1. przygotowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wystawę zrealizowano także przy finansowym wsparciu
ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ze
środków dotacji podmiotowej, która na pokrycie wkładu własnego została zwiększona Uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy.
Wystawa:
Eksponaty pochodzą ze zbiorów własnych Muzeum
oraz Instytutu Archeologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tekst folderu: JolantaDofinansowano ze środkówŁoś
Szałkowska-Łoś i Józef
Ministra Kultury
Zdjęcia: Wojciech Woźniak, Łukasz Maklakiewicz,
i Dziedzictwa Narodowego
Wojciech Kuczkowski, Józef Łoś
Rysunki do animacji komputerowych: Arkadiusz Jaszkowski, Paulina
Balcerak, Katarzyna Fryckowska
Organizator
Oprawa plastyczna: Katarzyna Wolska, Bożena Januszewska
Aplikacje komputerowe: dr Łukasz Czyżewski, Marcin Wachniak
Exaity Group Sp. z o.o., BrainON Krzysztof Socha-Zalewski
Materiały i teksty o stanowiskach archeologicznych:
prof. dr hab. Tadeusz Grabarczyk, prof. dr hab. Ryszard Grygiel,
dr Józef Bednarczyk, dr Grzegorz Osipowicz,
dr, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Anna Grossman,
Aleksandra Kowalczyk, Adriana Romańska, dr Jacek Gackowski.
Eksploracja grobu skrzynkowego VI – V w. przed Chr., Orle, gm. Mrocza
Patronat honorowy
Wykonawstwo techniczne: STOL-ME-BUD Zenon Jacyna
kłodzie. Opisywany w źródłach historycznych okres wędrówek
ludów z IV-VI w. na pograniczu wielkopolsko-pomorskim znajduje potwierdzenie tylko w jednostkowych odkryciach (głównie
ozdób i monet).
Muzeum przygotowało także publikację wyników badań na
cmentarzyskach kultury pomorskiej i wielbarskiej w Zakrzewskiej
Osadzie na Krajnie. Pozyskane stamtąd w trakcie prac wykopaliskowych zabytki w istotny sposób wzbogaciły wystawę ze względu na walory ekspozycyjne i naukowe. Opracowanie książkowe
MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA
KUJAWSKO-POMORSKIEGO
Piotr Całbecki
PREZYDENT MIASTA
BYDGOSZCZY
Rafał Bruski
Na okładce: Zdobiona bransoleta z brązu, przełom epoki brązu i żelaza.
Dofinansowano ze środków
Ministra Kultury
Dofinansowano ze środków
i Dziedzictwa Narodowego
Ministra Kultury
Dofinansowano ze środków
i Dziedzictwa Narodowego
Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego
Fragment ekspozycji
Organizator
Organizator
Organizator
Patronat honorowy
Patronat honorowy WOJEWÓDZTWA
MARSZAŁEK
KUJAWSKO-POMORSKIEGO
Patronat honorowy Całbecki
Piotr
MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA
KUJAWSKO-POMORSKIEGO
Piotr Całbecki
MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA
KUJAWSKO-POMORSKIEGO
Piotr Całbecki
Patronat medialny
Grób skrzynkowy VI-V w. przed Chr., Zakrzewska Osada, gm. Więcbork
Prace wykopaliskowe - Zakrzewska Osada, gm. Więcbork
PREZYDENT MIASTA
BYDGOSZCZY
Rafał Bruski
PREZYDENT MIASTA
BYDGOSZCZY
Rafał Bruski
PREZYDENT MIASTA
BYDGOSZCZY
Rafał Bruski
Opieka medialna
Na pograniczu
Na pograniczu
Wielkopolski i Pomorza.
Wielkopolski i Pomorza.
Bydgoszcz i region
Bydgoszcz i region
u zarania dziejów
u zarania dziejów

2. Trzy epoki – trzy surowce – trzy wyroby, grot krzemienny, grot brązowy, grot żelazny
Wystawa Na pograniczu Wielkopolski i Pomorza. Bydgoszcz
i region u zarania dziejów ukazuje najdawniejsze dzieje naszego regionu od początków osadnictwa (ok. 12 -10 tys. p.n.e.) aż
po okres wędrówek ludów (V – VI w). Historie żadnego miasta, terenu, kraju nie toczą się samoistnie. Wszystkie są wprzęgnięte w ciąg wydarzeń o szerszym zasięgu. W związku z tym,
że Bydgoszcz i jej okolice położone są na styku dwóch wielkich
krain geograficznych: Wielkopolski i Pomorza, prahistorię tych
terenów ukazano w szerszym ujęciu chorologicznym. Obszar
ten od tysiącleci przejawia ciągłość osadniczą, której materialne
pozostałości w postaci różnorodnych artefaktów odkrywają kolejne pokolenia archeologów, z różnych ośrodków. Na ekspozycji
wykorzystano zabytki i dokumentację z badań prowadzonych
głównie na terenie Kujaw, Pałuk i Krajny. Na podstawie odkryć
wykonano rekonstrukcje pradziejowych sprzętów i obiektów
archeologicznych. Wystawa została utrzymana w nurcie narracyjnym, prezentując poszczególne okresy pradziejów w układzie
chronologicznym, z typowymi wyznacznikami danej epoki.
Dzięki temu możemy prześledzić przeobrażenia technologiczne
(surowiec i sposób wytwarzania) oraz ewolucję myśli ludzkiej,
która stopniowo zmierzała do opanowania środowiska i ulepszenia jakości życia. Prezentujemy również oddziaływania na tereny
ziem polskich ludów europejskich, których osiągnięcia wpływały za zmianę oblicza kulturowego i politycznego Europy np. Celtów i Germanów. Ich obecność odnotowujemy także w naszym
sąsiedztwie, dzięki czemu potwierdzamy, że dzieje tego regionu
splotły się z cywilizacją europejską już w starożytności. Wykorzystanie nowoczesnych środków multimedialnych pozwoliło na
umieszczenie dużego zasobu informacji naukowych przygotowanych przez kilku archeologów z różnych ośrodków naukowo-badawczych. Poprzez multimedia zachęcamy też zwiedzających
do interaktywnego poznawania przeszłości.
Starsza i środkowa epoka kamienia (paleolit i mezolit)
Po wycofaniu się ostatniego lodowca, kiedy to obszary dorzeczy
Odry i Wisły stawały się możliwe do zasiedlania, na tereny Wielkopolski, Kujaw i Pomorza napływają grupy ludności łowiecko-zbierackiej. Nieliczne, materialne ślady w postaci wyrobów
krzemiennych i szczątków zwierzęcych z tego okresu, prezentowane na wystawie mają ok. 12-10 tys. lat. Wraz z ocieplaniem
się klimatu zachodzą zmiany we florze i faunie, przybywa zwierzyny łownej, następuje stabilizacja i intensyfikacja osadnicza. Po
prowadzących koczowniczy tryb życia traperach z mezolitu (od
ok. poł. X tys. – 2 poł. VI tys.przed Chr.) pozostały narzędzia
krzemienne, kościane groty oszczepów i ostrza harpunów.
Ząb mamuta
Młodsza epoka kamienia (neolit)
Pierwsze grupy ludności potrafiące uprawiać zboża, hodować
zwierzęta, wylepiać i wypalać naczynia, wyrabiać nowy asortyment narzędzi zasiedlają prezentowane na wystawie terytorium od 2 poł. VI tys. przed Chr. Zmiany w gospodarce, umiejętność produkcji żywności sprawiają, że tryb życia nabiera
charakteru osiadłego. Oprócz konstrukcji półziemiankowych
powstawały domy o konstrukcji słupowej. Niektóre nazywamy
długimi domami ze względu na ich ogromne wymiary (np. odkryte w Osłonkach, Brześciu Kujawskim). W czasie trwającej
około trzech tysięcy lat epoki następowały migracje ludności.
To wpływało na zmiany w organizacji społecznej i wierzeniach
religijnych. Spośród różnorodnych form grobów wyróżniają się
ogromne grobowce kamienno – ziemne (megality – zwane niekiedy polskimi piramidami).
Zdobiony toporek i kamienny, neolit
Skarb ozdób z brązu, 2 poł. II tys. przed Chr., Gromadno – Wojciechowo
Epoka brązu
Pod koniec III tys. przed Chr. znajomość wytopu brązu dociera
do Wielkopolski, Kujaw i na Pomorze. Rozwój metalurgii w kolejnych wiekach wpłynął na wzmożenie kontaktów handlowych.
To wiązało się nie tylko z wymianą wyrobów z brązu (ozdoby,
broń, narzędzia) ale też z przenikaniem myśli, idei. Poza zmianami w sferze materialnej, zachodzą też zmiany w kulturze duchowej. Zmiany w świecie wierzeń wyraziły się powszechnym
w Europie ciałopaleniem, przy zróżnicowanych formach grobów.
Czasami powstawały duże cmentarze z grobami popielnicowymi. Na odkrytej nekropoli w 1926 roku w Bydgoszczy, podczas
budowy szpitala miejskiego, wyeksplorowano kilkaset grobów.
Epoka żelaza
Powolny proces upowszechniania się nowego wynalazku
– żelaza, na terenie Polski rozpoczyna się od VII wieku
przed Chr. Koniec epoki brązu i początek epoki żelaza
wiąże się z powstawaniem na naszym terenie osiedli
obronnych (Biskupin, Idebno, Sobiejuchy, Kamieniec, Gzin). Od połowy I tysiąclecia przed Chr. do
połowy I tys. po Chr. przez ziemie dzisiejszego
województwa kujawsko-pomorskiego migrują
kolejne ludy. Niektóre osiedlają się na dłużej np. Goci, inne najeżdżają w wyprawach
łupieżczych, np. Scytowie. Na wystawie
zaprezentowano zabytki świadczące o tych
procesach i zmianach oblicza kulturowego
naszego regionu. W trwającym nadal, ciaPopielnica twarzowa, 550 – 400 przed Chr., Bydgoszcz kościół Klarysek
łopalnym obrządku pogrzebowym pojawia się nowy akcent. Na
urnach, w których składano ludzkie szczątki kostne zaznaczano
plastycznie lub ryto elementy twarzy ludzkiej. Te popielnice zwane twarzowymi najpierw (VI w. przed Chr.) pojawiają się na Pomorzu Gdańskim. Zwyczaj ten stopniowo objął Pojezierze Kaszubskie, Pojezierze Krajeńskie, Wielkopolskę oraz inne tereny
i przetrwał do III w. przed Chr. W ostatnich wiekach przed Chr.
społeczeństwa zamieszkujące dorzecza Wisły i Odry znajdowały
się pod wpływem cywilizacji celtyckiej. Obcowanie z Celtami zaowocowało przyjęciem nowych wynalazków (techniki produkcji,
żarna obrotowe, rozwinięta metalurgia i techniki kowalskie). Także pod ich wpływem następują zmiany w kulturze symbolicznej.
Do V w. cała Europa znajduje się w zasięgu oddziaływań cywilizacji rzymskiej. Na naszych terenach został zdynamizowany
szlak handlowy prowadzący po „złoto północy” – bursztyn. Na
trasie jego przebiegu znajdowane są monety zarówno z czasów
Republiki jak i Cesarstwa. Na drodze wymiany z prowincji rzymskich
napływały przedmioty z brązu
i szkła, ozdoby, naczynia tzw.
terra sigillata. W tym okresie
nastąpił dalszy rozwój rzemiosł: bursztyniarstwa, garncarstwa, warzelnictwa soli, metalurgii i innych. Region prezentowany na wystawie zajęty
Zapinka z brązu zdobiona złoconymi
był w tym czasie przez dwie ari srebrnymi aplikacjami, II/III w.
cheologiczne kultury, wielbarska na północy i przeworska na południu (w mniejszym stopniu
wielbarska). Badania archeologiczne dostarczyły zróżnicowanych źródeł materialnych. Przez ich pryzmat możemy wnioskować o odmiennych aspektach w kulturze
symbolicznej, w tym rytuałach żałobnych. Na terenie
Kujaw zdumiewająca jest ilość miejsc kultowych, obiektów obrzędowych, pochówków zwierzęcych, zwłaszcza
psów. W obrządku pogrzebowym ciągle obowiązuje
ciałopalenie. Tereny położone na północ od Noteci
zajęte były przez osadnictwo kultury wielbarskiej, wiązanej też z przybyszami ze Skandynawii – Gotami. Wyróżniającymi ich elementami
są kręgi kamienne (odkryte m. in. w Odrach).
W grobach nie składano broni (często odkrywanej w grobach „przeworskich”). Na cmentarzyskach
spotyka się groby ciałopalne ale i szkieletowe. Zmarłych czasami składano do ziemi w łodzi lub drewnianej