Bai giang ctoto

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o

Tr−êng ®¹i häc giao th«ng vËn t¶i
Bé M¤N C¥ kHÝ « t«
----*****----

Bμi gi¶ng
CÊu t¹o « t«

M«n häc : cÊu
Sè tiÕt
: 60

t¹o « t«

Tr−¬ng M¹nh Hïng
: C¬ khÝ ¤t«

Gi¶ng viªn :
Bé m«n

Hµ Néi -2006

1

®¹i c−¬ng vÒ « t«
Suèt thÕ kû XIX, ngμnh vËn t¶i ®· tiÕn hμnh çc cuéc çch m¹ng. §Çu tiªn lμ ngμnh
®−êng s¾t, ®ã lμ çc ®Çu m¸y cã kh¶ n¨ng vËn chuyÓn nh÷ng khèi hμng khæng lå. Cuèi thÕ
kû XIX, sù vËn chuyÓn b»ng ®−êng bé còng b¾t ®Çu tiÕn bé víi sù ph¸t triÓn cña xe h¬i.
VËn chuyÓn hμng kh«ng, b»ng h×nh thøc khÝ cÇu còng ®· b¾t ®Çu. Nh−ng b−íc ®ét ph¸ ®ã
lμ chiÕc phi c¬ vËn hμnh ®éng lùc ®Çu tiªn do hai anh em nhμ Wright ë Hoa Kú s¸ng chÕ.
Sù vËn chuyÓn ®−êng thuû cã khuynh h−íng chËm h¬n, bëi sù ma s¸t víi n−íc. Tèc ®é cña
tμu thuyÒn kh«ng c¶i thiÖn ®−îc nhiÒu so víi tr−íc ®©y, nh÷ng lo¹i tμu hiÖn ®¹i chØ ®¸p øng
vËn t¶i trªn çc ®o¹n ®−êng ng¾n ( tμu çnh ngÇm, tμu ®Öm kh«ng khÝ ).
Çc lo¹i ph−¬ng tiÖn vËn t¶i.
Cã thÓ ph©n lo¹i ph−¬ng tiÖn vËn t¶i theo nh÷ng lo¹i chÝnh sau:
+ Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i ®−êng bé.
+ Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i ®−êng s¾t.
+ Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i ®−êng thuû.
+ Ph−¬ng tiÖn vËn t¶i hμng kh«ng.
¤ t« lμ ph−¬ng tiÖn c¬ giíi ®−êng bé dïng ®Ó chë ng−êi, hμng ho¸ hoÆc phôc vô thùc hiÖn
mét nhiÖm vô ®Æc biÖt.
LÞch sö ph¸t triÓn ph−¬ng tiÖn vËn t¶i « t«.
N¨m 1650 chiÕc xe cã bèn b¸nh vËn chuyÓn b»ng çc lß xo tÝch n¨ng ®−îc thiÕt kÕ bëi
nghÖ sü, nhμ ph¸t minh ng−êi ý Leonardo da Vinci. Sau ®ã lμ sù ph¸t triÓn cña nguån ®éng
lùc cho «t« : ®éng c¬ giã, ®éng cã kh«ng khÝ nÐn. N¨m 1769 ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña ®éng
c¬ m¸y h¬i n−íc ( khãi ®en, ån , khã vËn hμnh.. ) vμ vμo thêi kú nμy chiÕc « t« t¶i ®Çu tiªn
ra ®êi.
N¨m 1860 ®éng c¬ bèn kú ch¹y ga ra ®êi ®¸nh dÊu cho sù ra ®êi cña « t« con
( lo¹i
xe nμy dïng cho giíi th−îng l−u ng−êi Ph¸p).
N¨m 1864 ®éng c¬ bèn kú ch¹y x¨ng ra ®êi vμ sau 10 n¨m lo¹i xe víi ®éng c¬ nμy ®¹t
®−îc c«ng suÊt 20 kw vμ cã thÓ ®¹t vËn tèc 40 km/h.
N¨m 1885, Karl Benz chÕ t¹o mét chiÕc xe cã mét m¸y x¨ng nhá ®ã lμ chiÕc « t« ®Çu
tiªn.
N¨m 1891 « t« ®iÖn ra ®êi ë Mü do h·ng Morris et Salon ë Philadel s¶n xuÊt.
Sau khi lèp khÝ nÐn ra ®êi, 1892 Rudolf Diesel ®· cho ra ®êi ®éng c¬ Diesel vμ ®· cho
chÕ t¹o hμng lo¹t. Vμo thêi gian nμy, ®· h×nh thμnh tæng thÓ «t« con, «t« t¶i, «t« chë ng−êi
víi lèp khÝ nÐn.
Cuéc çch m¹ng xe h¬i chØ b¾t ®Çu vμo 1896 do Henry Ford hoμn thiÖn vμ b¾t ®Çu l¾p
r¸p hμng lo¹t lín. Vμo nh−ng n¨m tiÕp theo lμ sù ra ®êi çc lo¹i xe h¬i cña çc h·ng
Renault vμ Mercedes (1901). Peugeot (1911).
Ngμy nay chiÕc « t« kh«ng ngõng ph¸t triÓn vμ hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp xe h¬i ®· trë
thμnh ngμnh c«ng nghiÖp ®a ngμnh.
Xe h¬i cã hép sè tù ®éng ra ®êi vμo n¨m 1934
N¨m 1967 xe h¬i cã hÖ thèng phun x¨ng c¬ khÝ.
¤ t« ph¸t triÓn ®i cïng víi tÝnh n¨ng an toμn: 1971 ABS: Anti-lock Brake System (hÖ
thèng trèng bã cøng b¸nh xe khi phanh),1979 (§k kü thuËt sè ), EBD: Electronic Brake
Distrition (ph©n phèi lùc phanh ®iÖn tö), TRC: Traction Control (®iÒu khiÓn lùc kÐo), ®iÒu
khiÓn th©n xe:Active Body Control (ABC)....
Tèc ®é cña xe còng ®−îc c¶i thiÖn kh«ng ngõng: N¨m 1993 vËn tèc cña xe ®¹t 320 km/h
vμ ®Õn n¨m 1998, VMax= 378 km/h. Cho ®Õn nay « t« cã thÓ ®¹t tèc ®é lín h¬n 400km/h.

2

I. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i
1.1. Kh¸i niÖm
¤ t« lμ ph−¬ng tiÖn c¬ giíi ®−êng bé dïng ®Ó chë ng−êi, hμng ho¸ hoÆc phôc vô thùc
hiÖn mét nhiÖm vô ®Æc biÖt.
1.2. Ph©n lo¹i
a. Ph©n lo¹i theo môc ®Ých sö dông.

b. Ph©n lo¹i theo lo¹i nhiªn liÖu dïng

3

II. CÊu t¹o chung « t«
¤ t« cÊu t¹o gåm çc phÇn sau:
+ §éng c¬.
+ PhÇn gÇm
+ PhÇn th©n vá
+ PhÇn hÖ thèng ®iÖn (kh«ng häc trong häc phÇn nμy cã m«n häc riªng)
2.1. §éng c¬
§éng c¬ lμ nguån ®éng lùc ph¸t ra n¨ng l−îng ®Ó « t« ho¹t ®éng. §éng c¬ th−êng dïng
trªn « t« lμ ®éng c¬ ®èt trong kiÓu piston.
Nhiªn liÖu dïng cho ®éng c¬: X¨ng, Diesel, khÝ ga...
Çc bé phËn chÝnh cña ®éng c¬:
- Th©n vá ®éng c¬.
- C¬ cÊu trôc khuûu - thanh truyÒn
- C¬ cÊu phèi khÝ
- HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu
- HÖ thèng lμm m¸t
- HÖ thèng b«i tr¬n
- HÖ thèng ®iÖn.
2.2. GÇm « t«
- HÖ thèng truyÒn lùc
- Çc bé phËn chuyÓn ®éng
- Çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn
2.3. Th©n vá
Dïng ®Ó chøa ng−êi l¸i hμnh kh¸ch, hμng ho¸
- ¤ t« t¶i: Cabin + thïng chøa hμng
- ¤ t« chë ng−êi: Khoang ng−êi l¸i + khoang hμnh kh¸ch
2.4. HÖ thèng ®iÖn.
- HÖ thèng ®iÖn ®éng c¬: HÖ thèng khëi ®éng, hÖ thèng n¹p, hÖ thèng ®¸nh löa ®éng
c¬ x¨ng.
- HÖ thèng ®iÖn th©n xe: HÖ thèng chiÕu s¸ng, hÖ thèng g¹t n−íc m−a, hÖ thèng ®iÒu
khiÓn kh¸c...
III. Bè trÝ chung cña « t«
3.1. Bè trÝ ®éng c¬.
+ VÞ trÝ ®Æt ®éng c¬: §Æt tr−íc, ®Æt gi÷a ®Æt sau « t«
+ Bè trÝ: Ngang, däc « t«
a. ¤ t« con:

5

1.
2.
3.
4.

§éng c¬ ®Æt tr−íc cÇu tr−íc chñ ®éng- ®éng c¬ ®Æt ngang
§éng c¬ ®Æt tr−íc- cÇu sau chñ ®éng, ®éng c¬ ®Æt däc
§éng c¬ ®Æt sau cÇu sau chñ ®éng
§éng c¬ ®Æt tr−íc hai cÇu chñ ®éng.

b. ¤ t« kh¸ch

a)

b)

c)

c. ¤ t« t¶i

e)

f)

6

Ch−¬ng I: §éng c¬ « t«
HiÖn nay ®éng c¬ th−êng ®−îc sö trªn çc « t« lμ ®éng c¬ ®èt trong kiÓu piston, nhiªn
liÖu dïng cho lo¹i ®éng c¬ nμy lμ x¨ng, Diesel, khÝ ga, khÝ H2... Ngoμi ®éng c¬ ®èt trong,
trªn mét sè « t« cßn sö dông ®éng c¬ lai (Hybrid), ®éng c¬ ®iÖn.
Trong bμi gi¶ng nμy chØ giíi thiÖu vÒ ®éng c¬ ®èt trong kiÓu piston.
1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ®éng c¬ ®èt trong
§éng c¬ ®èt trong nãi chung, ®éng c¬ x¨ng vμ ®éng c¬ Diesel nãi riªng kiÓu piston
thuéc lo¹i ®éng c¬ nhiÖt, ho¹t ®éng nhê qu¸ tr×nh biÕn ®æi ho¸ n¨ng thμnh nhiÖt n¨ng do
nhiªn liÖu trong buång kÝn bÞ ®èt ch¸y råi chuyÓn sang d¹ng c¬ n¨ng. Toμn bé qu¸ tr×nh nμy
®−îc thùc hiÖn trong buång kÝn cña xy lanh ®éng c¬
Trªn « t« ®éng c¬ lμ bé phËn quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn çc th«ng sè c¬ b¶n cña « t«
nh−: c«ng suÊt, tèc ®é, träng l−îng hμng ho¸ hay hμnh kh¸ch chuyªn chë cña « t« vμ çc
tÝnh n¨ng kh¸c. Cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn m«i tr−êng: g©y ån, g©y « nhiÓm mèi tr−êng... do
khÝ th¶i g©y ra. V× vËy, ®éng c¬ chiÕm sè % lín vÒ gi¸ thμnh cña c¶ « t« (20÷30%).
a. Ph©n lo¹i ®éng c¬:
+ Ph©n lo¹i theo nhiªn liÖu :
- §éng c¬ x¨ng

Động cơ INNOVA

7

-

§éng c¬ Diesel KAMAZ V8

- §éng c¬ dïng nhiªn liÖu khÝ (ga, H2..)
- §éng c¬ Hybrid:

+ Ph©n lo¹i theo chu ch×nh ho¹t ®éng:
- §éng c¬ hai kú: HiÖn nay kh«ng cßn sö dông trªn « t«
- §éng c¬ bèn kú: §ang ®−îc sö dông phæ biÕn trªn çc «t«.
+ Ph©n lo¹i theo çch bè trÝ xy lanh:
§éng c¬ « t« th−êng cã nhiÒu h¬n mét xy lanh, cã thÓ lμ: 3, 4, 6, 8,10, 12,...Do vËy, cÇn
x¾p xÕp vÞ trÝ cña çc xy lanh hîp lý ®Ó ®¶m b¶o ®éng c¬ lμm viÖc hiÖu qu¶. HiÖn nay xy
lanh ®−îc bè trÝ theo hai çch :
- §éng c¬ cã xy lanh bè trÝ th¼ng hμng: Víi ®éng cã cã sè xy lanh ≤ 6

8

§éng c¬ xy lanh bè trÝ ch÷ V :Víi ®éng cã cã sè xy lanh ≥ 6 (®éng c¬ ch÷ V th−êng
cã ký hiÖu ë bªn ngoμi th©n vá « t«. VÝ dô:V6 24V).
b. CÊu t¹o chung ®éng c¬
C¸c bé phËn chÝnh cña ®éng c¬:
- Th©n vá ®éng c¬.
- C¬ cÊu trôc khuûu - thanh truyÒn
- C¬ cÊu phèi khÝ
- HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu
- HÖ thèng lμm m¸t
- HÖ thèng b«i tr¬n
- HÖ thèng ®iÖn.(kh«ng giíi thiÖu ë bμi gi¶ng nμy)
- HÖ thèng ®iÒu khiÓn ®éng c¬.
c. Mét sè kh¸i niÖm vµ chØ tiªu kü thuËt cña ®éng c¬ ®èt trong kiÓu piston:
-

- §iÓm chÕt : Lμ vÞ trÝ mμ t¹i ®ã piston ®æi chiÒu chuyÓn ®éng( kh«ng chuyÓn ®éng tiÕp
®−îc n÷a). Cã ®iÓm chÕt d−íi ( §CD) vμ ®iÓm chÕt trªn ( §CT), khi piston ë vÞ trÝ nμy th× thÓ
tÝch cña buång c«ng t¸c ®¹t gi¸ trÞ Vmax vμ Vmin.
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÓm chÕt gäi lμ hμnh tr×nh piston ( S).
- Kú : lμ mét phÇn cña chu tr×nh c«ng t¸c x¶y ra trong thêi gian piston dÞch chuyÓn mét
hμnh tr×nh.
- Chu tr×nh c«ng t¸c:
- ThÓ tÝch c«ng t¸c xy lanh: Lμ thÓ tÝch cña buång xy lanh vμ piston gi÷a hai ®iÓm chÕt
πD 2
Vh =
S ( D: ®−êng kÝnh xy lanh, S lμ hμnh tr×nh piston)
4
V
- Tû sè nÐn : lμ tû sè gi÷a Vmax vμ Vmin: ε = max
Vmin
- C«ng suÊt, M«men xo¾n cùc ®¹i, sè vßng quay cùc ®¹i: (Kw; N.m; v/p)
- L−îng tiªu hao nhiªn liÖu: (g/Kwh, lit/100km)

9

Th«ng sè ®éng c¬:
Động cơ
Số xy lanh và cách bố trí
Cơ cấu phối khí
Dung tích xi lanh [cm3 ]
Đường kính x hành trình [mm]
Tỷ số nén
Hệ thống nhiên liệu
Hệ thống đánh lửa
Công suất phát tối đa SAE-NET
[HP / rpm]
Mô men xoắn tối đa SAE-NET
[Kg·m / rpm]
Mở
Nạp
Thời
Đóng
điểm
Mở
phối khí Xả
Đóng
Độ nhớt/cấp độ của dầu bôi trơn

1TR-FE
(INNOVA)
4-xi lanh thẳng hàng
16-xu páp, cam kép DOHC có
VVT-i, dẫn động xích

7KE
(Zace)
4-xi lanh thẳng hàng
8-valve, OHV, dẫn động
xích

1,998
86.0 x 86.0
9.8
L-EFI (Lucft)
DIS

1,781
80.5 X 87.5
9.1
D-EFI (Druck)
Dùng bộ chia điện

134 / 5,600

82.0 / 4,800

18.2 / 4,000

14.0 / 2,800

52°~0o BTDC
12° ~ 64° ABDC

15o BTDC
o
51 ABDC

44° BBDC

49 BBTC

8° ATDC
5W-30 / API SL, SJ, EC or
ILSAC

17 ATDC
5W-30 / API SL, SJ, EC or
ILSAC

o

o

Mét sè tõ viÕt t¾t th−êng dïng:
BDC : Bottom Dead Center
TDC : Top Dead Center
DOHC: Dual Overhead Camshaft
EFI : Electronic Fuel Injection
ESA : Electronic Spark System: §¸nh löa ®iÖn tö
ECT : Electronic Controlled Transmisson
TRC : Traction Control (®iÒu khiÓn lùc kÐo)
EBD : Electronic Brake Distrition(ph©n phèi lùc phanh ®iÖn tö),
ABC : Active Body Control (®iÒu khiÓn th©n xe)
MT : Manual Transmisson
AT : Automatic Transmisson
SRS : Supplemental Sestraint System: HÖ thèng an toμn bÞ ®éng tói khÝ
VVT-I: Variable Valve Timinh- Intelligent
A/C...Điều hòa không khí
TCV...Van điều khiển thời điểm phun
EDU...Bộ dẫn động bằng điện tử
VRV...Van điều chỉnh chân không
E/G...Động cơ
VSV...Van chuyển mạch chân không
EGR...Hệ thống tuần hoàn khí xả
ISC...Điều khiển tốc độ không tải
SCV...Van điều khiển hút
SPV...Van điều khiển lượng phun

10

CAMRY 2004

CAMRY 2004

§éng c¬ cã Piston quay

12

1.2. C¬ cÊu trôc khuûu – thanh truyÒn
1.2.1. Th©n vμ n¾p ®éng c¬.
a. Th©n ®éng c¬
+ NhiÖm vô:
- Th©n ®éng c¬ lμ gi¸ ®ì ®Ó b¾t çc chi tiÕt, bé phËn cña ®éng c¬.
- ChÞu bé phËn lùc cña ®éng c¬.
- Bè trÝ t−¬ng quan çc bé phËn, chi tiÕt cña ®éng c¬: Trôc khuûu, trôc cam, xi lanh...
- Chøa çc ®−êng èng n−íc, ¸o n−íc lμm m¸t cho ®éng c¬
+ CÊu t¹o:
- Th©n ®éng c¬ ®−îc ®óc thμnh mét khèi liÒn, trong cã çc lç xi lanh(lç l¾p èng lãt xi lanh),
cã çc ®−êng n−íc lμm m¸t ®i qua, ®−êng èng dÉn dÇu b«i tr¬n, vμ çc vÞ trÝ ®Ó l¾p ®Æt
çc bé phËn kh¸c. VËt liÖu chÕ t¹o th©n ®éng c¬ th−êng lμ gang hîp kim hoÆc hîp kim
nh«m.
- §éng c¬ dïng trªn « t« th−êng cã sè xi lanh nhiÒu h¬n hai, çc xi lanh ®−îc xÕp thμnh
d·y th¼ng hμnh hoÆc ®−îc xÕp theo h×nh ch÷ V, W.

Th©n ®éng c¬ ch÷ W 12 xi
l h

Th©n ®éng c¬ ch÷ V

13

ThÐp ®óc

§éng c¬ lμm m¸t b»ng giã

14

PhÇn ®Ëy kÝn phÝa d−íi th©n m¸y ®−îc gäi lμ çc te. Çc te dïng ®Ó chøa dÇu b«i tr¬n ®éng
c¬

§éng c¬ MITSUBISI
b. N¾p m¸y (n¾p xi lanh)
+ NhiÖm vô:
- Cïng víi xilanh t¹o thμnh buång ®èt ®éng c¬
- Lμm gi¸ ®ì ®Ó b¾t çc bé phËn kh¸c.
- ChÞu lùc
- Bè trÝ t−¬ng quan: trôc cam, xópp¸p, buång ch¸y...
- Chøa çc ®−êng n−íc lμm m¸t, dÇu b«i tr¬n ®éng c¬.
+ CÊu t¹o:
N¾p m¸y ®−îc ®óc liÒn khèi víi ®éng c¬ xilanh th¼ng hμng hoÆc ®óc riªng mçi n¾p cho
mét xilanh.

15

Gi÷a n¾p m¸y vμ th©n m¸y cã l¾p ®Öm lμm kÝn (gio¨ng quyl¸t)

16

1.2.2. Nhãm Piston
Nhãm Piston gåm: Piston, vßng g¨ng(xÐc m¨ng), vμ chèt Piston
a. Piston:
+ NhiÖm vô:
- NÐn hçn hîp (kh«ng khÝ - nhiªn liÖu) trong kú nÐn
- TiÕp nhËn ¸p suÊt khÝ ch¸y chuyÓn ®éng sinh c«ng c¬ häc truyÒn qua chèt Piston, thanh
tíi trôc khuûu ®éng c¬
+ CÊu t¹o:

17

§Ó gi¶m tiÕng gâ khi Piston lμm viÖc chèt Piston ®−îc chÕ t¹o lÖch t©m.

19

b. XÐc m¨ng
+ NhiÖm vô: cã hai lo¹i xÐc m¨ng xÐc m¨ng khÝ(h¬i), xÐc m¨ng dÇu
- XÐc m¨ng khÝ: lμm kÝn buång ch¸y, ng¨n kh«ng cho khÝ ch¸y lät xuèng c¸cte dÇu
- XÐc m¨ng dÇu: g¹t dÇu b«i tr¬n xilanh vμ piston ®ång thêi ng¨n kh«ng cho dÇu b«i tr¬n
lät lªn buång ch¸y.
+ CÊu t¹o:

[Xéc mãng ứng suất thấp]
Xéc măng hơi số 1
được xử lý PVD*
Xéc măng hơi số 2
được mạ Chrome
Xéc măng dầu

*PVD: Physical Vapor Deposition

20

1.2.3. Thanh truyÒn – Trôc khuûu
a. Thanh truyÒn
+ NhiÖm vô:
TruyÒn lùc tõ Piston ®Õn trôc khuûu trong kú sinh c«ng vμ theo chiÒu ng−îc l¹i trong c¸c
kú kh¸c.
+ CÊu t¹o:

b. Trôc khuûu
+ NhiÖm vô:
TiÕp nhËn lùc tõ Piston do thanh truyÒn chuyÓ tíi vμ biÕn lùc thμnh m« men xo¾n.
+ CÊu t¹o: Trôc khuûu th−êng chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p dËp hoÆc ®óc

Cæ biªn

Khèi l−îng c©n b»ng

Cæ trôc

21

Lç dÇu

Cæ trôc
Khèi l−îng c©n b»ng

22

+ Trôc c©n b»ng

1.3. C¬ cÊu phèi khÝ
a. C«ng dông, ph©n lo¹i.
C¬ cÊu phèi khÝ hay cßn goi lμ hÖ thèng ph©n phèi khÝ cã c«ng dông ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh
trao ®æi khÝ trong xy lanh. Thùc hiÖn çc c«ng viÖc ®ãng më çc cöa n¹p vμ cöa x¶ víi môc
®Ých n¹p ®Çy kh«ng khÝ, hçn hîp ch¸y (hçn hîp ch¸y
gåm x¨ng - kh«ng khÝ ®èi víi ®éng c¬ x¨ng) vμ th¶i
s¹ch khÝ ch¸y ra khái xy lanh.
Cã thÓ ph©n lo¹i hÖ thèng ph©n phèi khÝ thμnh çc
lo¹i sau:
+ Lo¹i dïng trôc cam - xup¸p : lo¹i nμy cã kÕt cÊu
®¬n gi¶n ®−îc dïng phæ biÕn trªn çc lo¹i ®«ng c¬
hiÖn nay.
+ Lo¹i dïng van tr−ît: lo¹i nμy cã kÕt cÊu phøc t¹p
khã chÕ t¹o, ®a sè dïng trong çc xe ®Æc chñng nh−
xe ®ua.
+ Lo¹i dïng piston ®ãng më cöa n¹p vμ cöa th¶i ( cña
®éng c¬ hai kú) cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, kh«ng ph¶i ®iÒu
chØnh nh−ng chÊt l−îng trao ®æi khÝ kh«ng cao.
b) CÊu t¹o vμ nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng
1: Trôc cam; 2: Con ®éi; 3: Lß xo
phèi khÝ dïng xup¸p:
xup¸p; 4: Xup¸p; 5: N¾p m¸y; 6: Th©n
- C¬ cÊu ph©n phèi khÝ dïng xup¸p ®Æt
m¸y

23

+ Nguyªn lý lμm viÖc: Trôc cam chuyÓn ®éng quay nhê dÉn ®éng tõ trôc khuûu cña ®éng
c¬. VÊu cam trªn trôc cam quay ®Èy con ®éi ®i lªn. Con ®éi ®i lªn nÐn lß xo l¹i vμ tú vμo
®u«i xup¸p ®Èy xup¸p ®i lªn lμm më cöa n¹p ( x¶). VÊu cam sau khi qua ®iÓm cao nhÊt (
cöa më lín nhÊt) chuyÓn ®éng ®i xuèng, lß xo bÞ gi·n ra kÐo xup¸p chuyÓn ®éng xuèng
®ãng kÝn cöa n¹p ( x¶).
ë lo¹i nμy, toμn bé c¬ cÊu phèi khÝ bè trÝ ë th©n
®éng c¬ nªn chiÒu cao th©n m¸y gi¶m, dÔ bè trÝ trªn
c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn vËn t¶i tuy nhiªn khã bè trÝ buång
ch¸y gän nªn lo¹i nμy chØ ®−îc dïng trong mét sè ®éng
c¬ x¨ng.
- C¬ cÊu ph©n phèi khÝ dïng xup¸p treo:
Cã hai lo¹i lμ dÉn ®éng trùc tiÕp vμ gi¸n tiÕp
Lo¹i dÉn ®éng gi¸n tiÕp:
+ Nguyªn lý lμm viÖc: ChuyÓn ®éng quay cña trôc
khuûu dÉn ®éng trôc cam 1 quay. VÊu cam quay tú lªn
con ®éi 2, ®Èy con ®éi chuyÓn ®éng ®i lªn, th«ng qua
®òa ®Èy7 lμm cho ®ßn g¸nh 8, giμn cß 9 tú vμo ®u«i
1: Trôc cam; 2: Con ®éi; 3: Lß
xup¸p 4 ®Èy xup¸p chuyÓn ®éng xuèng phÝa d−íi më
xo xup¸p; 4: Xup¸p; 5: N¾p
van n¹p( x¶), lß xo 3 bÞ Ðp l¹i. Khi vÊu cam ®i qua ®iÓm
cao nhÊt chuyÓn ®éng quay xuèng th«ng qua c¸c chi m¸y; 6: Th©n m¸y;7: §òa ®Èy;
tiÕt, lß xo bÞ gi·n ra kÐo xup¸p trë l¹i vÞ trÝ ®ãng nh− ban 8: §ßn g¸nh; 9: Cß mæ
®Çu.
Lo¹i dÉn ®éng trùc tiÕp:
+ Nguyªn lý lμm viÖc: ë lo¹i nμy, vÊu cam sÏ trùc tiÕp tú lªn ®u«i xup¸p hoÆc th«ng qua
®ßn g¸nh. Lo¹i nμy cã −u ®iÓm Ýt chi tiÕt xong viÖc dÉn ®éng tõ trôc khuûu lªn trôc cam rÊt
xa( th«ng th−êng dïng dÉn ®éng xÝch).
Lo¹i xup¸p treo cho phÐp cã ®−îc buång ch¸y gän nªn cã thÓ cho tû sè nÐn cao vμ t¨ng
hiÖu qu¶ cña buång ch¸y. Lo¹i nμy ®−îc sö dông réng r·i cho c¶ ®éng c¬ x¨ng vμ ®éng c¬
®iesel.

Xích cam

Trục cam
Đĩa xích cam

Xúp páp

Trục khuỷu
24

DÉn ®éng trùc tiÕp

DÉn ®éng gi¸n tiÕp

26

+ §iÒu chØnh khe hë nhiÖt

30

+ Cơ cấu bánh răng phụ (bánh răng cắt kéo)

Trong bánh răng dẫn động của trục cam có một bánh răng phụ dùng để giảm tiếng ồn
liên quan đến sự thay đổi mômen.
Bánh răng phụ này luôn luôn được lò xo đẩy theo hướng quay, giảm khe hở của bánh răng
bằng cách giữ ăn khớp với bánh răng dẫn động, để giảm tiếng ồn.
Con ®éi thuû lùc: Tù ®éng ®iÒu chØnh khe hë nhiÖt

31

Piston đẩy
Buồng áp suất
thấp

Ðường dầu
Van bi 1 chiều
Lò xo van bi

Piston
đẩy

Buồng
áp
suất

Buồng áp suất cao
Lò xo piston đẩy

32

Tiªu chuÈn khÝ x¶

cacbon oxít (CO), nitơ oxít (NOx),
hydrocacbon nói chung (HC) và
thành
phần
bụi
bay
theo
(Particulate Matter-PM). Điển hình
nhất trong số các khí trên là
cacbon oxít (CO), sinh ra do quá
trình cháy không hoàn toàn các
hợp chất chứa cacbon. Loại khí
này có khả năng làm mất vai trò
vận chuyển oxy của hemoglobin
một cách nhanh chóng nhờ tạo liên
kết bền với nguyên tố sắt (Fe) thành phần quan trọng của
hemoglobin- và là tác nhân chính
gây ra hiện tượng ngất do hít phải
quá nhiều

33

1.4. HÖ thèng lµm m¸t
a. C«ng dông cña hÖ thèng lμm m¸t:
Khi ®éng c¬ lμm viÖc, çc chi tiÕt cña ®éng c¬ ®Æc biÖt çc chi tiÕt tiÕp xóc víi khÝ ch¸y
cã nhiÖt ®é rÊt cao do vËy cã thÓ dÉn ®Õn t¸c h¹i ®èi víi ®éng c¬. HÖ thèng lμm m¸t cã t¸c
dông t¶n nhiÖt khái çc chi tiÕt, gi÷ cho nhiÖt ®é cña çc chi tiÕt kh«ng v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho
phÐp, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lμm viÖc b×nh th−êng cña ®éng c¬.
Tuy nhiªn nÕu c−êng ®é lμm m¸t lín qu¸, nhiÖt ®é çc chi tiÕt thÊp qu¸ g©y ¶nh h−ëng
®Õn chÊt l−îng nhiªn liÖu vμ dÇu b«i tr¬n lμm t¨ng tæn thÊt cho ®éng c¬. NhiÖt ®é tèt nhÊt
cho ®éng c¬ lμ 85-1000C.
b. Ph©n lo¹i hÖ thèng lμm m¸t:
- HÖ thèng lμm m¸t b»ng n−íc: N−íc lμm m«i chÊt trung gian ®Ó t¶n nhiÖt cho çc chi tiÕt.
Dùa vμo tÝnh chÊt l−u ®éng cña n−íc mμ chia thμnh çc lo¹i:
+ Bèc h¬i: Dïng phæ biÕn cho ®éng c¬ m¸y n«ng nghiÖp.
+ §èi l−u tù nhiªn: Dïng cho çc ®éng c¬ tÜnh t¹i.
+ TuÇn hoμn c−ìng bøc: Lo¹i tuÇn hoμn mét vßng dïng phæ biÕn trªn «t«, m¸y kÐo vμ ®éng
c¬ tÜnh t¹i; Lo¹i tuÇn hoμn hai vßng dïng cho ®éng c¬ tμu thuû.
- HÖ thèng lμm m¸t b»ng kh«ng khÝ ( giã) cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, ®©y lμ ph−¬ng ph¸p c−ìng
bøc nhê qu¹t giã.
So s¸nh hai lo¹i :
Lo¹i lμm m¸t b»ng n−íc cã hiÖu qu¶ cao h¬n do lμm m¸t ®ång ®Òu h¬n ( nhiÖt dung
riªng vμ ®é nhít lín h¬n), tæn thÊt c«ng suÊt do lμm m¸t Ýt h¬n.
HÖ thèng lμm m¸t b»ng n−íc phøc t¹p h¬n( cã nhiÒu chi tiÕt h¬n, chèng rß rØ,...)
Qu¹t giã cã c«ng suÊt nhá nªn Ýt ån h¬n.
Lμm m¸t b»ng giã ®¬n gi¶n, dÔ sö dông, tiÖn lîi nhÊt lμ khi ®éng c¬ lμm viÖc ë çc ®iÒu
kiÖn kh¾c nghiÖt : xa m¹c, rõng s©u,..
c. Nguyªn lý lμm viÖc hÖ thèng lμm m¸t b»ng n−íc lo¹i c−ìng bøc tuÇn hoμn kÝn mét
vßng:
N−íc lμm m¸t cã
nhiÖt ®é thÊp ®−îc
b¬m 12 hót tõ b×nh
chøa phÝa d−íi cña
kÐt n−íc 7 qua ®−êng
èng 10 qua kÐt 13 ®Ó
lμm m¸t dÇu sau ®ã
vμo ®éng c¬. §Ó
ph©n phèi n−íc lμm
m¸t ®ång ®Òu cho
çc xylanh, n−íc sau
khi b¬m vμo th©n
m¸y 1 ch¶y qua èng
ph©n phèi 14 ®óc s½n
trong th©n m¸y. Sau
khi lμm m¸t xilanh,
n−íc lªn lμm m¸t n¾p
m¸y råi theo ®−êng
èng 3 ra khái ®éng c¬
nhiÖt ®é cao ®Õn van

34

h»ng nhiÖt 5. Van h»ng nhiÖt më, n−íc qua van vμo b×nh chøa phÝa trªn kÐt n−íc. TiÕp theo
n−íc tõ b×nh phÝa trªn ®i qua c¸c èng máng cã g¾n c¸nh t¶n nhiÖt. N−íc sÏ ®−îc lμm m¸t
nhê dßng kh«ng khÝ do qu¹t 8 ®−îc dÉn ®éng tõ trôc khuûu t¹o ra. T¹i phÝa d−íi cña kÐt lμm
m¸t, n−íc cã nhiÖt ®é thÊp h¬n l¹i ®−îc b¬m hót vμo ®éng c¬ thùc hiÖn 1 chu tr×nh lμm m¸t
tuÇn hoμn.

35

Van h»ng nhiÖt

B¬m n−íc:

Đối với quạt làm mát được dẫn động bằng đai chữ V thì tốc độ của nó tăng lên tỷ lệ với
sự tăng tốc độ của động cơ. Đối với quạt có khớp chất lỏng điều khiển bằng nhiệt độ, thì
tốc độ quạt được điều khiển bởi cảm biến nhiệt độ của luồng không khí đi qua két nước.
Khớp chất lỏng này bao gồm một bộ li hợp thuỷ lực chứa dầu silicôn.

36

Sự truyền chuyển động quay cho quạt thông qua đai chữ V được điều khiển bằng cách
điều chỉnh lượng dầu trong buồng làm việc. Khi nhiệt độ thấp, tốc độ quay của quạt được
giảm xuống để giúp động cơ nóng lên và giảm tiếng ồn. Khi nhiệt độ động cơ tăng lên, tốc
độ quạt tăng lên để cung cấp đủ lượng không khí cho két nước, tăng hiệu quả làm mát.
Hệ thống quạt làm mát thuỷ lực điều khiển bằng điện tử dùng động cơ thuỷ lực
để chạy quạt.
Máy tính sẽ điều
chỉnh lượng dầu đi
vào động cơ thuỷ lực,
và bằng cách đó mà
tốc độ quạt được
điều chỉnh vô cấp,
luôn luôn đảm bảo
lượng không khí phù
hợp nhất. So với quạt
điện thì quạt này có
động cơ nhỏ hơn,
nhẹ hơn, và có khả
năng cung cấp lượng
không
khí
lớn
hơn.Tuy nhiên, bơm
dầu và hệ thống điều khiển lại phức tạp hơn.

37

1.5. HÖ thèng b«i tr¬n ®éng c¬
Cã nhiÖm vô ®−a dÇu b«i tr¬n ®Õn çc bÒ mÆt lμm viÖc cña çc chi tiÕt ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu
kiÖn lμm viÖc b×nh th−êng cña ®éng c¬ còng nh− t¨ng tuæi bÒn cho çc chi tiÕt.
a. C«ng dông cña dÇu b«i tr¬n: Mét sè c«ng dông chÝnh cña dÇu b«i tr¬n.
- B«i tr¬n çc bÒ mÆt tiÕp xóc cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau nh»m lμm gi¶m ma s¸t
do ®ã gi¶m mμi mßn, t¨ng tuæi thä chi tiÕt. Gi¶m ma s¸t ®ång nghÜa víi viÖc gi¶m tæn thÊt
c¬ häc trong ®éng c¬, lμm t¨ng hiÖu suÊt , t¨ng tÝnh kinh tÕ cña ®éng c¬.
- Röa s¹ch bÒ mÆt ma s¸t çc chi tiÕt. Trªn bÒ mÆt ma s¸t, trong qu¸ tr×nh lμm viÖc cã thÓ
xuÊt hiÖn çc líp bong, trãc khái bÒ mÆt lμm viÖc. DÇu b«i tr¬n sÏ cuèn tr«i çc v¶y trãc
vμ ®−îc gi÷ l¹i ë bé phËn läc tr¸nh viÖc cμo x−íc çc chi tiÕt. T¸c dông nμy cã nghÜa næi
bËt khi ch¹y rμ ®éng c¬ ( míi hoÆc söa ch÷a).
- Lμm m¸t mét sè chi tiÕt. Do ma s¸t gi÷a çc cÆp chi tiÕt chuyÓn ®éng vμ mét sè chi tiÕt
nhËn nhiÖt tõ trong ®éng c¬. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng qu¸ nhiÖt cña çc chi tiÕt trong ®éng c¬,
dÇu tõ hÖ thèng b«i tr¬n( cã nhiÖt ®é thÊp h¬n nhiÖt ®é chi tiÕt) ®−îc dÉn ®Õn ®Ó t¶n nhiÖt
trªn çc bÒ mÆt cã nhiÖt ®é cao.
- Bao kÝn khe hë gi÷a çc cÆp chi tiÕt nh−: piston-xylanh-xecm¨ng tr¸nh lät khÝ.
- Chèng Oxy ho¸( t¹o gØ) trªn çc bÒ mÆt nhê çc chÊt phô gia cã trong dÇu.
b. Çc ph−¬ng ph¸p b«i tr¬n: Tuú thuéc vμo ®éng c¬, ®iÒu kiÖn lμm viÖc mμ trang bÞ hÖ
thèng b«i tr¬n cho ®éng c¬ phï hîp. Mét sè lo¹i th−êng gÆp:
- B«i tr¬n b»ng vung tÐ: Lμ ph−¬ng ph¸p b«i tr¬n nhê t¸c dông chuyÓn ®éng cña çc chi tiÕt
sÏ vung tÐ dÇu lªn bÒ mÆt çc chi tiÕt cÇn b«i tr¬n. Lo¹i nμy ®¬n gi¶n tuy nhiªn cã thÓ
kh«ng ®¸p øng ®−îc mäi yªu cÇu b«i tr¬n nªn chØ ®−îc sö dông ë ®éng c¬ cã c«ng suÊt
nhá.
- B«i tr¬n b»ng dÇu pha trong nhiªn liÖu: Lo¹i nμy ®−îc sö dông ë ®éng c¬ x¨ng hai kú
b»ng çch hoμ trén x¨ng vμ dÇu. Lo¹i nμy ®¬n gi¶n tuy nhiªn kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu
cÇu lμm viÖc cña ®éng c¬.
- B«i tr¬n c−ìng bøc: Lμ ph−¬ng ph¸p b«i tr¬n phæ biÕn hiÖn nay. DÇu trong hÖ thèng b«i
tr¬n ®−îc b¬m ®Èy ®Õn çc bÒ mÆt ma s¸t víi ¸p suÊt nhÊt ®Þnh nªn ®¶m b¶o mäi yªu
cÇu b«i tr¬n çc chi tiÕt cña ®éng c¬.
- B«i tr¬n b»ng høng dÇu: DÇu ®−îc b¬m c−ìng bøc lªn cao, khi ch¶y xuèng ®−îc høng vμo
çc bÒ mÆt ma s¸t.
- B«i tr¬n b»ng ph−¬ng ph¸p hçn hîp: kÕt hîp çc ph−¬ng ph¸p trªn.

38

c) CÊu t¹o vμ nguyªn lý lμm viÖc hÖ thèng b«i tr¬n c−ìng bøc:

Toμn bé dÇu b«i tr¬n ®−îc chøa trong çc te cña ®éng c¬. B¬m dÇu 3 ®−îc dÉn ®éng tõ
trôc khuûu hoÆc trôc cam. DÇu ®−îc hót tõ çc te qua phao hót dÇu 2(cã läc th«). DÇu sau
b¬m cã ¸p suÊt cao ®i theo hai nh¸nh. Mét nh¸nh ®Õn kÐt lμm m¸t 12, t¹i ®©y dÇu ®−îc lμm
m¸t råi trë l¹i çc te. Nh¸nh kia qua bÇu läc th« 5 ®Õn ®−êng dÇu chÝnh 8 qua ®−êng nh¸nh
9 ®i b«i tr¬n trôc khuûu, ®Çu to thanh truyÒn, chèt piston vμ lªn nh¸nh 10 ®Õn b«i tr¬n trôc
cam....Mét phÇn nhá dÇu dÉn ®Õn bÇu läc tinh 11 råi vÒ çc te 1. Van an toμn 4 cho phÐp
gi÷ ¸p suÊt dÇu kh«ng ®æi trong khi ®éng c¬ lμm viÖc. Khi bÇu läc 5 bi t¾c, van 6 sÏ më cho
dÇu lªn th¼ng ®−êng dÇu chÝnh. Van 13 sÏ ®ãng khi nhiÖt ®é dÇu t¨ng cao, cho dÇu ®i qua
kÐt lμm m¸t vμ vÒ çc te
L−îng dÇu trong çc te ®−îc kiÓm tra th«ng qua que th¨m dÇu 16.

39

- B¬m dÇu
Bơm dầu hút dầu từ cácte và cung cấp dầu đến
từng bộ phận của động
cơ.
Rôto bị động quay cùng
với rôto chủ động, nhưng
vì rôto bị động là lệch tâm
nên khoảng không gian
giữa hai rôto bị thay đổi.
Chính sự thay đổi không
gian này được sử dụng để
hút và bơm dầu. Có một
van an toàn được lắp
trong bơm dầu, nó sẽ xả
dầu khi áp suất đạt đến
giá trị đã định, để kiểm
soát áp suất dầu cực đại.
- Läc dÇu
Toàn bộ lượng dầu được bơm lên đều
đi qua bộ lọc dầu, ở đây, các mạt kim loại
và muội than được lọc ra.Dầu đi qua van
một chiều, vào phần chung quanh của
các phần tử lọc, ở đây dầu được lọc, sau
đó dầu vào phần trung tâm của phần tử
lọc và chảy ra ngoài. Van một chiều lắp ở
cửa của bầu lọc để ngăn không cho các
chất bẩn tích tụ ở phần ngoại vi của phần
tử lọc quay trở về động cơ, khi động cơ
dừng lại. Nếu phần tử lọc bị cáu két,
chênh lệch áp suất giữa phần bên ngoài
và phần bên trong sẽ tăng lên. Khi mức
chênh lệch đạt đến mức định trước, van
an toàn sẽ mở, và như thế dầu sẽ không
đi qua phần tử lọc mà đi tới các bộ phận
bôi trơn. Điều này cho phép tránh được
hiện tượng thiếu bôi trơn khi phần tử lọc
bị bẩn. Tuy nhiên, các phần tử lọc cần
được thay thế theo định kỳ để tránh bôi
trơn bằng dầu bẩn.

41

Khi áp suất dầu thấp [19,6 ± 4,9 kPa (0,2 ± 0.05 kG/cm2) hoặc thấp hơn]
Khi động cơ tắt máy hoặc khi áp suất thấp hơn một mức xác định, tiếp điểm bên trong
công tắc dầu đóng lại và đèn cảnh báo áp suất dầu sáng lên.
Khi áp suất dầu cao [19,6 ± 4,9 kPa (0,2 ± 0.05 kG/cm2) hoặc cao hơn]
Khi động cơ nổ máy và áp suất dầu vượt qua một mức xác định, dầu sẽ ép lên màng bên
trong công tắc dầu. Nhờ thế, công tắc được ngắt ra và đèn cảnh báo áp suất dầu tắt.

42

Tốt nhất là nhiệt độ
dầu động cơ không lên
cao quá 100oC. Nếu
nhiệt độ dầu lên trên
125 o C thì các đặc tính
bôi trơn của dầu sẽ bị
huỷ hoại ngay. Vì vậy,
một số động cơ có
trang bị bộ làm mát
dầu để duy trì đặc tính
bôi
trơn.
Thông
thường, toàn bộ dầu
đều chảy qua bộ làm
mát rồi sau đó đi đến
các bộ phận của động
cơ. Ở nhiệt độ thấp,
dầu có độ nhớt cao
hơn và có khuynh
hướng tạo ra áp suất
cao hơn. Khi chênh
lệch áp suất giữa đầu
vào và đầu ra của bộ
làm mát vượt quá một
trị số xác định, van an
toàn sẽ mở, và dầu từ
máy bơm sẽ bỏ qua bộ
làm mát và đi tới các
bộ phận khác của động
cơ, nhờ thế mà tránh
được sự cố.

KhÝ lät

43

1.6. HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu
1.6.1. C«ng dông
HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu nãi chung cã nhiÖm vô cung cÊp nhiªn liÖu ®· t¹o thμnh hçn
hîp cho ®éng c¬ phï hîp víi mäi chÕ ®é lμm viÖc cña ®éng c¬. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh
chÊt ®Æc thï kh¸c nhau nªn hÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu cho ®éng c¬ x¨ng vμ ®éng c¬
Diesel cã kh¸c nhau.
1.6.2. Ph©n lo¹i
a. HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu ®éng c¬ x¨ng:
- C«ng dông : Hệ thống cung cấp nhiên liệu động cơ xăng có nhiệm vụ hoà trộn xăng và
không khí theo một tỷ lệ nhất định theo các chế độ làm việc, đưa vào buồng đốt và đưa
khí cháy ra khỏi buồng đốt của động cơ
- Ph©n lo¹i:
+ HÖ thèng nhiªn liÖu ®éng c¬ x¨ng dïng chÕ hoμ khÝ:
+ HÖ thèng nhiªn liÖu ®éng c¬ phun x¨ng ( c¬ khÝ, ®iÖn tö).
♦HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu cho ®éng c¬ x¨ng dïng chÕ hoµ khÝ:
NhiÖm vô:
ChuÈn bÞ vμ cung cÊp hçn hîp x¨ng vμ kh«ng khÝ, ®¶m b¶o sè l−îng vμ thμnh phÇn
hçn hîp lu«n phï hîp víi mäi chÕ ®é lμm viÖc cña ®éng c¬. Dù tr÷, cung cÊp, läc s¹ch
nhiªn liÖu vμ kh«ng khÝ.
HÖ thèng ®−îc chia lμm hai lo¹i :
+ Lo¹i ch¶y c−ìng bøc: cã b¬m chuyÓn nhiªn liÖu.
+ Lo¹i tù ch¶y: Kh«ng cã b¬m chuyÓn nhiªn liÖu.
* Tỷ lệ không khí-nhiên liệu (hỗn hợp cháy)
Trong động cơ đốt trong kiểu piston thì tỷ lệ giữa xăng và không khí gọi là hỗn hợp cháy
là lượng không khí cần để đốt cháy hết lượng nhiên liệu. Khi lượng không khí quá nhiều
hoặc quá ít thì xăng cháy không tốt, dẫn đến cháy không hết.Tối thiểu phải có 14,7 phần
không khí để đốt cháy hoàn toàn một phần xăng. Tỷ lệ này được gọi là tỷ lệ không khínhiên liệu lí thuyết. Tuy nhiên, trên thực tế thì dù xăng đã được phun vào động cơ theo tỷ
lệ lí thuyết, không phải toàn bộ xăng đều được hoá hơi và trộn với không khí. Vì thế, trong
một số điều kiện cần phải sử dụng tỷ lệ hỗn hợp đậm hơn
*Các chế độ làm việc của động cơ:
- Khi khởi động:
Khi khởi động, thành của đường ống nạp, các xy lanh và nắp quy lát còn lạnh, nên nhiên
liệu được phun vào bị dính lên các thành. Trong trường hợp này hỗn hợp không khí-nhiên
liệu trong buồng đốt bị nhạt đi. Vì thế cần có hỗn hợp không khí-nhiên liệu đậm.
- Hâm nóng động cơ:
Nhiệt độ của nước làm mát càng thấp, xăng càng khó hoá hơi, làm cho xăng bắt lửa
kém. Vì thế cần hỗn hợp không khí-nhiên liệu đậm
- Khi tăng tốc:
Khi bàn đạp ga được ép xuống, sẽ xuất hiện sự trì hoãn trong cung cấp nhiên liệu do
thay đổi tải trọng, dẫn đến hỗn hợp nhiên liệu nghèo đi. Vì vậy, cần bổ sung một lượng
nhiên liệu phun vào hỗn hợp.
- Khi chạy với tốc độ không đổi:
Sau khi động cơ đã được hâm nóng, hỗn hợp nhiên liệu cung cấp cho động cơ gần như
tỷ lệ không khí-nhiên liệu lí thuyết
- Khi chịu tải nặng:

44

Khi cần sản ra công suất lớn, động cơ được cung cấp hỗn hợp nhiên liệu hơi giàu để
giảm nhiệt độ đốt cháy và đảm bảo toàn bộ lượng không khí cung cấp sẽ được sử dụng để
đốt cháy.
- Khi giảm tốc độ:
Khi không cần công suất lớn, nhiên liệu được cắt giảm một phần để làm sạch khí xả.
CÊu t¹o vμ nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu dïng chÕ hoμ khÝ lo¹i
ch¶y c−ìng bøc dïng trªn ®éng c¬ «t«:

1. b×nh x¨ng, 2. läc x¨ng; 3.b¬m x¨ng; 4. buång phao; 5. gÝcl¬;
6. häng khuyÕch t¸n; 7. b−ím ga
X¨ng
tõ b×nh chøa 1 ®−îc b¬m hót 3 qua läc ®Õn buång nhiªn liÖu (buång phao) cña bé chÕ hoμ
khÝ. C¬ cÊu van kim-phao gi÷ cho møc x¨ng trong b×nh lu«n æn ®Þnh trong suèt qu¸ tr×nh
lμm viÖc. Trong qu¸ tr×nh n¹p,
kh«ng khÝ ®−îc hót vμo ®éng c¬
ph¶i l−u ®éng qua häng khuÕch
t¸n 6 cã tiÕt diÖn bÞ thu hÑp. Do
t¸c dông cña ®é ch©n kh«ng,
Bình xăng
x¨ng ®−îc hót ra tõ buång phao
qua gÝcl¬ 5. Sau khi ra khái
häng khÕch t¸n, nhiªn liÖu ®−îc
Bơm xăng
dßng kh«ng khÝ xÐ t¬i bay h¬i
vμ hoμ trén t¹o thμnh hçn hîp
n¹p vμo buång ®èt cña ®éng
c¬. L−îng nhiªn liÖu vμo hay Ýt
nhê b−ím ga 7.

♦HÖ thèng phun x¨ng ®iÖn tö:
HÖ thèng phun x¨ng ®iÖn tö ®−îc chia thμnh hai lo¹i
+ HÖ thèng phung x¨ng trùc tiÕp GDI
+ HÖ thèng phung x¨ng trªn ®−êng èng n¹p: ®−îc dïng phæ biÕn hiÖn nay
- Phung ®¬n ®iÓm: mét vßi phun cho c¸c xi lanh (Ýt dïng)
- Phung ®a ®iÓm: mçi xi lanh cã mét vßi phun riªng (dïng phæ biÕn)

45

Hệ thống EFI sử dụng các cảm biến khác nhau để phát hiện tình trạng của động cơ và
điều kiện chạy xe. ECU động cơ tính toán lượng phun nhiên liệu tối ưu và điều khiển cho
các vòi phun phun nhiên liệu
ECU động cơ: tính thời gian phun nhiên liệu tối ưu dựa vào các tín hiệu từ các cảm biến.
Cảm biến lưu lượng khí nạp hoặc cảm biến áp suất đường ống nạp: Cảm biến này
phát hiện khối lượng không khí nạp hoặc áp suất của ống nạp.
Cảm biến vị trí trục khuỷu: Cảm biến này phát hiện góc quay trục khuỷu và tốc độ của
động cơ.
Cảm biến vị trí trục cam: Cảm biến này phát hiện góc quay chuẩn và thời điểm của trục
cam.
Cảm biến nhiệt độ nước: Cảm biến này phát hiện nhiệt độ của nước làm mát.
Cảm biến vị trí bướm ga: Cảm biến này phát hiện góc mở của bướm ga.
Cảm biến oxy: Cảm biến này phát hiện nồng độ của oxy trong khí xả.
MPI: Multi Point Injection

46

+ Các loại EFI:
Có hai loại hệ thống EFI được phân loại theo phương pháp phát hiện lượng không khí
nạp.

- L-EFI (Loại điều khiển lưu lượng không khí)
Loại này sử dụng một cảm biến lưu lượng khí nạp để phát hiện lượng không khí chạy
vào đường ống nạp. Có hai phương pháp phát hiện: Một loại trực tiếp đo khối không khí
nạp, và một loại thực hiện các hiệu chỉnh dựa vào thể tích không khí.
- D-EFI (Loại điều khiển áp suất đường ống nạp)
Loại này đo áp suất trong đường ống nạp để phát hiện lượng không khí nạp theo tỷ trọng
của không khí nạp.
+ C¸c bé phËn chÝnh cña hÖ thèng phun x¨ng ®iÖn tö:
- Bình nhiên liệu
- Cụm bơm nhiên liệu
Bơm nhiên liệu
Lưới lọc của bơm nhiên liệu
Bộ lọc nhiên liệu
Bộ điều áp(có loại lắp sau ống phân phối)
- Ống phân phối
- Vòi phun
- Bộ giảm rung động

47

- B¬m nhiªn liÖu: Bơm nhiên liệu được lắp trong bình nhiên liệu và được kết hợp với bộ lọc
nhiên liệu, bộ điều áp, bộ đo nhiên liệu, v.v..

48

- Bé ®iÒu ¸p: Bộ điều áp này điều chỉnh
áp suất nhiên liệu vào vòi phun ở 324
kPa (3.3 kgf/cm2). (Các giá trị này có thể
thay đổi tuỳ theo kiểu của động cơ).
Ngoài ra, bộ điều áp còn duy trì áp suất
dư trong đường ống nhiên liệu cũng
như cách thức duy trì ở van một chiều
của bơm nhiên liệu.Có hai loại phương
pháp điều chỉnh nhiên liệu.
Loại 1: Loại này điều chỉnh áp suất
nhiên liệu ở một áp suất không thay đổi.
Khi áp suất nhiên liệu vượt quá lực ép
của lò xo trong bộ điều áp, van này mở
ra để trả nhiên liệu trở về bình nhiên
liệu và điều chỉnh áp suất.

Loại 2: Loại này có ống phân phối liên
tục điều chỉnh áp suất nhiên liệu để giữ
cho áp suất nhiên liệu cao hơn áp suất
được xác định từ áp suất đường ống
nạp.
Hoạt động cơ bản cũng giống như
loại 1, nhưng độ chân không của đường
ống nạp được đặt vào buồng trên của
màng chắn, áp suất nhiên liệu được
điều chỉnh bằng cách thay đổi áp suất
nhiên liệu khi van mở ra theo độ chân
không của đường ống nạp. Nhiên liệu
được trả về bình nhiên liệu qua ống hồi
nhiên liệu.

49

- Bộ giảm rung động: Bộ giảm rung
này dùng một màng ngăn để hấp thụ
một lượng nhỏ xung của áp suất nhiên
liệu sinh ra bởi việc phun nhiên liệu và
độ nén của bơm nhiên liệu.

- Vßi phun: Vòi phun
phun nhiên liệu vào
các cửa nạp của các xi
lanh theo tín hiệu từ
ECU động cơ. Các tín
hiệu từ ECU động cơ
làm cho dòng điện
chạy vào cuộn dây
điện từ, làm cho
píttông bơm bị kéo, mở
van để phun nhiên liệu.
Vì hành trình của pít
tông bơm không thay
đổi, lượng phun nhiên
liệu được điều chỉnh tại
thời điểm dòng điện
chạy vào cuộn điện từ
này.

Vßi phun x¨ng ®éng C¬ MITSUBISI

50

§iÒu khiÓn phun:

Thêi gian phun:

51

C¸c hiÖu chÝnh vμ tÝn hiÖu ®iÒu chØnh

- Hệ thống ISC (Điều khiển tốc độ không tải) có một mạch đi tắt qua bướm ga, và lượng
không khí hút từ mạch đi tắt này được điều khiển bởi ISCV (Van điều chỉnh tốc độ không
tải). Van ISC dùng tín hiệu từ ECU động cơ để điều khiển động cơ ở tốc độ không tải tối ưu
tại mọi thời điểm. Hệ thống ISC gồm có van ISCV, ECU động cơ, các cảm biến và công tắc
khác nhau.

52

- Hệ thống ESA (Đánh lửa sớm điện tử):
là một hệ thống dùng ECU
động cơ để xác định thời điểm
đánh lửa dựa vào các tín hiệu
từ các cảm biến khác nhau.
ECU động cơ tính toán thời
điểm đánh lửa từ thời điểm
đánh lửa tối ưu được lưu trong
bộ nhớ để phù hợp với tình
trạng của động cơ, và sau đó
chuyển các tín hiệu đánh lửa
đến IC đánh lửa. Thời điểm
đánh lửa tối ưu cơ bản được
xác định bằng tốc độ của động
cơ và lượng không khí nạp (áp
suất đường ống nạp).

* §éng c¬ phun x¨ng trùc tiÕp GDI:
- Ñieàu khieån ñöôïc löôïng xaêng cung caáp raát chính xaùc, heä soá naïp cao nhö ñoäng cô diesel vaø thaäm
chí hôn haún ñoäng cô diesel
- Ñoäng cô coù kha ûnaêng laøm vieäc ñöôïc vôùi hçn hôïp cöïc loaõng( Air/Fuel) = (35¸-55) (khi xe ñaït ñöôïc
vaän toác treân 120 Km/h).

53

- Heä soá naïp raát cao, tæ soá neùn e cao (e =12). Ñoäng cô GDI vöøa coù khaû naêng taûi raát cao, söï vaän haønh
hoaøn haûo, vöøa coù caùc chæ tieâu khaùc hôn haún ñoäng cô MPI
- Söï tieâu thuï nhieân lieäu raát thaáp. Tieâu thuï nhieân lieäu coøn ít hôn ñoäng cô diesel.
- Coâng suaát ñoäng cô sieâu cao, cao hôn nhieàu so vôùi caùc loaïi ñoäng cô MPI ñang söû duïng hieän nay.

54

HÖ thèng phun x¨ng trùc tiÕp GDI (Gassoline Direct Injection)

55

Thoâng soá

4G 93 GDI

Ñöôøng kính (D) x(S) mm

81,0 x 89,0

Dung tích coâng taùc (cc)
Soá xi lanh( i)
Kieåu soupappe

1834
IL-4
DOHC

Soá supap treân 1 xi lanh
Tæ soá neùn ( e )

Supap naïp : 2
Supap thaûi : 2
12,0

Ñöôøng oáng naïp

Thaúng goùc ñænh piston

Buoàng chaùy

Ñænh piston loài loõm (Maët
cong ñænh piston)

Heä thoáng phun xaêng
Aùp suaát phun( KG/ cm2 )

4G 93 MPI
81,0 x 89,0
1834
IL-4
DOHC
Supap naïp : 2
Supap thaûi : 2
10,5
Bình thöôøng nhö caùc ñoäng
cô hieän nay
Ñænh piston baèng

Phun nhieân lieäu tröïc tieáp Phun nhieân lieäu taïi ñöôøng
vaøo trong xi lanh ñoäng cô
oáng naïp
50
3,3

b. HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu ®éng c¬ Diesel:
- C«ng dông: t¹o hçn hîp bªn trong xylanh ®éng c¬. Cuèi hμnh tr×nh nÐn phun nhiªn liÖu cã
¸p suÊt cao, nhiªn liÖu bay h¬i hoμ trén vμ t¹o thμnh hçn hîp víi kh«ng khÝ.
- NhiÖm vô:
+ Dù tr÷ nhiªn liÖu, läc s¹ch n−íc vμ t¹p chÊt trong nhiªn liÖu, chuyÓn nhiªn liÖu trong hÖ
thèng.
+ Cung cÊp nhiªn liÖu cho ®éng c¬ ®¶m b¶o:
. L−îng nhiªn liÖu cÇn thiÕt cho mäi chÕ ®é lμm viÖc cña ®éng c¬.
. §óng thêi ®iÓm vμ theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh.
. §ång ®Òu gi÷a c¸c xylanh.
. ¸p suÊt cao.
+ Phun nhiªn liÖu phï hîp víi kÕt cÊu buång ch¸y ®Ó t¹o hçn hîp tèt nhÊt.
- CÊu t¹o chung vμ nguyªn lý lμm viÖc:

DÇu §iesel tõ thïng chøa 1 ®−îc b¬m chuyÓn 3 qua bÇu läc 2 dÉn ®Õn b¬m cao ¸p 4.
T¹i ®©y nhiªn liÖu bÞ nÐn víi ¸p suÊt cao sau ®ã theo ®−êng dÉn cao ¸p 5 tíi vßi phun 6

56

phun nhiªn liÖu d¹ng s−¬ng mï hoμ trén víi kh«ng khÝ t¹o thμnh hçn hîp trong buång ®èt
®Õn cuèi hμnh tr×nh nÐn, nhiªn liÖu tù ®èt ch¸y gi·n në vμ sinh c«ng. DÇu thõa ë vßi phun
®−îc ®−a vÒ thïng dÇu qua ®−êng dÇu håi 7. Van 8 cho phÐp dÇu cã thÓ håi vÒ tõ b¬m cao
¸p.

1. Bình nhiên liệu
2. Lọc nhiên liệu có
bộ lắng nước
3. Bơm cao áp
4. Vòi phun

57

HÖ thèng phun nhiªn liÖu ®iÒu khiÓn ®iÖn tö.
Buång ®èt ®éng c¬ Diesel

B¬m cao ¸p

A- B¬m cao ¸p c¬ khÝ;

B -B¬m cao ¸p ®iÖn tö

58

C. §éng c¬ Diesel t¨ng ¸p
Tuabin tăng áp và máy nén khí tăng áp là
những thiết bị để nén không khí vào xy-lanh,
với áp suất cao hơn áp suất khí quyển, để
tăng công suất của động cơ.
Nhìn chung, công suất của động cơ
được xác định bởi lượng hỗn hợp không khínhiên liệu đốt cháy trong một quãng thời gian
nhất định và lượng hỗn hợp không khí-nhiên
liệu càng tăng thì công suất động cơ càng
lớn.Điều đó có nghĩa là, để tăng công suất
động cơ thì phải tăng dung tích động cơ
hoặc tăng tốc độ của động cơ.Vấn đề là ở
chỗ, khi tăng dung tích động cơ thì trọng
lượng của động cơ cũng tăng lên, và các yếu
tố như là tổn thất do ma sát, rung động, và
tiếng ồn lại hạn chế khả năng tăng tốc độ của
động cơ.
Tuabin tăng áp đáp ứng được cả hai yêu
cầu mâu thuẫn nhau này: tăng công suất
động cơ mà vẫn giữ cho động cơ gọn nhẹ,
bằng cách cung cấp khối lượng hỗn hợp
không khí-nhiên liệu lớn hơn mà không thay
đổi kích thước động cơ. Thiết bị tăng áp
được dẫn động bằng hai phương pháp:
Tuabin tăng áp được dẫn động bằng khí xả,
còn máy nén tăng áp thì được dẫn động từ động cơ.
Toyota đã sử dụng Tuabin nạp khí tăng áp từ năm 1980 và Máy nén tăng áp từ năm 1985
ở Nhật Bản.

-HiÖu suÊt n¹p khÝ: Khả năng nạp khí của động cơ được gọi là hiệu suất nạp khí.
Các động cơ thông thường có hiệu suất nạp khí khoảng 65-85%, do sức cản trong hệ

65

thống nạp và do khí xả chỉ qua hệ thống xả. Nhưng đối với động cơ có trang bị Tuabin nạp
khí hoặc máy nén tăng áp thì hiệu suất nạp có thể đạt trên 100%.

- Tuabin tăng áp:
Là thiết bị sử dụng
năng lượng của khí
xả để làm quay bánh
tuabin với tốc độ cao.
Bánh nén khí (rôto)
được lắp trên cùng
một trục với bánh
Tuabin, nó có tác
dụng nén không khí
vào xy-lanh. Nhờ thế,
công suất của động
cơ tăng lên.
Van cửa xả và bộ
điều khiển có tác
dụng ngăn ngừa áp
suất nạp tăng lên quá
cao. Một số kiểu
động cơ có trang bị
bộ làm mát trung gian
để làm giảm nhiệt độ
của không khí nạp và
tăng hiệu quả nạp.

66

- Bánh tuabin và bánh nén khí được lắp trên cùng một trục. Khi bánh tuabin quay với tốc
độ cao nhờ có áp suất của luồng khí xả thì bánh nén khí cũng quay theo và nén không khí
vào xy-lanh. Bánh tuabin phải chịu được nhiệt và có độ bền cao vì nó tiếp xúc trực tiếp với
khí xả, quay với tốc độ cao và trở nên rất nóng. Bởi vậy, nó được làm bằng hợp kim siêu
chịu nhiệt hoặc bằng gốm.

- Khoang trung tâm đỡ bánh tuabin và bánh nén khí thông qua trục của chúng.
Trong khoang trung tâm có đường dẫn dầu để bôi trơn và làm mát cho trục và các ổ trục.
Nước làm mát động cơ cũng được tuần hoàn qua kênh làm mát trong khoang trung tâm để
nhiệt độ dầu động cơ không bị tăng lên và tránh huỷ hoại dầu.

67

- C¸c cæ trôc tù lùa hoμn toμn:
Các bánh tuabin và nén khí chạy
với tốc độ đến 100,000 v/ph, vì thế
phải sử dụng các ổ trục tự lựa
hoàn toàn để đảm bảo hấp thụ các
rung động của trục và bôi trơn trục.
Những ổ trục này được bôi trơn
bằng dầu động cơ, và quay tự do
giữa trục và vỏ hộp, nhằm giảm
ma sát, cho phép trục quay với tốc
độ cao.

- Van cửa xả được lắp trong khoang tuabin. Khi van này mở thì một phần khí xả sẽ đi tắt
qua ống xả, nhờ thế mà giữ ổn định cho áp suất nạp, khi áp suất nạp đạt đến trị số đã định
(khoảng 0,7 kg/cm2). Việc đóng mở van được kiểm soát bởi bộ chấp hành.

68

- Tuabin kÐp hai chÕ ®é:
Tuabin
kép
hai chế độ bao
gồm hai Tuabin
tăng áp lắp trên
cùng một động
cơ. Khi hai tuabin
cùng làm việc ở
điều kiện tải nhẹ
hoặc tốc độ thấp,
tính thích ứng của
động cơ được cải
thiện, ví dụ thích
ứng với tăng tốc.
Khi hai tuabin
cùng làm việc ở
điều kiện tải nặng
hoặc tốc độ cao,
động cơ có thể
sản ra công suất
cao. Khi chỉ có một tuabin thì động cơ khó đạt được hiệu quả cao ở cả hai chế độ làm việc
với tải trọng nặng và tải trọng nhẹ. Trong trường hợp này chỉ có thể đạt được hiệu quả cao
ở một trong hai chế độ.
Tuabin kép sử dụng van điều khiển khí xả và van phân dòng. Nó điều khiển cho một
tuabin làm việc ở chế độ tải nhẹ và hai tuabin làm việc ở chế độ tải nặng hoặc tốc độ cao,
để tăng tính thích ứng của động cơ ở mọi tốc độ và đạt được công suất cao.
* §iÒu khiÓn phun nhiªn liÖu:
Động cơ được trang bị Tuabin tăng áp hoặc máy nén tăng áp để đưa vào xy-lanh một
lượng không khí lớn hơn. Công suất của động cơ sẽ không tăng lên được khi lượng khí
nạp này không
cháy
được
đốt
hoàn toàn. Vì thế,
phải tăng lượng
nhiên liệu để đốt
cháy hoàn toàn khí
nạp. Như vậy, tiêu
hao nhiên liệu sẽ
tăng lên khi tăng
công suất động cơ.
- §iÒu khiÓn c¬ häc
Đối với động cơ
Diesel, bộ bù nạp
sẽ tăng lượng bơm
nhiên liệu cực đại
phù hợp với áp suất
nạp.

69

- §iÒu khiÓn b»ng m¸y tÝnh
Trong động cơ
điều khiển bằng
máy tính, lượng
không
khí
nạp
được theo dõi bằng
cảm biến lưu lượng
khí nạp, còn áp
suất nạp được theo
dõi bằng bộ cảm
biến áp suất của
tuabin nạp, và sự
tăng lượng phun
nhiên liệu cực đại
được điều khiển bằ
ng ECU của động
cơ.

-B«i tr¬n vµ lµm m¸t tuabin:
- Dầu động cơ
được cung cấp
từ ống dẫn dầu,
đưa vào để bôi
trơn và làm mát
các ổ trục tự lựa
lắp bên trong
khoang
trung
tâm. Sau đó dầu
chảy ra theo
ống thoát và trở
về các te dầu.
- Tuabin nạp khí
được làm mát
bằng nước làm
mát động cơ.
Nước làm mát
động cơ được
đưa vào kênh
làm mát bên
trong
khoang
trung tâm, thông
qua ống dẫn
nước làm mát.
Sau khi làm mát

70

hệ thống tuabin nạp khí, nước làm mát đi qua ống thoát và trở về máy bơm nước.

* §iÒu khiÓn ¸p suÊt n¹p:
Tuabin nạp khí giúp cho động cơ đạt được công suất cao bằng cách nén không khí vào
các xy-lanh. Tuy nhiên, các bộ phận của động cơ sẽ không chịu đựng được áp lực nổ nếu
áp suất nạp tăng quá cao. Trong trường hợp đó, van cửa xả sẽ được kích hoạt bởi bộ chấp
hành và điều chỉnh áp suất nạp sao cho nó không tăng cao quá trị số đã định.

71

- Khi ¸p suÊt n¹p cßn thÊp: Khi áp suất nạp còn ở mức thấp hơn trị số đã định thì bộ chấp
hành không hoạt động. Vì thế, van cửa xả vẫn đóng, và toàn bộ khí xả được dẫn đến bánh
tuabin.

- Khi ¸p suÊt n¹p cao: Khi động cơ tăng tốc độ và áp suất nạp do tuabin nạp khí cung cấp
vượt quá trị số đã định (điểm chặn) thì màng của bộ điều khiển bị ép xuống, làm cho van
cửa xả mở ra, và một phần khí xả sẽ không đi qua bánh tuabin.
Bằng cách để cho một phần khí xả bỏ qua tuabin, tốc độ quay của bánh tuabin được điều
chỉnh, để cho áp suất nạp trở về trong giới hạn đã định.

Các đèn báo tuabin tăng áp được lắp cùng trong đồng hồ táp lô, chúng báo cho người lái
xe biết về điều kiện làm việc của tuabin tăng áp, bằng các điôt phát sáng (LED) màu xanh
lá cây và màu vàng.
Khi tuabin tăng áp làm việc với áp suất trong giới hạn đã định, đèn xanh sẽ sáng lên. Khi
tuabin tăng áp làm việc với áp suất vượt quá giới hạn đã định, đèn vàng sẽ sáng lên.

72

Tèc ®é cao

* C¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn kh¸c:
Ngoài những hệ thống EFI, ESA, và ISC, phần lớn các hệ thống điều khiển động cơ được
trang bị các hệ thống sau, mặc
dù chúng khác nhau giữa các
động cơ. Tất cả những hệ
thống này đều được điều khiển
bởi ECU động cơ.

74

Tới bộ ðiều khiển VVT-i
(Phía mở sõm) (Phía mở muộn)

ECU
Van ðiều khiển dầu

X

Áp suất

Cuộn

Pisto

- ETCS-i (Electronic Throttle Control System-intelligent – Hệ thống điều khiển bướm ga
điện tử - thông minh) .
Như trên hình, cổ họng gió bao
gồm bướm ga, cảm biến vị trí bướm
ga dùng để phát hiện góc mở của
bướm ga, môtơ bướm ga để mở và
đóng bướm ga, và một lò xo hồi để
trả bướm ga về một vị trí cố định.
Môtơ bướm ga ứng dụng một môtơ
điện một chiều (DC) có độ nhạy tốt
và tiêu thụ ít năng lượng.
ECU động cơ điều khiển độ lớn
và hướng của dòng điện chạy đến
môtơ điều khiển bướm ga, làm quay
hay giữ môtơ, và mở và đóng bướm
ga qua một cụm bánh răng giảm tốc.
Góc mở bướm ga thực tế được phát
hiện bằng một cảm biến vị trí bướm
ga, và thông số đó được phản hồi về
cho ECU động cơ.
Khi dòng điện không
chạy qua môtơ, lò xo hồi
sẽ mở bướm ga đến một
vị trí cố định (khoảng 7O).
Tuy nhiên, trong chế độ
không tải bướm ga được
đóng lại nhỏ hơn so với
vị trí cố định.

75

- VVT-i (Variable Valve Timing-intelligent – Thời điểm phối khí thay đổi – Thông minh)
Thông thường, thời điểm phối khí được cố định, những hệ thống VVT-i sử dụng áp suất
thủy lực để xoay trục cam nạp và làm thay đổi thời điểm phối khí. Điều này có thể làm tăng
công suất, cải thiện tính kinh tế nhiên liệu và giảm khí xả ô nhiễm.
Như trong hình, hệ thống này được thiết kế để điều khiển thời điểm phối khí bằng cách
xoay trục cam trong một phạm vi 400 so với góc quay của trục khuỷu để đạt được thời điểm
phối khí tối ưu cho các điều kiện hoạt động của động cơ dựa trên tín hiệu từ các cảm biến.

76

- VVTL-i (Variable Valve Timing and Lift-intelligent - Thời điểm phối khí và hành trình
xupáp thay đổi – Thông minh) .
Hệ thống VVTL-i dựa trên hệ thống
VVT-i và áp dụng một cơ cấu đổi vấu
cam để thay đổi hành trình của xupáp
nạp và xả. Điều này cho phép được
được công suất cao mà không ảnh
hưởng đến tính kinh tế nhiên liệu hay
ô nhiễm khí xả.
Cấu tạo và hoạt động cơ bản của hệ
thống VVTL-i giống như hệ thống
VVT-i. Việc chuyển giữa hai vấu cam
có hành trình khác nhau được sử
dụng để thay đổi hành trình của
xupáp.
Cơ cấu chuyển vấu cam, ECU động
cơ chuyển giữa 2 vấu cam bằng van
điều khiển dầu VVTL dựa trên các tín
hiệu từ cảm biến nhiệt độ nước làm
mát và cảm biến vị trí trục khuỷu.

77

- Hệ thống điều khiển sấy nóng cảm biến ôxy/ cảm biến tỷ lệ không khí nhiên liệu
- Hệ thống điều khiển điều hòa không khí
- Điều khiển quạt làm mát

-

ACIS (Acoustic Control Induction System – Hệ thống nạp khí có chiều dài hiệu
dụng thay đổi)

78

- Hệ thống AI (Air Injection – Phun khí) / Hệ thống AS (Air Suction – Hút khí)
Hệ thống điều khiển AI/AS là một
hệ thống mà cung cấp không khí vào
đường ống xả để đốt cháy lại khí chưa
cháy hết trong khí xả nhằm giảm khí ô
nhiễm HC và CO. Sự chênh lệch giữa
hai hệ thống này là hệ thống điều khiển
AI sử dụng bơm để cung cấp cưỡng
bức không khí còn hệ thống điều khiển
AS sử dụng độ chân không trong đường
ống xả để hút không khí vào. Hệ thống
điều khiển AI sẽ được mô tả ở đây.

- Hệ thống kiểm soát hơi nhiên liệu
Hệ thống kiểm soát hơi nhiên liệu
ngãn không cho nhiên liệu bay hơi từ
bình nhiên liệu xả vào trong khí quyển
bằng cách làm cho hơi nhiên liệu tạm
thời hấp thụ bằng bộ lọc than hoạt tính.
Hơi này sau đó được đưa vào đốt cháy
sau khi động cơ đã nóng lên.

79

- Hệ thống điều khiển khí nạp
Hệ thống điều khiển khí nạp được
chia thành 2 đường vào lọc khí, một
trong hai đường vào này có lắp một
van, nó mở và đóng để đạt được
hiệu quả nạp không khí phù hợp với
tốc độ động cơ. Điều này làm giảm
tiếng ồn nạp ở dải tốc độ thấp.

- T-VIS (Toyota-Variable
Induction System – Hệ thống
nạp biến đổi Toyota)
Hệ thống điều khiển áp suất tuabin tăng áp

80

Ch−¬ng II HÖ thèng truyÒn lùc
HÖ thèng truyÒn lùc trªn «t« bao gåm tËp hîp çc c¬ cÊu, çc côm nèi tõ ®éng c¬ ®Õn
b¸nh xe chñ ®éng cã nhiÖm vô:
+ TruyÒn, biÕn ®æi m«men quay vμ sè vßng quay tõ ®éng c¬ ®Õn b¸nh xe chñ ®éng ®¶m
b¶o phï hîp gi÷a chÕ ®é lμm viÖc cña ®éng c¬ víi m«men c¶n sinh ra trong qu¸ tr×nh « t«
chuyÓn ®éng.
+ C¾t ®−êng truyÒn m«men trong thêi gian dμi khi ®éng c¬ vÉn ho¹t ®éng.
+ §æi chiÒu chuyÓn ®éng « t«.
HÖ thèng truyÒn lùc th«ng th−êng ®−îc chia theo h×nh thøc truyÒn n¨ng l−îng (m«men
xo¾n): lo¹i c¬ khÝ, lo¹i thuû lùc, lo¹i ®iÖn tõ, lo¹i hçn hîp: c¬ khÝ- thuû lùc, c¬ khÝ-thuû lùc®iÖn tõ.
HiÖn nay, cã kai lo¹i hÖ thèng truyÒn lùc ®−îc sö dông phæ biÕn trªn çc « t« lμ: TruyÒn
lùc c¬ khÝ, truyÒn lùc thuû - c¬. Trong bμi gi¶ng nμy chñ yÕu tr×nh bμy cÊu t¹o cña hai lo¹i
truyÒn lùc nμy.
2.1. HÖ truyÒn lùc c¬ khÝ
CÊu t¹o c¬ b¶n cña hÖ thèng truyÒn lùc c¬ khÝ:
+ Ly hîp, hép sè chÝnh, hép ph©n phèi (nÕu cã), trôc çc ®¨ng, cÇu chñ ®éng, b¸n trôc,
khíp nèi (nÕu cã), b¸nh xe chñ ®éng.
2.1.1. Li hîp ma s¸t
a. C«ng dông:
Ly hîp lμ mét côm cña hÖ thèng truyÒn lùc n»m gi÷a ®éng c¬ vμ hép sè chÝnh cã chøc
n¨ng:
+ T¸ch ®éng c¬ ra khái hÖ thèng truyÒn lùc mét çch døt kho¸t.
+ Nèi ®éng c¬ víi hÖ thèng truyÒn lùc mét çch ªm dÞu vμ ph¶i truyÒn hÕt ®−îc toμn bé m«
men xo¾n tõ ®éng c¬ sang hÖ thèng truyÒn lùc.
+ B¶o vÖ an toμn cho çc côm kh¸c cña HTTL vμ ®éng c¬ khi bÞ qu¸ t¶i.
+ DËp t¾t çc dao ®éng céng h−ëng n©ng cao chÊt l−îng truyÒn lùc cña HTTL.
b. Ph©n lo¹i li hîp
Li hîp ®−îc ph©n lo¹i theo çc ph−¬ng ph¸p sau:
+Theo çch truyÒn m«men xo¾n.
- Li hîp ma s¸t
- Li hîp thuû lùc.
- Li hîp ®iÖn tõ
- Li hîp liªn hîp
+Theo çch t¹o lùc Ðp.
- T¹o lùc Ðp b»ng lß xo: Lμ lo¹i li hîp dïng lß xo t¹o lùc Ðp lªn ®Üa Ðp. Lß xo cã thÓ lμ lß
xo trô bè trÝ xung quanh ( mét hoÆc hai d·y ) hoÆc ë gi÷a, lß xo ®Üa, lß xo c«n.
- Li hîp ®iÖn tõ : Lùc Ðp lμ lùc ®iÖn tõ.
- Li hîp b¸n li t©m: Lùc Ðp sinh ra bëi çc lß xo vμ lùc li t©m cña çc träng khèi phô. Lo¹i
nμy ®−îc sö dông trªn «t« du lÞch vμ «t« vËn t¶i nhá v× ë ®Êy momen cùc ®¹i cña ®éng
c¬ t−¬ng øng víi sè vßng quay t−¬ng ®èi cao.
- Lo¹i li t©m: Th−êng dïng ®Ó lμm dÔ dμng ®iÒu khiÓn «t«. Trong çc li hîp lo¹i li t©m
dïng ®Ó ®ãng vμ më li hîp, cßn lùc Ðp ®Ó Ðp lªn ®Üa lμ do lß xo.
+Theo tr¹ng th¸i lµm viÖc.
- Li hîp th−êng ®ãng: Lo¹i nμy ®−îc sö dông hÇu hÕt trªn çc «t« hiÖn nay.
- Li hîp th−êng më: Lo¹i nμy th−êng ®−îc sö dông trªn m¸y kÐo.

81

+Theo ph−¬ng ph¸p dÉn ®éng ®iÒu khiÓn li hîp.
- Li hîp ®iÒu khiÓn tù ®éng.
- Li hîp ®iÒu kiÓn c−ìng bøc : Lo¹i li hîp nμy, ®Ó ®iÒu khiÓn, ng−êi l¸i t¸c ®éng mét lùc
cÇn thiÕt lªn hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÒu khiÓn li hîp. Lo¹i nμy sö dông hÇu hÕt trªn c¸c
«t« dïng li hîp ma s¸t ®Üa ë tr¹ng th¸i th−êng ®ãng.
Theo ®Æc ®iÓm kÕt cÊu vμ nguyªn lÝ lμm viÖc cña hÖ thèng dÉn ®éng ®iÒu khiÓn cã
c¸c lo¹i dÉn ®éng :
• DÉn ®éng ®iÒu khiÓn b»ng c¬ khÝ.
• DÉn ®éng ®iÒu khiÓn b»ng thuû lùc.
• DÉn ®éng ®iÒu khiÓn cã trî lùc.

c. CÊu t¹o vμ nguyªn lý lμm viÖc cña li hîp ma s¸t th−êng ®ãng.
1.Bàn đạp ly hợp
2.Cần đẩy
3.Xylanh chính
4.Ống dầu thủy lực
5.Xi lanh cắt ly hợp
6.Càng cắt ly hợp
7.Vỏ ly hợp

82

*Tr¹ng th¸i ®ãng khi ch−a cã lùc t¸c dông vμo bμn ®¹p li hîp

1.Bàn đạp ly hợp
2.Cần đẩy
3.Xylanh chính
4.Ống dầu thủy lực
5.Xylanh cắt ly hợp
6.Càng cắt ly hợp
7.Vòng bi cắt ly hợp
8.Lò xo ép
9.Đĩa ép
10.Đĩa ma sát

* Tr¹ng th¸i më khi ng−êi l¸i t¸c dông lùc vμo bμn ®¹p ly hîp

CÊu t¹o:
- PhÇn chñ ®éng: Gåm çc chi tiÕt b¾t trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi b¸nh ®μ cña ®éng
c¬: B¸nh ®μ, ®Üa Ðp, vá ly hîp, lß xo Ðp.
- PhÇn bÞ ®éng: Gåm çc chi tiÕt l¾p trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi trôc bÞ ®éng( trôc s¬
cÊp cña hép sè): Trôc bÞ ®éng, ®Üa bÞ ®éng( ®Üa ma s¸t).
- PhÇn dÉn ®éng ®iÒu khiÓn: Gåm çc chi tiÕt ®iÒu khiÓn ly hîp: B¹c më, ®ßn më, çc
chi tiÕt dÉn ®éng( thuû lùc, c¬ khÝ).
- Bé phËn t¹o lùc Ðp: Vá ly hîp, lß xo Ðp, ®Üa Ðp.
Nguyªn lý lμm viÖc:
- Tr¹ng th¸i ®ãng ( tr¹ng th¸i th−êng xuyªn lμm viÖc): D−íi t¸c dông cña lß xo Ðp: ®Üa
Ðp, ®Üa bÞ ®éng vμ b¸nh ®μ bÞ Ðp s¸t víi nhau t¹o nªn çc bÒ mÆt lμm viÖc. Çc chi
tiÕt nμy t¹o thμnh mét khèi. M«men xo¾n tõ trôc khuûu ®éng c¬ truyÒn tõ b¸nh ®μ

83

-

qua c¸c bÒ mÆt ma s¸t truyÒn ®Õn moay¬ ®Üa bÞ ®éng tíi trôc bÞ ®éng ( trôc s¬ cÊp
cña hép sè).
Tr¹ng th¸i më ( tr¹ng th¸i kh«ng th−êng xuyªn): Ng−êi l¸i t¸c dông lªn bμn ®¹p ly
hîp, th«ng qua c¬ cÊu ®iÒu khiÓn kÐo ®Üa Ðp di chuyÓn ng−îc chiÒu Ðp cña lß xo, bÒ
mÆt ma s¸t gi÷a b¸nh ®μ, ®Üa bÞ ®éng vμ ®Üa Ðp ®−îc gi¶i phãng. PhÇn chñ ®éng
quay theo ®éng c¬, lùc Ðp kh«ng cßn n÷a( kh«ng cßn sù nèi gi÷a phÇn chñ ®éng vμ
bÞ ®éng) ®Üa ma s¸t kh«ng ®−îc truyÒn m« men sÏ quay theo b¸nh xe chñ ®éng. Khi
nh¶ hoμn toμn bμn ®¹p ly hîp, li hîp sÏ trë l¹i tr¹ng th¸i ®ãng.
Gi÷a hai qu¸ tr×nh trªn cã sù tr−ît t−¬ng ®èi trong thêi gian ng¾n tuy nhiªn
ph¸t
sinh nhiÖt rÊt lín g©y mμi mßn vμ gi¶m tuæi thä c¸c chi tiÕt.

- Li hîp mét ®Üa ma s¸t lo xo Ðp ngo¹i biªn

1 - b¸nh ®μ
4 - lß xo Ðp
7 - bμn ®¹p
9 - ®ßn kÐo
12 - ®ßn më

;
;
;
;
;

2 - ®Üa ma s¸t; 3 - ®Üa Ðp
5 - vá li hîp ;
6 - b¹c më
8 - lß xo håi vÞ bμn ®¹p
10 - cμng më; 11 - bi "T"
13 - lß xo gi¶m chÊn.

84

1. B¸nh ®μ ; 2. Vá ngoμi li hîp ; 3. §Üa ma s¸t ;
4. §Üa Ðp ; 5. §ßn më li hîp ; 6. èng b¬m mì ; 7.
§ai èc ®iÒu chØnh ; 8. Cμng nèi ; 9. B¹c tr−ît ;
10. Trôc li hîp ; 11. Cμng më li hîp ; 12. §inh
t¸n nèi c¸c tÊm ®Üa ; 13. Vá trong li hîp ; 14. Lß
xo Ðp ; 15. §ai èc ®iÒu chØnh ; 16. Thanh kÐo ;
17. Lß xo håi vÞ cμng më li hîp ; 18. Lß xo gi¶m
chÊn ; 19. X−¬ng ®Üa ; 20. §Õ c¸ch nhiÖt lß xo
Ðp.

- Li hîp mét ®Üa ma s¸t lo xo Ðp trung t©m

85

Vá li hîp

Lß xo ®Üa

§Üa Ðp

§Üa ma s¸t

- Li hîp hai ®Üa ma s¸t lo xo Ðp ngo¹i biªn

86

Lihîp l¾p trªn xe MA3-5335
1. Lß xo ®Èy ®Üa Ðp trung gian ; 2. Bul«ng h¹n chÕ ; 3. Vá trong li hîp ; 4. §ai èc
®iÒu chØnh ; 5. §ßn më li hîp ; 6. Cμng nèi ®ßn më li hîp ; 7. §ai èc ®iÒu chØnh
®ßn më ; 8. TÊm h·m ; 9. Quang treo ; 10. Lß xo ®ì tÊm chÆn ; 11. Bi “T” ; 12.
èng b¬m mì ; 13. Cμng më li hîp ; 14. TÊm chÆn ®Çu ®ßn më ; 15. Trôc cña cμng
më li hîp ; 16. Tay ®ßn ; 18. N¾p cña çcte li hîp ; 19. Vá trong li hîp ; 20. Lß xo
Ðp ; 21. §Öm çch nhiÖt ; 22. §Üa Ðp ngoμi ; 23. Nót x¶ m¹t ; 24. B¸nh ®μ ; 25. §Üa
ma s¸t ; 26. §Üa Ðp trung gian ; 27. Thanh tùa ; 28. Moay¬ ; 29. Bul«ng b¾t chÆt
çc tÊm ®Üa ; 30. Lß xo gi¶m chÊn.

87

Li hîp l¾p trªn xe KAMAZ-5511
1. X−¬ng ®Üa ; 2. §Üa Ðp trung gian ; 3. Bul«ng h¹n chÕ ; 4. §Üa Ðp ngoμi ; 5. Cμng
nèi ; 6. §ßn më li hîp ; 7. Lß xo ®ì tÊm chÆn ; 8. èng b¬m mì ; 9. Vßng b¾t lß xo
víi tÊm chÆn ; 10. Bi “T” ; 11. Lß xo håi vÞ khíp nèi ; 12. Khíp nèi ; 13. Cμng më li
hîp ; 14. TÊm chÆn ®Çu ®ßn më ; 15. Trôc cña cμng më li hîp ; 16. Lß xo Ðp ; 17.
Vá trong li hîp ; 18. §Öm c¸ch nhiÖt ; 19. Bul«ng b¾t chÆt vá li hîp víi b¸nh ®μ ;
20. N¾p cña c¸cte li hîp ; 21. B¸nh ®μ ; 22. §Üa ma s¸t ; 23. Trôc li hîp ; 24.
Moay¬ ; 25. Lß xo gi¶m chÊn ; 26. TÊm ®Üa ; 27. Bul«ng b¾t ®ßn t¸ch ®Üa Ðp trung
gian.

88

- DÉn ®éng li hîp b»ng c¬ khÝ

- DÉn ®éng b»ng thuû lùc:

- DÉn ®éng c¬ khÝ trî lùc khÝ nÐn:

89

- DÉn ®éng thuû lùc trî lùc khÝ nÐn:

90

2.1.2. Hép sè c¬ khÝ
Hép sè lμ bé phËn ®−îc bè trÝ sau li hîp vμ tr−íc çc ®¨ng trong hÖ thèng truyÒn lùc.
1. C«ng dông hép sè.
- TruyÒn c«ng suÊt tõ ®éng c¬ ®Õn b¸nh xe chñ ®éng
- Thay ®æi tØ sè truyÒn vμ m« men
- Cho phÐp « t« chuyÓn ®éng lïi, « t« dõng t¹i chç mμ kh«ng cÇn t¾t m¸y hoÆc c¾t li
hîp.
- TrÝch c«ng suÊt cho çc bé phËn c«ng t¸c kh¸c:xe cã têi kÐo, xe cã thïng tù chót
hμng...
2. Ph©n lo¹i hép sè c¬ khÝ
+ Hép sè 2 trôc
Hép sè hai trôc bèn cÊp sè. Trôc s¬ cÊp
nhËn m«men xo¾n trùc tiÕp tõ ®éng c¬, th«ng
qua çc cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp trªn hai trôc
vμ tØ sè truyÒn cña çc cÆp b¸nh r¨ng ¨n
khíp truyÒn m« men xo¾n ®Õn b¸nh xe chñ
®éng. Cã hai bé ®ång tèc ®Ó gμi çc sè 1-2
vμ 3-4. Riªng gμi sè lïi th× dÞch chuyÓn b¸nh
r¨ng th¼ng 2 t¹o thμnh sù ¨n khíp 1-2 vμ 23. B¸nh r¨ng 3 ®−îc chÕ t¹o riªng biÖt vμ l¾p
cè ®Þnh trªn trôc di ®éng.

So 1 - So 2

So 3 - So 4

94

Hép sè hai trôc th−êng sö dông víi kiÓu ®éng c¬ ®Æt ngang (F-F)

95

+ Hép sè 3 trôc
Sè 5 Sè

Sè 5

Sè 1

Sè 3 Sè

Sè 4

Sè 3 Sè2 Sè1

Sè lïi
Sè lïi
Sè 5

Sè 4

Sè 3

Sè 2

Sè 1

Sè lïi

S¬ ®å cÊu t¹o

§−êng truyÒn c«ng suÊt

97

+ DÉn ®éng ®iÒu khiÓn hép sè
- §iÒu khiÓn trùc tiÕp: Loại này lắp cần chuyển số trực tiếp trên hộp số. Người ta dùng
loại này ở các xe FR vì các thao tác chuyển số nhanh và dễ xử lý.

- §iÒu khiÓn gi¸n tiÕp: Loại này liên kết
cần chuyển số với hộp số bằng cáp
hoặc các thanh nối, v.v..
Người ta dùng loại này ở các xe FF,
và có đặc điểm là gây ra ít rung động
và tiếng ồn, và có thể dễ dàng thiết kế
vị trí của cần chuyển số.

+ C¬ cÊu ®ång tèc:
- Bé ®ång tèc dïng ®Ó lμm ®ång ®iÒu
tèc ®é cña çc b¸nh r¨ng khi gμi sè,
tr¸nh ®−îc va ch¹m çc b¸nh r¨ng khi
gμi sè kh«ng x¶y ra tiÕng kªu vμ ®¶m
b¶o cho sang sè nhÑ nhμng.
- Bé ®ång tèc th−êng ®Æt ë nh÷ng tay
sè cao: sè 2, 3, 4, 5 (cã tû sè truyÒn
nhá) v× nh÷ng tay sè nμy cã tèc ®é gãc
cña çc cÆp b¸nh r¨ng chªnh lÖch
nhau lín.

99

-VÞ trÝ trung gian: Mỗi bánh
răng số được vào khớp với
bánh răng bị động tương
ứng và chạy lồng không
trên trục.
-B¾t ®Çu ®ång tèc: Khi dịch
chuyển cần chuyển số, cần
chuyển số nằm trong rãnh
trong ống trượt, dịch
chuyển theo chiều mũi tên.
Vì phần nhô ra ở tâm của
khoá chuyển số được gài
vào rãnh của ống trượt,
khoá chuyển số cũng dịch
chuyển theo chiều mũi tên
cùng một lúc, và đẩy vòng
đồng tốc vào mặt côn của
bánh răng số, bắt đầu quá
trình đồng tốc.
- Gi÷a qu¸ tr×nh ®ång tèc:
Khi dịch chuyển tiếp cần
chuyển số, lực đặt lên ống
trượt sẽ thắng lực lò xo của
khoá chuyển số và ống
trượt trùm lên phần nhô ra
của khoá này.
- KÕt thóc ®ång tèc:
Lực đang tác dụng lên vòng
đồng tốc trở nên mạnh hơn
và đẩy phần côn của bánh
răng
số.
Điều này làm đồng bộ tốc
độ của bánh răng số với tốc
độ của ống trượt gài số. Khi
tốc độ của ống trượt gài số
và bánh răng số trở nên
bằng nhau, vòng đồng tốc
bắt đầu quay nhẹ theo
chiều quay này. Do đó, các
then của ống trượt gài số
ăn khớp với các rãnh then
của vòng đồng tốc.

100

- KÕt thóc chuyÓn sè: Sau khi then
của ống trượt gài số ăn khớp với
rãnh then của vòng đồng tốc, ống
trượt tiếp tục dịch chuyển và ăn
khớp với rãnh then của bánh răng
số. Khi đó, việc chuyển số sẽ kết
thúc.

*Cơ cấu đồng tốc kiểu có ba/hai mặt
côn: Để tăng khả năng ăn khớp đồng

tốc, các kiểu xe gần đây đã ứng
dụng cơ cấu ăn khớp đồng tốc kiểu
có ba/hai mặt côn, đặc biệt cho các
bánh răng số 2 và số 3.

* Cơ cấu đồng tốc kiểu không có
khoá: Một cơ cấu đồng tốc không có

khoá có lò xo khoá đóng vai trò của
khoá chuyển số và dùng cho bánh
răng số 5 hộp số ngang ở một số
kiểu xe.

101

Mét sè lo¹i ®ång tèc

102

+ C¬ cÊu ®Þnh vÞ vµ kho¸ chèng nh¶y sè
§¶m b¶o t¹i mét thêi ®iÓm chØ cã mét tay sè ho¹t ®éng, tr¸nh viÖc vμo nhÇm sè lïi
khi « t« ®ang ch¹y tiÕn.

103

+ Hép sè cã nhiÒu tay sè
- Hép chia + Hép sè chÝnh: dïng ®Ó t¨ng vËn tèc chuyÓn ®éng trung b×nh cña « t«
Hép sè cã 2 chÕ ®é lμm viÖc: Hép chia ë tay sè cao(H) vμ hép chia ë tay sè thÊp(L)

104

- Hép sè chÝnh + hép sè phô: Hép sè phô dïng ®Ó t¨ng thªm tû sè truyÒn cña hÖ thèng
truyÒn lùc, t¨ng thªm lùc kÐo ë b¸nh xe chñ ®éng nh»m kh¾c phôc lùc c¶n lín cña mÆt
®−êng.

105

Hép sè phô ®−îc ®Æt t¸ch rêi víi hép sè chÝnh (®«i khi nèi víi nhau b¨ng trôc cardan
trung gian). Tû sè truyÒn gi¶m cña hép sè phô th−êng tõ 1,4 ÷ 2,7 , ®èi víi tû sè truyÒn t¨ng
cña hép sè phô th−êng tõ 0,7 ÷ 0,9 .

106

+ Hép ph©n phèi:
- Hép sè ph©n phèi dïng dïng ®Ó ph©n phèi moment quay truyÒn tõ hép sè chÝnh ®Õn c¸c
cÇu chñ ®éng. Ngoμi ra cßn lμm thªm nhiÖm vô t¨ng thªm lùc kÐo cho b¸nh xe chñ ®éng
(tøc lμ lμm nhiÖm vô cña hép sè phô).
- Hép sè ph©n phèi ®−îc dïng trªn «t« cã nhiÒu cÇu chñ ®éng vμ ®−îc ®Æt t¸ch víi hép sè
chÝnh (®«i khi nèi víi nhau b»ng trôc trung gian)

107

2.1.3. TruyÒn ®éng çc ®¨ng
a. C«ng dông: lμ c¬ cÊu nèi vμ truyÒn dÉn m«men xo¾n gi÷a hai tæng thμnh cã
®−êng t©m trôc kh«ng trïng nhau vμ cã dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi víi nhau.

b. Ph©n lo¹i:
- Theo c«ng dông: çc ®¨ng nèi çc côm trong hÖ thèng truyÒn lùc, nèi gi÷a çc thiÕt
bÞ phô
- Theo ®Æc ®iÓm ®éng häc: çc ®¨ng kh¸c tèc, çc ®¨ng ®ång tèc, khíp nèi
- Theo kÕt cÊu: cã trôc ch÷ thËp, bi, ...

A.Loại 3 khớp nối
B.Loại 2 khớp nối
1.Các khớp các
đăng
2.Vòng bi đỡ giữa
3.Ống chữ thập
4.Khớp nối mềm

109

- Khíp c¸c ®¨ng kh¸c tèc:

110

- Khíp c¸c ®¨ng ®ång tèc: Các khớp nối này chủ yếu được sử dụng ở các bán trục
của xe với các hệ thống treo độc lập và xe có cầu trước chủ động.

111

2.1.4. TruyÒn lùc chÝnh
a. C«ng dông:
- T¨ng m« men quay vμ thay ®æi ph−¬ng truyÒn m« men tõ ®éng c¬ ®Õn b¸nh xe chñ ®éng.
b. Ph©n lo¹i
- Theo lo¹i bé truyÒn: Bé truyÒn b¸nh r¨ng c«n, b¸nh r¨ng trô, b¸nh vÝt - trôc vÝt
- Theo sè cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp: TruyÒn lùc chÝnh ®¬n, truyÒn lùc chÝnh kÐp
- Theo sè cÊp truyÒn: TruyÒn lùc mét cÊp, truyÒn lùc hai cÊp
c. CÊu t¹o truyÒn lùc chÝnh ®¬n: Cã mét bé truyÒn b¸nh r¨ng

113

Mét sè truyÒn lùc chÝnh th−êng gÆp: b¸nh r¨ng c«n r¨ng th¼ng, c«n xo¾n, c«n hyp«Ýt

114

d. TruyÒn lùc chÝnh kÐp: T¨ng tû sè truyÒn vμ t¨ng kho¶ng s¸ng gÇm xe
- KÐp tËp trung: hai bé truyÒn b¸nh r¨ng bè trÝ gÇn nhau
- KÐp ph©n t¸n: Hai bé truyÒn b¸nh r¨ng bè trÝ c¸ch nhau (mét ë cum truyÒn lùc chÝnh,
mét ë b¸nh xe)

115

TruyÒn lùc chÝnh thay ®æi tû sè truyÒn.

116

2.1.5. Vi sai

a. C«ng dông vi sai: Bé vi sai ®¶m b¶o cho çc b¸nh xe quay víi tèc ®é kh¸c nhau lóc
xe quay vßng hay chuyÓn ®éng trªn ®−êng kh«ng b»ng ph¼ng, hoÆc cã sù sai lÖch vÒ kÝch
th−íc cña lèp, ®ång thêi ph©n phèi l¹i moment xo¾n cho hai n÷a trôc.

b. Ph©n lo¹i
- Theo c«ng dông: vi sai gi÷a çc b¸nh xe, vi sai gi÷a çc cÇu, vi sai gi÷a çc truyÒn lùc
c¹nh.
- Theo kÕt cÊu: vi sai b¸nh r¨ng nãn, vi sai b¸nh r¨ng trô, vi sai cam, vi sai trôc vÝt, vi sai ma
s¸t thuû lùc, vi sai cã tû sè truyÒn thay ®æi.
- Theo ®Æc tÝnh ph©n phèi moment xo¾n: vi sai ®èi xøng (moment xo¾n ph©n phèi ®iÒu trªn
çc trôc), vi sai kh«ng ®èi xøng (moment xo¾n ph©n phèi kh«ng ®iÒu trªn çc trôc).
c. CÊu t¹o vi sai

117

+ Cμi vi sai c−ìng bøc:

- Vi sai h¹n chÕ tr−ît b»ng khíp nèi thuû lùc: Khớp nối thuỷ lực là một loại khớp (ly hợp)
thuỷ lực truyền mômen quay bằng sức cản nhớt của dầu. Nó sử dụng sức cản nhớt này để
hạn chế sự trượt vi sai.

118

Vi sai h¹n chÕ tr−ît kiÓu b¸nh r¨ng xo¾n: Độ hạn chế trượt được thực hiện chủ yếu
nhờ lực ma sát được tạo ra giữa các đỉnh răng của bánh răng hành tinh và vách trong của
hộp vi sai, và ma sát được tạo ra giữa mặt đầu của bánh răng bán trục và vòng đệm chặn.

119

2.1.6. B¸n trôc
a. C«ng dông: Dïng ®Ó truyÒn m«men tõ truyÒn lùc chÝnh ®Òn c¸c b¸nh xe chñ ®éng.
b. Ph©n lo¹i:
Theo kÕt cÊu cña c¸c æ tùa :
- B¸n trôc kh«ng gi¶m t¶i
- B¸n trôc gi¶m t¶i 1/2.
- B¸n trôc gi¶m t¶i 3/4.
- B¸n trôc gi¶m t¶i hoμn toμn.
+ B¸n trôc kh«ng gi¶m t¶i:
æ tùa bªn trong vμ bªn ngoμi ®Æt trùc tiÕp lªn b¸n trôc. Lo¹i nμy hiÖn nay kh«ng sö dông
v× tuæi bÒn kh«ng cao
+ B¸n trôc gi¶m t¶i 1/2 :
æ tùa bªn trong ®Æt trªn vá vi sai vμ æ tùa bªn ngoμi ®Æt trùc tiÕp lªn b¸n trôc.
+ B¸n trôc gi¶m t¶i 3/4:
æ tùa bªn trong ®Æt trªn vá vi sai vμ æ tùa bªn ngoμi ®Æt lªn dÇm cÇu vμ may ¬ b¸nh xe
mμ kh«ng ®Æt trùc tiÕp lªn b¸n trôc.
+ B¸n trôc gi¶m t¶i hoµn toµn:
æ tùa bªn trong ®Æt trªn vá vi sai vμ 2 æ tùa bªn ngoμi ®Æt lªn dÇm cÇu vμ may ¬ b¸nh xe
mμ kh«ng ®Æt trùc tiÕp lªn b¸n trôc.

121

2.2. HÖ thèng truyÒn lùc thuû c¬
+ Hép sè thuû c¬, hép ph©n phèi ( nÕu cã), trôc c¸c ®¨ng, cÇu chñ ®éng, b¸n trôc, b¸nh xe
chñ ®éng.
2.2.1. BiÕn m« thuû lùc

122

Bé biÕn m« bao gåm: phÇn chñ ®éng ®−îc gäi lμ b¸nh b¬m (B) dÉn ®éng b»ng trôc
khuûu, phÇn bÞ ®éng gäi lμ b¸nh tuabin (T) nèi víi trôc s¬ cÊp cña hép sè, phÇn ph¶n øng
gäi lμ b¸nh dÉn h−íng (D).
Bộ biến mô vừa truyền vừa khuyếch đại mô men từ động cơ vào hộp số (Bộ truyền bánh
răng hành tinh) thông qua môi chất là dầu hộp số tự động (ATF) .
+ Nguyªn lý khuyÕch ®¹i m«men: ViÖc khuyÕch ®¹i m«men b»ng biÕn m« ®−îc thùc hiÖn
b»ng çch sö dông bé phËn ®¶o chiÒu (b¸nh dÉn h−íng). NÕu kh«ng cã b¸nh dÉn h−íng
th× dßng dÇu khi quay trë l¹i b¸nh b¬m tõ b¸nh tuabin nã sÏ ®èi diÖn víi chiÒu cña dßng
dÇu ®i ra tõ b¸nh b¬m. B¸nh b¬m ph¶i sö dông mét phÇn m«men tõ ®éng c¬ ®Ó lμm thay
®æi chiÒu chuyÓn ®éng cña dßng dÇu ®Õn tõ b¸nh tuabin. Khi sö dông b¸nh dÉn h−íng, nã
®iÒu chØnh chiÒu chuyÓn ®éng cña dßng dÇu sau khi ra khái b¸nh tuabin ®Õn b¸nh b¬m cã
chiÒu chuyÓn ®éng cïng víi chiÒu cña dßng dÇu ®i ra khái b¸nh b¬m, do vËy kh«ng cã sù
hao tæn m«men. Dßng dÇu ®−îc ®iÒu chØnh l¹i dßng chuyÓn ®éng nμy cßn cã t¸c dông lμm
cho b¸nh b¬m biÕn ®æi m«men t¨ng thªm. V× dßng dÇu nμy ®i vμo b¸nh b¬m víi mét ®éng
n¨ng s½n cã, do vËy ®éng n¨ng cña dßng dÇu trong b¸nh b¬m t¨ng lªn rÊt nhanh, sù t¨ng
®éng n¨ng nμy sÏ lμm cho dßng dÇu v¨ng ra khái b¸nh b¬m vμ ®i ®Õn çnh tuabin víi mét
®éng n¨ng rÊt lín.

H×nh. H−íng cña dßng dÇu khi cã b¸nh dÉn h−íng
Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lóc nμo viÖc khuyÕch ®¹i m«men còng x¶y ra. ViÖc khuyÕch ®¹i
m«men chØ x¶y ra khi sù chªnh lÖch vÒ tèc ®é quay cña b¸nh b¬m vμ b¸nh tuabin lμ lín.
Khi sù chªnh lÖch nμy lín, tèc ®é cña dÇu (dßng ch¶y xo¸y) tuÇn hoμn qua b¸nh b¬m vμ
b¸nh tuabin lμ lín, do vËy dÇu ch¶y tõ b¸nh tuabin ®Õn b¸nh dÉn h−íng theo h−íng sao
cho nã ng¨n c¶n chuyÓn ®éng quay cña b¸nh b¬m, nh− h×nh vÏ (®iÓm A h×nh 2-8). T¹i ®©y
dÇu sÏ ®Ëp vμo mÆt tr−íc cña çnh qu¹t trªn b¸nh dÉn h−íng lμm cho nã quay theo h−ãng
ng−îc víi h−íng quay cña b¸nh b¬m. Do b¸nh dÉn h−íng bÞ kho¸ cøng bëi khíp mét chiÒu
nªn nã kh«ng quay, nh−ng çc çnh cña nã lμm cho h−íng cña dßng dÇu thay ®æi sao cho
chóng sÏ trî gióp cho chuyÓn ®éng quay cña b¸nh b¬m, do ®ã thùc hiÖn viÖc khuyÕch ®¹i
m«men.
Khi tèc ®é quay cña b¸nh tuabin ®¹t ®−îc ®Õn tèc ®é cña b¸nh b¬m, tèc ®é cña dÇu
(dßng ch¶y xo¸y) tuÇn hoμn qua b¸nh b¬m vμ b¸nh tuabin gi¶m xuèng. Do vËy, h−íng cña
dßng ch¶y dÇu mμ ®i tõ b¸nh tuabin ®Õn b¸nh dÉn h−ãng cïng h−íng víi h−íng quay cña
b¸nh b¬m, lóc nμy dÇu ®Ëp vμo mÆt sau cña çc çnh trªn b¸nh dÉn h−íng nªn çc çnh
nμy ng¨n dßng ch¶y cña dÇu l¹i. Trong tr−êng hîp nμy, khíp mét chiÒu cho phÐp b¸nh dÉn

123

h−íng quay cïng víi b¸nh b¬m, nh− vËy cho phÐp dÇu trë vÒ b¸nh b¬m. Khi b¸nh dÉn
h−íng b¾t ®Çu quay theo cïng h−íng víi b¸nh b¬m lóc tèc ®é quay cña b¸nh tuabin ®¹t
®Õn mét tû lÖ nhÊt ®Þnh so víi tèc ®é quay cña b¸nh b¬m. HiÖn t−îng ®ã ®−îc gäi lμ ®iÓm ly
hîp hay ®iÓm nèi.

2.2.2. Hép sè thuû c¬ ®iÒu khiÓn tù ®éng
Trong hÖ thèng truyÒn lùc hép sè hμnh tinh ®−îc ®Æt sau bé biÕn m«, cã nhiÖm vô truyÒn
m«men cña ®éng c¬ tõ trôc s¬ cÊp ®Õn trôc thø cÊp cña hép sè, cung cÊp nh÷ng tû sè
truyÒn kh¸c nhau ®Ó cho xe vËn hμnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau.
CÊu t¹o cña hép sè hμnh tinh dïng trªn «t« ®−îc tæ hîp tõ çc c¬ cÊu hμnh tinh (CCHT)
c¬ b¶n hoÆc tõ çc c¬ cÊu hμnh tinh tæ hîp.
Trªn «t« con dïng ë ba d¹ng c¬ b¶n:
+ CCHT kiÓu wilson ®éc lËp;
+ CCHT theo s¬ ®å Sympson;
+ CCHT theo s¬ ®å Ravigneaux.
a. CÊu t¹o cña CCHT Wilson ®éc lËp (CCHT c¬ b¶n)

.Çc phÇn tö cña c¬ cÊu hμnh tinh c¬ b¶n
CCHT c¬ b¶n lμ c¬ cÊu cã hai bËc tù do, cho nªn ®Ó x¸c lËp mét tèc ®é quay æn ®Þnh ë
trôc vμo vμ mét tèc ®é quay æn ®Þnh ë trôc ra, ta ph¶i h¹n chÕ mét bËc tù do cña c¬ cÊu.
§Ó h¹n chÕ mét bËc tù do cña c¬ cÊu cã hai
çch:
+ Kho¸ mét phÇn tö víi vá hép sè;
+ Kho¸ hai phÇn tö víi nhau.
Tuú theo viÖc x¸c ®Þnh phÇn tö chñ ®éng, phÇn
tö bÞ ®éng, phÇn tö kho¸ cña CCHT kh¸c nhau mμ
ta cã tr¹ng th¸i lμm viÖc cña CCHT lμ t¨ng tèc,
gi¶m tèc, truyÒn th¼ng hay ®¶o chiÒu.
* Gi¶m tèc
Ho¹t ®éng cña çc b¸nh r¨ng: B¸nh r¨ng bao lμ
phÇn tö chñ ®éng, b¸nh r¨ng mÆt trêi cè ®Þnh, cÇn
dÉn lμ phÇn tö bÞ ®éng.
Khi b¸nh r¨ng bao quay theo chiÒu kim ®ång
hå, çc b¸nh r¨ng hμnh tinh sÏ quay xung quanh

124

b¸nh r¨ng mÆt trêi trong khi còng quay quanh trôc cña nã theo chiÒu kim ®ång hå. §iÒu ®ã
lμm cho tèc ®é quay cña cÇn dÉn gi¶m xuèng tuú theo sè r¨ng cña b¸nh r¨ng bao vμ
b¸nh r¨ng mÆt trêi.
* T¨ng tèc
Ho¹t ®éng c¶u çc b¸nh r¨ng: B¸nh r¨ng bao lμ
phÇn tö bÞ ®éng, b¸nh r¨ng mÆt trêi cè ®Þnh, cÇn dÉn lμ
phÇn tö chñ ®éng.
Khi cÇn dÉn quay theo chiÒu kim ®ång hå çc b¸nh
r¨ng hμnh tinh quay xung quanh b¸nh r¨ng mÆt trêi
trong khi chóng còng quay quanh trôc cña nã theo
chiÒu kim ®ång hå. §iÒu ®ã lμm cho çc b¸nh r¨ng bao
t¨ng tèc tuú thuéc vμo sè r¨ng cña b¸nh r¨ng bao vμ
mÆt trêi.
*§¶o chiÒu
Ho¹t ®éng cña çc b¸nh r¨ng: B¸nh r¨ng bao lμ
phÇn tö bÞ ®éng, b¸nh r¨ng mÆt trêi lμ phÇn tö chñ
®éng, cÇn dÉn cè ®Þnh.
Khi b¸nh r¨ng mÆt trêi quay theo chiÒu kim ®ång hå,
cÇn dÉn bÞ cè ®Þnh cho nªn çc b¸nh r¨ng hμnh tinh lóc
nμy chØ quay quanh trôc cña nã vμ ®ãng vai trß nh− nh÷ng
b¸nh r¨ng trung gian. B¸nh r¨ng trung gian sÏ ®¶o chiÒu
chuyÓn ®éng quay
* TruyÒn th¼ng
ChÕ ®é truyÒn th¼ng, trôc chñ ®éng vμ trôc bÞ ®éng quay
cïng tèc ®é. §Ó thùc hiÖn ®−îc chÕ ®é truyÒn th¼ng th× hai
trong ba phÇn tö trong c¬ cÊu hμnh tinh ph¶i kho¸ víi
nhau. Trong tr−êng hîp nμy CCHT ®ãng vai trß nh− mét
khíp nèi cøng.

125

2.2.3. Hép sè v« cÊp ®iÒu khiÓn tù ®éng

129

2.2.4. HÖ thèng ®iÒu khiÓn
Trong hép sè tù ®éng viÖc thay ®æi çc sè truyÒn ®−îc thùc hiÖn nhê t¸c dông cña chÕ
®é lμm viÖc cña ®éng c¬ vμ m«men c¶n g©y ra ®èi víi hÖ thèng truyÒn lùc. Çc c¶m biÕn
theo dâi liªn tôc qu¸ tr×nh thay ®æi trªn, t¹o lªn çc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn vμ th«ng qua c¬ cÊu
thõa hμnh t¸c dông vμo çc phÇn tö ®iÒu khiÓn cña hép sè tù ®éng, çc phÇn tö ®iÒu khiÓn
nμy sÏ thùc hiÖn viÖc kho¸ thÝch hîp kh©u cña CCHT ®Ó cã tû sè truyÒn phï hîp.
Çc phÇn tö ®iÒu khiÓn trong hép sè hμnh tinh gåm çc lo¹i sau: Çc lo¹i ly hîp kho¸ lμm
viÖc trong dÇu, çc lo¹i phanh d¶i, çc khíp mét chiÒu.
a. Ly hîp kho¸
Ly hîp kho¸ th−êng dïng ®Ó kho¸ mét kh©u cña CCHT víi vá t¹o nªn phanh dõng hoÆc
kho¸ hai kh©u cña CCHT víi nhau t¹o nªn liªn kÕt cïng quay víi tèc ®é nh− nhau.
Ly hîp kho¸ dïng ë d¹ng ly hîp ma s¸t nhiÒu ®Üa lμm viÖc trong dÇu, ho¹t ®éng b»ng ¸p
lùc dÇu cña hÖ thèng thuû lùc ®iÒu khiÓn. CÊu t¹o cña ly hîp kho¸ gåm çc ®Üa ma s¸t cã
r¨ng trong vμ ngoμi. Çc ®Üa ma s¸t r¨ng trong g¾n víi phÇn th©n trong cña bé phËn nμy,
cßn çc ®Üa ma s¸t r¨ng ngoμi g¾n víi mét bé phËn kh¸c t¹o nªn vá cña ly hîp.

CÊu t¹o cña ly hîp kho¸
1. Xi lanh (vá ly hîp)
6. Vßng h·m
2. Phít ch¾n dÇu chÞu lùc (xÐc m¨ng)
7. §Üa Ðp
3. Bé lß xo håi vÞ
8. §Üa ma s¸t
4. §Üa thÐp
9. Piston
5. Moay ¬
b.Phanh d¶i
Trong hép sè hμnh tinh phanh d¶i ®Ó kho¸ mét chi tiÕt nμo ®ã víi vá hép sè hoÆc dïng
®Ó kho¸ trôc bÞ ®éng cña hép sè khi cÇn chän sè ë vÞ trÝ P.

131

CÊu t¹o cña phanh d¶i bao gåm: BÒ mÆt trô cña chi tiÕt cÇn kho¸ ®−îc gäi lμ trèng phanh,
d¶i phanh quÊn quanh vßng ngoμi cña chèng phanh. Mét ®Çu cña d¶i phanh ®−îc b¾t chÆt
víi vá cña hép sè b»ng chèt, ®Çu cßn l¹i tiÕp xóc víi piston phanh qua cÇn ®Èy piston..
Khi ¸p suÊt thuû lùc t¸c dông lªn piston lμm cho piston dÞch chuyÓn trong xi lanh nÐn lß
xo l¹i, cÇn ®Èy dÞch chuyÓn cïng víi víi piston vμ Ên vμo mét ®Çu cña d¶i phanh. Do ®Çu
kia cña d¶i phanh ®−îc b¾t chÆt vμo vá hép sè, ®−êng kÝnh cña d¶i phanh gi¶m xuèng, v×
vËy d¶i phanh sÏ kÑp chÆt lÊy trèng phanh vμ gi÷ cho nã ®øng yªn. T¹i thêi ®iÓm nμy, mét
lùc ma s¸t cao ®−îc t¹o ra gi÷a d¶i phanh vμ trèng phanh lμm cho trèng cïng víi mét kh©u
nμo ®ã cña CCHT ®øng yªn.
Khi dÇu cã ¸p suÊt ®−îc x¶ ra khái xi lanh, piston vμ cÇn ®Èy bÞ Ên ng−îc trë l¹i b»ng lùc
håi vÞ cña lß xo do vËy trèng phanh ®−îc nh¶ ra bëi d¶i phanh.
c.Khíp mét chiÒu
Khíp mét chiÒu trong hép sè hμnh tinh ngoμi viÖc bè trÝ ë b¸nh dÉn h−íng cña bé biÕn
m«, nã cßn ®−îc bè trÝ trong c¬ cÊu ®iÒu khiÓn cña CCHT. T¸c dông cña khíp mét chiÒu lμ
nh»m x¸c ®Þnh mét chiÒu quay gi÷a c¸c phÇn tö cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau.
Trong hép sè hμnh tinh khíp mét chiÒu lμm chøc n¨ng cña phÇn tö ®iÒu khiÓn trong qu¸
tr×nh chuyÓn sè, ngoμi ra nã cßn lμm nhiÖm vô cña c¬ cÊu an toμn.
Khíp mét chiÒu cã nhiÒu lo¹i cÊu t¹o kh¸c nhau: D¹ng cam, d¹ng bi cÇu, d¹ng trô. Tuy
nhiªn chóng ®Òu lμm viÖc theo nguyªn lý cña chªm.

CÊu t¹o vμ ho¹t ®éng cña khíp 1 chiÒu d¹ng bi cÇu

CÊu t¹o vμ ho¹t ®éng cña khíp mét chiÒu d¹ng cam
§èi víi khíp mét chiÒu d¹ng trô th× nguyªn lý còng t−¬ng tù nh− khíp mét chiÒu d¹ng bi
cÇu.

132

- Bé ®iÒu khiÓn b»ng thuû lùc:

Các li hợp và phanh vận hành bộ truyền bánh răng hành tinh làm việc nhờ áp suất thuỷ
lực. Bộ điều khiển thuỷ lực sinh ra và điều chỉnh áp suất thuỷ lực này và thay đổi các
đường dẫn nó.
Bơm dầu có chức năng
tạo ra áp suất thuỷ lực.
Bơm dầu sản ra áp suất
thuỷ lực cần thiết cho hoạt
động của hộp số tự động
bằng việc dẫn động vỏ bộ
biến mô (động cơ).
Áp suất thuỷ lực tạo ra
từ bơm dầu được điều
chỉnh bằng van điều áp sơ
cấp. Ngoài ra, van bướm
ga cũng tạo ra áp suất
thuỷ lực thích hợp với
công suất phát ra của
động cơ.
Khi li hợp và phanh của bộ truyền bánh răng hành tinh được đưa vào vận hành thì việc
chuyển các số được thực hiện. Đường dẫn dầu được tạo ra tuỳ thuộc vào vị trí chuyển số

134

do van điều khiển thực hiện. Khi tốc độ xe tăng thì các tín hiệu được chuyển tới các van
điện từ từ ECU động cơ & ECT. Các van điện từ sẽ vận hành các van chuyển số để
chuyển các số tốc độ.

B¬m dÇu

- Bé ®iÒu khiÓn ®iÖn tö ECT:
ECU động cơ & ECT
điều khiển thời điểm
chuyển số và khoá biến
mô bằng cách điều khiển
các van điện từ của bộ
điều khiển thuỷ lực để
duy trì điếu kiện lái tối ưu
với việc dùng các tín
hiệu từ các cảm biến và
các các công tắc lắp trên
động cơ và hộp số tự
động. Ngoài ra ECU còn
có các chức năng chẩn
đoán và an toàn khi một
cảm biến vv...bị hỏng.

135

Các cảm biến/công tắc
đóng vai trò thu thập
các dạng dữ liệu để
quyết định các thông
số điều khiển khác
nhau và biến đổi chúng
thành các tín hiệu điện,
và các tín hiệu đó sẽ
được truyền tới ECU
động cơ & ECT.

136

Ch−¬ng III: Bé phËn chuyÓn ®éng
3.1. Khung « t«
a. C«ng dông:
- Khung xe lμ x−¬ng cèt cña « t« ®Ó g¸ ®ì vμ l¾p ghÐp víi çc bé phËn cña xe: ®éng c¬,
çc bé phËn cña hÖ thèng truyÒn lùc, c¬ cÊu ®iÒu khiÓn, thiÕt bÞ phô vμ thiÕt bÞ chuyªn
dïng,...
- Khung xe cã ®é cøng v÷ng vμ kh¶ n¨ng chÞu t¶i tèt. Cã h×nh d¹ng tèi −u ®Ó cho phÐp h¹
thÊp träng t©m cña xe, ®¶m b¶o hμnh tr×nh lμm viÖc cña hÖ thèng treo vμ viÖc ®iÒu khiÓn
çc b¸nh xe dÉn h−íng.
b. Ph©n lo¹i
- C¨n cø vμo lo¹i xe cã thÓ chia thμnh:
+ Khung xe con( Khung vμ vá t¸ch rêi hoÆc khung vμ vá liªn kÕt l¹i víi nhau).
+ Khung xe t¶i, xe kh¸ch, xe buýt
+ Khung ®oμn xe, xe chuyªn dïng,...
- Theo kÕt cÊu cña khung cã thÓ chia thμnh:
+ KÕt cÊu d¹ng dÇm: xμ däc, xμ ngang liªn kÕt
+ KÕt cÊu d¹ng giμn.
c. KÕt cÊu mét sè lo¹i khung « t«:
+ KÕt cÊu khung xe con

Khung « t« INNOVA

137

+ KÕt cÊu khung xe t¶i, xe kh¸ch, xe buýt

Khung « t« KAMAZ

138

DÇm däc th¼ng

Khung h×nh x−¬ng c¸

Khung h×nh ch÷ X

DÇm däc cã tiÕt diÖn thay ®æi theo chiÒu däc

DÇm däc cã chç uèn trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng
hoÆc mÆt ph¼ng n»m ngang.

139

+ KÕt cÊu khung ®oμn xe.

+ KÕt cÊu khung xe chuyªn dïng.

140

3.2. DÇm cÇu
I. C«ng dông cña dÇm cÇu
- DÇm cÇu cã c«ng dông g¸ ®ì toμn bé phÇn khèi l−îng ®−îc treo vμ chøa ®ùng hoÆc g¸ ®ì
çc bé phËn kh«ng ®−îc treo.
- DÇm cÇu th−êng ®−îc bè trÝ trªn hÖ thèng treo phô thuéc.
II. Ph©n lo¹i:
- Theo ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o cã thÓ chia thμnh:
+ ChÕ t¹o b»ng hμn, dËp
+ ChÕ t¹o b»ng ®óc.
+ Liªn hîp
- Theo lo¹i cÇu cã thÓ chia ra:
+ DÇm cÇu bÞ ®éng, dÉn h−íng hoÆc kh«ng dÉn h−íng,
+ DÇm cÇu chñ ®éng, dÉn h−íng hoÆc kh«ng dÉn h−íng.
- Theo kÕt cÊu hÖ thèng treo:
+ DÇm cÇu liÒn : treo phô thuéc,
+ DÇm cÇu chia c¾t: treo ®éc lËp.
III. KÕt cÊu
1. DÇm cÇu dÉn h−íng:
- §Æc ®iÓm:
+ §ì phÇn träng l−îng phÝa tr−íc cña « t«,
+ Liªn kÕt çc b¸nh xe dÉn h−íng vμ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng dÉn h−íng, ®iÒu khiÓn dÔ dμng
th«ng qua hÖ thèng l¸i,
+ Víi lo¹i dÇm cÇu dÉn h−íng vμ chñ ®éng cßn cã nhiÖm vô truyÒn lùc vμ m«men ®Çy ®ñ tõ
b¸nh xe lªn khung.
- KÕt cÊu:
+ DÇm cÇu dÉn h−íng bÞ ®éng,
+ DÇm cÇu dÉn h−íng chñ ®éng,
+ DÇm cÇu kh«ng dÉn h−íng chñ ®éng,
+ DÇm cÇu kh«ng dÉn h−íng, kh«ng chñ ®éng.
2. Vá cÇu chñ ®éng:
- §Æc ®iÓm: bao bäc côm truyÒn lùc chÝnh, vi sai vμ b¸n trôc. ChÞu träng l−îng toμn bé cña
« t« ®Æt lªn çc b¸nh xe phÝa sau ®ång thêi nhËn vμ truyÒn lùc kÐo, phanh, m«men.

Vá cÇu th−êng ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p ®óc tõ gang rÌn hoÆc gang c¶i tiÕn.
Cßn cã thÓ chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p dËp hμn tõ ph«i thÐp dËp.

141

- KÕt cÊu:
+ DÇm cÇu chñ ®éng

142

3.3. B¸nh xe vµ lèp
- B¸nh xe lμ côm t¹o chøc n¨ng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cho xe, nhê nã mμ « t« cã thÓ thùc
hiÖn di chuyÓn trªn ®−êng. B¸nh xe cÇn ph¶i l¨n ªm dÞu vμ t¹o kh¶ n¨ng b¸m tèt nhÊt trªn
nÒn ®−êng. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng, b¸nh xe lu«n ph¶i tiÕp nhËn çc lùc, m«men vμ
çc chÊn ®éng tõ mÆt ®−êng t¸c dông lªn khung xe vμ ng−îc l¹i.
- KÕt cÊu cña b¸nh xe thay ®æi nhiÒu vμ ®−îc c¶i thiÖn nh»m n©ng cao chÊt l−îng chuyÓn
®éng cña xe.
CÊu t¹o chung cña b¸nh xe gåm cã: lèp, vμnh, ®Üa vμnh vμ moay¬. Lèp, vμnh, ®Üa vμnh
®−îc liªn kÕt víi moay¬ qua mèi ghÐp bu l«ng( cã mÆt c«n ®¶m b¶o ®Þnh t©m). M«men
xo¾n truyÒn cho çc b¸nh xe chñ ®éng th«ng qua b¸n trôc. B¸n trôc n»m trong ngâng trôc
vμ cã mÆt bÝch liªn kÕt víi moay ¬ qua mèi ghÐp bul«ng.
I. lèp «t«
1. CÊu t¹o lèp « t«:
CÊu t¹o chung cña lèp bao gåm: líp cao su lãt trong, líp sîi ( x−¬ng lèp), líp ®Öm, líp
hoa lèp, thμnh bªn, vai lèp, tanh lèp b»ng kim lo¹i.

Hoa lèp:
- §Æc ®iÓm:
+ Líp cao su dμy bªn ngoμi cïng cña lèp, n»m trªn bÒ mÆt l¨n trªn nÒn ®−êng cã çc h×nh
d¹ng kh¸c nhau cã nhiÖm vô b¶o vÖ líp sîi bªn trong vμ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng b¸m tèt nhÊt
víi nÒn ®−êng.
+ Cã çc r·nh bè trÝ tho¸t n−íc tèt nhÊt khi ®i trªn ®−êng −ít.
. Lo¹i cã hoa lèp nhá hoÆc rÊt nhá : Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng tèt ( xa lé, thμnh
phè) ®¶m b¶o kh¶ n¨ng b¸m ®−êng tèt.
. Lo¹i cã hoa lèp th«ng th−êng: Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng cøng vμ ®−êng ®Êt,
. Lo¹i hoa lèp cã r·nh lín vμ th«: Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng xÊu( c«ng tr−êng, b·i,
®−êng lÇy..).

143

Bai giang ctoto

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Bai giang ctoto

Similar to Bai giang ctoto (20)

More from Nguyễn Bão Quốc

More from Nguyễn Bão Quốc (8)

Bai giang ctoto