Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.05_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara Arak
Danuta Szczepaniak
Wykonywanie podstawowych czynności higienicznych
i pielęgnacyjnych 346[02].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Sułkowski
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.05
„Wykonywanie podstawowych czynności higienicznych i pielęgnacyjnych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Wybrane elementy higieny osobistej 11
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem 27
4.3.3. Ćwiczenia 39
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 46

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wykonywania zabiegów
higieniczno-pielęgnacyjnych.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań,
− literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Schemat układu jednostek modułowych

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określać psychofizyczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania człowieka,
− określać znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,
− charakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej,
− klasyfikować i ustalać potrzeby zdrowotne człowieka w danym środowisku,
− planować i organizować pracę asystenta,
− nawiązywać współpracę z instytucjami i organizacjami wspomagającymi pracę asystenta
osoby niepełnosprawnej,
− wykorzystywać dostępne zasoby materialne i niematerialne dla potrzeb
niepełnosprawnego,
− dokonywać analizy sytuacji osoby niepełnosprawnej i jej oceny,
− nawiązywać kontakt z osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem,
− stosować zasady obowiązujące w pielęgnowaniu osoby niepełnosprawnej,
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– dokonać klasyfikacji potrzeb życiowych człowieka zdrowego,
– wyjaśnić znaczenie higieny osobistej oraz higieny zamieszkania,
– określić zagrożenia, do jakich może dojść w przypadku unieruchomienia w łóżku oraz
omówić metody postępowania w profilaktyce i leczeniu tych zagrożeń,
– wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne,
– współpracować z innymi jednostkami i instytucjami medycznymi i społecznymi dla
zapewnienia ciągłej i kompleksowej opieki,
– rozpoznać potrzeby z uwzględnieniem hierarchii dla dobra procesu pielęgnowania
i leczenia.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka
4.1.1. Materiał nauczania
Potrzeba to odczuwalny brak, do zlikwidowania którego dąży organizm. Potrzeba jest
związana z określoną sytuacją braku, czyli niespełnienia. Frustracja potrzeb jest czynnikiem
motywującym, skłaniającym jednostkę do aktywności, która może tę potrzebę zaspokoić.
U człowieka braki mogą występować zarówno ze względu na biologiczną, jak
i psychiczną strukturę organizmu. Dlatego też klasyfikacja potrzeb ludzkich jest dokonywana
ze względu na te dwie struktury. Liczba potrzeb biologicznych i psychicznych nie została
ustalona ani ostatecznie zamkniętą. W. I. Thomas ograniczył potrzeby do czterech pragnień:
bezpieczeństwa, uznania, przyjaźni i nowych doświadczeń.
A. H. Maslow wyszczególnił 5 głównych grup potrzeb z jakimi może się zetknąć
człowiek w swoim życiu. Potrzeby te są ułożone w kolejności od najniższej i najbardziej
pierwotnej. Ich struktura jest zatem hierarchiczna.
1. Potrzeby fizjologiczne: jedzenia, odpoczynku, przyjemnych doznań zmysłowych,
seksualne.
2. Potrzeby bezpieczeństwa: zależności, opieki i oparcia, braku lęku, ładu.
3. Potrzeby społeczne: przyjaźni, miłości.
4. Potrzeby szacunku: potęgi, wyczynu, wolności, respektu i uznania innych, dobrego
statusu społecznego, dominacji.
5. Potrzeby samorealizacji: dążenie do rozwoju możliwości, potrzeby religijne.
Maslow twierdził, że muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu,
aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. W przypadku, gdy potrzeba
niższego rzędu została już zaspokojona, to przestaje ona stanowić źródło motywacji.
Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, A. H. Maslow wyróżnił również tak zwane
potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać
się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby
estetyczne. Zdaniem A. H. Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie
zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami
samorealizacji.
Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka.
Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb
wyższego rzędu.
Hierarchię potrzeb A. H. Maslowa można przedstawić w postaci piramidy (rys. 1).

7
Rys. 1. Piramida potrzeb Maslowa
Inni badacze wymieniają większa liczbę potrzeb. J. E. Murray ustalił liczbę 12 potrzeb
fizjologicznych i 28 psychicznych. J. E. Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu
siłę fizykochemiczną, która organizuje percepcję i określone grupy reakcji autonomicznych,
słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.
Hierarchia potrzeb człowieka chorego w zakresie zapotrzebowania na czynności
opiekuńcze jest uzależniona od stopnia jego wydolności samoobsługowej. Pod pojęciem
wydolność samoobsługa rozumiemy zdolność człowieka do działań podejmowanych
samodzielnie w ramach życia codziennego.
W przypadku osoby niepełnosprawnej należy najpierw określić rodzaj
niepełnosprawności. Niepełnosprawność to długotrwały stan, w którym występują pewne
ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są
obniżeniem sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli
utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może
być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub
progresywna.
Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata.
Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże
się ponadto zazwyczaj tak zwana niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego
funkcjonowania w społeczeństwie.
FIZJOLOGICZNE
BEZPIECZEŃSTWA
snu picia pracy seksu jedzenia
odzieży domu pokoju zdrowia
miłości przyjaźni akceptacji
SPOŁECZNE
sukcesu szacunku
UZNANIA
ROZWOJUODCZUWALNYCHBRAKÓW
NIŻSZEGORZĘDUWYŻSZEGORZĘDU

8
Rodzaje niepełnosprawności:
1. Obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) – brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji
analizatorów zmysłowych (są to między innymi osoby niewidome, niedowidzące, głuche,
niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej).
2. Obniżona sprawność intelektualna – upośledzenie umysłowe, demencja starcza.
3. Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego – zaburzenia równowagi nerwowej,
emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego.
4. Obniżona sprawność komunikowania się – utrudniony kontakt słowny (zaburzenia
mowy, autyzm, jąkanie się).
5. Obniżona sprawność ruchowa – osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub
nabytą).
6. Mózgowe porażenie dziecięce.
7. Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych – na przykład
nowotwory, guz mózgu, cukrzyca.
W celu ustalenia stopnia wydolności samoobsługowej podopiecznego można zastosować
jedną z wielu propozycji narzędzi do jego oceny. Nie ma jednak idealnej skali, jednoznacznie
określającej stan podopiecznego. Jedną z częściej stosowanych jest skala Barthela, która
bierze pod uwagę czynności życia codziennego, z uwzględnieniem stopnia samodzielności
podopiecznego (tabela 1).
Tabela 1. Skala Barthela [3, s. 33]
Lp. Czynność
Nie
potrafi
Potrafi z pomocą Samodzielny
1 Spożywanie posiłków 0 5 10
2 Przechodzenie z łóżka na wózek i odwrotnie 0 5 15
3 Utrzymanie higieny osobistej 0 0 5
4 Korzystanie z toalety 0 5 10
5 Mycie/kąpiel całego ciała 0 0 5
6 Przejście odległości 50 m (ewentualnie za pomocą sprzętu) 0 5 10
7 Chodzenie po schodach 0 5 10
8 Jazda na wózku 0 0 5
9 Ubieranie/rozbieranie się 0 5 10
10 Kontrola zwieraczy odbytu 0 5 10
11 Kontrola zwieraczy moczu cewki moczowej 0 5 10
W wyniku oceny podopiecznych można zakwalifikować do jednej z trzech grup:
− grupa I (85–100 punktów) – mały zakres oczekiwanej pomocy w czynnościach
samoobsługowych,
− grupa II (21–84 punkty) – umiarkowany zakres oczekiwanej pomocy,
− grupa III (0–20 punktów) – duży zakres oczekiwanej pomocy.
W ocenie zapotrzebowania ze strony osoby niepełnosprawnej na działania opiekuńcze,
trzeba uwzględnić tak zwane codzienne aktywności życiowe człowieka. W tym celu należy
posłużyć się Skalą Codziennej Aktywności Życiowej, która jest wyznacznikiem zakresu
pomocy (tabela 2).

9
Tabela 2. Skala Codziennej Aktywności Życiowej [3, s. 30]
Lp. Czynność Tak Nie
1. Zdolność do samodzielnego przygotowania obiadu
2. Zdolność do samodzielnego przygotowania śniadania/kolacji
3
Zdolność do wykonywania lekkich prac domowych (wycieranie kurzu,
utrzymywanie porządku)
4
Zdolność do samodzielnego wykonywania ciężkich prac domowych (mycie okien,
odkurzanie)
5 Zdolność do samodzielnej zmiany pościeli
6 Samodzielność w robieniu zakupów
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak definiujemy potrzeby?
2. Jaki jest podział potrzeb człowieka zdrowego wg Maslowa?
3. Co zaliczamy do potrzeb fizjologicznych?
4. Co zaliczamy do potrzeb bezpieczeństwa?
5. Jakie czynniki decydują o potrzebach społecznych?
6. Jakie są rodzaje niepełnosprawności?
7. Jak określamy potrzeby człowieka chorego?
8. Jakie są skutki niezaspokojenia potrzeb?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj wylosowane potrzeby człowieka zdrowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym określania potrzeb człowieka
zdrowego,
2) scharakteryzować wylosowany rodzaj potrzeb,
3) zaprezentować wynik ćwiczenia grupie, na przykład w postaci plakatu czy wykresu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− papier,
− przybory do pisania,
− kartki do losowania z zapisanymi potrzebami: fizjologicznymi, społecznymi,
bezpieczeństwa, uznania, samorealizacji,
− poradnik dla ucznia,
− literatura wymieniona w punkcie 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu sytuacji dokonaj analizy niezaspokojonych potrzeb podopiecznej
i wskaż ich skutki.
Opis sytuacji:
Pani Anna ma 27 lat, jest upośledzona w stopniu lekkim. Jest absolwentką zasadniczej
szkoły zawodowej o kierunku dziewiarstwo, nigdy nie pracowała. Samodzielna w zakresie

10
samoobsługi, porusza się po mieście. Wolny czas spędza na czynnościach domowych
i pomaga ojcu w gotowaniu, sprzątaniu, zakupach. Ma koleżanki ze szkoły, z którymi spędza
wolny czas. Marzy o pracy i kontaktach z osobami sprawnymi. Mieszka z ojcem, matka nie
żyje od 10 lat. W miejscowości, w której mieszka działają Warsztaty Terapii Zajęciowej.
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) określić niezaspokojone potrzeby Pani Anny,
3) wskazać skutki niezaspokojenia tych potrzeb,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia ukazującym skutki niezaspokojenia potrzeb
w różnych obszarach życia podopiecznej.
− papier,
− przybory do pisania,
− poradnik dla ucznia.
− literatura wymieniona w punkcie 6 poradnika dla ucznia,
− komputer z dostępem do Internetu.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie potrzeby? ¨ ¨
2) określić potrzeby człowieka zdrowego wg Maslowa? ¨ ¨
3) określić rodzaje niepełnosprawności? ¨ ¨
4) określić potrzeby człowieka chorego? ¨ ¨

11
4.2. Wybrane elementy higieny osobistej
Znaczenie higieny osobistej dla zdrowia
Higiena osobista jest dziedziną, której zadaniem jest utrzymanie i wzmocnienie zdrowia
człowieka. Do higieny osobistej zaliczamy takie elementy jak mycie całego ciała, zębów,
włosów, zmiana bielizny i ubrań.
Całe ciało człowieka pokrywa skóra, której główną funkcją jest ochrona organizmu przed
wpływem czynników zewnętrznych. Na powierzchni skóry gromadzi się brud, który składa
się z potu, łoju, złuszczonych komórek naskórka, kurzu i licznych bakterii. W razie uszkodzeń
skóry bakterie z powierzchni mogą przenikać do organizmu, dlatego należy codziennie
zmywać całą powierzchnię skóry ciepłą wodą i mydłem. Codzienna pielęgnacja skóry ma też
znaczenie estetyczne i wpływa na dobre samopoczucie.
Skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.
Naskórek stanowi warstwę zewnętrzną, bezpośrednio stykającą się ze środowiskiem. Wnika
także w głąb skóry, wyścielając kanaliki gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków
włosowych.
Skóra właściwa jest warstwą środkową. Znajdują się w niej naczynia krwionośne
dostarczające substancji odżywczych do tkanek obwodowych i uczestniczące w wymianie
gazowej – dostarczanie tlenu i odbieranie dwutlenku węgla z tkanek. W skórze właściwej
znajdują się zakończenia nerwowe, które są receptorami odbierającymi różnego rodzaju
bodźce ze środowiska zewnętrznego.
Tkanka podskórna jest najbardziej wewnętrzną częścią skóry i składa się głównie
z tkanki tłuszczowej. Znajdują się w niej pnie żylne i tętnicze, od których odchodzą mniejsze
naczynia do skóry.
Rys. 2. Schemat budowy skóry [ 2, s. 19]
Nieuszkodzona skóra jest barierą dla mikroorganizmów, płynów i substancji
chemicznych. Skóra w istotny sposób uczestniczy w wymianie elektrolitowej. Inną ważną
funkcją skóry jest uczestniczenie w termoregulacji organizmu. Odbywa się to poprzez
wydalanie wody z organizmu w postaci potu oraz oddawanie ciepła ze skórnych naczyń
krwionośnych. Skóra jest częścią organizmu, za pomocą której kontaktujemy się ze
środowiskiem – poprzez odbieranie bodźców dotykowych, bólowych, temperaturowych
i ciśnieniowych. Poprzez zachodzącą w skórze syntezą witaminy D skóra spełnia również
funkcję metaboliczną. Codzienne mycie skóry to warunek utrzymania jej w czystości a także

12
zapobieganie chorobom. W przypadku osób leżących jest to również sposób zapobiegania
odleżynom i odparzeniom.
Do elementów higieny osobistej, które należy wykonywać co najmniej dwa razy dziennie
należy higiena jamy ustnej. Mycie zębów jest bardzo istotne dla zdrowia. Bakterie obecne
w jamie ustnej wywołują próchnicę, mogą przedostawać się również do organizmu człowieka
i być przyczyną wielu chorób, między innymi chorób serca. Czyste i zdrowe zęby to również
nasz wizerunek.
Do higieny osobistej należy również dbałość o paznokcie. Pod paznokciami gromadzi się
brud i bakterie, które mogą być przenoszone do organizmu na przykład z pokarmem.
Paznokcie powinny być krótkie i opiłowane aby nie powodowały zadrapań skóry.
Mycie głowy to także ważny element higieny osobistej. Przetłuszczone włosy nie
prezentują się najlepiej a brudna skóra głowy jest doskonałą pożywką dla rozwoju pasożytów
takich jak wszy.
Z higieną osobistą ważną dla zdrowia człowieka wiąże się również dbałość o wygląd,
ubiór, obuwie. Ubranie człowieka powinno być czyste i schludne a obuwie zadbane
i wygodne. Zapobiegniemy w ten sposób chorobom stóp takim jak na przykład grzybica.
Niektóre ze skutków zdrowotnych zaniedbań higieny osobistej: wszawica, grzybica,
świerzb, ropne zapalenia skóry, próchnica, zakaźne choroby układu pokarmowego takie jak:
żółtaczka typu A, salmonellozy oraz choroby pasożytnicze na przykład tasiemczyce i inne.
Podstawowe zabiegi higieniczne
Pomoc w podstawowych zabiegach higienicznych zależy od stopnia samodzielności
podopiecznego.
Zasady obowiązujące podczas wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych:
− zapewnij bezpieczeństwo podopiecznego,
− zapewnij podopiecznemu warunki intymności,
− nie pozostawiaj podopiecznego podczas wykonywania zabiegów nawet na krótko bez
opieki,
− myj ręce przed i po zabiegu,
− wszystkie zabiegi wykonuj w rękawiczkach,
− przed każdym zabiegiem sprawdź dwukrotnie środki używane do zabiegu,
− sprawdź zawsze temperaturę wody.
Słanie łóżka i zmiana bielizny pościelowej
Słanie łóżka jest czynnością, której poprawne wykonanie zapewnia podopiecznemu
wygodę, poczucie czystości oraz poprawę samopoczucia, zapobiega odleżynom
i przykurczom, kształtuje nawyki higieniczne. Łóżko ściele sam podopieczny, zwykle 2 razy
dziennie. Gdy nie dysponuje takimi możliwościami, łóżko ściele opiekunka dwa razy
dziennie: rano – podczas toalety porannej, wieczorem – przed snem, oraz w zależności od
potrzeb poprawia pościel w ciągu dnia.
Przed przystąpieniem do słania łóżka podopiecznego częściowo samodzielnego należy
pomóc mu przemieścić się na krzesło lub wózek inwalidzki. Zdjąć pościel układając ją na
krześle warstwowo zgodnie z kolejnością jej używania. Przy słaniu łóżka należy dobrze
naciągnąć prześcieradło, strzepać i ułożyć poduszki, poprawić powłokę na kołdrze. Ułożyć
pościel z obu stron na jednakowej długości. Pomóc podopiecznemu wrócić na łóżko
i wygodnie się ułożyć.
Słanie łóżka z podopiecznym polega na: obluźnieniu wierzchniego przykrycia zaczynając
od nóg, wyjęciu spod głowy poduszek, ułożeniu go na boku plecami do opiekunki,
oczyszczeniu podkładów i zwinięciu ich w rulon, który podkładamy pod plecy

13
podopiecznego, naciągnięciu, wyrównaniu i zamocowaniu prześcieradła, zamocowaniu
podkładów. Następnie obracamy podopiecznego na drugi bok i powtarzamy te same
czynności z drugiej strony łóżka. Układamy podopiecznego na plecach i porządkujemy kołdrę
– brzegi boczne zakładamy pod spód na równi z materacem i prostujemy na całej
powierzchni. Strzepujemy poduszki i podkładamy pod głowę podopiecznego.
Przed przystąpieniem do zmiany bielizny pościelowej należy wcześniej przygotować
otoczenie, zadbać o kosz lub wózek na brudną bieliznę, przystawić krzesło, na którym układa
się czystą bieliznę. Zmianę rozpoczynamy od poszewek na poduszkach wyjętych uprzednio
spod głowy podopiecznego. Następnie należy odwrócić podopiecznego na bok i przesunąć na
lewą stronę łóżka, oczyścić i zwinąć podkład, zwinąć brudne prześcieradło i podsunąć pod
plecy podopiecznego. Czyste prześcieradło złożyć wpół wzdłuż długości prawą stroną do
środka i ułożyć go na łóżku linią środkową w kierunku pleców a w segmencie dolnym równo
z materacem. Podłożyć zwisające części prześcieradła pod materac. Taką samą czynność
wykonać z podkładem. Zmarszczyć górne części prześcieradła i podkładu i wsunąć ich pod
plecy chorego. Obrócić podopiecznego na drugi bok i przesunąć na prawą stronę łóżka. Zdjąć
brudną pościel spodnią a następnie naciągnąć prześcieradło i podkład ze strony lewej. Ułożyć
chorego na wznak i podłożyć mu pod głowę poduszki. Przystąpić do zmiany poszwy na
przykryciu wierzchnim. Ułożyć kołdrę tak jak przy słaniu łóżka.
Sposób zmiany bielizny pościelowej przedstawiono na rys. 3.
a) b)
c) d)
e) f)
Rys. 3. Postępowanie podczas zmiany bielizny pościelowej: a) sposób ułożenia i okrycia podopiecznego,
b) sposób umocowania podkładu, c) sposób umocowania brudnego prześcieradła, d) sposób ułożenia
czystego prześcieradła, e) sposób zasłania czystego prześcieradła, f) sposób naciągania i podkładania
pod materac podkładu [3, s. 122–125]

14
Zmiana bielizny osobistej
Pomoc przy zmianie bielizny osobistej jest uzależniona od stopnia wydolności
samoobsługowej podopiecznego. Jeśli osoba jest samodzielna pomoc ogranicza się do
przygotowania czystej zmiany bielizny. Gdy podopieczny nie może sam wykonać tej
czynności wykonuje to opiekunka. Zmianę bielizny rozpoczynamy od zdjęcia spodni od
piżamy. Choremu leżącemu na wznak uginamy kończyny dolne w stawach kolanowych,
unosimy pośladki i zsuwamy spodnie do stóp i zdejmujemy. Podczas nakładania czystych
spodni marszczymy nogawki, przekładamy ich przez stopy i przesuwamy do wysokości
pośladków, unosimy pośladki i podciągamy spodnie do pasa i prostujemy nogi.
Następnie unosimy podopiecznego do pozycji półwysokiej na plecach i podsuwamy
bluzę do barków. Zdejmujemy bluzę z bliższej kończyny górnej a następnie dalszej.
Nakładanie czystej bluzy zaczynamy od nałożenia rękawa na dalszą kończynę a potem na
bliższą. Wyrównujemy bluzę na plecach i zapinamy guziki. Układamy podopiecznego
w dogodnej pozycji. Porządkujemy pościel.
Przenoszenie chorego
Przemieszczanie/przenoszenie to przeniesienie, przesunięcie osoby na inne miejsce,
zmiana pozycji, ułożenie w innym miejscu ciała podopiecznego. Celem jest poprawienie lub
zmiana pozycji, zmiana bielizny pościelowej i osobistej, zmiana łóżka. Czynność ta może być
wykonywana zarówno za pomocą specjalistycznego sprzętu jak i bez posługiwania się nim.
Przesuwanie na brzeg łóżka to jedna z wielu czynności umożliwiająca podopiecznemu
zmianę ułożenia ciała. Wykorzystuje się tu podkłady ślizgowe, które podkłada się pod plecy
przenoszonego na wysokości łopatek i pośladków a następnie przesuwa podopiecznego w
kierunku do siebie (rys.4). Podkłady ślizgowe wykorzystuje się również do przenoszenia
podopiecznego na inne łóżko (rys. 5). Czynność ta powinna być wykonywana przez dwie
osoby.
Rys. 4. Przekładanie podopiecznego poprzez Rys. 5. Przenoszenie podopiecznego z wykorzystaniem
przesuwanie na podkładzie [3, s. 183] podkładów ślizgowych [3, s. 183]
Przy obracaniu na bok stosuje się następującą technikę; obraca się głowę podopiecznego
w swoim kierunku, rękę bliższą, wyprostowaną w stawie łokciowym, podkłada się pod
pośladek, dalszą układa na ciele. Noga bliższa pozostaje wyprostowana, dalszą zgina
w kolanie podpiera na stopie a kolano przechylone w stronę obracającego. Obrócenia
dokonuje się poprzez chwycenie w ręce podkładu płóciennego i pociągnięcie go do siebie.
Podopiecznego zabezpiecza się przed powrotem do poprzedniej pozycji poprzez podłożenie
poduszki za plecami.
Czasami zachodzi konieczność przesunięcia podopiecznego w górę łóżka. Czynność ta
powinna być wykonywana przez dwie osoby. W tym celu należy najpierw unieść jego tułów,
wykorzystując prześcieradło a następnie podłożyć podkład ślizgowy pod pośladki. Uchwycić
osobę przesuwaną za przedramiona i przesuwać w górę (rys. 6).

15
Rys. 6. Przesuwanie podopiecznego w górę łóżka [ 3, s. 188]
Posługiwanie się wózkiem inwalidzkim stwarza podopiecznemu szanse na większą
samodzielność, umożliwia przemieszczanie się. Czynność przemieszczenia podopiecznego na
wózek inwalidzki mogą wykonać dwie osoby poprzez: przenoszenie na ramionach (rys.7),
przenoszenie na ręczniku (rys. 8), przemieszczanie za pomocą śliskiej deseczki (rys. 9).
Rys. 7. Przenoszenie na ramionach [3, s. 189]
Rys. 8. Przenoszenie za pomocą ręcznika [3, s. 189] Rys. 9. Przemieszczanie za pomocą śliskiej
deseczki [ 3, s. 190]
Kąpiel całego ciała
W zależności od stanu podopiecznego, jego przyzwyczajeń i nawyków, mycie całego
ciała można przeprowadzić pod natryskiem, w wannie lub łóżku. Z prysznica mogą korzystać
osoby samodzielne z zachowaną zdolnością chodzenia lub poruszający się za pomocą wózka
w pozycji siedzącej, wystarczająco silni i oczekujący niewielkiej pomocy.
W przypadku kąpieli pod natryskiem pomoc asystenta sprowadza się do przygotowania
pomieszczenia do kąpieli: sprawdzenie temperatury otoczenia, temperatury wody,
przygotowanie środków do mycia, ręczników, stołka lub ławeczki, gdy podopieczny nie może
stać, pomoc w dojściu pod prysznic, objaśnieniu sposobu regulacji temperatury wody. Należy
poinformować podopiecznego o konieczności pozostawienia otwartej kabiny prysznicowej.
Co 10–15 minut należy sprawdzać stan osoby korzystającej z natrysku. Jeśli wymaga tego
stan podopiecznego należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.
Kąpiel w wannie można zalecać podopiecznym, którzy są w stanie samodzielnie lub przy
pomocy osób drugich korzystać z takiej kąpieli. Do tego celu można również użyć
specjalnych urządzeń technicznych pozwalających włożyć i wyjąć podopiecznego z wanny,
nie narażając go przy tym na niebezpieczeństwo. Przygotowując kąpiel w wannie dla
podopiecznego mogącego samodzielnie z niej korzystać należy zadbać o właściwą
temperaturę pomieszczenia, przygotować środki do mycia ciała, ręczniki, wyłożyć matą

16
antypoślizgową dno wanny i podłogę, odprowadzić do łazienki. Udzielić informacji
dotyczących sposobu regulacji temperatury i strumienia wody. Jeśli podopieczny życzy sobie
zostać sam należy go poinformować, że nie wolno zamykać drzwi łazienki na klucz. Po
zakończeniu kąpieli odprowadzić podopiecznego do pokoju. Jeśli wymaga tego stan
podopiecznego należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.
W wielu sytuacjach, ze względu na stan zdrowia podopiecznego, konieczne jest
wykonanie toalety całego ciała w łóżku. Przed przystąpieniem do mycia podopiecznego
należy zadbać o właściwą temperaturę pomieszczenia, która powinna wynosić od 22 do
26 o
C. Przygotować wszystkie potrzebne środki do mycia: mydło, płyn do higieny intymnej,
myjka, gąbka, ręczniki, waciki, gaziki, maści, balsamy, spirytus salicylowy, pasta
i szczoteczka do zębów, miednica z wodą, dzbanek z wodą do spłukiwania, basen.
Toaletę całego ciała rozpocząć od umycia zębów. Należy podłożyć podopiecznemu
ręcznik pod brodę, podać szczoteczkę z nałożoną pastą i kubek z wodą do przepłukania ust.
Podopieczny myje zęby samodzielnie, jeśli jego możliwości są ograniczone asystentka myje
jego zęby sposobem przedstawionym w toalecie jamy ustnej.
Kolejną czynnością w toalecie całego ciała jest umycie twarzy, uszu, nosa i szyi. Przed
przystąpieniem do tego zabiegu należy zdjąć podopiecznemu koszulę i podłożyć pod głowę
ręcznik. Następnie zmoczyć myjkę i umyć powiekę dalszą a następnie bliższą w kierunku od
zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka (rys. 10a). Patyczkiem z nawiniętą watą oczyścić
jamę nosową dalszą a następnie bliższą podopiecznego. Umyć twarz za pomocą ruchów
okrężno– posuwistych z zachowaniem następującej kolejności: czoło, policzek dalszy, nos,
policzek bliższy, broda, okolica pod nosem i usta (rys. 10b). Osuszyć twarz i przejść do
umycia małżowiny usznej dalszej za pomocą gazików i patyczków higienicznych. W tym celu
należy lekko skręcić głowę podopiecznego na bok. Mycie uważa się za zakończone jeśli
wymieniane patyczki będą czyste. Powtórzyć zabiegi z uchem bliższym. Potem umyć
i osuszyć szyję podopiecznego.
a) b)
Rys. 10. Toaleta twarzy: a) kierunek zmywania powieki, b) kierunek i sposób
mycia twarzy [3, s. 46, 47]
Po zmianie wody w miednicy przystępujemy do mycia kończyn górnych. Rozpoczynamy
od umycia kończyny dalszej – najpierw stronę zewnętrzną a potem wewnętrzną ramienia
i przedramienia, dół pachowy a następnie dłoń. Osuszamy rękę i powtarzamy czynność
z kończyną bliższą. Następnie myjemy klatkę piersiową i okolice brzucha podopiecznego.
Zabezpieczamy okrycie wierzchnie przed zmoczeniem i myjemy klatkę piersiową od strony
dalszej do bliższej i osuszamy. Dokonujemy oceny stanu skóry, zwracając uwagę na skórę
pod piersiami, szczególnie u kobiet, aby nie dopuścić do powstania odparzeń. Przechodzimy
do umycia brzucha, pępka i okolic bioder w taki sam sposób jak przy myciu klatki piersiowej.
Osuszamy umyte ciało podopiecznego i zmieniamy wodę w miednicy.
Myjemy kończyny dolne. W tym celu układamy nogi w odwiedzeniu i zginamy w stawie
kolanowym kończynę dalszą. Rozpoczynamy od umycia i osuszenia uda, następnie

17
wstawiamy stopę podopiecznego w misce z wodą, myjemy i osuszamy łydkę i stopę.
Przechodzimy do umycia w ten sam sposób kończyny dolnej bliższej.
Po zmianie wody w miednicy myjemy plecy i pośladki podopiecznego. Układamy go na
boku i myjemy plecy i pośladki aż do końca szpary pośladkowej, osuszamy. Umyte części
smarujemy spirytusem salicylowym, oliwką lub balsamem do ciała aby zapobiec odleżynom.
Należy też wykonać masaż pleców. Masaż rozpoczyna się u podstawy kręgosłupa, po obu
jego stronach (A), przesuwając dłonie w kierunku barków długimi posuwistymi ruchami (B).
Okolicę barków masuje się ruchami kolistymi, po czym zsuwa dłonie wzdłuż kręgosłupa
w dół (C). Okolice pośladków pociera się okrężnymi ruchami (D). Masaż należy wykonywać
delikatnie, stosując odpowiedni ucisk dłoni. W czasie przesuwania dłoni w kierunku barków
ucisk powinien być większy niż przy odwrotnym ruchu. Przy ruchu okrężnym ucisk jest
większy, gdy dłonie znajdują się w okolicy przykręgosłupowej, a mniejszy – gdy są oddalone
od kręgosłupa. Masaż powinien być wykonywany w czasie 10–15 minut (rys. 11).
Rys. 11. Masaż pleców i pośladków [4, s. 331 ]
Układamy podopiecznego na wznak i przystępujemy do umycia krocza i zewnętrznych
narządów płciowych. Nogi ustawiamy w odwiedzeniu i uginamy w kolanach. Pod pośladki
podkładamy basen. Myjemy pachwiny, najpierw dalszą a następnie bliższą ruchami od
spojenia łonowego do odbytu. W przypadku gdy podopieczny jest kobietą myjemy spojenie
łonowe a następnie zewnętrzne narządy płciowe ruchami od spojenia do odbytu i spłukujemy
czystą wodą, osuszamy. Przy myciu krocza u mężczyzn należy odciągnąć napletek
i delikatnie umyć żołędzie gazikiem lub wacikiem, następnie umyć skórę w okolicach dołu
pachwinowego od strony dalszej do bliższej, worek mosznowy, okolice krocza. Osuszyć.
Zaobserwować czy nie zachodzą zmiany o charakterze odparzeń.
Po założeniu podopiecznemu czystej bielizny należy uczesać podopiecznego. W tym celu
dzielimy włosy na połowy – prawą i lewą. Przekręcamy głowę podopiecznego na bok: lewy –
czeszemy prawą stronę włosów, prawy – czeszemy lewą stronę. Układamy fryzurę
podopiecznemu zgodnie z jego życzeniem.
Przy wykonywaniu toalety całego ciała należy zadbać o to, aby pościel zarówno
wierzchnia jak i spodnia nie uległa zamoczeniu. Wykonując mycie poszczególnych części
ciała odkrywamy je tylko tyle na ile to jest konieczne, aby nie dopuścić do przeziębienia.
Sposób mycia całego ciała przedstawiono schematycznie na rysunku 12.

18
A B
C D
E F
Rys. 12. Mycie całego ciała w łóżku: A – podłożenie ręcznika pod kończynę górną w taki sposób aby
w okolicy pachy ochraniał on wierzchnie przykrycie, B – podniesienie kończyny górnej w celu
lepszego dostępu do dołu pachowego, C – podstawienie pod dłoń miednicy z wodą, D – równoczesne
zdejmowanie wierzchniego przykrycia i nakładanie na klatkę piersiową ręcznika, E – podłożenie
ręcznika podczas mycia pleców, F – wykonanie tak zwanej „budki” do toalety krocza [3, s. 48]
Toaleta jamy ustnej
W skład toalety jamy ustnej wchodzi: mycie zębów, podniebienia, języka, oczyszczenie
tkanek znajdujących się pomiędzy zębami a policzkami oraz przestrzeni między zębowych.
Jeśli podopieczny nie jest sam w stanie zadbać o higienę jamy ustnej należy mu w tym
pomóc. Najpierw dokonać oceny stanu śluzówki jamy ustnej, zwrócić uwagę na stan
uzębienia. Przygotować niezbędne przybory. W czasie zabiegu należy zadbać o wygodę
podopiecznego aby się nie męczył, mógł dokładnie oczyścić zęby. Aby uniknąć zachłyśnięcia
się, należy stosować małą ilość pasty do zębów na suchą szczoteczkę i po dokładnym umyciu
zębów i dziąseł wypłukać jamę ustną małą ilością wody.
W przypadku gdy podopieczny jest ciężko chory lub nieprzytomny zabiegi higieniczne
jamy ustnej wykonuje opiekunka. Przy dobrym oświetleniu dokonuje obserwacji i oceny jamy
ustnej. Aby uniemożliwić ugryzienie w czasie oglądania lub toalety jamy ustnej, należy
włożyć pomiędzy szczęki szpatułkę owiniętą gazą lub szczękorozwieracz. Należy pamiętać
o wyjęciu protezy. Do zabiegu usuwania gromadzącej się często wydzieliny wykorzystuje się
wilgotne gaziki. Do czyszczenia zębów, dziąseł, podniebienia, języka używa się kwaczy,
szpatułek oraz środków służących oczyszczeniu i nawilżeniu śluzówki jamy ustnej.
U podopiecznego nieprzytomnego nie wolno płukać jamy ustnej gdyż jest to niebezpieczne ze
względu na możliwość zachłyśnięcia. Trzymając szczoteczkę z pastą pod kątem 45o
do
dziąseł i zębów myjemy wewnętrzne i zewnętrzne powierzchnie zębów, następnie
powierzchnie gryzące dolną i górną, przestrzenie między wewnętrznymi powierzchniami
policzków i zębami, podniebienie i język. Zabiegi należy wykonywać delikatnie. Zasady
pielęgnacji jamy ustnej przedstawiono na rysunku 13.

19
Rys. 13. Zasady pielęgnacji jamy ustnej: A – mycie dziąseł i nasady zębów od strony zewnętrznej,
B – czyszczenie wewnętrznej powierzchni zębów, C – czyszczenie powierzchni gryzącej zębów,
D – czyszczenie wewnętrznej powierzchni policzka, E – czyszczenie podniebienia, F – delikatne
oczyszczanie powierzchni języka [ 3, s. 62]
Pielęgnowanie włosów
Pielęgnowanie włosów polega na wielokrotnym w ciągu dnia czesaniu i szczotkowaniu
oraz myciu w zależności od potrzeby ale nie rzadziej niż raz w tygodniu. Do mycia należy
używać dobrego szamponu, który oczyszcza włosy i skórę głowy w delikatny sposób, nie
powoduje wysuszenia skóry głowy i ułatwia rozczesywanie włosów. Jeżeli podopieczny
stosuje odżywki do włosów należy ich użyć. Zasadą jest rozcieńczenie szamponu i mycie nim
dwukrotne włosów, wykonując delikatny masaż skóry głowy. Włosy należy spłukiwać
kilkakrotnie. Przy spłukiwaniu twarz podopiecznego osłania się przed zalaniem. Ważne jest
również zabezpieczenie pościeli i bielizny osobistej. Przy myciu głowy należy wybrać
technikę wygodną dla podopiecznego i zależną od stopnia samowystarczalności. Na rysunku
14 przedstawiono sposoby mycia głowy.
Rys. 14. Sposoby mycia głowy [4, s. 332]
Przed przystąpieniem do mycia głowy osoby leżącej należy zadbać o odpowiednią
temperaturę pomieszczenia, zamknięcie okien. Uczesanie podopiecznego leżącego powinno
być takie, by nie stwarzało niebezpieczeństwa powstawania odleżyn, na przykład koki,
upięcie za pomocą szpilek, klamerek.

20
Zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp
Pielęgnowanie skóry dłoni jest ważne nie tylko ze względów estetycznych, lecz
zapobiega również powstawaniu chorób tak zwanych „brudnych rąk”. Zabieg polega na
myciu i nacieraniu kremem skóry, aby zapobiec wysuszaniu naskórka oraz na dbałości
o paznokcie. Niewłaściwie pielęgnowane paznokcie mogą się łamać, rozwarstwiać, może
dochodzić do wrastania paznokci lub do powstawania grzybicy. Pielęgnacja paznokci polega
na myciu, obcinaniu i piłowaniu. Jej celem jest utrzymanie czystości paznokci, ich skróceniu
oraz ma znaczenie lecznicze, ponieważ zapobiega powstawaniu grzybicy. Pomoc w zakresie
pielęgnowania paznokci jest uzależniona od stopnia wydolności samoobsługowej
podopiecznego.
Przed przystąpieniem do czynności zasadniczych należy usadzić podopiecznego
w dogodnej pozycji, zależnej od jego stanu. Zabezpieczyć bieliznę i pościel przed
zamoczeniem, przygotować zestaw do pielęgnacji paznokci oraz miskę z ciepłą wodą.
Następnie dokładnie umyć i wyszorować miękką szczoteczką paznokcie i przystąpić do ich
obcinania. Paznokcie u rąk obcinamy na półokrągło na wysokości paliczka i opiłowujemy
pilniczkiem. Drewnianą szpatułką odsuwamy skórki ku nasadzie paznokcia. Na koniec
zabiegu dokładnie osuszamy dłonie zwracając szczególną uwagę na przestrzenie między
palcami i smarujemy kremem.
Celem pielęgnacji stóp jest utrzymanie ich w czystości, usuwanie zrogowaciałego
naskórka i zachowanie odpowiedniej długości paznokci. Przed przystąpieniem do czynności
zasadniczych należy usadzić podopiecznego w dogodnej pozycji, zależnej od jego stanu.
Zabezpieczyć bieliznę i pościel przed zamoczeniem, przygotować zestaw do pielęgnacji stóp
oraz miskę z ciepłą wodą. Stopy podopiecznego należy zanurzyć w misce z wodą zawierającą
mydło lub sole do stóp i moczyć 5–10 minut a następnie usunąć zrogowaciały naskórek przy
pomocy pumeksu lub kremu złuszczającego. Wymyć paznokcie delikatnie szorując miękką
szczoteczką i dokładne osuszyć stopy ze szczególnym zwróceniem uwagi na przestrzenie
między palcami. Paznokcie u stóp obciąć nożyczkami na prosto na wysokości paliczków,
usunąć brud spod paznokci i wyrównać nierówności pilnikiem. Na koniec należy posmarować
stopy kremem do stóp.
Przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacji dłoni i stóp należy zaczynać od kończyny
bliższej, następnie zanurzać w misce z wodą drugą rękę lub nogę w celu zmiękczenia skóry,
a w tym czasie zająć się paznokciami u kończyny pierwszej.
Toaleta poranna i wieczorna
U podopiecznego, u którego nie zachodzi konieczność mycia całego ciała, należy zadbać
o umycie rano i wieczorem twarzy, szyi, rąk i okolicy pachy, pleców, pośladków i krocza.
Mycie poranne odświeża, poprawia samopoczucie, dodaje siły. Mycie wieczorem uspokaja
przygotowuje do snu.
Techniki i zasady toalety poszczególnych części ciała jak przy kąpieli całego ciała.
Utrzymanie higieny miejsca zamieszkania
Higiena miejsca zamieszkania ma istotny wpływ na zdrowie i psychikę podopiecznego.
Pokój w którym przebywa podopieczny powinien mieć odpowiedni mikroklimat. Elementy
mikroklimatu to między innymi:
− temperatura powietrza,
− wilgotność powietrza,
− ruch powietrza,
− oświetlenie i barwa powietrza.
Temperatura w pomieszczeniach w których przebywają ludzie, powinna być taka, aby
przebywające tam osoby miały przyjemne odczucie ciepła. Jako optymalny zakres przyjmuje

21
się temperatury 20–22o
C. Przebywanie w pomieszczeniach o wysokiej temperaturze
powietrza może powodować zakłócenie równowagi między wytwarzaniem a oddawaniem
ciepła przez organizm. Wysoka temperatura otoczenia wpływa również na układ nerwowy,
powodując drażliwość, apatię, obojętność.
Optymalna wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 40–60%. Zbyt mała
wilgotność powietrza powoduje wysychanie i pękanie błon śluzowych i skóry, co osłabia
naturalną barierę ochronną organizmu przed wnikaniem drobnoustrojów. Zbyt duża
wilgotność w wysokiej temperaturze otoczenia utrudnia oddawanie ciepła z organizmu
wskutek zachwiania odparowania potu ze skóry. Duża wilgotność powietrza w niskiej
temperaturze prowadzi do przeziębień, infekcji górnych dróg oddechowych, kataru.
Stały ruch powietrza w pomieszczeniu i mieszanie się jego warstw warunkuje
wyrównanie składu chemicznego i temperatury. Celem dopływu świeżego powietrza
i poprawy warunków mikroklimatu w pomieszczeniu niezbędne jest wietrzenie, nawet
kilkakrotne w ciągu dnia, wietrzenie – bezpośrednie lub pośrednie. Wietrzenie bezpośrednie
polega na szerokim jednoczesnym kilkuminutowym otwarciu okien i drzwi. Taki sposób
wietrzenia można zastosować gdy w pokoju nie przebywa podopieczny. Wietrzenie pośrednie
polega na wymianie powietrza poprzez otwarcie okien w jednym pomieszczeniu i po kilku
minutach, gdy powietrze się ogrzeje wprowadzeniu go do drugiego pomieszczenia.
Pomieszczenia w których przebywają podopieczni powinny mieć zapewnione dobre
oświetlenie, to znaczy nie może być one ani zbyt silne ani zbyt słabe. Najlepsze jest
oświetlenie naturalne, czyli dzienne. Pokoje powinny być tak usytuowane, aby dostęp światła
naturalnego był możliwie najlepszy. Oświetlenie sztuczne powinno być jasne, równomiernie
rozproszone, nie dawać blasku i nie ogrzewać pomieszczenia.
Szeroko pojmowany mikroklimat pokoju tworzy także kolorystyka – barwy ścian, podłóg
i inne elementy barwne wyposażenia. Badacze dowodzą, że barwy wywołują i podtrzymują
stany emocjonalne wpływając pośrednio na zachowanie ludzi. Barwy ciepłe, na przykład
żółta, pomarańczowa, czerwona działają pobudzająco, ekscytująco, natomiast barwy zimne,
takie jak niebieska, zielona działają uspokajająco na ustrój nerwowy.
Pokój w którym przebywa podopieczny powinien też być często sprzątany. Codziennie
powinno się wycierać na mokro kurze, podłogi, odkurzać.
1. Jakie jest znaczenie higieny osobistej dla zdrowia?
2. Jak zbudowana jest skóra?
3. Jakie są skutki zaniedbań w zakresie higieny osobistej?
4. Jakie znasz podstawowe zabiegi higieniczne?
5. Jakie znasz sposoby kąpieli całego ciała i kiedy można je stosować?
6. Jakie czynniki decydują o mikroklimacie miejsca zamieszkania?
7. W jaki sposób myjemy głowę podopiecznemu?
8. W jaki sposób wykonujemy toaletę jamy ustnej?
9. W jaki celu przenosimy podopiecznego?
10. Jakie są sposoby i techniki przemieszczania podopiecznego unieruchomionego w łóżku?

22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmień bieliznę pościelową i pościel łóżko podopiecznemu unieruchomionemu w łóżku,
który nie może samodzielnie siadać ani zmieniać pozycji.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny pościelowej,
2) zdjąć brudną bieliznę pościelową i odłożyć ją do pojemnika na brudną bieliznę,
3) założyć czystą bieliznę na poduszkę i kołdrę,
4) pościelić łóżko zgodnie z poznanym algorytmem,
5) uporządkować otoczenie.
− łóżko z materacem,
− krzesła,
− kosz lub wózek na brudną bieliznę,
− rękawiczki gumowe,
− podkłady,
− komplet czystej pościeli.
Ćwiczenie 2
Wykonaj słanie łóżka z podopiecznym unieruchomionym w łóżku, który może siadać
i odwracać się na boki.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym słania łóżka,
2) przyjąć rolę podopiecznego, asystenta, członka rodziny lub obserwatora,
3) jako podopieczny położyć się w łóżku,
4) jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5) jako członek rodziny wykonywać polecenia asystenta,
6) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
7) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
8) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie błędy
zostały popełnione,
9) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
10) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
− komplet pościeli,
− stolik, krzesło lub dwa krzesła,
− rękawiczki gumowe.

23
Ćwiczenie 3
Zmień pidżamę podopiecznemu leżącemu, który ma problemy z samodzielnym
podnoszeniem się i obracaniem na boki.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny osobistej,
2) przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
− czysta piżama,
− kosz lub wózek na brudną bieliznę,
Ćwiczenie 4
Wykonaj toaletę poranną podopiecznej częściowo samodzielnej.
4) wykonać toaletę zgodnie z poznanym algorytmem,
− środki do mycia: mydło, myjka, miednica z ciepłą wodą, waciki, gaziki,
− przybory do mycia zębów: pasta, szczoteczka, kubek z wodą,
− ręcznik,

24
Ćwiczenie 5
Wykonaj w warunkach symulowanych mycie całego ciała u pacjentki unieruchomionej
w łóżku.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kąpieli całego ciała w łóżku,
− przybory toaletowe: środki do mycia, myjka, gaziki, waciki, pasta i szczoteczka do
zębów, balsamy lub kremy
− ręcznik,
− miednica z ciepłą wodą,
Ćwiczenie 6
Wykonaj toaletę jamy ustnej osoby z częściową wydolnością samoobsługową.
− łóżko z materacem i kompletem pościeli,
− przybory toaletowe: pasta i szczoteczka do zębów,
− kubek z wodą,
− miska nerkowa,
− ręcznik,

25
Ćwiczenie 7
Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp u podopiecznej.
− łóżko z materacem i kompletem pościeli,
− przybory toaletowe: szczoteczki do rąk i nóg, mydło, pilniczek do paznokci, nożyczki,
szpatułki drewniane, pumeks, kremy do rąk i stóp, miska z wodą,
− ręcznik,
Ćwiczenie 8
Pomóż podopiecznemu przemieścić się z łóżka na wózek inwalidzki.
− wózek inwalidzki,
− śliska deseczka,
− podkład lub prześcieradło do uniesienia chorego,

26
Ćwiczenie 9
Umyj głowę podopiecznemu leżącemu mogącemu samodzielnie siadać.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów mycia głowy,
− środki do mycia włosów: szampon, odżywka, miednica z ciepłą wodą,
− rynienka ściekowa,
− dzbanek z ciepłą wodą do spłukiwania,
− ręcznik,
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić znaczenie higieny osobistej dla zdrowia? ¨ ¨
2) określić skutki nie przestrzegania higieny osobistej? ¨ ¨
3) pomóc podopiecznemu w kąpieli pod natryskiem? ¨ ¨
4) wykonać kąpiel całego ciała w łóżku? ¨ ¨
5) wykonać zabieg mycia głowy w zależności od stanu podopiecznego? ¨ ¨
6) posłać łóżko podopiecznemu? ¨ ¨
7) zmienić bieliznę pościelową? ¨ ¨
8) dokonać zmiany bielizny osobistej? ¨ ¨
9) wykonać toaletę jamy ustnej podopiecznego? ¨ ¨
10) wykonać zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp podopiecznego? ¨ ¨
11) przemieścić podopiecznego na brzeg łóżka? ¨ ¨
12) podnieść podopiecznego do pozycji siedzącej? ¨ ¨
13) pomóc podopiecznemu przemieścić się na wózek inwalidzki? ¨ ¨
14) zadbać o właściwy mikroklimat pomieszczenia, w którym przebywa
podopieczny? ¨ ¨
15) wykonać toaletę poranną i wieczorną podopiecznego? ¨ ¨

27
4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem
Odleżyny i odparzenia
Odleżynami nazywamy zmiany obejmujące skórę i tkanki podskórne, które powstały na
skutek długotrwałego ucisku, tarcia lub tych dwóch czynników jednocześnie. Występują one
zazwyczaj u osób unieruchomionych na przykład przez ciężką chorobę, zmuszonych do
spędzania długich godzin w jednej pozycji ciała, kiedy podczas leżenia lub siedzenia bez
ruchu następuje bezpośredni nacisk kości na tkankę miękką. Odleżyna to poprzedzone
zaczerwieniem ognisko martwicy.
Odparzenia to skutek ocierania się o siebie dwóch stykających się powierzchni ciała lub
tarcia skóry o przylegającą odzież. Powstają najczęściej w zagłębieniach fałdów skórnych,
pod dużym i ciężkim biustem, w fałdach na brzuchu i między pośladkami, w pachwinach, na
bokach ciała, pod pachami i po wewnętrznej stronie ud.
Mechanizm powstawania
Odleżyny powstają w wyniku działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych.
Czynnikami zewnętrznymi mogą być:
− ciśnienie proste, czyli ucisk wywierany na tkanki miękkie z jednej strony przez kościec,
z drugiej przez twarde podłoże – w miarę upływu czasu następuje zahamowanie lub
ograniczenie krążenia krwi i ukrwienia tkanek, dochodzi do obumierania tkanek,
− stosowanie nieodpowiedniej techniki zmiany pozycji – powoduje tarcie powierzchnią
ciała o bieliznę pościelową,
− stosowanie źle wyprofilowanych foteli oraz ześlizgiwanie się osoby w pozycji
półwysokiej na plecach – dochodzi do przesuwania się tkanek pośladków względem
siebie, ich zrywania i powstawania mikrourazów skóry,
− niski poziom świadczonych usług medycznych – niski poziom wiedzy, zła pielęgnacja,
brak motywacji do pracy, brak personelu.
Czynnikami wewnętrznymi, czyli związanymi z osobą podopiecznego, mogą być między
innymi:
− otyłość,
− nietrzymanie moczu i stolca,
− miażdżyca,
− ograniczenie ruchomości – unieruchomienie w łóżku, przebywanie większość czasu na
wózku inwalidzkim,
− infekcje bakteryjne,
− czas trwania choroby i inne.
Zmiany odleżynowe mogą się tworzyć w wielu miejscach ciała chorego, co
przedstawiono na rysunku 15.

28
Rys. 15. Umiejscowienie odleżyn w zależności od pozycji podopiecznego [3, s. 26]
Oceny zagrożenia powstawania odleżyn można dokonać prowadząc obserwację chorego.
Do tego celu służą różne skale. Poniżej podano skalę Norton.
Tabela 3. Skala Norton
Czynnik ryzyka 4 3 2 1
A Stan fizykalny dobry dość dobry średni bardzo ciężki
B Stan świadomości pełna
przytomność
i świadomość
apatia zaburzenia
świadomości
stupor lub
śpiączka
C Aktywność (zdolność
przemieszczania się)
chodzi
samodzielnie
chodzi z asystą porusza się
tylko na wózku
inwalidzkim
stale pozostaje
w łóżku
D Stopień samodzielności przy
zmianie pozycji
pełna ograniczona bardzo
ograniczona
całkowita
niesprawność
E Czynność zwieraczy odbytu i
cewki moczowej
pełna sprawność sporadyczne
moczenie się
zazwyczaj
nietrzymanie
moczu
całkowite
nietrzymanie
moczu i stolca
Ocenę stanu podopiecznego trzeba odnotowywać raz na dobę. Jeśli chory otrzyma 14
punktów lub mniej, to sygnał, że wystąpiło zagrożenie ryzykiem powstawania odleżyn
i należy podjąć intensywniejsze działania profilaktyczne.
Wprowadzono kilka podziałów stopnia zaawansowania odleżyn w zależności od ich
głębokości, wyglądu lub wielkości:
− stopień I – blednące zaczerwienienie. Lekki ucisk palcem powoduje zblednięcie skóry, co
wskazuje, że mikrokrążenie nie jest jeszcze uszkodzone,
− stopień II – nie blednące zaczerwienienie. Rumień utrzymuje się pomimo ucisku palca.
Ta reakcja jest spowodowana uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem

29
tkanek. Może pojawić się powierzchowny obrzęk, uszkodzenie naskórka i pęcherze,
towarzyszy mu ból,
− stopień III – uszkodzenie pełnej grubości skóry z tkanką podskórną. Brzegi rany są
dobrze ograniczone, występują obrzęki tkanki podskórnej i stan zapalny brzegów
owrzodzenia. Dno rany jest wypełnione czerwoną ziarniną lub żółtymi masami
rozpadających się tkanek,
− stopień IV – uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną. Martwica tkanki
tłuszczowej jest spowodowana zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń,
− stopień V – zaawansowana martwica zajmuje powięź i mięśnie. Zniszczenie może także
obejmować stawy i kości. Powstałe jamy mogą łączyć się ze sobą. W ranie znajdują się
czarnobrązowe masy rozpadających się tkanek.
Powstawaniu odparzeń sprzyja nadmierna potliwość, niedostateczna higiena i noszenie
nieprzewiewnej bielizny. Kiedy sprawa wymknie się spod kontroli, na odparzonej skórze
tworzy się bardzo bolesna sącząca się rana, nierzadko pokryta pęcherzami. W tej sytuacji
bardzo łatwo dochodzi do infekcji bakteryjnych i grzybic, bolesnych i trudno gojących się.
W skrajnych wypadkach ratunkiem może okazać się wyłącznie przeszczep skóry.
Sposoby zapobiegania odleżynom i odparzeniom
Przy zapobieganiu należy dokładnie obserwować skórę chorego podczas każdej zmiany
pozycji, rygorystycznie dbać o zachowanie higieny, unikać zanieczyszczenia skóry kałem
i moczem, dbać o nawilżenie skóry przez stosowanie kremów i emulsji. Można używać
preparatów, które nie tylko stworzą barierę ochronną przed kontaktem z potem lub moczem,
ale i zawierają substancje dezynfekujące oraz lecznicze. Należy zmieniać delikatnie pozycję
chorego, unikać urazów, stosować miękką nie drażniącą skóry pościel oraz bieliznę. Zaleca
się jej zmienianie po każdym zamoczeniu, a nawet zawilgotnieniu, zapobieganie przegrzaniu
i przepoceniu, a także krótkie przycinanie paznokci – zarówno opiekuna, jak i chorego.
W celu zapobiegania powstawaniu odleżyn zaleca się przede wszystkim aktywność
ruchową pacjenta, zmienianie jego pozycji przynajmniej co 4 godziny, zwiększenie dostępu
powietrza do uciśniętych pozycji ciała, stosowanie ręcznego masażu i oklepywanie jeszcze
nie uszkodzonych miejsc, używanie krążków i wałków pokrytych flanelą lub skórą baranią
zawierającą lanolinę łagodzącą podrażnienia, które można pod kontrolą podkładać choremu.
Sposoby ułożenia podopiecznego przedstawiono na rysunku 16.
C
Rys. 16. Ułożenia z zastosowaniem niezbędnych udogodnień: A) pozycja na plecach pionowa, B) z pochyloną
klatką piersiową do przodu, C) pozycja na boku, pozioma, [ 3, s. 148, 151, 154]

30
D E
Rys. 17. Ułożenia z zastosowaniem niezbędnych udogodnień D) pozycja na brzuchu, E) pozycja płaska na
plecach [ 3, s. 148, 151, 154]
Innym sposobem jest położenie chorego na materacu zmiennociśnieniowym sterowanym
pompką. Działa on w taki sposób, że w określonych odstępach czasu napełniają się lub
opróżniają dwie części komór powietrznych. Niekiedy mogą być skuteczne gąbkowe
materace, tak zwane jeże, które można wypożyczyć z zakładów opieki paliatywnej.
Aby uniknąć odparzeń należy myć całe ciało przynajmniej dwa razy dziennie, rano
i wieczorem, a po kąpieli bardzo starannie osuszyć skórę delikatnym ręcznikiem. Należy
również nosić luźną, przewiewną odzież oraz wygodną bieliznę z tak zwanych oddychających
tkanin. Wskazane jest stosowanie preparatów, których zadaniem jest czynić skórę suchą.
Należą do nich między innymi zasypki i płyny, które stosuje się kilka razy dziennie.
Leczenie odleżyn
Nowoczesne leczenie odleżyn polega na koncepcji wilgotnego leczenia ran. Badania
wykazały bowiem, że gojenie przebiega szybciej, gdy powierzchnia rany jest wilgotna.
Powoduje to przyspieszenie leczenia odleżyny aż o 50%.
Leczenie jest uzależnione od stopnia zaawansowania odleżyny. Należy przy tym
pamiętać, że w poważniejszych przypadkach powinno ono przebiegać pod ścisłą kontrolą
lekarza i najczęściej jest prowadzone w czasie pobytu w szpitalu lub placówkach opieki
paliatywnej.
Przy leczeniu odleżyn można zastosować specjalne półprzepuszczalne opatrunki
pochłaniające nadmiar wysięku. Zabezpieczają ranę przed zanieczyszczeniem oraz
zapobiegają jej wysychaniu. Mogą to być opatrunki hydrożelowe, hydrożelowe z alginatami
i żelowe hydrokoloidowe. Zwłaszcza te ostatnie mają dobre właściwości oczyszczające,
powodują nawodnienie tkanki martwiczej i ułatwiają przebieg naturalnych procesów
oczyszczania odleżyny oraz jej gojenie.
Leczenie głębszych odleżyn III, IV, a nawet V stopnia, które mają charakterystyczny
czarny, czasami brązowy kolor i suchą, twardą martwicę, początkowo polega na oczyszczeniu
odleżyny poprzez usunięcie lub rozpuszczenie martwicy. Zabiegu dokonuje się za pomocą
interwencji chirurgicznej, ale niekiedy alternatywnym działaniem może być oczyszczenie za
pomocą preparatów enzymatycznych, takich jak streptokinaza, stosowanych w maści lub żelu
lub przez nasączanie nimi na przykład opatrunków alginianowych. Skuteczny może być także
opatrunek hydrokoloidowy, który dzięki wysokiemu uwodnieniu powoduje nasączenie
i łatwiejsze oddzielenie strupa martwiczego. Oczyścić ranę można także za pomocą
hydrokoloidu w postaci pasty, który po wypełnieniu jamy odleżynowej przykrywa się
hydrokoloidem w postaci płytki. W niektórych ośrodkach stosuje się gazę nasączoną
roztworem powidyny.
W przypadku tak zwanych ran żółtych, przechodzących czasami w biel, zawierających
w wysięku martwe komórki, nie można dopuścić do wyschnięcia rany. Utrzymanie
wilgotnego środowiska ułatwia ich usunięcie. W tej sytuacji również są skuteczne opatrunki
alginianowe, do których mocowania zakłada się drugi opatrunek pokrywający na przykład
płytkę hydrokoloidu. Nie zaleca się stosowania błony poliuretanowej, która ma tendencję do
spływania, ani gazy, która nie zapewnia wilgotnego środowiska i przemięka z powodu
nadmiaru wysięku. Przy średniej i małej ilości wysięku skuteczny jest żel hydrokolidowy,

31
który utrzymuje wodną równowagę – oddaje wodę do środowiska i jednocześnie pochłania
wysięk. Pokrywa się go także drugim opatrunkiem.
Hydrokoloidy występują w postaci płytek lub pasty. Chronią przed bakteriami oraz
dostępem moczu i stolca, a także ułatwiają procesy ziarninowania i tworzenie się naskórka,
izolują termicznie ranę, a także łagodzą ból.
Jeżeli chory ma tak zwane rany czerwone, czyli znajdujące się na etapie ziarninowania,
bardzo ważne jest odpowiednie żywienie dietetyczne. Powinno się u nich stosować dietę
wysokobiałkową z zawartością białka zwierzęcego, zawierającą także witaminę C oraz cynk.
Ten etap procesu gojenia się polega na rozrastaniu się naczyń włosowatych powstających
z naczyń krwionośnych. Następuje produkowanie przez organizm koniecznego wówczas
kolagenu i białka. W tych przypadkach opatrunki powinny również zapewniać wilgotne
środowisko i pobudzać ziarninowanie. Niektóre z nowoczesnych opatrunków różnią się od
dotychczas stosowanych między innymi tym, że nie trzeba ich zmieniać codziennie, ale
pozostają na ranie nawet przez kilka dni. Należy tu również zwrócić uwagę, że obecnie
dostosowuje się rodzaj opatrunku do rodzaju rany i fazy gojenia się.
Rany różowe (I i II stopnia) są na takim etapie gojenia się, w którym tworzy się naskórek,
dlatego też wymagają jego pobudzenia i szczególnej ochrony. I tu również utrzymuje się
wilgotne środowisko między innymi za pomocą żeli hydrokoloidowych przytrzymywanych
za pomocą opatrunku zabezpieczającego. Można także zastosować wtedy supercienkie
hydrokoloidy lub błony poliuretanowe. Podczas zmian opatrunków ranę spłukuje się 0,9%
roztworem soli. Już podczas gojenia się nie zaleca się przemywania rany substancjami
antyseptycznymi, takimi jak woda utleniona, hibitan, 10% NaCl, gdyż działają drażniąco na
tworzące się zdrowe tkanki. W przypadku infekcji rany, której objawem może być
zaczerwienienie, obrzęk, zwiększona ciepłota czy wzrost temperatury, lekarz może
zdecydować o zastosowaniu antybiotyku.
Leczenie odparzeń polega na przemywaniu kilka razy dziennie odparzonej skóry
środkiem dezynfekującym, najlepiej nieszczypiącym. Jeśli odparzenie powstało w fałdzie
skórnym, należy włożyć między stykające się powierzchnie ciała jałowy gazik i umocować go
przepuszczającym powietrze plastrem. Jeżeli na skórze pojawiły się pęcherze, pomogą:
− krem Linomag – zawarty w nim kwas borny leczy odparzenia i odleżyny; trzeba wcierać
go kilka razy dziennie,
− maść Alantan – wchodząca w jej skład alantoina działa przeciwzapalnie i ściągająco,
przyspiesza też gojenie się naskórka; należy używać kilkakrotnie w ciągu dnia,
− maść Propolan – dzięki ekstraktowi z propolisu ma działanie przeciwbakteryjne;
nakładać cienką warstwą dwa-trzy razy dziennie,
− puder propolisowy propolis, czyli kit pszczeli, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo;
używać dwa-trzy razy dziennie,
− pianka Panthenol Plus z witaminą E.
Profilaktyka przykurczów i ograniczenia sprawności fizycznej
Długotrwałe unieruchomienie w łóżku sprzyja powstawaniu odleżyn, przykurczów
mięśni i wiotczeniu mięśni, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia sprawności
fizycznej. W zapobieganiu powstawaniu przykurczów stosuje się częstą zmianę pozycji ciała.
Celem zmiany pozycji jest przeciwdziałanie przedłużonemu uciskowi tkanek co w efekcie
powoduje złagodzenie dolegliwości bólowych, zapobieganie odleżynom, przykurczom
i zapaleniu płuc. Wspomaga oddychanie krążenie i trawienie. Stwarza korzystne warunki do
prowadzenia ćwiczeń gimnastycznych i uruchamiania chorego. Stosuje się takie same
ułożenia jak przy zapobieganiu odleżynom.
Ćwiczenia wspomagające aktywność fizyczną chorego i zapobiegające powstawaniu
przykurczów dzielimy na bierne – wykonywane przez asystenta lub członka rodziny bez

32
współudziału pacjenta i czynne – wykonywane są przez samego podopiecznego pod kontrolą
asystenta.
Ćwiczenia polegają na zginaniu, prostowaniu, przywodzeniu, odwodzeniu, rotacji
kończyn w stawach przy zachowaniu jej fizjologicznych ruchów. Ćwiczenia te pomagają
utrzymać prawidłowe funkcjonowanie organizmu podopiecznego. Ćwicząc kończyny górne
i dolne wykonujemy ruchy wszystkich stawów. Przebieg ćwiczeń poszczególnych części
kończyn górnych przedstawiono na rysunkach 18–22.
Ćwiczenia kończyny górnej
Rys. 18. Ćwiczenia bierne palców dłoni [3, s. 164] Rys. 19. Zakres prostowania i zginania
nadgarstka [ 3, s. 164]
Rys. 20. Ćwiczenia bierne nadgarstka [3, s. 165] Rys. 21. Zakres ruchomości w stawie łokciowym
[3, s. 165]
A
Rys. 22. Zakres ruchomości w stawie ramiennym A) zginanie i prostowanie, B) odwodzenie, C) skręcanie do
wewnątrz i na zewnątrz [ 3, s. 166]

33
Ćwiczenia kończyn dolnych przedstawiono na rysunkach 23–29.
Rys. 23. Zakres prostowania w stawie śródstopno-paliczkowym palucha (0–80o
)
oraz zginania w stawach śródstopno-paliczkowym palców II–V (0–35o
)
[3, s. 167]
Rys. 24. Zakres ruchomości w stawie skokowym A – zginanie, wyprost,
B – odwracanie, C – nawracanie [3, s. 167]
Rys. 25. Zakres ruchomości w stawie biodrowym A – zgięcie kończyny
wyprostowanej, B – zgięcie kończyny zgiętej w stawie kolanowym
[3, s. 168]
Rys. 26. Zakres ruchomości w stawie biodrowym – odwodzenie [3, s. 168]
Rys. 27. Zakres ruchomości kolana [3, s. 169]

34
Rys. 28. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: skręcenie [3, s. 169]
Rys. 29. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: przeprost [3, s. 169]
Ćwiczenia bierne szyi
Przed przystąpieniem do ćwiczeń biernych szyi należy ułożyć podopiecznego w pozycji
wysokiej na plecach. Sposób gimnastykowania przedstawiono na rysunku 30.
Rys. 30. Sposób gimnastykowania szyi: A – pochylenie do przodu, tyłu, B – zwracanie twarzy w prawą i lewą
stronę, C – przechylanie głowy na bok [3, s. 170]
Zapobieganie powikłaniom oddechowym
Podeszły wiek, osłabienie i długotrwałe unieruchomienie sprzyjają powstawaniu
zaburzeń oddechowych. Jednym z podstawowych zaburzeń oddychania może być spłycenie
oddechu kiedy zmniejsza się ilość tlenu dostarczana do płuc. Przyczynami takiego stanu mogą
być: nadmierna ilość wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, obrzęki błony
śluzowej, skurcz oskrzeli.
Zapobieganie powikłaniom oddechowym polega na utrzymaniu właściwego
mikroklimatu pokoju w którym chory przebywa. Należy też zapewnić prawidłowe ułożenia
podopiecznego. Ułożenie podopiecznego jest uzależnione od jego stanu, rodzaju schorzenia
i może być:
− wysokie – stosowane przy występującej duszności w schorzeniach płuc i układu krążenia
(rys. 31A),
− wysokie z pochyleniem do przodu – ma zastosowanie u osób z dużą dusznością
(rys.31B),
− wysokie z opuszczonymi nogami – stosowane u osób z dusznością (rys. 31C),
− półwysokie boczne – ma zastosowanie u podopiecznych z wysiękowym zapaleniem
opłucnej (rys. 31D).

35
A B
C D
Rys. 31. Sposoby prawidłowego ułożenia: A) wysokie (Fowlera), B) wysokie z pochyleniem do przodu,
C) wysokie z opuszczonymi nogami, D) półwysokie boczne [ 4, s. 285, 286, 287]
Powikłaniom zapobiegają też ćwiczenia oddechowe. Celem ćwiczeń oddechowych jest:
utrzymanie fizjologicznej wentylacji płuc, wzmocnienie siły wydechu, usuwanie wydzieliny
z dróg oddechowych (efektywny kaszel), ułatwianie odksztuszania, zwiększenie ruchomości
klatki piersiowej. Najprostsze ćwiczenia oddechowe polegają na wykonywaniu trzech
głębokich oddechów z wdychaniem powietrza przez nos i wydychaniem przez zaciśnięte usta
wolno i spokojnie, naśladując gwizdanie. Ćwiczenia te należy wykonywać co najmniej
trzykrotnie w ciągu dnia w dobrze wywietrzonym pomieszczeniu. Częstotliwość ćwiczeń
może zostać zwiększona nawet trzykrotnie co 1–2 godziny przez 5–10 minut.
Innym sposobem ćwiczeń oddechowych jest oddychanie torem brzusznym. Podopieczny
leży na wznak z nogami ugiętymi w stawach biodrowych i kolanowych. W tym ułożeniu
zwiększa się ruchomość przepony. Asystent umieszcza jedną rękę na klatce piersiowej
podopiecznego a drugą na brzuchu. Poleca wziąć głęboki wdech z uniesieniem nadbrzusza,
potem głęboki wydech z udziałem mięśni brzucha. Czynność powtarza się kilkakrotnie
a następnie poleca się podopiecznemu spokojne oddychanie (rys. 32).
Rys. 32. Oddychanie torem brzusznym: A – maksymalny wdech, B – maksymalny wydech [4, s. 289]
Do metod wspomagających odksztuszanie wydzieliny z dróg oddechowych zaliczamy
oklepywanie i opukiwanie klatki piersiowej, efektywny kaszel – pokasływanie lub
wypowiadanie na wydechu spółgłoski „r”. Podczas oklepywania dłoń jest lekko zgięta ze
złączonymi palcami i kciukiem, kształtem przypominając łódkę (rys. 33a). Czynność
wykonuje się przez kilka minut. Liczba powtórzeń i serii zależy od stanu zdrowia
podopiecznego. Oklepuje się obie połowy płuc od podstawy do szczytu, pomijając okolice

36
nerek i kręgosłupa. Przy oklepywaniu klatki piersiowej omijamy okolice serca i piersi
u kobiet.
Przy opukiwaniu dłoń jest zgięta w ten sam sposób jak przy oklepywaniu, ale palce dłoni
nie są złączone lecz rozstawione. Miejsce przyłożenia opuszków palców do klatki piersiowej
to przestrzenie międzyżebrowe (rys. 33b).
Oklepywaniu i opukiwaniu poddaje się zarówno plecy jak i klatkę piersiową.
a) b)
Rys. 33. Układ dłoni a) w łódkę do oklepywania, b) sposób ułożenia palców przy
opukiwaniu [3, s. 304, 305]
U podopiecznego z problemami oddechowymi można zastosować drenaż ułożeniowy.
Jest to specjalne ułożenie chorego, mające na celu odprowadzanie pod wpływem siły
ciężkości wydzieliny z określonych segmentów płuc i oskrzeli. Dzięki zastosowaniu drenażu
możliwe jest uruchomienie wydzieliny w drzewie oskrzelowym, zmniejszenie procesów
zapalnych oraz poprawa wentylacji płuc. Układamy podopiecznego w różnych pozycjach,
w zależności od umiejscowienia zmian chorobowych. Jeśli zmiany obejmują płaty górne:
a) segmenty szczytowe – pozycja wysoka lub półwysoka,
b) segmenty przednie – ułożenie na plecach pod kątem 45o
(rys. 34A)
c) segmenty tylne – ułożenie na plecach z pochyleniem do przodu (rys. 34B).
Rys. 34. Drenaż ułożeniowy: A– przednia część obu płatów górnych, B – tylna
część obu płatów górnych [4, s. 293]
Jeśli zmiany umiejscawiają się w płacie środkowym (płuco prawe) chorego układamy na
lewym boku, klatka piersiowa pochylona lekko do tyłu, nogi zgięte, pośladki uniesione, lewe
ramie zgięte, prawa ręka opiera się na łóżku lub na poduszce (rys. 35A).
Jeśli zmiany obejmują płaty dolne:
a) płaty dolne płuca znajdującego się wyżej – pozycja pozioma na boku, z kończyną górną
skierowaną nad głową ku górze (rys. 35B),
b) segmenty tylne – pozycja pozioma na boku z rotacją do przodu, kończyna górna
skierowana ku górze i do przodu(rys. 35C),
c) segmenty przednie – pozycja pozioma na boku z rotacją do tyłu, obie kończyny górne
skierowane ku górze i do tyłu (rys. 35D).

37
A B
C D
Rys. 34. Drenaż ułożeniowy: A – płat środkowy prawy, B– płaty dolne płuca znajdującego się wyżej,
C – segmenty tylne płatów dolnych, D – segmenty przednie płatów dolnych [4, s. 293, 294]
Współpraca asystenta ze specjalistami i instytucjami medycznymi
Asystent osoby niepełnosprawnej powinien ściśle współpracować z jednostkami
i instytucjami medycznymi i społecznymi działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych.
1. Instytucje medyczne to:
a) lekarz pierwszego kontaktu – zapewnienie stałej opieki medycznej oraz
monitorowania aktualnego stanu zdrowia podopiecznego,
b) lekarze specjaliści: neurolog, psycholog, psychiatra – w zależności od rodzaju
i stopnia niepełnosprawności; ich zadaniem jest kontrolowanie zdrowia lub leczenie
osób z określoną niepełnosprawnością,
c) ośrodki rehabilitacji medycznej – rehabilitacja to proces leczenia, który umożliwia
przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych
i psychicznych następstw choroby. Rehabilitacja lecznicza powinna stymulować cały
proces leczniczy głównie przez aktywność ruchową i psychiczną. Rehabilitacja
psychiczna pozwala osobie niepełnosprawnej zachować wiarę w poprawę sytuacji
zdrowotnej, rodzinnej i społecznej,
d) pracownik socjalny (Gminny, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej),
e) pielęgniarka środowiskowa.
2. Ośrodki i stowarzyszenia wsparcia społecznego dla osób niepełnosprawnych:
− środowiskowe domy samopomocy,
− dzienne domy pomocy,
− domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
− schroniska (noclegownie) i domy dla bezdomnych,
− kluby samopomocy,
− ośrodki opiekuńcze,
− mieszkania chronione.
Systemy wsparcia społecznego ogólnie można podzielić na pierwotne i wtórne.
Pierwotne systemy wsparcia – działające dzięki więziom emocjonalnym i sąsiedzkim.
Pierwszy krąg systemu wsparcia tworzony jest przez małżonków, bliską rodzinę, najbliższych
przyjaciół. Z tego kręgu człowiek otrzymuje największe wsparcie. Związki między ludźmi są
tu wyjątkowo bliskie i trwałe i nie zależą od zmieniających się ról społecznych i przeobrażeń
w otoczeniu. Drugi krąg tworzy dalsza rodzina i koledzy (z sąsiedztwa, pracy, szkoły). Tutaj

38
także wsparcie społeczne może być dość znaczne, chociaż nie będzie ono już tak niezawodne
jak w przypadku bliskiej rodziny. Osoby należące do tego kręgu mogą się częściej zmieniać.
Trzeci krąg tworzą sąsiedzi, znajomi z pracy, przypadkowi znajomi, dalecy krewni, a także
osoby z podobnymi problemami, będące uczestnikami sformalizowanych stowarzyszeń osób
lub rodzin osób chorych.
Wtórne systemy wsparcia – to inne grupy społeczne, osób, które podejmują realizacje
celów ukierunkowanych na wsparcie i pomoc wzajemną. Należą do nich: grupy samopomocy,
różne stowarzyszenia i fundacje, grupy wyznaniowe, charytatywne itp. Istotnym jest
posiadanie wiedzy dotyczącej charakteru tych grup wsparcia oraz rozpoznanie możliwości
świadczenia pomocy konkretnemu podopiecznemu.
Innym rodzajem grup, które mogą być włączone do wspierania podopiecznego są grupy, które
mają inne niż opiekuńcze cele główne np. edukacyjne, ale mogą także uczestniczyć
w ulepszaniu funkcjonowania podopiecznego z ograniczoną sprawnością. Szczególnym
rodzajem grupy wsparcia jest grupa samopomocy, gdyż tworzą ją osoby przeżywające
podobny rodzaj cierpienia, mające zbliżone doświadczenia. Grupy samopomocy bardzo
trudno jest zdefiniować. Do najbardziej charakterystycznych cech tych grup zaliczyć można:
1) sposób powstawania:
− spontaniczność,
2) sytuacja osób stanowiących grupę:
− podobne doświadczenia,
− poczucie beznadziejności własnej sytuacji,
− poczucie zależności,
− poczucie izolacji, odrzucenia, stygmatyzacji,
3) cele członków grupy:
− wzajemna pomoc i wsparcie,
− przekazywanie informacji i doświadczeń,
− poprawa własnej kondycji psychicznej i relacji społecznych,
− wywieranie nacisku na decydentów w sprawach związanych z rozwiązywaniem,
− problemów grupy,
− znajdowanie lokalnych źródeł pomocy,
− tworzenie pozytywnego obrazu grupy w celu zmiany stereotypów,
− wywieranie nacisku na podnoszenie jakości opieki profesjonalnej,
− pogłębianie wiedzy o chorobie, wynikających z niej dysfunkcji i ograniczeń,
− umiejętności samoopieki i zapobieganiu jej nawrotom i skutkom.
Grupy samopomocy mogą stanowić uzupełnienie profesjonalnej pomocy na rzecz osób
niepełnosprawnych. Pomoc grupy jest wysoce efektywna i obniża koszty opieki zdrowotnej,
a zarazem zwiększa udział społeczności lokalnej w rozwiązywaniu jej problemów.
W opiece nad niepełnosprawnymi poważną rolę odgrywają ochotnicy – wolontariusze.
Podejmują oni z różnych pobudek działania nakierowane na wspieranie, bezpośrednią
pomoc, wykonywanie konkretnych czynności lub tylko „bycia z kimś”, kto znalazł się w
trudnej sytuacji. Dość często trudną sytuacją lub przyczyną wielu problemów, w których
rozwiązanie włączają się ochotnicy jest choroba, niepełnosprawność, przeżywany kryzys
emocjonalny.
Cechy działalności ochotniczej, wolontariackiej:
− uczestnictwo jest dobrowolne, wolontariat wynika z dobrej woli, wyboru,
− wolontariusze mają bardzo silną motywację działania i przejawiają duże osobiste,
− zaangażowanie w to co robią,
− działanie przynosi im satysfakcję, często stanowi ich sposób na życie.

39
Przy organizowaniu wsparcia społecznego osobie niepełnosprawnej należy mieć na
uwadze jej potrzeby, problemy, doświadczenia, warunki w jakich funkcjonuje, a także jej
cechy osobowości, potencjał biopsychiczny, wreszcie stopień rozwoju choroby i ograniczenia
sprawności.
1. Co to są odleżyny i odparzenia i jak powstają?
2. Jakie są stopnie zawansowania odleżyn i czym się charakteryzują ?
3. Jakie znasz czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn i odparzeń?
4. Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu odleżyn i odparzeń?
5. Jak leczymy odleżyny i odparzenia?
6. Jak zapobiegamy powstawaniu przykurczów?
7. Jak prowadzimy gimnastykę bierną kończyn górnych i dolnych?
8. Jakie są powody powikłań oddechowych?
9. Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu powikłań oddechowych?
10. Jaka jest różnica pomiędzy oklepywaniem a opukiwaniem?
11. Jakie znasz jednostki wsparcia dla osób niepełnosprawnych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ ryzyko powstawania jednego z wylosowanych zagrożeń i zaprezentuj je grupie.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki powikłań związanych
z unieruchomieniem,
2) wylosować zagrożenie do omówienia,
3) określić czynniki ryzyka sprzyjające powstawaniu wylosowanego zagrożenia,
4) zaprezentować całej grupie.
– poradnik dla ucznia,
– arkusze papieru, przybory piszące,
– kartki do losowania z zagrożeniami:
Zagrożenia:
– powstawanie odleżyn,
– powstawanie odparzeń,
– powstawanie przykurczy mięśni,
– zaburzenia oddechowe,
− literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

40
Ćwiczenie 2
Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające odleżynom
i odparzeniom.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów zapobiegania odleżynom
i odparzeniom,
– łóżko z pościelą,
– środki i przybory toaletowy do mycia,
– środki do nacierania i smarowania ciała,
– czysta pościel,
– bielizna osobista,
– rękawiczki gumowe.
Ćwiczenie 3
Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi wspomagające oddychanie.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym powikłań oddechowych,
− łóżko,
− podkłady lub poduszki do ułożenia podopiecznego,

41
Ćwiczenie 4
Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające powstawaniu
przykurczów.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zapobieganiu przykurczom,
– łóżko z pościelą,
– poduszki lub podkładki do ułożenia podopiecznego,
– piłeczka wykorzystywana do zaciskania w dłoni,
– rękawiczki gumowe.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić ryzyko powstawania odleżyn? ¨ ¨
2) podać stopnie zaawansowania odleżyn? ¨ ¨
3) wyjaśnić przyczyny powstawania odparzeń? ¨ ¨
4) wykonać czynności zapobiegające powstawaniu odleżyn i odparzeń? ¨ ¨
5) określić powikłania wynikające z długotrwałego unieruchomienia? ¨ ¨
6) określić i przeprowadzić ćwiczenia zapobiegające powstawaniu
przykurczów? ¨ ¨
7) wykonać ćwiczenia oddechowe zapobiegające powikłaniom oddechowym? ¨ ¨
8) wybrać pozycję ułożenia podopiecznego z zaburzeniami oddechowymi
w zależności od stanu chorego? ¨ ¨
9) wykonać oklepywanie i opukiwanie podopiecznego? ¨ ¨
10) scharakteryzować instytucje wsparcia dla osób niepełnosprawnych? ¨ ¨

42
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru dotyczących wykonywania podstawowych
czynności higienicznych i pielęgnacyjnych. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna.
5. Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową
odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Wydolność samoobsługowa jest to
a) zdolność do działań podejmowanych samodzielnie w ramach czynności życia
codziennego.
b) zdolność do poruszania się.
c) zdolność do jedzenia.
d) zdolność do zmiany pozycji w łóżku.
2. W czasie toalety twarzy powieki zmywamy w kierunku
a) od wewnątrz do zewnątrz.
b) dowolnym.
c) od zewnątrz do wewnątrz.
d) od góry do dołu.
3. Wykonując toaletę ciała, kończyny zmywamy w kierunku
a) od góry do dołu.
b) od dłoni, stopy do góry.
c) w dowolnym kierunku.
d) zgodnie z życzeniem podopiecznego.
4. Wykonując toaletę krocza i narządów płciowych zewnętrznych zachowujemy kierunek
zmywania
a) od góry do dołu.
b) od dołu do góry.
c) kierunek zmywania nie ma znaczenia.
d) od pachwiny dalszej do pachwiny bliższej.

43
5. Pielęgnacja włosów polega na
a) czesaniu, szczotkowaniu, myciu.
b) szczotkowaniu, myciu, goleniu.
c) myciu, suszeniu, tapirowaniu.
d) suszeniu, tapirowaniu, lakierowaniu.
6. Pielęgnacja paznokci polega na
a) wycinaniu skórek i opiłowaniu pilniczkiem.
b) opiłowaniu pilniczkiem i obcinaniu na półokrągło paznokci dłoni, prosto paznokci
stóp.
c) obcinaniu na półokrągło paznokci dłoni, prosto paznokci stóp i natłuszczaniu dłoni.
d) natłuszczaniu dłoni i wycinaniu skórek.
7. Włosy myjemy
a) codziennie.
b) 2–3 razy w tygodniu.
c) raz na tydzień.
d) w zależności od potrzeby.
8. Podczas ścielenia łóżka pościel podopiecznego odkładamy na krzesło ze względu na
a) wygodę asystenta.
b) estetykę otoczenia.
c) unikania kontaktu z elementami otoczenia mogące stanowić potencjalne źródło
zakażenia.
d) sprawność działania.
9. W czasie zmiany bielizny osobistej podopiecznego zdejmowanie koszuli zaczynamy od
a) kończyny górnej bliższej.
b) kończyny górnej dalszej.
c) dowolnej kończyny górnej.
d) zawsze od kończyny bliższej.
10. Zmianę bielizny pościelowej podopiecznego pozostającego w łóżku wykonujemy
w następującej kolejności
a) zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów.
b) zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszwy.
c) zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszewek, zmiana poszwy.
d) zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana podkładów, zmiana prześcieradła.
11. Gimnastyka oddechowa polega na
a) wykonywaniu ćwiczeń poprawiających czynności układu oddechowego.
b) usprawnianiu mięśni brzucha i kończyn dolnych.
c) wykonywaniu ćwiczeń ogólnorozwojowych.
d) usprawnianiu mięśni kończyn górnych.
12. Czynniki powodujące powstanie odleżyn
a) długotrwały ucisk.
b) brak higieny.
c) apatia, brak ruchu.
d) każdy z tych czynników predysponuje do powstania odleżyn.

44
13. W ułożeniu pacjenta na plecach szczególnie narażone na powstanie odleżyn są okolice
a) krzyżowa, pięty, okolica rzepki, okolica potyliczna.
b) krzyżowa, pięty, okolica potyliczna, łopatki.
c) krzyżowa, barki, okołokostkowa boczna, łopatki.
d) krzyżowa, mostek, pięty, łopatki, okolica potyliczna.
14. Skala Nortona służy do
a) oceny wydolności samoobsługowej.
b) oceny zagrożenia powstawania odleżyn.
c) klasyfikacji odleżyn.
d) oceny adaptacji podopiecznych.
15. Zapobieganie powikłaniom oddechowym polega na
a) ćwiczeniach oddechowych.
b) oklepywaniu i opukiwaniu.
c) zastosowaniu drenażu ułożeniowego.
d) wszystkie te zabiegi służą zapobieganiu powikłaniom oddechowym.
16. Instytucjami wsparcia społecznego dla osób niepełnosprawnych są
a) lekarze interniści.
b) centra rehabilitacji medycznej.
c) lekarze specjaliści.
d) grupy samopomocowe.
17. Kąpiel całego ciała podopiecznego w łóżku zaczynamy od umycia
a) zębów.
b) twarzy.
c) kończyn górnych.
d) kończyn dolnych.
18. Masowanie pleców rozpoczynamy od
a) barków.
b) podstawy kręgosłupa.
c) okolic pośladków.
d) nie ma znaczenia skąd zaczniemy.
19. Optymalna temperatura i wilgotność pomieszczenia, w którym przebywa podopieczny
powinna wynosić
a) 23–25o
C i 60–80%.
b) 18–20o
C i 50–60%.
c) 20–22o
C i 60–80%.
d) 20–22o
C i 40–60%.
20. Ilość stopni zaawansowania odleżyn to
a) 2.
b) 5.
c) 3.
d) 8.

45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...................................................................................................
Wykonywanie podstawowych czynności higienicznych i pielęgnacyjnych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

46
6. LITERATURA
1. Korczak C.(red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
2. Odleżyny, zapobieganie i leczenie. (praca zbiorowa). Naczelna Rada Pielęgniarek
I Położnych. Warszawa 2001
3. Praca zbiorowa pod red. Ślusarskiej B., Zarzyckiej D., Zahradniczek K.: Podstawy
pielęgniarstwa. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004
4. Praca zbiorowa pod red. Zahradniczek K.: Pielęgniarstwo. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2004
5. Praca zbiorowa pod red. Gwiazdkowskiego A.: Zachowania zdrowotne. Instytut
Medycyny Pracy, Łódź 1990
6. www.mps.gov.pl

Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.05_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (16)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Similar to Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.05_u

Similar to Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.05_u (20)

Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.05_u