuâjast
vuâlla määnpââʹj, vuäǯǯak peäʹl takai päʹlǩstad.
Takainalla tuâjjmäinnsuåppmõõžžâst leät suåppâm
pueʹrben. Teʹl vuäǯǯak tiudd pääʹlǩ jäänab ko ååuʹc
peeiʹvest. Jõs puõʒʒak pâʹjjel 10 peiʹvved, Kela
mähss tuʹnne puõʒʒâlmpeiʹvvtieʹǧǧ.
Panntiõrvvsen
vuâŋat

29. Nuõrttsääʹmǩiõll 29
Ǩiččlõddâmääiʹj kuäbbaž täättas vuäitt puʹrǧǧeed
tuâjjsuåppmõõžž luõvâs ceäʹlǩǩemääiʹjtää. Tõn
mâŋŋa nuʹtt tuâjjlaž ko še tuâjjuʹvddi âʹlǧǧe jääʹǩǩted
luõvâs ceäʹlǩǩemääiʹj. Jõs suåppmõš lij mieʹrräiggsaž,
tõn ij vueiʹt õõutpeällsânji ceäʹlǩǩed luõvâs.
Ǩiččlõddâmäiʹǧǧ vuäitt leeʹd jäänmõsân eeʹǩǩpieʹll
leʹbe vuâlla eeʹjj piʹštti mieʹrräiggsaž reâuggkõõskâst
jäänmõsân pieʹll reâuggkõõsk pešttmõõžžâst.
Tuâjjmäinnsuåppmõõžžin leät vuäittam suåppâd še
vuäʹnkab ǩiččlõddâmääiʹjest.
Mäʹhtt reâuggkõskk
poott leʹbe tõn
loopptet?

30. 30 Nuõrttsääʹmǩiõll
Reâuggjieʹllem õhttsa vuâkkõõzz
Tuâjjlaž ij taarbâž määin čåuddõõttmõʹšše, leâša
tuâjjuʹvddjest feʹrttai leeʹd vuâđđ. Luõvâs
ceälkkmõõžž mäinnan vuäitt leeʹd:
y tuâjjlast šõddi mäinn, mâʹte tuâjast ǩeeʹjjmieʹldd
ääiʹj mâŋŋnummuš leʹbe hueʹneld reâuggmõš.
Ouddâl luõvâs ceälkkmõõžž tuâjjuʹvddi âlgg
väʹlddvuâkkõõzz mieʹldd uʹvdded tuâjjliʹžže
vaartõõzz da vuäittmõõžž koʹrjjeed nääʹles.
y produuktlaž leʹbe tällõõzzlaž mäinn. Teʹl
ouddmiârkkân põrggâz kaʹnntemvuõtt lij
ǩeäppnam, ko ouddmiârkkân ouddsid leʹbe
kääzzkõõzzid jeät vuåsttu da põrggâz
teäʹǧǧvueʹǩǩ lij hueʹnn da jooudât staanõõttâd
luõvâs ceälkkmõõžžid.
Muuʹšt, što tuʹst lij vuõiggâdvuõtt väʹldded
tuärjjoummu mieʹldd, jõs tuâjjuʹvddi haaʹlad
uʹvdded tuʹnne vaartõõzz leʹbe luõvâs
ceäʹlǩǩemiʹlmmtõõzz. Tuärjjooumaž vuäitt leeʹd
håʹt-i reâuggsuõjjlemåskkooumaž. Tuâj jie puuđ
tâʹlles luõvâs ceälkkmõõžž leʹbe čåuddõõttmõõžž
mâŋŋa, peʹce kuhttu vueʹjjest puätt vuõššân
čåuddõõttâmäiʹǧǧ, koon ääiʹj reâuggmõš juätkkai
takainalla.

31. Nuõrttsääʹmǩiõll 31
Jõs pääʒʒak reâuǥteʹmmen, muuʹšt iʹlmmtõõttâd
TJ-konttra da ooccâd reâuǥteʹmesvuõttkoʹrvvõõzz.
Jõs čåuddõõđak jiõčč ââʹnteei määintää da
pääʒʒak reâuǥteʹmmen, jiõk vuäǯǯ tâʹlles
reâuǥteʹmesvuõttkoʹrvvõõzz, peʹce kareeʹns.
Työelämänpelisäännöt.fi
Reâuggjieʹllma õhttne jiânnai jeeʹresnallšem lääʹjj,
šiõttõõzz da toiʹmmjemnääʹl. Juʹn-a ton toobdak jiijjad
vuõiggâdvuõđid da õõlǥtemvuõđid? Taʹrjjeep tuu
veäkka www.työelämänpelisäännöt.fi-kääzzkõõzz,
koon veiddsõs teâttsiiskõõzzâst vaʹsttad reâuggjieʹllem
lääʹjjšiõttummuž di aarǥ puârast tobddi Suomen
Ammattiliittojen Keskusjärjestö SAK.
• Konkreettla vuäʹppõõzz reâuggjieʹllem jeeʹres vuõʹjjid.
• Reâuggjieʹllem teeʹrm da nääʹl tobddsen.
• Tääʹrǩes teâđ lääʹdd reâuggjieʹllmest 23 ǩiõʹlle.
• Vuäittmõš kõõččâd vuäʹppõõzzid persoonlaž
reâuggkõskkvuäʹpstummšest.
• Uʹčteeʹlid da škooulneǩohjjeeʹjid mättʼtemtuâj
hiâlpteei materiaal.
• Teâđ da veäʹǩǩ, jõs jooudak äuʹǩǩen õnnum
reâuggjieʹllmest.
• Vuäʹppõõzz nuõrr tuâjjla päʹlǩǩummša.

32. www.työelämänpelisäännöt.fi
Loga olles oahpistangihppaga suomagillii
Luuvâ oles uápistemvihko suomâkielân
Looǥǥ vuäppaz lääddas
ISBN 978-951-714-330-1