3. multzoa kartelgintza

1. •Publizitate kartela
Kartel bat euskarri batean dagoen publizitatea da.
Paper, kartoi edo beste materialeko lamina batean
inprimaturiko irudizko mezua (irudi, testu, zein
baliabide grafikoz osatua) da, informazioa zabaltzeko,
edo produktu bat merkatuan
bultzatzeko,aldarrikapenen bat egiteko, edo
ikuskizunen bat iragartzeko erabili ohi da. Kartelak
publizitate kanpaina zabalagoen parte izaten dira.
Tamaina handikoak badira, publizitate baila izena
hartzen dute.
Iraultza kartelgintzara litografiarekin iritsi zen, izan ere,
kolorearen erabilerak modu eraginkorragoan eta
atseginagoan ilustratzea ahalbidetzen zuen. Lehenik
Frantzian garatu zen , eta XIX. Mendeko azken
hamarkadan Europan barrena zabaldu zen. Kartelgile
ospetsuenetarikoak izan ziren Jules Chéret, Alfons
Mucha eta Henri de Tolouse-Lautrec. Beraien lanak
bere garaian jada kartel artistikotzat jotzen ziren.

2. KARTELGINTZA
1800. urte inguruan eman ziren bi gertakariei zor zaie kartelgintza
modernoaren sorrera.
Bata, eskala handiko industrializazioaren hasiera izan zen, zeinek
publizitatearen beharrra sortu zuen.
Bestea, 1798ko asmakizuna izan zen, koloretako kartelen ilustrazioa
errazten zuen inpresio metodo berria, litografia. Posterren
produkzioaren handitzea XIX. mendearen lehen erdialdean eman zen,
izan ere zerbitzuak eta produktu asko iragartzeko erabili baitziren. Garai
hartan ere hasi ziren azaltzen opera, antzerki eta ikuskizun desberdinak
iragartzeko kartelak.
Kartela sortu zen, kopia identikoetan, irudia modu masiboan
erreproduzitua izateko eta ahalik eta jende gehienarengana heltzeko
asmoz. Irudigintzan eta gizartean horrenbestekoa izan zen kartelen
eragina, beste arlo plastikoetan aritzen ziren artista ospetsuak ere
erakarri zituela arlo berri honek. Esate baterako Tolouse-Lautrec.
XIX. Mende amaierarako, kartela elementu artitistiko eta publizitario
modura egonkortua zegoen gizartean. Bere lekua egina zuen irudiaren
munduan. Horregatik kartelgintza beste esparru batzuetara zabaldu eta
erakusketak egiten hasiko ziren, kolekzionismoa hasi zen eta gaiari
buruzko aldizkariak argitaratzeari ekin zitzaion.
Steinlen-en kartela 1896

3. JULES CHÉRET(1836-1932) frantziarrak 1867.an, Sara Bernhardt-en antzerki
baten antzezpena iragartzeko kartel bat egin zuen, eta ordutik aurrera,
kartelgintzaren fenomenoa hedatzen joan da.
Chéret, antzerki eta cabaret-etako kartelen diseinatzaile izan zen eta bere
lanak Folies Bergere, Opera Antzokia edo Moulin Rougeko karteldegietan
eskegiak ikusi zituen. Baita ere, lurrinak, likoreak, kosmetikoak edo
farmazia produktuak promozionatzeko lanak egin zituen.
Chéret izan zen lehen artista kartelgile modernoa, kartelen itxura irauli
zuen, ilustrazioari goi-mailako trataera eman eta irudigintzan erabili zuen.
Izan ere marrazkia liburuak ilustratzeko soilik erabili ohi zen eta hau
gutxietsia zegoen. Bere lanetan, hizkiak ere diseinatuak eta ilustratuak
izaten ziren.
Irudietan eszena errealistak marraztu ordez, figura idealizatuak egiten
zituen, hauen edertasuna, bizia eta mugimendua azpimarratuz.
Antzerkietarako karteletan espezializatu zen, 1000 inguru egin zituen.
Chéreten inspirazio iturri barroko garaiko artearen maisulanak izan ziren.
Bere joera artistikoagoa zen gaur egun “publizistagoa” dioguna baino.
Lerro eta kolore lauekin bere marrazkietan sakonera lortzen zuen eta
gustu herrikoiekin erraz konektatzen zuen.

4. •Jules Cheret

5. Jules Chéret

6. ALPHONSE MUCHA(1860-1939) Jatorri
moldaviarrekoa, bere lana Parisen garatu zuen,
non berak eginiko Moet Chandon txanpainaren
edo Sarah Bernhardt aktoresaren kartelak ospetsu
egin ziren. Sarah Bernhardt-entzako kartelak
egiteaz gain, eszenografiak eta jantziak ere
diseinatu zizkion. Bitxigintzaren munduan ere
diseinuak egin zituen
Mucha-k lan asko egin zituen, ala nola pinturak,
posterrak (litografiak), oharrak, ilustrazioak,
diseinuak bitxigintzarako, alfonbretarako,
paperetarako eta antzerki dekoratuetarako. Lan
hauen estiloari “Art Nouveau” izena eman zitzaien.
Muchak bere lanetan sarritan erabiltzen zituen
emakume gazteen irudiak, ederrak eta
osasuntsuak, neoklasikoko janzkeretan hegan eta
lore erraldoiez inguratuak eta buruaren inguruan
halo batekin. Estilo hau oso imitatua izan zen.
Mucha bera saiatu zen estilo honetandik
urruntzen, adieraziz modan zen estilora lotu baino,
berak bere inspirazio iturriak bazituela
defendatzen zuen.
Alphonse Mucha Savonnerie de bagnolet, 1897

7. Ameriketako Estatu Batuetan aritu zen urte batzuz lanean. 1910ean Pragara itzuli zen eta
MG-I ondoren, Checoslovaquiak independentzia lortzean, bere bizitzako lanik
garrantzitsuena egin nahi izan zuen “La Épica Eslava” izenburuko 20 margolan erraldoi.
Hauek amaitu bazituen ere, bere herrialdea alemaniarren menpe erori zen eta jasan zituen
interrogatorioetatik ez zen osatu. 1930ean hil zen pulmoniaz.
ludaberria uda udazkena negua

8. Alphonse Mucha

9. LEONETTO CAPIELLO (1875-1942) Jatorri
italiarreko frantses pintore, publizista, marrazkilari
eta karikatura-egilea izan zen.
1898an Parisera joan zen bizitzera.
Lerro gutxirekin, irudi bakar batean bere umore
eta birtute guztia adieraztea lortzen duen artista
da. Chéreten jarraitzailea izan zen Parisko
kartelgintzaren historian.
Le Rire eta L´Assiette au beurre aldizkarietan
argitaratutako karikaturek ospe handia lortu zuten.
Antzerki-kartel koloretsu, bizi eta umoretsuak egin
zituen: Ouate thermogene (1909), Cinzano (1922)
eta Kub (1931).
Leonetto Cappiello

10. Leonetto Cappiello (1875 -1942)

12. •JAPONIAR ESTANPEN ERAGINA
• Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901)
LAUTREC-ek arte japoniarreko objektuak bildu zituen
eta tinta eta pintzel japoniarrak erabili zituen
kartelgintzan eta diseinu grafikoan oso eraginkorra
izan zen espresionismo gestualaren aurrekariak
ezarriz.
•Vincent Van Gogh (1853-1890) ere bere lanetan
arte japoniarraren jarraitzailea dela ikus daiteke,
biltzen zituen estanpa japoniarrak oinarri hartuta
hauen olio kopiak egin zituen 1886-1888 urteen
tartean. Hiroshige (1797-1858) eta Eisen -en (1790-
1848) ukiyoe batzuk egin zituen. Batzuetan hauen
omenez margolanetako hondoan margotzen zituen
estanpak.1888an egin zuen autoerretratuan bere
burua budista monje baten antzera errepresentatu
zuen, agerian geratuz bere kezka izpirituala.

13. Ezkerrean, Hiroshige-ren Ohashi eta Atake-ko zubia bapateko euri jasa azpian; eskuinean japoniar grabatuaren Van Gogh-ek
eginiko kopia.
1887. Zubia euripean. Olioa mihise gainean, 73x 54cm. , Rijksmuseum, Fundación Van Gogh.

14. •Van Gogh

15. •Van Gogh

16. •Van Gogh

17. Toulouse-Lautrec-en kartelgintza eta obra grafikoa
azaltzen du:
Toulouse-Lautrec-en artelanak bere estilo
fotografikoagatik dira ezagunak, bere eszena eta
pertsonaien espontaneitatea eta mugimendua atxikitzeko
gaitasunagatik, izan zen berea horren estilo
karakteristikoa. Enkoadreetan originala, arte
japoniarraren eragina jasandakoa, konposaketa lerro
diagonaletan adierazgarria eta ertzetan moztutako figurak
erabiltzen zituena. Memoria fotografikoa zuen eta oso
azkar marrazten zuen. Hala eta guztiz ere, berak
jasandako lehen eragina pintura inpresionistarena izan
zen, eta bereziki, Degas margolariarena, zeinek hiriko
gaiak egiteari ekin zion, Monet eta Renoir-ek egiten
zituzten paisaietatik urrun. Modernismoa eta Art
Nouveau-ren aurrekaria (abangoardia) izan zen.
Lautrec funtsean marrazkilari eta ilustratzailea izan zen,
bizirauten lagundu zioten lanak izan ziren hauek hain
zuzen. Berak eginiko olio margoak urriak izan ziren eta
ez zituen erakutsi bere bizitzan zehar. Van Goghri gertatu
ez zitzaion bezala, bere baztertu edo “gaitzetsi” famak ez
zion galtzaile artista izatera behartu; izan ere oso
ezaguna izan zen bere ilustrazio eta kartel
publizitarioengatik. Le Rire astekariari 15 diseinu egin
zizkion eta Oscar Wilderen Salomé antzezlanerako
eskuliburuska ilustratu zuen.

18. Toulouse-Lautrec, XIX. Mendeko
kartelgilerik ezagunenak, kartelen edukietan
eta estilo artistikoan aldaketa
esanguratsuak egin zituen. Aurreko
estiloetako inpresionismo lirikoa alde batera
utzi eta kolore laueko azalera handiak
erabiliko ditu, japoniar grabatuetatik
harturiko teknika. Aurreko lanetako
emakume figura idealizatuak benetazko
pertsonekin ordezkatuak izango dira, nahiz
oso modu suabean estilizatu ere, bineta
berriak egingo ditu, taberna batean edaten
ari den emakumea adibidez, edo gizon eta
emakume bat mahai batean eserita
musukatzen. Testuak kartelean gutxi
okupatuko du eta ikuslea behartuko du bere
arreta guztia kartelaren piktorialtasunean
konzentratzera. Bere azken lanetako
batean, Jane Avril (1899) izenekoan,
artistaren izena besterik ez da agertzen,
gainontzeko informazioa ez da idatzi, eta
hau pasa da historian kartelgintza
modernoaren, espreski, adibide
esanguratsu bezala.

19. Toulouse-Lautrec-en Moulin Rouge.La Goulue.
1891ko lau koloretara eginiko litografia da.
191X115cm. Bibliotèque Nationale, Paris.
( Moulin Rouge. Gauero dantza eta kontzertuak. La
Goulue. Gauero.Moulin Rouge. Asteazken eta
larunbatetan mozorro dantza.)
Kartel honetan teknika japoniarrak erabili dira,
azalera handiko forma sinplifikatuekin eginiko
konposaketa, objektu eta pertsonak mozten
ditueneko enkoadre fotografikoa, hondo argiarekin
oso kontrastatuak diren siluetak, perfilak marrazten
dituen lerroa. Kartel honetan ikusi ahal da Lautrec-
ek zuen tokiaren ezagutza, non sintesi lana egin
duen, kolore bizien eta agertzen diren formen
hautaketan zehatzean. Kartela Ch. Levy.k inprimatu
zuen lau tintetara (urdina,horia, gorria eta beltza) bi
orritan eta banda batekin gaikaldean.