1. Elektrik Sayaçları............................................................................................................................2
Mekanik Sayaçlar .......................................................................................................................3
Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı ........................................................................................3
Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacının Doğruluk Kontrolü .......................................................4
3 Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı ...........................................................................................5
3 Fazlı Aktif Enerji Sayacının Şebekeye Bağlantı Şekilleri ............................................................6
Akım Trafoları ............................................................................................................................9
Devreye seri bağlanan akım trafoları........................................................................................9
Akımı içinden geçiren akım trafoları.........................................................................................9
Kompanzasyon Hakkında Genel Bilgi .............................................................................................10
Hat Sonuna Eklenen Kondansatörün Meydana getirdiği Gerilim Artışının Hesabı ..........................12
Kompanzasyon İçin Seçilecek Gerekli Kondansatörün Güç Hesabı ...............................................13
Gerekli Kondansatör Güç Hesabı............................................................................................13
Kritik Kondansatör Güç Hesabı ..............................................................................................13
Kompanzasyon Çeşitleri............................................................................................................14
Sabit Kompanzasyon.............................................................................................................14
Grup Kompanzasyonu...........................................................................................................14
Otomatik Kompanzasyon ......................................................................................................14
Kompanzasyon Tesisi Devre Elemanlarının Seçim Esasları ...........................................................16
Sigorta Seçimi.......................................................................................................................16
İletken Kesitlerin Seçimi ........................................................................................................16
Güç Kesici Şalter Seçimi.........................................................................................................16
Aşırı Akım Röleleri Seçimi ......................................................................................................16
Kontaktörlerin Seçimi............................................................................................................16
Boşaltma Dirençlerinin Seçimi ...............................................................................................16
Akım Trafolarının Seçimi .......................................................................................................16
Kompanzasyon Panolarının Devreye Alınması ............................................................................17
Otomatik Kompanzasyon Panoları Devreye Alınırken Yapılacak İşler ........................................17
Enerji Kabloları ............................................................................................................................20
NYY Kabloların Teknik Özellikleri ...............................................................................................28
3. Elektrik Sayaçları
Elektronik Sayaçlar
Elektronik sayaçlar, elektrik sayaçları arasında son zamanlarda oldukça geniş bir
kullanım alanı kazanmıştır. Bunda en büyük etken, hiç kuşkusuz çoklu tarife özelliğidir.
Elektronik sayaçlar, çoklu tarife özelliği sayesinde günü belirli bölümlere ayırır ve harcanan
elektrik miktarlarını ilgili bölümlere kaydeder. Daha sonra ücretlendirme aşamasında pahalı
ve ucuz olan harcamalar ayrı ayrı hesaplanır. Bu da genel olarak elektrik faturalarında bir
indirim olmasını sağlar.
Ayrıca elektronik sayaçlarda okuma konusunda hiçbir sıkıntı çekilmemektedir. Okuma
işlemi, sayaç üzerindeki optik porttan veri alınması sayesinde yapılmaktadır.
Elektronik sayaçlar, kapaklarının altında bulunan anahtarlar sayesinde, kapaklarının
açılıp açılmadığını, kaçak kullanım girişiminde bulunulup bulunulmadığını da
kaydetmektedir.
Mekanik Sayaçlar
Elektrik enerji ölçümünde kullanılan mekanik bir ölçü aletidir. Çalışma prensibi,
girdap akımları ve döndürme kuvvetine dayanmaktadır. En çok kullanılan ö lçü aleti türüdür.
Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı
Tek fazlı mekanik aktif enerji sayacının içyapısı aşağıda gösterilmektedir;
Şekil 1 Şekil 2
Şekilde görüldüğü gibi görüldüğü gibi aktif enerji sayacı, dönen bir disk, diskin
dişliler aracılığı ile döndürdüğü numaratörler, arka üst tarafta gerilim trafosu, arka alt tarafta
akım trafosu ve sağ ön tarafta da altlı üstlü iki adet mıknatıstan oluşmaktadır.
Burada disk, üzerinde oluşan girdap akımlarından dolayı döner.
Numaratör, diskin dönmesinin dişliler aracılığı ile kendisine aktarılması sonucu, belli
bir devir sonucu atar.
Gerilim trafosu, gerilimden dolayı bir girdap akımı oluşturmak için kullanılır. İnce ve
sarım sayısı çoktur. İnce sarımlı olmasının nedeni, şebekeye paralel bağlanıyor olmasıdır ve
direncinin yüksek olmasının gereğidir.
4. Akım trafosu, akımdan dolayı bir girdap akımı oluşturmak için kullanılır. Kalın ve
sarım sayısı azdır. Kalın olmasının nedeni, şebekeye seri bağlanıyor olmasıdır ve direncinin
küçük olmasının gereğidir.
Mıknatısların aktif enerji sayacındaki görevi, diskin dönmesini yavaşlatmaktır. Çünkü
mıknatıslar da, disk üzerinde, dönmeyi ters yönde etkileyecek olan bir girdap akımı yaratır.
Böylede dönme ters yönde etkilenerek yavaşlar. Mıknatıslar olmasaydı disk daha hızlı bir
şekilde dönecekti ve numaratör daha hızlı atacaktı. Bu da devir/kWh biriminin değişmesine
neden olacaktı. Eğer aynı özellikler sağlansın isteniyor olsaydı bu sefer de farklı boyutlarda
dişliler kullanılması gerekecekti ve sayacın boyutu değişecekti.
Tek fazlı aktif enerji sayacının şebekeye bağlantı şekli oldukça basittir. Birinci
klemense şebeke fazı, ikinci klemense eve giren tel ve son iki kle mense de şebeke nötrü ve ev
nötrü bağlanır.
Tek Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacının Doğruluk Kontrolü
Tek fazlı mekanik aktif enerji sayaçlarının, enerji tüketimini doğru hesaplayıp
hesaplamadığını aşağıdaki işlemleri uygulayarak görebiliriz.
Tek fazlı mekanik aktif enerji sayaçlarında doğruluk kontrolü için ilk yapılması
gereken işlem, yüksüz (boşta) dönme kontrolüdür. Daha sonra sayaç, gücü bilinen bir yük ile
yüklenmeli ve disk tur adedi sayılarak diskin gerçekte dönmesi gereken adet ile
karşılaştırılmasıdır. Karşılaştırma sonucu + veya – ölçme hatası olarak belirlenir.
Örneğin 600W güç çekilen bir devrede bağlı ve sayaç sabitesi 300 d/kWh olan bir
sayaç diskinin bir turunu tamamlayabilmesi için gerekli zamanı (sn) bulmak için aşağıdaki
formül kullanılır.
3600x1000 3600x1000
t (sn) = ——————— = ————————— = 20 sn
Pxn 600x300
t : diskin bir turunu tamamlayacağı zaman (sn)
P : devreden çekilen güç
n : sayaç sabitesi (d/kWh)
3600 : 1 saatteki saniye sayısı
1000 : 1 kWh’ın W (watt) olarak karşılığı
Formülden de anlaşıldığı gibi bu sayaç, 1 turunu 20 saniyede dönmelidir. Ancak yapılan
ölçümde sayaç diski, 1 turunu tamamlamamış olsun. Bu durumda hata oranı aşağıdaki
formüle göre bulunur:
5. t1- t2 20 - 23
%hata = ―—————— x 100 = ————— x10 = - 15
t1 20
t1 : olması gereken (hesaplanan değer)
t2 : ölçülen değer
x100 : % hata
Hesaplamadan da görüldüğü gibi sayaç, tüketilen güç miktarını %15 eksik yazmaktadır.
3 Fazlı Mekanik Aktif Enerji Sayacı
3 fazlı mekanik aktif enerji sayacının içyapısı aşağıda gösterilmektedir;
Şekil 3 Şekil 4 Şekil 5
Sistem 3 fazlı olduğundan dolayı, sayaçta 3’er adet akım ve gerilim trafosu
bulunmaktadır. Bunların amacı, 3 fazın, sayacın dönmesine etkisini sağlamaktır. 3 fazlı
sayaçta 3 adet akım sargısı, 3 adet gerilim sargısı, 2 adet disk, 1 adet mıknatıs, numaratör
sistemi bulunmaktadır. Üstte iki tane sargı birbirine karşılıklı yerleştirilmiştir. Altta da bir
sargının karşısına mıknatıs yerleştirilmiştir. Bu mıknatıs, dönmeye ters yönde etki ederek
sistemin daha yavaş dönmesini sağlamaktadır. Bu sayacın dönme şekli, tek fazlı mekanik
aktif enerji sayacında olduğu gibidir. Tek fark, sargıların sayısı fazla ve 2 adet disk
içermektedir. Böylece 3 fazda harcanan enerji sayaç vasıtasıyla ölçülebilmektedir.
6. 3 Fazlı Aktif Enerji Sayacının Şebekeye Bağlantı Şekilleri
3 fazlı aktif enerji sayacının şebekeye çeşitli bağlantı şekilleri mevcuttur. Bu
bağlantı şekilleri aşağıdadır;
Şekil 6-4 telli aktif enerji sayacı direk bağlantı şeması
Şekil 7-4 telli aktif enerji sayacı akım trafosu bağlantılı bağlantı şeması
7. Şekil 8-4 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı nötr bağlantısız bağlantı şeması
Şekil 9-4 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı bağlantı şeması
8. Şekil 10-3 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı bağlantı şeması
Şekil 11-3 telli aktif enerji sayacı akım ve gerilim trafosu bağlantılı bağlantı şeması
9. Akım Trafoları
Akım trafosu, iletim veya dağıtım hattına seri bağlanarak, üzerinden geçen akımı sargı
oranları nispetinde düşürerek, ölçü ve koruma sistemleri tarafından kullanılabilir seviyeye
getiren elektromanyetik devre elemanıdır.
Etiket değerindeki akım oranı, elektrik ölçümünde/ücretlendirmesinde çarpan olarak
alınmaktadır.
Bir elektrik sayacının girişine bağlandığında, elektrik sayacı, akım trafosunun verdiği
akım üzerinden ölçüm yaparken, ücretlendirme sırasında ölçülen bu değer ayrıca akım
trafosunun çarpanı ile çarpılmaktadır.
İki çeşit akım trafosu vardır;
Devreye seri bağlanan akım trafoları
Bu tür akım trafoları devreye seri bağlanmaktadır. Üzerindeki etiket değeri
nispetinde akım düşümü sağlar.
Şekil 12 Şekil 13
Akımı içinden geçiren akım trafoları
Daha büyük akım değerleri için bu tip akım trafoları kullanılır. Şebeke akımı,
akım trafosunu ortasından geçer. Böyle oluşan manyetik akımdan dolayı sekonderde
bir akım oluşur. Bu akım, üzerindeki oran nispetindedir.
Şekil 14 Şekil 15
10. Kompanzasyon Hakkında Genel Bilgi
Günümüzde elektrik enerjisinin kullanım ve tüketimi hızla artmış bulunmaktadır.
Buna mukabil üretim maliyetleri yükselmiş, ayrıca devlet bütçesinden yeni yatırımlar
yapılması zorlaşmıştır.
Bu durumda mevcut elektrik şebekeleri işletmesinin en verimli şekilde yapılarak, yeni
yatırımlar yapılmadan elektrik taleplerinin karşılanması gerekmektedir. Bu hususun büyük
ölçüde gerçekleşmesi ise reaktif enerji kompanzasyonu ile mümkündür.
Gerek teknolojideki gelişmeler gerekse refah seviyesinin yükselmesi nedeniyle
işyerlerinde, meskenlerde kullanılan reaktif enerji fazla miktarda çeken cihaz ve makineler
artmış bulunmaktadır.
Bu tip cihazlar çalışabilmeleri için gerekli aktif akımın yanında bir de reaktif akım
çekerler. Ölçü aletlerinden okuduğumuz akım, bahsi geçen iki akımın bileşkes idir.
Abonelerin kullandığı motor ve cihazların çektiği reaktif akımlar, alıcıya kadar olan
generatörleri, O.G./Y.G. trafolarını, Y.G.E.N. hatlarını, Y.G./O.G. trafolarını, O.G. hatlarını,
O.G./A.G. trafolarını ve A.g. hatlarını işgal eder. Bu akım Türkiye elektrik sisteminde;
Yüklenme kapasitesini düşürür
Enerji kayıplarını artırır
Gerilim düşümünü artırır
Bahsi geçen mahsurların giderilmesi için gerekli tedbirlerin alınması halinde, mevcut
elektrik sistemimizle bir müddet daha yeni yatırımlar yapılmasına gerek kalmadan elektrik
taleplerinin karşılanması ve elektrik şebekelerimizin verimli işletilmesi mümkün olacaktır.
Bu amaçla reaktif enerjiyi fazla miktarda tüketen abonelere reaktif enerji tarifesi
uygulanmakta olup, bunların hemen hemen tamamının kompanzasyon tesislerini yapması
temin edilmiştir. Fakat bunların dışında reaktif enerji tarifesine tabii olmayan aboneler de
sistemden, büyük miktarda reaktif enerji çekmektedir. Elektrik sistemindeki iyileştirmenin
daha fazla artırılması için bahsi geçen abonelerin de çektiği reaktif enerji miktarının
azaltılması gerekmektedir. Bunu temin etmek için 1997 yılından itibaren E.D.M.lerine ve
Elektrik Dağıtım Tesislerinin işletilmesinden sorumlu bağlı A.Ş.lere de reaktif enerji tarifesi
uygulanmaya başlanmış bulunmaktadır.
11. Bu tarifeye göre bahsi geçen kuruluşlar, çektikleri aktif enerjinin %50’sinden fazla
reaktif çekmeleri halinde, çektikleri aktif enerjinin tamamı için reaktif enerji bedeli ödemek
zorundadır.
Bu kuruluşlar böyle bir durumda kalmaları halinde, çektikleri enerji miktarı çok fazla
olduğundan, büyük miktarda reaktif enerji bedeli ödemek zorunda kalacaklardır. Bunu
önlemek için, şebekelerin uygun yerlerinde yeteri kadar kompanzasyon tesisleri yapılması
gerekmektedir. Diğer yandan, abonelerin kullandığı cihaz ve motorlar, çalışabilmeleri için
şebekeden reaktif akım çekerler.
I. Başlıca Reaktif Akım Çeken Cihaz ve Makineler
Asenkron ve senkron motorlar
Transformatörler
Redresörler
Havai hatlar
Düşük ikazlı senkron makineler
Endüksiyon fırınları, ark fırınları, kaynak makineleri
II. Başlıca Reaktif Akım Veren Cihaz ve Sistemler
Kondansatörler
Kablolar
Aşırı ikazlı senkron makineler
Yük taşımayan veya karakteristik yükün altında yük taşıyan yüksek
gerilim hatları
12. Hat Sonuna Eklenen Kondansatörün Meydana getirdiği Gerilim Artışının
Hesabı
λ U’
U
M QC
Şekil 16
P : Hat sonundaki aktif güç
cosφ1 : Kompanzasyondan önceki güç katsayısı
cos φ2 : Kompanzasyondan sonraki güç katsayısı
λ : Hat uzunluğu
R0 : Hattın birim direnci (ohm/km) R = R0 . λ
X0 : Hattın birim empedansı (ohm/km) X=X0 . λ
U : Hat başı faz arası gerilimi
U’ : Hat sonu faz arası gerilimi
Kompanzasyondan önceki gerilim düşümü
ΔU=U-U’=R.I+X.I
Kompanzasyondan sonraki gerilim düşümü
ΔU’==R.I+X.(I-Ic)
Hat sonundaki gerilim artışı
δU=ΔU-ΔU’=X.Ic
Ic=Q c/√3.U’ ( Kondansatör bataryası yıldız bağlı ise )
Ic=Q c/3.U’ ( Kondansatör bataryası üçgen bağlı ise )
δU = X0 .λ.Q c/√3.U’ ( Kondansatör bataryası yıldız bağlı ise )
δU = X0 .λ.Q c/3.U’ ( Kondansatör bataryası üçgen bağlı ise )
13. Kompanzasyon İçin Seçilecek Gerekli Kondansatörün Güç Hesabı
Gerekli Kondansatör Güç Hesabı
Reaktif enerjiyi fazla tüketen işletmelerin veya cihazların yanına kondansatör koyarak
çektiği akımın gerilimine göre olan φ açısı küçültülerek güç katsayısı yükseltilir ve bu işleme
kompanzasyon denir.
Kompanzasyon için gerekli kondansatör gücünün hesaplanabilmesi için tüketicinin
şebekeden çektiği S1 sanal gücü ve bu güce göre cosφ1 güç katsayısı, yükseltilmesi istenen
cosφ2 güç katsayısı değerlerinin bilinmesi gerekir.
Aktif gücü sabit tutarak şebekeden çekilen sanal gücü azaltılması istendiğinde yapılan
kompanzasyon hesapları:
P1
φ1 φ2 Q1 : P1 .tanφ1
S2 Q2
Q2 : P2 .tanφ2
Qc : Q 1 -Q2 =P1 (tanφ1 -tanφ2 )
S1 Qc
Q1
Şekil 17
Kritik Kondansatör Güç Hesabı
Elektrik şebekesinde trafolar düşük yükte çalıştığı zaman genellikle şebekeye 5, 7
harmonik akımlar gönderirler. Bu harmonik akımlar trafoyu besleyen şebekenin reaktansı ile
A.G. barasına bağlanan kondansatör kapasitesinin oluşturduğu titreşim devresinde rezonans
olaylarına sebep olurlar.
n. harmonikte trafonun reaktif direnci : XT n =n.UK.ST /100.Un2
n. harmonikte kondansatör kapasitif direnci : XCn =Un 2 /n.Q Cr
Buna göre n. Harmonikte rezonans şartı : XT n =XCn
Bu eşitliklere göre rezonansa sebep olan kondansatör gücü;
QCr=ST /(n2 .Uk )
14. Kompanzasyon Çeşitleri
Sabit Kompanzasyon
Tüketicinin sürekli sabit reaktif güç çekmesi durumunda uçlarına uygun
büyüklükte sabit kondansatörler bağlanarak yapılır.
Motorlarda Kompanzasyon
Motorlar genellikle sabit reaktif güç çektiklerinden, kondansatör bataryaları yol
verici şalterden sonra devreye girecek şekilde devreye paralel bağlanır. 30kW’a kadar
olan küçük motorlarda kondansatör güçleri belli standartlara uygun tablolara göre
seçilir. Daha güçlü motorlarda ise boşta çalışmada çektiği reaktif gücün %90’ından
büyük olmayacak şekilde gerekli kondansatör gücü;
Qc=√3.0,90.U.I. formülüne göre hesaplanır.
Trafolarda Kompanzasyon
Trafo çıkışlarına kondansatör bağlanabilir. Kondansatör gücünün %3-5
arasında seçilebilir.
Aydınlatma Tesislerinde Kompanzasyon
Aydınlatma tesislerindeki flüoresan, cıva buharlı, sodyum buharlı v.b. deşarj
lambaları çalışabilmeleri için balast ihtiva ettiğinden güç katsayısını fazla düşürürler.
Bu nedenle her armatürün kompanzasyonu ayrı ayrı yapılabilir.
Grup Kompanzasyonu
Birçok tüketicinin aynı şalter üzerinden devreye girip çıktığı durumlarda müşterek
kompanzasyon yapılabilir. Bazı hallerde bir baraya birden fazla motorun bağlanması
halinde ya hepsinin birden ya da kademeli olarak kompanzasyon yapılır. Bu durumda
kondansatör bataryaları sigorta ve özel bir şalter üzerinden baraya bağlanır.
Kondansatörler devre dışı olduğu zaman kondansatör üzerindeki artık gerilimin deşarj
direnci üzerinden toprağa boşaltılmasını temin eden tertibat bulunmalıdır.
Otomatik Kompanzasyon
İrili ufaklı çok sayıda, değişik zamanlarda devreye giren reaktif güç çeken cihaz ve
motorları ihtiva eden işletmenin zamana göre değişen kompanzasyon ihtiyacını otomatik
olarak karşılamak amacıyla yapılan kompanzasyona denir.
İşletmenin değişen reaktif güç ihtiyacı, otomatik kompanzasyon panosu üzerindeki
reaktif güç rölesi ölçülerek ihtiyacı olan kondansatör grupları devreye alınır. İhtiyaç
olmayanlar devreden çıkarılır. Otomatik kompanzasyon tesisi için a na besleme
tablosundan ayrı bir tablo yapılır. Ana tablo barasına irtibat, kablo veya bara ile yapılır.
Otomatik kompanzasyon tablosu, trafo çıkışındaki A.G. tablosuna bağlanacak ise,
trafonun anma gücünün %3-5 arasında seçilen bir kondansatör grubu, sabit ve sürekli
devrede kalacak şekilde, diğer gruplar ise otomatik devreye girecek çıkacak şekilde tesis
edilir.
15. Kompanzasyon panosu, A.G. elektrik şebekesinden beslenen bir abonenin
kompanzasyonunda kullanılacak ise, birinci grubun sabit bağlanmasına gerek yoktur.
Reaktif güç rölesinin hatasız çalışabilmesi için trafo çıkışındaki A.G. panosu
üzerine, yüke uygun müstakil bir akım trafosu tesis edilerek röle ile irtibat yapılmalıdır.
16. Kompanzasyon Tesisi Devre Elemanlarının Seçim Esasları
Sigorta Seçimi
Kondansatörleri koruyacak sigortalar çekilen akımın 1,5 ile 1,7 katı arasında bir
değere göre seçilmelidir.
İletken Kesitlerin Seçimi
Kondansatörleri besleyen kabloları taşıyacak azami akımları, koruyucu olarak
konulan sigorta akımlarından büyük olacak şekilde seçilmelidir. Otomatik kompanzasyon
panoları, yedek gruplu seçilmiş ise besleme kablosu kesiti, yedek grupların güçlerini
karşılayacak şekilde seçilmelidir.
Güç Kesici Şalter Seçimi
Otomatik kompanzasyon panoları girişine konan güç kesici şalter akımları,
koruyucu olarak konan sigorta akımlarından büyük olacak şekilde seçilmelidir.
Aşırı Akım Röleleri Seçimi
300kVAR e daha büyük kondansatör güçlerini ihtiva eden kompanzasyon
panolarını korumak için sekonder termik aşırı akım röleleri kullanılmalıdır. Bahsi geçen
röleler, toplam kondansatör nominal akımının 1,43 katından fazla bir akım içermesi
halinde devreyi açabilecek bir özellikte olmalıdır.
Kontaktörlerin Seçimi
Kontaktörler, endüktif yükte devamlı taşıyabilecekleri akımları kondansatör
nominal akımının 1,25 katından küçük olmayacak şekilde seçilmelidir.
Boşaltma Dirençlerinin Seçimi
Kontaktörlere, kontaktörün iki açısı üzerinden V şeklinde bağlanan boşaltma
dirençleri veya self bobinleri, kontaktörler devre dışı olduğunda kumanda ettiği
kondansatörün elektrik yüküne en geç 7 saniyede boşaltacak özellikte olacak şekilde
seçilmelidir.
Akım Trafolarının Seçimi
Reaktif güç kontrol rölesinin kumanda aldığı akım trafoları aşağıda belirtilen
esaslara göre seçilmelidir:
Akım trafosunun sanal gücü 10vA’den küçük olmamalıdır.
Güç katsayısı düzeltilecek sistemden geçebilecek ene düşük akım, akım
trafosunun primer anma akımının %20’sinden küçük olmamalıdır.
Akım trafosunun sekonder devresine bağlanacak cihazların güçleri toplamı,
akım trafosu anma gücünün %25’inden az, %120’sinden fazla olmamalıdır.
Kompanzasyon panolarında yedek gruplar için yer bırakılmış ise primer
sargılı akım trafoları kullanılmalıdır.
17. Kompanzasyon Panolarının Devreye Alınması
Otomatik Kompanzasyon Panoları Devreye Alınırken Yapılacak İşler
Kondansatör gruplarının sigortaları çıkarılarak sırasıyla aşağıdaki kontroller yapılır;
1. Reaktif güç rölesinin fazlar arasına bağlanması halinde faz sırası doğru
belirlenmelidir. Hangi faza ―R‖ denildiği değil, R-S-T sırasının belirlenmesi
önemlidir. Akım trafosunun bulunduğu fazı ―R‖ kabul edip S ve T bir faz sırası
göstergesi ile bulunmalıdır. Faz nötr bağlantılı rölelerde ise gerilim bağlantısı
kesinlikle akım trafosunun bulunduğu faza yapılmalıdır. Bara ile röle arasında
kabloların gözle izlenmesi yanıltıcı olabileceğinden voltmetre kullanarak bara ile
röle üzerinde karşılık gelen faz girişi arasındaki gerilimin sıfır olduğu
görülmelidir. Ayrıca, trafo ana çıkışına konan akım trafosu sekonderindeki k- l
uçları rölenin k- l uçlarına bağlanmalı ve kullanıcı güvenliği açısından ―k‖ ucu
topraklanmalıdır.
Bazı rölelerde akım yolu röle içerisinde topraklanır. Bu durumda ayrıca ―k‖
ucunun topraklanmasına gerek yoktur. ―k‖ ucunun topraklanması halinde cosφ
metre çalışmaz.
2. Sistemin üç fazındaki güç katsayısının birbirinden çok farklı olması halinde
ortalama güç katsayısı hesaplanmalı ve ortalama güç katsayısına yakın olan faza
röle bağlanmalıdır.
3. Reaktif güç rölesinin görevini hatasız yapabilmesi için röleyi besleyen akım
trafosunda aşağıdaki şartlar aranmalıdır.
a. Güç katsayısı düzeltilecek sistemden geçebilecek en d üşük akım, röleyi
besleyecek akım trafosundaki primer anma akımının %20’sinden düşük
olmamalıdır.
b. Akım trafosunun sekonder devresine bağlanacak cihazların güçleri toplamı,
trafonun anma gücünün %25’inden az ve %120’sinden fazla olmamalıdır.
c. Akım trafosunun hata sınıfı 1’den büyük olmamalıdır.
d. Akım trafosunun sekonderine mümkün olduğu kadar reaktif güç rölesinden
başka cihaz bağlanmamalıdır.
Bahsi geçen şartların gerçekleşmesi halinde cosφ metre 0,9-1 arasında bir
değer gösterecek şekilde c/k ayar düğmesi ayarlanmalıdır.
4. Rölenin, reaktif güç ayarını iyi bir şekilde yapabilmesi için c/k ayarı
hesaplanmalıdır. Bu hesap c/k=1. kademedeki kondansatör gücü (kVAR) akım
trafosunun çevirme oranı formülüne göre yapılmalıdır.
5. cosφ metre ayar düğmesi, arzu edilen değere ayarlanmalıdır. ( % ayar düğmesi
varsa %50’ye ayarlanmalıdır. )
6. Bahsi geçen ayarların yapılmasına müteakip röleye gerilim tatbik edilerek
aşağıdaki kontroller yapılmalıdır;
a. Röle üzerindeki cosφ metre ile yükün cinsini belirten gösterge veya sinyal,
endüktif değeri gösteriyor ise klemens bağlantıları doğrudur.
18. b. cosφ metre endüktif yükün özelliğini belirten göstergede kapasitif değeri
gösteriyorsa S-T klemenslerine bağlanan uçlar birbirleri ile yer değiştirerek
her iki göstergenin endüktif tarafa sapması temin edilir.
c. cosφ metre kapasitif yükün özelliğini gösteren gösterge endüktif değeri
gösteriyorsa, hem S-T hem de k- l klemenslerine bağlı uçlar birbirleri ile yer
değiştirilerek her iki göstergenin endüktif tarafa sapması temin edilir.
d. Her iki gösterge kapasitif değeri gösteriyorsa bu durumda k- l klemenslerine
bağlı uçlar birbirleri ile yer değiştirilerek her iki göstergenin endüktif tarafa
sapması temin edilir.
7. Güvenlik açısından rölenin, diğer cihazların, kondansatör bataryalarının, pano
gövdesinin topraklaması yapılmış olmalıdır.
8. Yukarıdaki kontroller bittikten sonra, pano üzerindeki ―Manuel‖ butonuna
basılarak sırasıyla bütün gruplara ait kontaktörler devreye sok up çıkartılır
Kondansatör gruplarının sigortaları takılarak ve röle ―Otomatik‖ konumuna
alındıktan sonra aşağıdaki kontroller yapılır;
a. Kondansatörler devreye girdiği halde cosφ metre göstergesi değişmiyorsa,
kondansatörler devre dışı demektir. Bu durumda, gruplara ait sigortalar,
kondansatörler ve kontaktörler kontrol edilmelidir.
b. Röle üzerindeki kademe lambaları yandığı halde, kontaktörler devreye
girmiyorsa, önce röle çıkış kontaktörleri sonra da kontaktör bobinlerinin
bağlantıları kontrol edilir.
c. Rölenin gerilim ucundaki sigortanın atması halinde kontaktör bobinleri,
gerilim olmadığından kondansatör grupları devreye girmemekte, röle bütün
kademelere gir komutu verdiğinden bütün kademelere ait sinyaller devamlı
yanmaktadır. Ayrıca cosφ metre düşük endüktif değeri gösterir. Bu
durumda sigortalar kontrol edilmelidir.
d. Rölenin faz bağlantıları üzerindeki sigortaların atması halinde röle
üzerindeki bütün işaret lambaları söner. Bu durumda bahsi geçen sigorta
kontrol edilmelidir.
9. Röle osilasyonu çalışmaya girmişse c/k oranı normal değerin altındadır. Ayrıca
röle 1. kademe devre dışı olmuş demektir. Bu hatalar düzeltilmelidir.
10. Rölenin bütün bağlantıları doğru yapıldığı ve gerilim ucunda gerilim olduğu halde;
a. rölenin üzerinde hiçbir lamba yanmıyorsa,
b. cosφ metre doğru gösterdiği halde hiçbir kondansatör devreye girmiyorsa,
c. röle, aynı anda birden fazla kontaktörü devreye alıp çıkıyorsa,
röle arızalı demektir, değiştirilmelidir.
Otomatik kompanzasyon panoları devreye alındıktan sonra yapılacak işler sırasıyla
şöyledir;
a. Pano üzerindeki toplam kondansatör gücünün çektiği kapasitif akım;
Ic=Qc/(1,73.U) formülünden hesaplanır.
19. b. Röle üzerindeki ―El‖ düğmesine basarak pano üzerindek i bütün gruplar
devreye alınarak, toplam kondansatör akımının çekilip çekilmediği
ampermetreden kontrol edilir.
c. Ampermetreden ölçülen akım, toplam kondansatör akımından düşükse pano
üzerinde arızalı kondansatör grupları vardır.
d. Her kondansatör grubu ayrı ayrı devreye alınarak gruba ait kondansatörün
sigortasının veya bataryasının arızalı olup olmadığı araştırılır. Arızalı olanlar
yenileri ile değiştirilir.
e. Gruplardaki kondansatör bataryalarının akımları pens ampermetre ile ölçülerek
etiket değerine göre çok fazla kapasite kayıplarına uğrayıp uğramadığı tespit
edilmelidir. Fazla kapasite kaybına uğramış ise yenisi ile değiştirilmelidir.
f. Gruplardan birinde arıza tespit edildiğinde arızanın giderilmesi uzun zaman
alacaksa, sadece o grup devre dışı bırakılarak otomatik kompanzasyon panosu
devrede kalmalıdır.
20. Enerji Kabloları
Yerel kablo şebekelerinde ve bina elektrik tesisatlarında kullanılmakta olan bakır
iletkenli enerji kablolar kullanım amaçlarına göre çeşitli yapılarda üretilmektedir.
300/500V H05V-U ve 450/750V H07V-U, H07V-R ( NYA )
Anma gerilimi : Alçak, orta
İzole tipi : PVC (Polivinilklorur), çapraz bağlı polietilen (XLPE)
Kablo yapısı : PVC dolgulu, çelik zırh
Kod : H07V-U, H07V-R, H05V-U (NYA), U: Som iletken, R: Örgülü rijit
iletken
Standartlar : TS 9758, VDE 0250, IEC 227, BS 6004.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 450/750V 300/500V.
Kullanıldığı yerler : Sabit tesislerde, dağıtım panolarında, kuru veya kapalı yerlerde, sıva
altı veya üstünde boru içinde.
Yapısı : 1. Bir veya çok telli bakır iletken
2. PVC izole
300/500V H05V-k ve 450/750V H07V-K ( NYAF )
Kod : H05V-K, H07V-K, H05V-U (NYAF), K: Bükülgen iletken
Standartlar : TS 9758, VDE 0250, IEC 227, BS 6004.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum:5s. süreli), Anma gerilimi: 450/750V 300/500 V.
Kullanıldığı yerler : Hareketli cihazların bağlantılarında, bina içinde kuru yerlerde, sıva altı
veya sıva üstünde boru içinde kullanılır.
Yapısı : 1. Bükülgen bakır iletken.
2. PVC izole
21. 300/500V NYM
Kod : NYM, CU-PVC (NVV)
Standartlar : TS 9758, VDE 0250, IEC 227, BS 6004.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 300/500 V.
Kullanıldığı yerler : Mekanik ortamların olmadığı rutubetli yerlerde, her türlü bina ve iş
yerlerinde sıva altı ve sıva üstünde kullanılır.
Yapısı : 1. Bir ya da çok telli bakır iletken.
2.PVC izole
3. PVC dolgu
4. PVC dış dolgu
300/300V H03VV-F ve 300/500V H05VV-F ( FVV-n )
Kod : H03VV-F, H05VV-F, NYMHY-rd (FVV-n, FVV) F: İnce çok telli
iletken
Standartlar : TS 9760, VDE 0250, IEC 227, BS 6500.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 300/300 V, 300/500V.
Kullanıldığı yerler : Az mekanik zorlamaların bulunduğu kapalı ve kuru yerlerde, ev
aletlerinde, buharlı ve rutubetli yerlerde kullanılır.
Yapısı : 1. Birçok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3. PVC dış kılıf
0.6/1kV YVV-U ve YVV-R ( NYY )
Kod : YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0276, IEC 60502, BS 6346.
22. Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler : Az mekanik zorlamaların bulunduğu kapalı ve kuru yerlerde, ev
aletlerinde, buharlı ve rutubetli yerlerde kullanılır.
Yapısı : 1. Birçok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3. PVC dış kılıf
Kod : YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0276, IEC 60502, BS 6346.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. Süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler :Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,
kablo kanallarında özel olarak üretildiğinde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.
Yapısı : 1. Birçok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3.Dolgu
4.PVC dış kılıf
Kod : YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0276, IEC 60502, BS 6346.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler : Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,
kablo kanallarında özel olarak üretildiğinde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.
Yapısı : 1. Birçok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3. Dolgu
23. Kod :YVV-U, YVV-R, CU-PVC-PVC (NYY). U: Som iletken, R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0276, IEC 60502, BS 6346.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler : Aydınlatma, şebeke ve enerji kablosu olarak, hariçte, toprak altında,
kablo kanallarında özel olarak üretildiğinde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.
Yapısı : 1. Bir veya çok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3. Dolgu
4.PVC dış kılıf
Kod : YVZ3V-R (NYFGbY). R: Örgülü rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0271, IEC 60502.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler : Mekanik zorlamaların yüksek olduğu yerlerde, şalt ve endüstri tesisleri
ile güç merkezlerinde, ayrıca özel olarak takdirde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2.PVC izole
3. Dolgu
4.Galvanizli yassı çelik tel zırh
5. Helisel galvanizli çelik bant
6. PVC dış kılıf
24. 06/1kV YVZ2-U ve YVZ2V-R ( NYRY )
Kod : YVZ2V-U, CU-PVC-SWA-PWC (NYRY)U: Som iletken R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0271, IEC 60502.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 70°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
160°C (Maksimum :5s. süreli), Anma gerilimi: 0.6/1kV.
Kullanıldığı yerler : Mekanik zorlamaların yüksek olduğu yerlerde, şalt ve endüstri tesisleri
ile güç merkezlerinde, ayrıca özel olarak takdirde tatlı ve tuzlu suda kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2. PVC izole
3.Dolgu
4.Galvanizli yassı çelik tel zırh
5. Helisel galvanizli çelik bant
6. PVC dış kılıf
3.5/6kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )
Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SCPVC (YE3SV): Som iletken, R:
Örgülü rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0271, IEC 6622.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 3.5/6kV.
Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablolar ani yük değişikliğinin
olduğu şebekeler ile kısa devre akımlarının büyük olduğu yerleşme ve endüstri bölgelerinde
kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2.İç yarı iletken tabaka
3.XLPE izole
4.Dış yarı iletken tabaka
5. Yarı iletken bant
6. Bakır ekran
7. Koruma bandı
8. PVC dış kılıf
25. 8.7/15kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )
Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SCPVC (YE3SV): R: Örgülü rijit
iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0273, IEC 6622.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 8.7/1kV.
Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablolar ani yük değişikliğinin
olduğu şebekeler ile kısa devre akımlarının büyük olduğu yerleşme ve endüstri bölgelerinde
kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2.İç yarı iletken tabaka
3.XLPE izole
4.Dış yarı iletken tabaka
5. Yarı iletken bant
6. Bakır siper
7. Koruma bandı
8. PVC dış kılıf
12/20kV YXC7V-R 2XSY ( YE3SV )
Kod : YXC7V-R, 2XSY, CU-XLPE-SC-PVC (YE3SV): R: Örgülü rijit
iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0273, IEC 60502, BS 6622.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 12/20kV.
Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablolar ani yük değişikliğinin
olduğu şebekeler ile kısa devre akımlarının büyük olduğu yerleşme ve endüstri bölgelerinde
kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2. İç yarı iletken tabaka
3. XLPE izole
4. Dış yarı iletken tabaka
5. Yarı iletken bant
6. Bakır ekran
26. 3.5/6kV YXC6VZ3V-R ( YE3SHŞV )
Kod : YXC8V-R, 2XEFGbY, CU-XLPE-SC-PVC (YE3SHŞV): R: Örgülü
rijit iletken
Standartlar : TS 11178, VDE 0273, IEC 60502, BS 6622.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 3.5/6kV.
Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablolar ani yük değişikliğinin
olduğu şebekeler ile kısa devre akımlarının büyük olduğu yerleşme ve endüstri bölgelerinde
kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
2. İç yarı iletken tabaka
3. XLPE izole
4. Dış yarı iletken tabaka
5. Yarı iletken bant
6. Bakır bant ekran
7. PVC dolgu
8. Ara kılıf
9. Galvanizli yassı çelik tel zırh
10. Helisel galvanizli çelik bant
11. PVC dış kılıf
89/154kV YE3S(AL)E
Kod : YE3S(AL)E, 2XS2(FL)2Y.
Standartlar : IEC 840.
Teknik veriler : Maksimum çalışma sıcaklığı: 90°C, Maksimum kısa devre sıcaklığı:
250°C (Maksimum: 5s. süreli), Anma gerilimi: 89/154 kV.
Kullanıldığı yerler : Dielektrik kayıpları düşük olan bu kablo güvenlik ve çevre koruması
nedeni ile 154kV havai hatlarla şehir merkezlerine girilemeyen hallerde, yeraltına döşenerek
gerilim düşünmelerini ve kayıplarını asgariye indirip şebekeyi kompanze etmekte, enerji
üretim merkezlerinden ulusal ve uluslararası bağlaşımlı şebekelerin beslenmesi amacıyla
kablo kanallarında, toprak altında ve hariçte kullanılır. Özel üretildiklerinde tatlı-tuzlu suda
kullanılır.
Yapısı : 1. Çok telli bakır iletken.
27. 2. İç yarı iletken tabaka
3. XLPE izole
4. Dış yarı iletken tabaka
5. Su sızdırmaz yarı iletken bant
6. Bakır ekran
7. Ara kılıf
8. Alüminyum bant
9. Polietilen dış kılıf
