Ingurunea

1. 4.- ANIMALIAK

2. MASKORRA: CONCHA
OSKOLA: CAPARAZÓN

4. 1. ANELIDOAK
- Obiparoak dira (arrautzatik jaiotzen dira).
- Gorputz bigun eta luzea dute, ez dute babesik.
Elkarren antzeko eraztunetan banatua dago.
- Uretako edo lurrekoak izan daitezke.
- Gorputza uzkurtu eta luzatuz mugitzen dira.

5. 2. KNIDARIOAK
- Obiparoak dira.
- Gorputz biguna dute eta ez dute babesik.
Aho inguruan garroak (tentáculo) dituzte ilaran.
- Uretakoak dira.
- Marmokek (medusa) aterki forma dute eta ur gainean bizi dira.
- Gorputzean ura sartzen utziz eta bat-batean botaz mugitzen dira.
- Anemonek ere zaku-forma dute eta harkaitzei loturik bizi dira, ez dira
mugitzen.

6. 3. MOLUSKUAK
- Obiparoak dira.
- Gorputz biguna dute eta gehienek maskorra (concha)
babesteko.
- Gehienak uretakoak dira (ostra) baina bada lurrekorik ere
(barraskiloa).
- Mugitzeko modu ezberdinak dituzte, gorputzaren formaren
arabera.

7. 4. EKINODERMATUAK
- Obiparoak dira.
- Itsasoan bizi dira.
- Kanpo-eskeleto batek estaltzen die gorputza eta arantzak
dituzte kanpoaldera.
- Hondar edo arroketan bizi dira. Oso mantso mugitzen dira,
gorputzaren behealdean dituzten hanka txikien laguntzaz.

8. 5. ARTROPODOAK
- Obiparoak dira.
- Gorputza kanpo-eskeleto batez estalia dute.
- Espezie batzuk uretako ingurunera egokituta daude, beste batzuk lurrekora.
- Hanka artikulatuak dituzte mugitzeko.
- Ornogabeen talderik ugariena da. 4 taldetan sailkatzen dira:
INTSEKTUAK
- 2 antena buruan, 6 hanka sabelaldean.
- Askok hegoak dituzte.
- Gehienak lurrekoak.
ARAKNIDOAK
- 8 hanka dituzte.
- Lurrekoak dira.
KRUSTAZEOAK
- 2 antena pare.
- Oskola (caparazón)
- Gehienak uretakoak.
- 10 hanka dituzte.
MIRIAPODOAK
- Gorputz luzexka dute, eraztunetan banatuta.
- Hanka pare bat edo 2 eraztun bakoitzean.
- Lurrekoak dira.
- Hanka asko dituzte.

9. ORNODUNAK

10. 1. ANFIBIOAK
- Anfibioak obiparoak dira.
- Haragijaleak dira, ornogabe txikiak jaten dituzte: euliak,
tximeletak, armiarmak…
- Azal biluzia dute, estaldurarik gabe eta beti heze izan behar dute.
Horregatik bizi dira uretatik hurbil.
- Anfibio helduetan, igeletan, buru handi bat, enborra eta
4 gorputz-adar bereizten dira. Ez ordea kumeetan (zapaburuetan).
Jaiotzatik helduarora, anfibioak aldatu egiten dira. Aldaketa multzo horri metamorfosi deitzen zaio:
Aldaketak ez dira berdinak espezie denetan,
baina anfibio gehienak uretako ingurunetik, lurreko
ingurune batera aldatzen dira, nahiz eta beti
uretatik gertu egon.

11. 2. NARRASTIAK
- Obiparoak dira.
- Batzuk haragijaleak dira (krokodiloa), beste batzuk
belarjaleak (iguana) eta beste batzuk orojaleak (itsas dordoka).
- Gorputza ezkata iragazgaitzez (impermeables) estalia dute:
gorputzeko ura gordetzeko eta uretatik urrun dauden leku lehorretan bizi ahal izateko.
- Gehienetan, burua, enborra eta 4 gorputz-adar bereizten dira baina batzuek ez dute gorputz-adarrik.
Horregatik, gorputza arrastaka eramaten dute: narras ibiltzen dira.

12. 3. ARRAINAK
- Uretan bizi dira.
- Obiparoak dira.
- Gehienak haragijaleak dira (marrazoa), baina batzuk belarjaleak eta beste batzuk orojaleak.
- Ezkataz estalia dute gorputza.
- Arrain batzuek kolore eta marrazki deigarriak izaten dituzte, ezkatak eta haien azpiko azala
direla eta.
- Arrainen gorputz-adarrak hegatsak eta isatsa dira.
Horiekin eta gorputz luzexka eta buru-formari esker,
erraz mugitzen dira uretan igerian.

13. 4. HEGAZTIAK
- Obiparoak dira.
- Helduaroan: batzuk haragijaleak (arranoa), beste batzuk belarjaleak (kolibria) eta beste batzuk orojaleak
(oiloa). Denek dute mokoa jateko.
- Gorputza lumaz estalia dute; babesteko balio dute eta
hegan egiteko ezinbestekoak dira. Luma handi eta
sendoenak hego eta isatsean dituzte.
- Lau gorputz-adar dituzte: goian 2 hego eta behean 2 hanka.
Hegazti gehienak hegan ibiltzen dira, airean, baina batzuek ezin dute hegan egin: ostruka eta pinguinoak adibidez.
Ostrukak, hanka oso sendoak garatu ditu, lasterka ibiltzeko eta pinguinoak hegatsak dauzka igeri egiteko.

14. 5. UGAZTUNAK
- Bibiparoak dira: amaren sabeletik jaiotzen dira.
- Bizitzako lehen hilabeteetan, amaren esnez elikatzen dira. Helduak direnean, batzuk haragijaleak izaten dira;
beste batzuk, belarjaleak; eta beste batzuk, orojaleak.
- Ugaztun gehienek ilez estalia dute gorputza, hotzetik babesteko; itsas ugaztunek ez dute ilerik, baina bai larru
oso lodia.
- Gehienek 4 gorputz-adar edo hanka dituzte, oinez ibiltzeko. Baina itsas ugaztunek hegatsak dituzte, igeri
egiteko. Eta saguzarren goiko gorputz-adarrak hegoak dira, hegan egin ahal izateko.