2. - 1924 Parisen sortu zen André Bretonek idatzitako Lehenengo Manifestuaren argitaratzearekin.
- Berehala zabaldu zen beste arteetara: margogintza, eskultura, argazkigintza, zinema eta musika.
- Surrealismoak aurreko hamarkadetan garatutako kubismoa ordezkatu zuen. Dadaismotik hartu
zuten zoria, ustekabea eta errebeldia, baina haien izaera ezkorra eta suntsitzailea errefusatu
zuten.
- Surrealistek zentzu eta logika gabeko mundu bat eratu zuten haien obretan, non subkontzienteak
agintzen zuen, ez arrazoiak.
- Herri primitibo, umeen eta zoroen artea interesatzen zitzaien.
- Obrak izendatzeko izenburu luze, misteriotsu eta esanahi bat baino gehiagokoak zituzten
gustuko
- Ordu arteko gizarte moldeak, eta arte eta kultura balioak irauli nahi izan zituen. Bigarren Mundu
Gerrak surrealistak sakabanatu zituen eta mugimenduak behera egin zuen.
HISTORIA ETA EZAUGARRIAK:
3. TEKNIKA ETA METODO SURREALISTAK
- Automatismo surrealista: ideiak, irudiak eta koloreak, automatikoki subkontzientetik ateratzen dira
arrazoia, adimena eta borondatearen kontrolik gabe. Artistaren inkontzientearen isla dira. Honen
barruan, idazki edo marrazkiak sortzeko cadavre exquis teknika erabiltzen zuten.
- Surrealistek, irudi bat edo ehundura bat mugimendu automatiko batez edo ustekabearen bitartez
lortu zezaketen, eta ondoren, modu kontzientean manipulatu zezaketen.
- Frottage: azalera zimurtsuetan, papera edo mihise, arkatza edo margoa igurtziz lortzen den
egindura.
- Dekalkomania: Orri batetan irudi bat dago, beste orri edo objektu baten azaleraren gainean jartzen
da, presioa egiten da eta margoa lehortu baino lehen kentzen da, horrela, irudia beste materialera
transferitzen da.
- Grattage (karrakatzea frantsesez): mihisetik margoa, lehorra dagoenean, karraskatu egiten da
ehundura berezi bat utziz .
- Zerikusirik ez duten objektuen collage-a edota muntaia (Ready-made. Marcel Duchamp eta
beste dadaistetik hartutako teknika)
6. ESTILOA:
Margogintzan, Surrealismoak ez zuen estilo bateratu bat izan, bi korronte ezberdindu
ziren:
- SURREALISMO AUTOMATISTA (abstraktua)
Inkontziente eta zoritik sortutako sinboloen unibertso pertsonalak irudikatu zituzten
automatismoa jarraituz.
André Masson, Miró, Klee…
- SURREALISMO ONIRIKOA. Lan figuratiboak egiten zituzten, argazki baten
errealismoz, baina asoziazio arraro eta aztoragarrien bitartez, konposizio irrealak
osatuz. Salvador Dalí eta René Magritte, besteak beste.
8. SURREALISMO ONIRIKOA.
Salvador Dalí. San Antonioren
tentazioak.
1946
S. Antonio basamortuan
tentazioei aurre egiten; :
garaipena, lujuria, ondasun-
gosea…
9. ARTISTAK
Lehenengo urteetan bat egin zuten artisten artean, Louis Aragon, Man
Ray, Tristan Tzara, Paul Klee, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, Joan
Miró, Luis Buñuel, René Magritte eta Max Ernst ditugu. Marcel
Duchamp eta Frida Kahlo, besteak beste, surrealismotik gertu ibili
ziren, ofizialki bat egin ez bazuten ere.
10. Max Ernst (Alemania 1891- Paris 1976)
Bigarren Mundu Gerra ondoren, suntsitutako Europa irudikatzen du.
Hondamendian, harrizko eta mineralezko formetatik, pertsonaia irrealak,
misteriotsuak eta emakumezkoen gorputz biluziak sortzen dira, amets gaizto baten
giroa sortuz.
Max Ernst. Europa euriaren ondoren, 1940 .
11. Max Ernst. Celebes-ko elefantea, 1921.
Nahiz eta margolana izan, Collage-aren helburu berarekin
egina dago; zerikusirik ez duten elementuak elkartu beste
errealitate edo elementu ezberdin bat sortzeko. Efektu
errealista du baina emaitza irreala eta onirikoa da: makina
bat dirudien elefantea, ur-eremua izan zitekeen fondoa,
arrainak zeruan, kableek zeharkatutako zuloak mihisean,
bururik gabeko emakumea… Nahiz eta elefante baten
antza izan, Ernstek antropologiako aldizkari batetan
aurkitutako tresna baten argazkitik sortutakoa omen da.
Tresnaren argazkia manipulatu ondoren, beste errealitate
bat sortzen du. Izenburua, Ernstek haurtzaroan ikasi eta
inkontzientean gorde zituen bertso lizun batzuetatik dator.
12. Ives Tanguy ( Paris 1900-1955)
Ives Tanguy. Geldotasun egunak, 1937.
Errealitatearekin zerikusirik ez duten ametsak irudikatzen
ditu. Horizonteak, infinituaren sentsazioa, objektu
misteriotsuek eta zeinu sexualek, itoaldia eta misteriozko
giroa sortzen dute.
Arreta handiz egindako objektu irrealak, fondo motel eta
espazio mugagabeetan kokatzen ditu.
13. René Magritte ( Belgica 1898- Bruselas 1967)
René Magritte. Golconde, 1953 René Magritte. Hau ez da pipa bat.1929
Obra hauetan, Magrittek, irudikapenak gezurra esaten duela dio; gizon hauen irudiak ez dira gizonak,
irudikapenak baizik, horregatik ez dute araurik jarraitu behar, airean mantendu daitezke. Irudien faltsukeriaz
kontziente egin nahi gaitu.
Modu berean esanda, pipa baten irudikapena ez da benetako pipa bat.
14. René Magritte. Landa-eremuetako giltza, 1936
Gaia: ilusio optikoa. Leihoan ikusten ari ginena
ez zen paisaia erreala baizik eta kristalean
margotutako irudikapen bat. Artea, tradizionalki,
errealitatearen kopia bat egiten du, baina hori
ilusio bat besterik ez da. Magritten ustez, arteak
gure pertzepzioa baldintzatzen du eta
engainatzen gaitu. Hori ez da errealitatea, beira
bat besterik ez. Artearen
konbentzionalismoarekin hautsi nahi duela
dirudi kristala hautsiz. Berak ez du errealitateren
kopia bat egin nahi, artea gehiago da.
15. Marc Chagall (Bielorrusia1887- Frantzia1985)
Marc Chagall. Herria eta ni. 1911
Bi aurpegi elkar begiratzen. Gizon bat eta bildotsa. Eskuin
aldean, Chagallen autoerretratua judutarren txanoarekin lore
sorta bat bildotsa bati ematen diola (judutarra zen). Ezkerrean,
bildotsak bere ama sinbolizatzen du. Judutarren ospakizunetan
bildotsa da garrantzitsuena, modu berean, bere ama
garrantzitsuena da artistarentzako eta familiarentzako. Tarteka,
baserri giroko eszenak: emakumea behia jaisten, goiko aldean,
aita lanetik herrira dator, ondoan, emakume bat buruz bera
jarrita, gizona lanetik bueltatzeagatik poza sinbolizatzen du.
Lerro fin batek Chagall eta bildotsaren begiradak elkartzen ditu,
haien arteko amodioaren seinale. Artistak bere herrialdea eta
familia faltan somatzen zituela adierazten du (herri mina
atzerrian bizi izan zelako) Elementu errealak dira baina lengoaia
irreala eta onirikoa erabili du.
Errealitatetik ateratako gaietan inspiratzen zen (amodioa,
oroimenak, Errusiako eta judutarren tradizioak, gertaera
historikoak…) baina ametsetako giro batetan margotzen zituen.
16. Salvador Dalí
(Figueres, Katalunia, 1904- 1989)
Madrilen eta Parisen ikasi zuen, eta Luis Buñuel, Federico García Lorca, André Breton eta Pablo
Picasso moduko egileak ezagutu zituen.
Estatu Batuetan ere bizi izan zen (1940-1955) Erlijio katolikora murgildu zen, eta gai horrekin
zenbait margolan egin zituen.
Nartzisismo eta megalomaniarekiko joerak izan zituen, eta publikoaren arreta lortzeko, beraren
gaineko irudi berezi bat sortu zuen, bizitza osorako identifikatu zuena, marketing marka bat izanen
balitz bezala: pertsonaia bitxia eta originalarena.
Margolaria, eskultorea, diseinatzailea, idazlea eta
zinemagilea izan zen
17. Salvador Dalí. Erle batek granada baten
inguruan hegan eragindako loa, esnatu
baina minutu bat lehenago (1944)
Irudi oniriko eta irrealak dira, baina
xehetasun maila bikaina eta apartako
akabera marrazkian. Gala, Salvadorren
emaztea eta musa, lotan agertzen da.
Granada baten inguruan erle batek egin
duen soinuak eragindako loa da. Bere
ametsean, granada batek eztanda egiten
du, arrain bat, bi tigre eta baioneta bat
kanporatuz. Arma honen soinuak, segundo
bat beranduago, Gala esnatuko du.
18. Salvador Dalí: otarrain-telefonoa
(1936)
Dadaismoaren eta surrealismoaren
erdibidean dago objektu honen
absurdotasuna. Edward James
mezenas aberatsaren enkargu bat
izan zen, eta ez zen apaintzeko
bakarrik egin, bere etxerako
diseinatua izan zen.
Dalíri buruz gehiago jakiteko, 58 minutuko bideoa: : http://www.rtve.es/alacarta/videos/la-noche-de/noche-
revelando-dali/2338787/
Gehiago jakiteko bere pertsonari buruz 15 minutuko bideoa: http://www.rtve.es/alacarta/videos/fue-noticia-en-
el-archivo-de-rtve/dali-reportaje-informe-semanal-sobre-su-muerte/388410/
19. 3- GIORGIO DE CHIRICO-REN MARGO METAFISIKOAK. JEAN ARP
ETA JOAN MIRÓ-REN LAN SURR3- GIORGIO DE CHIRICO-REN
MARGO METAFISIKOAK. JEAN ARP ETA JOAN MIRÓ-REN LAN
SURREALISTAK.EALISTAK.
20. - Klasikoetan inspiratzen zen Chiricoren pintura figuratiboan.
- Espazio arkitektonikoek itzal luzeak, leku bakarti eta hutsek tristezia infinitua.
Existitzen ez diren munduak, bizi izateko ezinezkoak diren lekuak. Bere
pintura melankolikoa eta nostalgikoa da, baina abanguardista. Surrealista
gehienentzat eragin haundia izan zuen
- Chiricooren aldarrikapenean abanguardia ez da bakarra, anitza baizik, eta
pintura metafisikoa abanguardian barneratua dago, aniztasun horren zati bat
delarik. Abanguardiak ez dauka zergaitik iraganeko artea ukatu behar.
Iraganerekin elkarrizketa sortzea posible dela adierazi nahi du Chiricok
abanguardia sortuz.
3.1- GIORGIO DE CHIRICO (Grezia 1888 - Italia 1978)
21.
22.
23. Giorgio de Chirico: Hektor eta Andromaka. 1917.
Izenburua esanguratsua da. Bi maniki xume ikusten dira
espazio huts haundi baten erdian, bi eraikinen artean.
Baina Troiako heroia eta bere emaztea dira, Homeroren
Iliadako pertsonai garrantzitsuak. Une horretan elkar
agurtzen ari dira, berriz ere ikusiko ote diren ez dakitela.
Akiles borrokalari akeoak, bere lagun Patroklo hil
ondoren, Hektor printze troiarra berarekin borrokatzera
desafiatu du. Borroka horren ondoren bietatik bat soilik
irtengo da bizirik. Une honen drama bi manikiekin soilik
deskribatzen du Chiricok. Manikiak elkar besarkatu, ukitu,
laztandu nahi dute, baina ezin dute lortu.
24. Ez da kasualitatea beraz koadro honen bi bertsio data
zehatz eta esanguratsuetan margotu izana. Lehena 1917
urtean, Lehen Gerrate Mundialean, eta 1945 urtean
bigarrena, Bigarren Gerrate Mundiala amaitzean. Gaia
bera ere, Hektor eta Andromakaren azken agurra, senarra
eta emaztearen arteko maitasunaren sinboloa -familako
maitasuna-, gerratearen hondamendiak apurtua.
25. 3.2 Joan Miró (Bartzelona1893- Palma de Mallorca1983)
kataluniar margolari, eskulturagile, grabatzaile eta zeramikaria izan zen. Frantzian eta Holandan ere bizi izan
zen.
Nahiz eta estilo ezberdinetara murgildu, Surrealismo abstraktuaren ordezkari nagusia da. Margogintzaren
konbentzionalismoekin hautsi nahi zuen, perspektiba, argi-itzalak, eta akabera zehatzak errefusatu zituen. Sinbolo
abstraktuen unibertso propio bat erabili zuen, irrazionaltasunatik ateratako mundu oniriko eta poetiko bat adierazten
dutenak.
Irudi sinpleak, organikoak, naif edo umeen estiloan, ingerada beltzez. Kolore puruak, dirdiratsuak eta biziak,
tinta lauak.
Margolan aipagarrienak hauek dira: Masia bat (1921-22), Ricart-en erretratua (1917), Baserria (1922), Lur
landua (1923), Arlekinaren Inauteria (1925), Konposizioa (1933), Portua (1945
26. Joan Miró. Emakumea, txoria eta izarra (Picassoren
omenaldian) 1966-1973
Miróren ikonografia pertsonalaren hiru funtsezko
pertsonaia agertzen dira; erdian, emakumea
(gizakiak lurrarekin duen loturaren sinbolo bezala),
eskuin aldean, txoria (lurra eta zeruaren arteko
lotura. Poesia eta irudimenaren sinbolo bezala ere,
lurrera lotuak ez daudenak) eta ezkerraldean, izarra
(zeruaren eta unibertsoaren sinbolo bezala)
27. Bereak dira ere Pariseko UNESCO-ko egoitzako
zeramikaz egindako bi horma: ilargi eta eguzkiaren
hormak (gaur egun egoitzaren barnealdean) Teknika bera
erabiliz, egin zituen ere Harvardeko Unibertsitatean,
Guggenheimen, Bartzelonako aireportuan, Madrilgo
Kongresuko jauregi berrian…
Joan Miró. Ilargiren horma. UNESCO- París 1958
Miroren lanean sakontzeko bideoa: el triunfo del signo.
Fundacion Joan Miró. https://youtu.be/kJhgKuAELrI eta
pájaros (Fundacion Joan Miro)
https://youtu.be/mNef8UjDll0
28. 3.3 JEAN ARP (Estrasburgo 1887- Basilea 1966)
Paris eta Suizan ere bizi izan zen. Poeta, margolaria eta eskultorea. Giacometti eta Henry Moorekin
batera, garai horretako eskultorerik esanguratsuenak izan ziren.
Jean Harpen lanak XX. mendeko joera edo korronte nagusiekin bat egiten du. Lotura zuzena du
hurrengo mogimendu hauekin: dadaismoa, surrealismoa eta arte abstraktuko aitzindariekin. Hans
Arp (1887 - 1966) artistaren obrak bi gai nagusiren inguruan eraikita daude: mundu begetal
organikoa eta gizakiaren irudia, eskultura honek adierazten duen bezala.
29. Hans (Jean) Arp: Korifeo (Coryphée). 1961.
Bertan ederki adierazten da Arpen obran ematen den
transformazioa, figurazio surrealista antropomorfikoa
bilakatuz. Korifeo artelanean gizakiaren irudiaren aztarna
garbiak adierazten dira, biribiltze plastiko hauek, formalki,
berezko moduan osatzen direlarik granito beltzezko
peanaren bitartez. Marmolezko eskultura hau 1961 urtean
egin zuen Arpek eta gaur egun Berlinen dago, Sammlung
DaimlerChrysler Bilduman. 76 x 26 x 22,5 (eskultura), 90
cm x Ø 40cm (peana).
30. Jean Arp. Concrétion humaine (1933). Igeltsua.
Hau ere eskultura biomorfikoaren barnean kokatzen da; forma organiko, borobil eta abstraktuekin
egina, giza gorputzaren zatiak balira bezala, baina giza gorputza erreal bat osatu gabe. Bere
eskulturatan, hutsune eta bolumen borobilduen arteko orekak harmonia arraro bat sortarazten du.
31. Arpek koloredun paperak moztu eta airean botatzen
zituen, paperak erortzen ziren moduan lortutako
konposizoa guztiz arbitrarioa izanik. “Aparteko zoriaz
aurkitutako gauzetaz baliatu (burniak, harriak), era berean
paperean zoriaz marraztutako zeinu edo marka
eskematiko batetaz -edo istripu batetaz- baliatzen naizen
moduan. Soilik honek dauka garrantzia, txinparta magiko
honek du garrantzia artean.” Bere ibilbide artistiko guztian,
Joan Miróren sortze prozesuan, artistak zoria edo
txiriparekin izan duen harreman zuzena ikus daiteke.
Zoria (“azar”) eta lanketa edo elaborazioa. Jean Arp eta Joan Miró.
32. Dadaismoarentzat zoria -edo txiripa- sortze prozesuan tresna bezala
erabiltzea izakera bat zen, lenguaia edo hizkuntza mota bat, non
kolokan jartzen zuen lanean oinarritzen den kultura tradizionala, ondo
egindako aretelana, trebetasuna… baina Arpentzat bizitzaren
misterioak irekitzeko giltza bat zen ere. Artistak berak zioenez “zoriaren
legeaz” antolatuta dauden lanak “naturaren legeaz” ezarrita zeuden,
eta hauetaz baliatzen zen lorrezina zen ordena batera hurbiltzeko.
Txiripa gauza miresgarriak aurkitzeko erabili zuen Arpek. Modu
honetan dadaistak eta Arpek artearen nozioa edo kontzeptua zabaldu
zuten, ondorengo belaunaldiek mezu emankor honen inguruan
sakondu zutelarik. Dena den, gaur egun zalantzan jarriko genuke
hauetako zenbait artelan, oso ondo artikulatu eta eraikiak daudenak,
txiriparen ondorio hutsa izatea.
Miróren kasuan bezala, “zoria”, bapateko keinu eta ekintzak, ziur aski
bigarren une batean berregin eta berbideratu egin dira.
