Gits

GITS
e-marketing voor de kunsten,
cultuur, creatieve industrie
en vrijetijdssector
EM-Cultuur biedt:
• een groeiend portfolio van print
en online producten
• collectieve oplossingen via online
content en diensten
• ongekende service en support
(Knocks Your Socks Off Service)
EM-Cultuur zit in de Kauwgomballenfabriek,
bedrijfsverzamelgebouw voor culturele en creatieve
industrie in Amsterdam.
Daniël Goedkoopstraat 14
1096 BD Amsterdam
020-4626000
info@em-cultuur.nl
,
,
,
www.em-cultuur.nl
De nieuwe organisatie
EM-Cultuur investeert in de ontwikkeling
van nieuwe producten, koppelingen en
uitwisseling van informatie
SUPPORT:
Knocks Your Socks Off Service (KYSOS)
• publiceert vakinformatie (print en
online content)
• bouwt webapplicaties en databases
• biedt online adressenbeheer
• levert online diensten om digitale
nieuwsbrieven te versturen
• voor management-, marketing-,
communicatie- en promotieprofessionals
• in de kunsten, cultuur, creatieve
industrie en vrijetijdssector
• Als gebruiker van EM-Cultuur-producten
hoor je bij de EM-Community.
Met al je vragen kun je bij de helpdesk
terecht. EM-Cultuur speelt in op de
(veranderende) behoeftes van klanten.
• EM-Cultuur biedt service via de
supportwebsite met:
Downloads (updates, rapporten), FAQ,
Forum per product of dienst, Remote
Support en snelle en adequate reactie.
EM-Cultuur = Bureau Menno Heling + Datamagic
ontwerpenfotografieRolfHermsen(GITS),Amsterdam
etc. etc. etc.
actuele gegevens van culturele festivals en
evenementen in Nederland & Vlaanderen
• www.festivaloverzicht.com
alle media met aandacht voor kunst & cultuur in
Nederland & Vlaanderen
• www.medialijst.nl
marketing- en managementnieuws voor de
kunsten, cultuur, creatieve industrie en vrijetijds-
sector • www.mmnieuws.nl
naslagwerk voor de museale sector in Nederland
• www.museumagendaalmanak.nl
compleet overzicht van de podiumkunsten in
Nederland & Vlaanderen
• www.podiumkunstagendaalmanak.nl
online spoedcursus E-Marketing ‘Hoe bereik ik
mjn relaties online?’ • www.mailinglijst.nl/cursus
alle adresgegevens van de Vlaamse podium-
kunsten • www.podiumkunstagendaalmanak.nl
nieuw en volledig overzicht van de popmuziek-
sector in Nederland • www.popfiles.nl
cultureel nieuws uit dagen weekbladen
• www.knpsl.krnt.nl
online database voor de kunst-, cultuur-,
vrijetijds- en toeristische sector
• www.adresdata.nl
online adressenbeheer voor uw hele organisatie
• www.adrez.nl
(vak)nieuws per e-mail voor professionals in de
kunsten, cultuur, creatieve industrie en vrijetijds-
sector • www.knpsl.krnt.nl
e-marketing voor de culturele sector en het MKB
• www.mailinglijst.nl
online marketing- en managementnieuws,
de website bij het vaktijdschrift MMNieuws
• www.mmnieuws.nl
interactieve site met de omschrijving en vertaling
van vaktermen uit de kunsten cultuursector
• www.vakwoordensite.nl
www.em-cultuur.nl
FestivalOverzicht
PopFiles
MailingLijst.nl
MediaLijst Cultuur
Knipsel.Krant
MMNieuws.nl
MMNieuws
AdresData
Vakwoordensite.nl
Museum Agenda/Almanak
AdreZ
Podiumkunst Agenda/Almanak
Cursus E-Marketing
Podiumkunst Agenda Vlaanderen
Knpsl.krnt.nl
E M - C U L T U U R
LO G O C O R P O R AT E FO L D E R D R I E S L AG , O P E N G E VO U W E N : B U I T E N ( B OV E N ) E N B I N N E N

OCEAAN Tekst: Daniël Samkalden * Muziek: Peter van de Witte
Het zoute groene water
Beukt tegen de rotsen
Grote witte meeuwen
Hangen in de wind
Ik kwam hier al als kind
Zo gaat het hier al eeuwen
Altijd blijft het klotsen
Vroeger nu en later
Eerst vriendjes toen vriendinnen
Ze kwamen en ze gingen
Een vroege zomermorgen
En ik ging met ze mee
Maar ik kwam terug naar zee
Vol met nieuwe zorgen
Getekend door de dingen
Op zoek naar nieuwe zinnen
Op het taaie gras
Dat groeien kan op stenen
Onder gele brem
Verweerd door wind en zout
Voelt het voorjaar koud
Ik huiver en omklem
Mijn opgetrokken benen
Duik diep in mijn jas
12
3
3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D A N I Ë L S A M K A L D E N / JAC Q U E S S E N F T H E AT E R P R O D U CT I E S / F R A N K VA N B A L E N S U P P O R T B V
A F F I C H E C D - V E R PA K K I N G VO O R K A N T , C D , S P R E A D T E K S T B O E K J E
GITS
, , ,
VOOR IK KAALBEN
TAFEL Tekst: Daniël Samkalden * Muziek: Peter Sambros ism Thijs Cuppen en Daniël Samkalden
Jij hebt vandaag een eettafel gekocht
Het was precies de tafel die je zocht
Groot, massief, rechthoekig en van hout
Dinsdag thuisbezorgd vond je te laat
Je hebt hem van de drukke winkelstraat
Met hulp van een vriendin naar huis gesjouwd
Je schoof hem met veel moeite door ’t portaal
Het trapgat ging uiteindelijk verticaal
Al heb je het plafond daarbij bekrast
Totdat je bij je deur was aanbeland
Waardoor en maakt niet uit op welke kant
De tafel van z’n leven lang niet past
Nu wacht je op een wonder en zolang
Staat je nieuwe tafel op de gang
De plek waar je vriendin je achterliet
Vandaag toen ik de tafel daar zag staan
Besloot ik nooit meer bij je weg te gaan
Ik ben niet gemaakt voor zulk verdriet
11
3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

di 02.11.04
19h00
de Brakke Grond, rode zaal
tickets: 10,00 - 8,50 - 8,00 - 5,00
theater
Bacon, Mapplethorpe: alle drie worden ze door
Rudi Meulemans in hun biografie op een ‘docu-
mentaire’ manier benaderd; de aangehaalde fei-
ten kloppen met wat er objectief – voor zover
objectiviteit bestaat – gebeurd is, maar tussen die
feiten weeft de auteur zijn web van fictie. Wie
spreekt over ‘objectieve beelden’ denkt eerder aan
fotografie dan aan schilderkunst. In Caravaggio’s
tijd bestond de fotografie nog niet; Bacon schil-
derde portretten op basis van foto’s en nooit met
de levende poserende persoon voor zich; Mapple-
thorpe is in zijn fotografie op zoek naar het per-
fecte beeld, naar dat éne onherhaalbare moment
dat dan voor altijd wordt vastgelegd.
“De Parade is terug” T I T E L D E D E S TA N DA A R D VO R I G
JA A R: “Dit is de Parade zoals we die sinds de
oprichting kennen, maar dan beter. Er wordt
gevoeliger geacteerd…door de secure tekstbe-
handeling en unieke aanpak kan Life is all we
have de meerwaardezoeker bekoren.”
De marathonvoorstelling Trilogie van het Goede Leven
wordt slechts eenmalig in Nederland opgevoerd en omdat u
en ik ook maar mensen zijn, zal de Brakke Grond tussen de
drie voorstellingen voor de versterking van de innerlijke
mens zorgen d.m.v. soep en broodjes.
met: Tom de Hoog, Andreas Van de Maele, Hilde
Wils | regie: Rudi Meulemans | auteur: Rudi
Meulemans
59
Podiumkunsten—VLAMINGENINHUIS
de Brakke Grond Amsterdam
Seizoenbrochure
B R A K K E
G R O N D
D E
V L A A M S
C U L T U U R H U I S
0405
. . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
(homo)seksualiteit en geweld; Caravaggio pleeg-
de een moord; “Nearly all reality is pain”, zei
Bacon en schilderde verminkte, verwrongen
lichamen; “Er is geen genot zonder pijn”, zei
Mapplethorpe; hij gaf zich over aan sado-maso-
chistische seksuele praktijken en toonde die man-
nen-onderwereld op zijn foto’s. Caravaggio,
De Parade
Trilogie van het Goede Leven
In 1987 richtte Rudi Meulemans De Parade op.
Door de jaren heen ontwikkelde hij een heel eigen
variant van documentair theater waarin drama,
journalistiek en performance met elkaar versmel-
ten. Zeer vaak neemt hij daarbij het leven en het
werk van kunstenaars als uitgangspunt. Maat-
schappelijk gezien focust De Parade zijn blik op de
positie van de buitenstaander (de homo, de immi-
grant, de intellectueel, de kunstenaar…). Docu-
menten, brieven, dagboeken, getuigenissen en
biografieën voeden het werkproces; in de loop
van het schrijven sluipen fictieve elementen de
tekst binnen, maar ook deze bezitten een hoge
graad van waarachtigheid. De Trilogie van het
Goede Leven bestaat uit drie voorstellingen die
Rudi Meulemans de voorbije jaren schreef voor
zijn toneelgroep De Parade.
In het eerste deel, CARAVAGGIO, gaat een jonge
student in de kunstgeschiedenis op zoek naar de
schilderijen én de ziel van de Italiaanse schilder
Caravaggio; gaandeweg zal hij zich meer en meer
met de kunstenaar identificeren. Het tweede deel,
LIFE IS ALL WE HAVE, focust op het leven en het
werk van de jonge Francis Bacon. De vaste huisge-
note van deze Ierse schilder was zijn kindermeisje
Jessie Lightfoot. Zij bleef bij hem tot aan haar dood.
Het derde deel, DON’T TOUCH HERE, voert drie
personages ten tonele: de Amerikaanse fotograaf
Robert Mapplethorpe, de schrijfster/zangeres
Patti Smith en de kunstverzamelaar Sam Wagstaff.
In de tekst van DON’T TOUCH HERE zoals hij door
Rudi Meulemans werd uitgewerkt, komen een
aantal citaten voor uit CARAVAGGIO en LIFE IS
ALL WE HAVE. Maar deze verwijzingen zijn niet
het enige gegeven waardoor de drie teksten wel
degelijk tot een trilogie aaneengeklonken wor-
den. De eenheid wordt in de eerste plaats bereikt
door de thematiek en door de keuze van de perso-
nen aan wie deze thematiek opgehangen wordt.
Caravaggio, Bacon, Mapplethorpe: de hoofd-
personages zijn steeds kunstenaars die met beel-
den werken, die gefascineerd zijn door het
gewelddadige en van wie het werk en het leven
onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Tussen
de liefde en de dood, geweld en leven, chaos/toe-
val enerzijds en orde/controle anderzijds wordt
in hun praktijk een voortdurende strijd gevoerd.
Caravaggio, Bacon, Mapplethorpe: de drie stuk-
ken gaan ook over het feit dat schoonheid zich
niets aantrekt van moraal, dat men van kunst kan
houden en toch gruweldaden kan plegen, dat het
verhevene en het lage in een mens perfect kunnen
samengaan. Caravaggio, Bacon, Mapplethorpe:
wat hen nog verbindt is het samengaan van
58
D E B R A K K E G R O N D
S E I Z O E N B R O C H U R E VO O R K A N T S E I Z O E N B R O C H U R E S P R E A D
GITS

U I T N O D I G I N G S K A A R T VO O R U I T N O D I G I N G S K A A R T AC H T E R A DV E R T E N T I E
GITS
V L A A M S
B R A K K E
G R O N D
D E
-
HEDENDAAGSEDANSIN
NEDERLANDENVLAANDEREN
FOTO’S VAN
STEPHAN VANFLETEREN
WO 19.05.04 T/M ZO 13.06.04
V L A A M S
B R A K K E
G R O N D
D E
Voor het boek Hedendaagse dans in Nederland en
Vlaanderen (Ons Erfdeel) van Katie Verstockt en Isabella
Lanz portretteerde Stephan Vanfleteren de twintig
besproken choreografen. Deze foto’s geven een over-
zicht van de belangrijkste hedendaagse choreografen in
Vlaanderen en Nederland. U kunt ze vanaf 19 mei
bekijken in de Brakke Grond.
Fotograaf Stephan Vanfleteren (Kortrijk, 1969) werkt
al meer dan tien jaar als freelance fotograaf voor de
Vlaamse krant De Morgen. Bovendien publiceerde hij in
internationale magazines zoals The Guardian Magazine,
Die Zeit en Volkskrant Magazine. Vanfleteren brak pas
écht internationaal door als winnaar van de
prestigieuze World Press Photo Awards en European
Fuji Awards. Tentoonstellingen in Brussel, Berlijn,
Parijs, Londen, Liverpool en Verona volgden.
Tijdens de tentoonstellingsperiode, presenteert de
Brakke Grond speciaal drie dansvoorstellingen van de
nieuwe lichting hedendaagse Vlaamse choreografen:
—David Hernandez met Performance Hotel
op vr 28.05 & za 29.05
—Brice Leroux met QUASAR-quatuor
op vr 04.06 & za 05.06
—Charlotte van den Eynde met MAP ME
op di 08.06 & wo 09.06
Voor tickets, bel +(31) (0)20 626 68 66.
Openingsuren:
ma . . . . . 10h00—18h00
di t/m vr . . 10h00—20h30
za . . . . . . 13h00—20h30
zo . . . . . . 13h00—17h00
toegang gratis
de Brakke Grond
Vlaams Cultuurhuis
Nes 45
1012 KD Amsterdam
T +(31) (0)20 622 90 14
E info@brakkegrond.nl
W www.brakkegrond.nl
vormgevingGITS
HEDENDAAGSEDANSIN
NEDERLANDENVLAANDEREN
EEN FOTOTENTOONSTELLING VAN
STEPHAN VANFLETEREN
WO 19.05.04 T/M ZO 13.06.04
Tijdens de tentoonstellingsperiode, presenteert de
Brakke Grond speciaal drie dansvoorstellingen van de
nieuwe lichting hedendaagse Vlaamse choreografen:
—David Hernandez met Performance Hotel
op vr 28.05 & za 29.05
—Brice Leroux met QUASAR-quatuor
op vr 04.06 & za 05.06
—Charlotte van den Eynde met MAP ME
op di 08.06 & wo 09.06
Voor tickets, bel +(31) (0)20 626 68 66.

A F F I C H E F O T O G R A F I E C H R I S T O P H E C O P P E N S F LY E R VO O R F LY E R AC H T E R
GITS
G ron d onen
Vijf jonge Vlaamse en Nederlandse
makers tonen u hun nieuwste project.
Diverse disciplines – theater, dans,
film, muziek, literatuur…– passeren
de revue.
Goddelijke hapjes en drankjes strelen
uw tong.
Meer info: zie achterzijde van deze
kaart.
wanneer: wo 15 december 2004, om 20h00
reserveren: (020) 626 68 66 of www.indenes.nl
tickets: 10,00 - 8,50 - 8,00 - 5,00
(incl. hapjes & drankjes)
locatie: de Brakke Grond – Nes 45
1012 KD Amsterdam (bij de Dam)
info: www.brakkegrond.nl
volgende: 19.01.05, 27.04.05
V L A A M S
B R A K K E
G R O N D
D E
3
. . . . . . . . . . . .
Een avond divers, klein
en avontuurlijk werk

A F F I C H E A F F I C H E
GITS
V L A A M S
B R A K K E
G R O N D
D E
za 15.01.05 t/m zo 13.03.05
toegang gratis
EEN
TENTOON-
STELLING VAN
CHANTAL
GRARD
EXPANSION
de Brakke Grond Nes 45, Amsterdam (nabij de Dam)
fotoHugoMaertens·vormgevingGITS
. . . . . . . . . . . .

GITS
CATA LO G U S VO O R K A N T E N S P R E A D S
2—MISSIES. IK WEET WAT GO(E)D VOOR U IS.
Lybeers verblijf in New York in augustus wordt niet alleen op
straat, maar tevens in winkels en vooral in galerieën politiek
bedreven. De slaperige onverschilligheid sloeg om in politiek
bewustzijn en dit diende publiekelijk geuit worden, het liefst in
gespierde taal. Geleidelijk werd de stad beplakt met affiches:
Women against Bush (29 augustus), No to the Bush Agenda rally
and march (30 augustus), Gays against Bush (31 augustus).
Enkele dagen voor de conventie schreeuwde men het uit: The
only bush I trust is my own...; Bush can kiss my black ass...; Fuck
the president...; Elect a madman, you get madness.
Het leek alsof elke New Yorker op straat stond en de eens zo rui-
me straten te nauw geworden waren om de protesterende mas-
sa van de nodige plaats te voorzien. De overweldigende menig-
te met een scherpe mening over de gang van zaken fascineerde
Lybeer niet alleen, maar sleepte haar mee en dwong haar een
beeld te maken van de ideeën die zich op dat ogenblik mani-
festeerden. Hieruit bleek een kritisch standpunt tegenover de
media, tegelijk heerstte er een carnavaleske sfeer die de ernst
van de meningen ondergroef. De foto’s informeren en worden
op die manier het visueel geheugen van het publiek. Eén van de
frappantste foto’s is het zicht op een park met een menigte men-
sen, waarvoor een poster hangt His kid, your kid, een verwijzing
naar de ‘heilige’ oorlog gericht tegen de ‘As van het kwaad’.
In Het zingen van de tijd door Richard Powers wordt de com-
plexe problematiek van culturele eigenheid verteld in een
roman die zich uitstrekt over twee generaties en bijna 800 pagi-
na’s. Het verhaal start in 1940 bij het huwelijk van een geëmi-
greerde jood uit Duitsland met een Amerikaanse zwarte vrouw.
In dit gemengde huwelijk proberen de ouders hun drie kinderen
op te voeden zonder haat en vooroordelen, wat onmogelijk
blijkt. Door hun halfbloedhuidskleur worden ze (zoals zangeres
Billy Holliday) door zowel zwart als blank gewantrouwd. Hun
zoon Jonah is een talentrijke zanger van het klassieke repertoire.
Kunst blijkt niet boven de maatschappelijke conflicten te staan
en representeert voor zijn activistische zus ideologische stelling-
innamen en machtsstructuren. Iedereen moet partij kiezen, en
de muziekkeuze wordt een kruisbanier; kunst is tegelijk een
teken van overwinning en van identiteit. De neger in het video-
werk Crystal van Stefaan Dheedene zingt op een bepaald
ogenblik “qui tollis peccata mundi” (die wegneemt de zonden
BLIJDE BOODSCHAPPEN OP HET ASFALT
EN IN HET WOUD
In de zomer van 1990 reist fotograaf Carl De Keyzer, verge-
zeld door zijn vrouw en driejarig zoontje, met een kampeerwa-
gen gedurende een jaar door Noord-Amerika. Hij beperkt zich
tot slechts één onderwerp: de religieuze beleving, een funda-
mentele hoeksteen van de American way of life. Vertrekkend
van een lijst met 3500 religieuze organisaties, schreef hij er 600
aan alvorens de reis aan te vatten. Het fotomateriaal toont pre-
dikanten die, enigszins voorspelbaar, grootsteden bestempelen
als het nieuwe Sodom en Gomorra. Tegelijk hebben ze er weinig
moeite mee te verkondigen dat het bekeren van zondige steden
geld kost. Het verbaast dan ook niet dat PR-mensen, special ef-
fects, voorgeprogrammeerde shows en merchandising gemeen-
goed zijn binnen deze religieuze gemeenschappen. Wanneer
spiritualiteit opduikt in onze westerse cultuur is dit vaak vanuit
het besef dat er ondanks alle weelde en technologie een dimen-
sie ontbreekt. De indruk die men krijgt uit Carl De Keyzers ver-
slag, is dat de spirituele dimensie voornamelijk vorm krijgt in het
materiële succes. Dit blijkt zelfs uit de materialiteit van het
lichaam zelf, vooral via de lichamelijke slagkracht van The Power
Team, een groep christelijke bodybuilders die brandende boom-
stammen torsen of Jezus spelen die push-ups doet met een kruis
op de rug. Gevaarlijker en extremer is de Ku Klux Klan en The
Church of Jezus Christ Aryan Nation, een bolwerk van neo-
nazi’s. Hier kan men oude speeches beluisteren van Hitler en
onder het kruis van Christus worden beledigingen en doodsbe-
dreigingen gescandeerd aan het adres van nikkers, joden, Azia-
ten en ander gespuis. Het brandend kruis van de Ku Klux Klan
geldt dan weer als lichtend baken in onze dolende wereld.
In haar vroege fotowerk richtte de interesse van Charlotte
Lybeer zich in grote mate tot ‘gated communities’: wooncom-
plexen of samenlevingsvormen met een beperkte en gecontro-
leerde toegang. Deze moderne Jericho’s met de postmoderne
allure van middeleeuwse steden blijken een antwoord op de
hedendaagse behoefte aan geborgenheid en veiligheid. Deze
capsulaire samenlevingsvorm contrasteert fel met het publieke
engagement van New Yorkers in de periode van de conventie
voor de Amerikaanse verkiezingen van 2 november 2004. Tijdens
9
pag 20–23
pag 16–19
pag 24–25
MISSIES Ik weet wat goed voor u is
overtuiging en (seksuele) extase elkaar ontmoeten in Amerika
na de Tweede Wereldoorlog. De muziek en filosofie van Patti
Smith, die expliciet de slagzin naar voor brengt dat “rock religie
is”, vormt de focus. De complexe collage van tekst, found foot-
age en performance vormt een uitdagend theoretisch essay over
de ideologische codes en historische context en informeert ons
over het culturele fenomeen van rock-’n- rollmuziek.
Michaël Aerts creëert beelden die de hiërarchische posities in
de maatschappij schijnbaar bevestigen. Het gaat daarbij over
duidelijke positioneringen tussen boven en onder, een relatie
die in de abstracte kunst verstoord raakte. Alle ideologieën en
religies houden een beeld voor waarmee men zich kan identifi-
ceren. Het beeld geldt als ideaal en wordt een gezaghebbende
vorm waaraan men zich (eventueel) onderwerpt. Men krijgt als
het ware gestalte in een beeld. Naast waarden en geboden die
er in vervat zitten, huisvesten beelden eveneens verboden, waar-
onder de seksualiteit. Dat er een samenhang is tussen erotiek,
geweld, dood en geloof beschreef Georges Bataille uitvoerig in
De tranen van Eros. Een belangrijk begrippenpaar dat Bataille
hanteert in zijn onderzoek is continuïteit versus discontinuïteit.
In de natuur groeit nieuw leven letterlijk uit de verrotting. Dat
boezemt mensen angst in en Bataille omgeeft alles wat tot deze
wereld behoort mét verboden en taboes. Met het instellen van
verboden ontstaat meteen de drang om ze te overtreden. In zijn
verlangen aan de dood te ontsnappen, het verlangen naar con-
tinuïteit, is de mens geneigd over de grens van de redelijkheid te
gaan. Zo leidt de voortplanting tot het overschrijden van de
grens van het eigen bestaan. Sterven en grenzen overschrijden is
voor Bataille nagenoeg hetzelfde. Het eeuwige leven hinkelt
daarmee op het been van de religie en het been van de seksuali-
teit, beiden houden het voortbestaan van de soort in, het ene
louter spiritueel, het andere fysisch.
De ondertitel van deze tentoonstelling ‘Ik weet wat goed voor u
is’, krijgt in het werk van Eva De Leener een erotische invulling
via haar verwijzingen naar escortbureaus. Wat haar interesseert
is de commercialisering van de ons omringende wereld en het
verlies of de vervlakking van de morele waarden door de groei-
ende popularisering. In de analyse van Gilles Deleuze en Felix
Guattari in L’anti-Oedipe wordt de these naar voor gebracht dat
ter wereld) in de verrassende omgeving van een woud. Blijkbaar
zouden die zonden niet weggenomen zijn voor de zwarte mede-
mens. Cham (Noachs zoon) zou zijn naam ontlenen aan het
Hebreeuwse ‘choem’, wat bruin betekent. Traditioneel werd on-
der een letterlijke interpretatie verondersteld dat alle negers
van hem zouden afstammen. Ontluisterend is dat de slavernij
onder meer haar legitimering vond in de kromme interpretatie
van de bijbelse passage waarin Cham zijn vader bespotte en zijn
nakomelingen vervloekt werden.
EXTASE ALS VERBINDING TUSSEN RELIGIE
EN SEKSUALITEIT
Rock My Religion van Dan Graham is een provocerende these
over de relatie tussen religie en rockmuziek in de hedendaagse
cultuur. Graham schets een geschiedenis die aanvat met de sha-
kers. Van alle religieuze utopische sektes die in de achttiende en
negentiende eeuw in Amerika werden opgericht, zijn de shakers
de langst overlevende. Hoewel, de laatste ‘believers’ hebben
besloten geen nieuwe leden meer te aanvaarden, dus is het de
vraag of ze lang blijven bestaan in de 21e eeuw. Wat overblijft
zijn ‘living museums’, levend in die zin dat vrijwilligers demon-
streren hoe het leven eruit zag ten tijde van de shakers. Gemeen-
schappelijke eigendom, celibaat en eenvoud van leven waren de
kenmerken van deze groep, voor wie het vervullen van dagelijk-
se taken een eerbetoon aan God was. De wortels van de shakers
liggen in in de 18e eeuwse sloppenwijken van het Engelse Man-
chester. Ann Lee die daar een marginaal bestaan leidde, bezocht
de quakers, een ander religieus genootschap, en werd er bevan-
gen door een religieuze koorts die zich uitte in sidderen en hef-
tig heen en weer bewegen. Ze wierp zich op als leider van de
groep, die bekend werd als de shaking quakers, en begon te pre-
diken en tegen het establishment aan te schoppen. In 1774 trok
ze met een aantal volgelingen naar New York om er een gemeen-
schap te stichten. Tijdens een kerkdienst zaten de gelovigen niet
rustig in de kerk, maar dansten met zijn allen op liederen, dit gaf
hun een gevoel van eenheid en gezamenlijkheid. Met het ‘wie-
gen en duizelen’ van de religieuze revivals als vertrekpunt, ana-
lyseert Graham de opkomst van rockmuziek als religie in de tie-
nerconsumptie in de rurale milieus tijdens de vijftiger jaren,
waarbij rockmuziek de nieuwe topologie wordt waar spirituele
10
pag 22–25
pag 22–25
2—Missies. Ik weet wat go(e)d voor u is.
koes. Tijdens de Carstenz-expeditie in 1936 hebben de expedi-
tieleden het gevoel dat de autochtonen naakt rond liepen, wat
in de beleving van de Papoea’s niet zo is. Naakt lopen voor hen,
betekende zonder peniskoker rondlopen, wat uit den boze was.
Toen de expeditieleden een bad namen in een rivier durfden
Papoea-vrouwen niet te passeren omdat de blanken geen penis-
koker droegen. Toen deze hun geslachtsdeel bedekten met een
handdoek durfden de vrouwen er wel langs. In het televisiepro-
gramma Nachtgedachten van de KRO (13.10.2002) ziet men
unieke beelden die Peter Tetteroo enkele jaren daarvoor maakte
van zijn oom pater Tetteroo die na tientallen jaren missie-arbeid
afscheid nam van zijn Papoea’s. Opmerkelijk en ook ontroerend
is het beeld van de naakte Papoea-man met peniskoker die het
kruisbeeld van de lijdende Christus draagt. Vandaag zien we dat
deze cultuur, die zich vanuit westers eurocentrisch standpunt
aan de marge bevindt, als marginaal verder leeft binnen de
eigen maatschappij. Dit blijkt niet alleen in Wim Delvoyes
Nestkastje #2, maar eveneens in de verkoop van artikelen als:
‘zwarte latex herenslip met peniskoker’.
TRADITIE EN TOEWIJDING
Pecos is een Nationaal Historisch Park in de staat New Mexico
in het zuidwesten van de Verenigde Staten. Het afgelopen jaar
verwerkte Ronny Heiremans hoofdzakelijk filmopnamen die hij
registreerde tijdens de zomer van 2004. In de 16e eeuw waren
de Spanjaarden de eerste veroveraars van het gebied. In de popu-
laire geschiedenis wordt het brutale karakter van de Spaanse
verovering aangeduid als ‘de zwarte legende’. In het kielzog van
de vroegste Spaanse kolonisten waren de religieuzen gevolgd.
De Spanjaarden gebruikten de missies niet alleen om de au-
tochtone bevolking in te wijden in het katholieke geloof, maar
tevens om hen te leren leven en denken als Europeanen. Het voed-
sel, de medicijnen en materialen van de kolonisten waren even-
zoveel belangrijke elementen in het proces van verandering dat
in de Pueblo’s op gang kwam. De dominante cultuur betekende
veranderde omgevingsfactoren die niet altijd als negatief erva-
ren werden, maar in de identiteit geassimileerd werden.
In Pecos werden in totaal resten van vier missiekerken gevon-
den, wat het toenmalige belang van de Pueblo aantoont. Eén
het menselijk verlangen geen finaal object kan hebben. Het ver-
langen is een stroom, die vanuit zijn oorsprong moet bekeken
worden. De mens is een onophoudelijke producent van verlan-
gen (machine désirante). Het verlangen is een continue stroom,
die vanuit zijn bron de werkelijkheid overspoelt. De economie
(het kapitaal) tracht deze stroom op te vangen en te grijpen. Er
is dus een samengaan van economie en verlangen. Het vrouwe-
lijk lichaam komt daaruit voort als slachtoffer en onderdeel van
repressie. We are all American girls is zowat het ergst denkbare
scenario van de Amerikaanse droom. Centraal staat de gebro-
ken communicatie, waarbij de meisjes zich presenteren via ‘pro’s’
en ‘contra’s’. Ironisch leest men dat één van de voordelen van
Svetlana is, dat ze alleen kan communiceren in het Russisch
zodat geen communicatie mogelijk is. Een nadeel bij Lesley is
dat ze liefde, romantiek en tederheid wil, kwaliteiten die klaar-
blijkelijk niet meer van deze tijd zijn. Opvallend genoeg maken
zowel politieke partijen als escortservices gebruik van dezelfde
iconografische symbolen.
Nestkastje #2 van Wim Delvoye is bekleed met SM-artikelen;
het verbod wordt via de kunst opnieuw geïntroduceerd in de
maatschappij. Roland Barthes sprak over de gangbare mening
en omschreef deze als doxa, daartegenover plaatste hij de kunst
als para-doxa. Scherp wees hij erop dat de para-doxa soms op-
genomen wordt in de doxa: er ontstaat een aanvaarding van
wat oorspronkelijk niet aanvaard is. Een belangrijk conflict bij
de missionering bestond in de omgang met lokale gewoonten
die niet strookten met de ideologie en gebruiken die men wilde
introduceren. Zo werd na honderd jaar missie het merendeel van
de bevolking in Papoea (tot 1962 Nederlandse kolonie) tot het
christendom gebracht. Vaak werden hierdoor gewoonten veran-
derd die een bevolking eeuwenlang in staat stelden om als
groep te overleven. Met het binnendringen van de moderne tijd,
dreigt dit lokale overrompeld te worden en de identiteit van de
groep compleet ondergraven. De problematiek heeft implicaties
op het vlak van de mensenrechten en bevraagt de rol van de
kerstening hierin. Fascinerend is nog steeds de kleding van de
Papoea’s. Het belangrijkste kledingstuk van de mannen is de
peniskoker. Deze is 20 tot 40 centimeter lang en gemaakt van
mooie, bruingele, uitgeholde liaanvruchten. De top daarvan is
vaak versierd met een bruine of grijze vacht van ratten of koes-
11
pag 32–33
pag 34–37
MISSIES Ik weet wat goed voor u is
24
STEFAAN DHEEDENE
Crystal
2003
43
ANNA MARIA CORNELIA
Ortheses
2004

attractieparken en dierentuinen / culturele instellingen
215
MINISTERIE VAN BUITENLANDSE
ZAKEN, DIR. CULT. SAMENW.
ONDERWIJS EN ONDERZ./ AFD.
INTERNATIONAAL CULTUURBELEID
Bezuidenhoutseweg 67
Postbus 20061 / 2500 eb den haag
t _ 070 3484082/ 3485719
f _ 070 3484716
e _ dco-icAminbuza.nl
w _ www.minbuza.nl
mw M.P.J.H. Maas contactpersoon
INSPECTIE CULTUURBEZIT
MINISTERIE VAN OCW
Prins Willem Alexanderhof 28
Postbus 11583 / 2502 an den haag
t _ 070 3028120
f _ 070 3651914
e _ inspectieAcultuurbezit.nl
w _ www.cultuurbezit.nl
mw drs Ch.E. van Rappard-Boon
hoofdinspecteur
mw drs T. de Boer inspecteur
mw M.A. van Bommel directie-
secretaresse
drs A.R. de Koomen inspecteur
mw drs J.E.P. Leistra inspecteur
mw drs V.L.B.M. Meul inspecteur
mw drs J.B. Pennock inspecteur
N. Schouten inspecteur
mw C.M Stuip-van de Graaf office
manager
ERASMUS MC TEAM KUNSTZAKEN
Dr. Molenwaterplein 50
Postbus 2040 / 3000 ca rotterdam
t _ 010 4634815
e _ l.bogstraAerasmusmc.nl
verzamelen, beheren/behouden, informeren
hedendaagse kunst
mw L. Bogtstra contactpersoon
INSTITUUT COLLECTIE NEDERLAND
Gabriël Metsustraat 8
Postbus 76709 / 1070 ka
amsterdam
t _ 020 3054545
f _ 020 3054600
w _ www.icn.nl
advies, onderzoek, opleidingen, collectiebeheer,
informatie
mw H. van der Linden directeur
mw M. Raymakers hoofd afdeling
informatie
Het Instituut Collectie Nederland (ICN)
is een toonaangevend en onafhankelijk
kennisinstituut voor beheer en behoud
van roerend cultureel erfgoed. Het ICN
heeft vier kerntaken: het adviseren over
beheer en behoud collecties, het verrich-
ten van onderzoek, het opleiden van res-
tauratoren en het beheren van de ICN-
collectie. De combinatie van advies,
onderzoek, onderwijs en colletiebeheer
binnen één instituut maakt het ICN tot
een unieke instelling, zowel in Neder-
land als daarbuiten. Musea, bibliotheken,
archieven en andere collectiebeheerders
kunnen gebruik maken van de diensten
van het ICN. Het ICN is gevestigd in
Amsterdam en Rijswijk en is onderdeel
van het Ministerie van OCW.
(zie advertentie)
MINISTERIE VAN OCW, SECTOR
AMATEURKUNST
Hoftoren Rijnstraat 50
Postbus 16375 / 2500 bj den haag
t _ 070 4123456
f _ 070 4123450
e _ infoAminocw.nl
w _ www.minocw.nl
ontwikkelen en uitvoeren van amateurkunstbeleid
mw mr D. van der Burgh senior
beleidsmedewerker
MINISTERIE VAN OCW, DIRECTIE
CULTUREEL ERFGOED
t _ 070 4123456
w _ www.minocw.nl/cultuur
MINISTERIE VAN OCW, DIRECTIE
KUNSTEN
t _ 070 4123456
e _ p.j.m.ligthartAminocw.nl
w _ www.minocw.nl
beeldend kunstbeleid
P. Ligthart beleidsmedewerker beeldende
kunst
RAAD VOOR CULTUUR
R.J. Schimmelpennincklaan 3
Postbus 61243 / 2506 ae den haag
t _ 070 3106686
f _ 070 3614727
e _ cultuurAcultuur.nl
w _ www.cultuur.nl
wettelijk adviesorgaan van de regering op het
gebied van het cultuurbeleid
R.J.M. van Beek hoofd bedrijfsvoering
mw M.G.W.M.F. Brok voorlichter
mw E. van Deursen documentatie
mw R. van Rossum documentatie
mw W. Sorgdrager voorzitter
RDMZ, RIJKSDIENST VOOR DE
MONUMENTENZORG
Broederplein 41
Postbus 1001 / 3700 ba zeist
t _ 030 6983211/ 6983456
f _ 030 6916189/ 6983420
e _ infoAmonumentenzorg.nl
w _ www.monumentenzorg.nl
bescherming, advisering, onderzoek, informatie,
kennisoverdracht
drs B.A. van Tilburg hoofd
communicatie
W.J.G.E.M. Coret coördinator InfoDesk
De RDMZ bundelt de kennis over de
gebouwde omgeving, verspreidt deze en
bevordert een kwalitatief goede instand-
houding van dit deel van het cultureel
erfgoed.
ROB, RIJKSDIENST VOOR HET OUD-
HEIDKUNDIG BODEMONDERZOEK
Kerkstraat 1
Postbus 1600 / 3800 bp amersfoort
t _ 033 4227777
f _ 033 4227799
e _ infoAarchis.nl
w _ www.archis.nl
kenniscentrum, archeologische monumentenzorg,
archis
S.A. Muller pr
mw E. Duine-Peters pr
mw V.I. van Steenbergen pr
CENTRUM VOOR AMATEURKUNSTEN
LIMBURG
Mercator 1
Postbus 5086 / 6130 pb sittard
t _ 046 4208000
f _ 046 4208080
e _ infoAsymbiose.nl
w _ www.symbiose.nl
provinciale steunfunctie organisatie voor kunst en
cultuur
mw A. Vugts museumconsulent
F. Rombouts adviseur beeldende kunst
STG VOOR KUNST EN CULTUUR
GELDERLAND
Steijnstraat 12 / 6814 am arnhem
t _ 026 3519029
f _ 026 3514711
e _ infoAskcg.nl
w _ www.skcg.nl
dienstverlening en projectontwikkeling in de
podiumkunsten, educatie en amateurkunst
mw P.R.M. van Ballegooyen-Leo
directeur
C. Bierings beeldende kunst/ kunst-
educatie
PROVINCIE GRONINGEN, AFDELING
CULTUUR
St Jansstraat 4
Postbus 610 / 9700 ap groningen
t _ 050 3164055
f _ 050 3138759
e _ j.h.vedderAprovinciegroningen.nl
w _ www.provinciegroningen.nl
museumbeleid, archiefwezen, beeldende kunst,
subsidieverlening
mw J.H. Vedder beleidsmedewerker
musea
mw K. Draper beleidsmedewerker
beeldende kunst
mw J. Heyden beleidsmedewerker
archiefwezen
IPO, INTERPROVINCIAAL OVERLEG
Muzenstraat 61
Overheid Rijk
Overheid Provincie
‹Cultureleinstellingen
ATTRACTIEPARKENENDIERENTUINEN/CULTURELEINSTELLINGEN
MA/A online: www.adresdata.nl
214
e _ infoAzoo-emmen.nl
w _ www.dierenpark-emmen.nl
dierenpark, natuurhistorisch, geologie,
volkenkunde
H. Hiddingh algemeen directeur
mw J. Boerhof museaal collectiebeheer
mw K. Brink pr/ marketing
mw C. Elings commercieel directeur
HOLLAND EXPERIENCE, 3D MOVIE
THEATRE
Waterlooplein 17 / 1011 nv
amsterdam
t _ 020 4222233
f _ 020 4222234
e _ infoAholland-experience.nl
w _ www.holland-experience.nl
3D theater, lokatieverhuur, lunchroom, attractie
H. Pottinga contactpersoon
AVONTURENPARK HELLENDOORN
Luttenbergerweg 22 / 7447 pb
hellendoorn
t _ 0548 659159
f _ 0548 656365
e _ infoAavonturenpark-hellendoorn.nl
w _ www.avonturenpark-hellendoorn.nl
kinderattracties, waterattracties, familieattracties,
shows
E. den Boer marketing/ pr
REPTIELENZOO IGUANA
Bellamypark 31-35 / 4381 ch
vlissingen
t _ 0118 417219
f _ 0118 410569
e _ iguanaAiguana.nl
w _ www.iguana.nl
onvergetelijk, interessant, leerzaam, belevenis
A.J. Bom beheerder
C. Kleij medewerker educatie
KONINGIN JULIANA TOREN
Amersfoortseweg 35 / 7313 ac
apeldoorn
t _ 055 3553265
f _ 055 3552225
e _ infoAjulianatoren.nl
w _ www.julianatoren.nl
familiepark, speeltuin, gezelligheid, attracties
mw M. Thijsen marketing/ publiciteit
HET LAND VAN OOIT
Parklaan 40
Postbus 117 / 5150 ac drunen
t _ 0416 377775
f _ 0416 377773
e _ kvvAooit.nl
w _ www.ooit.nl
interactief vermaak, kinderen zijn de baas
LINNAEUSHOF
Rijksstraatweg 4 / 2121 ae
bennebroek
t _ 023 5847624
f _ 023 5845362
e _ infoAlinnaeushof.nl
w _ www.linnaeushof.nl
speeltuinen, waterspeeltuin, minigolf, restaurant
mw A.M Grijpstra directeur
MINIATUURSTAD MADURODAM
George Maduroplein 1 / 2584 rz
den haag
t _ 070 4162400
f _ 070 3512185
e _ infoAmadurodam.nl
w _ www.madurodam.nl
Heel Holland in één stad!
P. Verdaasdonk directeur
mw S. van Huut sales/ marketing
mw M. de Nooijer manager marketing
communicatie
mw P. Scheepens marketing/
communicatie
DIERENPARK REPTIELENHUIS DE
OLIEMEULEN
Reitsehoevenstraat 30 / 5042 eh
tilburg
t _ 013 4630026
f _ 013 4632820
e _ oliemeuleninfoAhome.nl
w _ www.oliemeulen.nl
reptielenhuis, dierenpark, demonstraties: slang,
spin, roofvogels
J.P. Walhout beheerder
mw M.H.C. Walhout assistent
beheerder
SPEELSTAD ORANJE
Oranje 8 / 9416 tc oranje
t _ 0592 458080
f _ 0592 458062
e _ infoAspeelstadoranje.nl
w _ www.speelstadoranje.nl
gezelligheid, overnachtingen, familiepark,
arrangementen
J.J.H. Juurlink marketing/ publiciteit
OUWEHANDS DIERENPARK
Grebbeweg 111
Postbus 9 / 3910 aa rhenen
t _ 0317 650200
f _ 0317 613727
e _ infoAouwehand.nl
w _ www.ouwehand.nl
dierentuin, speeltuin, dieren, kinderboerderij
R. de Lange directeur
J. den Blanken hoofd administratie
G. Dekker operationele zaken
D.J. van der Kolk hoofd dieren
A. de Ridder hoofd marketing/
communicatie
ZOO PARC OVERLOON
Stevensbeekseweg 19-21 / 5825 jb
overloon
t _ 0478 640046
f _ 0478 640307
e _ overloonzooAzodiaczoos.nl
w _ www.overloonzoo.nl
dierenpark en botanische tuin
mw M. Otten marketing/ publiciteit
SEA LIFE SCHEVENINGEN
Strandweg 13 / 2586 jk den haag
t _ 070 3542100
f _ 070 3549010
w _ www.sealife.nl
40 aquaria, onderwatertunnel, jaarlijkse
tentoonstellingen, voerdemonstraties
mw J. Appeldoorn marketing/ sales
manager
SIX FLAGS HOLLAND
Spijkweg 30 Biddinghuizen
Postbus 40 / 8250 aa dronten
t _ 0321 329999
f _ 0321 329995
e _ info-sfhAeurope.sftp.com
w _ www.sixflagsholland.nl
spectaculair familiepark aan het Veluwemeer
ATTRACTIEPARK SLAGHAREN
Zwartedijk 37
Postbus 10 / 7776 zg slagharen
t _ 0523 683000
f _ 0523 682400
e _ secretariaatAattractiepark-slag
haren.nl
w _ www.attractiepark-slagharen.nl
familiepark, 40 attracties, dagvullend,
onvergetelijk
H. Hofmeyer marketing/ publiciteit
SPROOKJESWONDERLAND
ENKHUIZEN BV RECREATIEOORD
‘ENKHUIZERZAND’
Kooizandweg 9 / 1601 lk
enkhuizen
t _ 0228 317853
f _ 0228 322226
e _ infoAsprookjeswonderland.nl
w _ www.sprookjeswonderland.nl
sprookjespark, speeltuin, kinderboerderij,
kinderattractiepark, kasteel
W. de Vries directeur
M. de Vries directeur
AMUSEMENTSPARK TIVOLI
Oude Kleefsebaan 116 / 6571 bk
berg en dal
t _ 024 6841541
f _ 024 6842189
e _ infoAparktivoli.nl
w _ www.parktivoli.nl
amusement voor kinderen
mw S. van Bochem directeur
M. van Bochem manager
ATTRACTIEPARK TOVERLAND BV
Toverlaan 2 / 5975 mr sevenum
t _ 077 4677050
f _ 077 4677051
e _ infoAtoverland.nl
w _ www.toverland.nl
PRETPARK DE VALKENIER
Koningswinkelstraat 53 / 6301 wh
valkenburg a/d geul
t _ 043 6012289
f _ 043 6012682
e _ mailApretpark-de-valkenier.nl
w _ www.pretpark-de-valkenier.nl
Europa’s voordeligste familiepark
A. Otermans directeur
DE WAARBEEK
Twekkelerweg 327 / 7554 sc
hengelo
t _ 074 2504040
f _ 074 2502007
e _ infoAwaarbeek.nl
w _ www.waarbeek.nl
kindervriendelijk, attractiepark, all-in prijs pp
J.G. Smit directeur
DIERENPARK WISSEL
Woesterbergweg 2b / 8162 rd epe
t _ 0578 613106
f _ 0578 613246
e _ wisselzooAzodiaczoos.nl
w _ www.wisselzoo.nl
dierenpark, zoo, dierentuin, dieren
mw M. Otten communicatie
B U R E A U M E N N O H E L I N G
M U S E U M AG E N DA / A L M A N A K VO O R K A N T E N M U S E U M AG E N DA / A L M A N A K S P R E A D S B U R E A U V E R S I E ( A L M A N A K ) E N Z A K V E R S I E ( CA L E N DA R I U M )
GITS
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
17
donderdag
18
vrijdag
19
zaterdag
20
zondag
JULI › FEBRUARI
maandag
Valentijnsdag 15
dinsdag
16
woensdag
07
week
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
14

Adverteerders:
ACMC (22), AdresData.nl (9),
AdreZ (4), Van Assendelft en
Partners (1), Bruns (1),
Drukwerkfabriek (35),
GITS (34), I&O Netsys (36),
PA|A (9), SMLXL (28),
Tickets.com (2),
De Zee Theaterproducties (21)
pagina 7 ,
pagina 15 ,
pagina 26 ,
pagina 21 ,
pagina 24 ,
pagina 26 ,
pagina 30 ,
M A R K E T I N G E N M A N A G E M E N T N I E U W S
V O O R C U L T U U R E N V R I J E T I J D
JAARGANG 7
2005
Lees verder op pagina 2 ,
MN V A K T I J D S C H R I F T V O O R O N D E R N E M E R S I N D E C U LT U R E L E S E C T O R E N V R I J E T I J D S I N D U S T R I E
Redactie MMNieuws:
Bureau Menno Heling
Partner van MMNieuws:
[Advertentie]
Culturele voorzieningen zijn
in belangrijke mate bepalend
voor het imago van een stad en
dus voor marketing en promo-
tie. Stadsbestuurders en -ont-
wikkelaars benadrukken dan
ook steevast het belang van
cultuur voor het onderschei-
dend vermogen van een stad.
De vraag is of dat onderschei-
dend vermogen valt te beïn-
vloeden of te sturen door
bewuste ingrepen van bovenaf,
bijvoorbeeld door het plannen
of bouwen van een nieuw
gebouw of gebouwencomplex. Het
onderscheidend vermogen van een
stad is immers niet alleen afhankelijk van
de architectuur of van de gebouwde omge-
ving, van al dan niet spectaculaire muse-
umgebouwen, theaters of muziekcentra,
maar ook van minder hard te maken
zaken, zoals de sfeer die een stad uitstraalt
of het beeld dat bezoekers én bewoners
van die stad hebben. Is dat beeld te sturen?
Is het mogelijk het imago van een stad op
te vijzelen door een welbewuste architec-
turale of stedenbouwkundige ingreep? En
welke rol speelt de clustering van culture-
le voorzieningen in dat proces?
BLIKVANGERS
Stadsbestuurders en -ontwikke-
laars lijken overtuigd van het
idee dat het ontwikkelen en bou-
wen van culturele voorzieningen
sfeer en beeld van een stad sterk
bepalen. Als ‘bewijs’ voor de gel-
digheid van die opvatting wijst
men op de enorme boost die er
voor een omgeving uit gaat – of
uit lijkt te gaan – van een specta-
culair nieuw gebouw of steden-
bouwkundige ingreep. Het voor-
beeld dat meestal wordt genoemd
is het Guggenheim museum, dat
in z’n eentje een sleetse en vervuilde
havenstad als Bilbao wist om te toveren
tot een internationale toeristentrekker. En er
zijn meer voorbeelden. In Groot Brittannië
lijkt inmiddels iedere (middel)grote stad zich
te kunnen verheugen in een nieuw en beeld-
bepalend museum of kunstencentrum. De
Baltic Gallery in Gateshead is een goed voor-
beeld, naast het Millennium Point in Birming-
ham, het Science Center in Glasgow en the
Lowry in Manchester. Bekend zijn ook de mil-
lenniumactiviteiten in Londen, rondom de
nieuwe Tate Modern. Minder bekend zijn wel-
licht ’s werelds eerste submarium, The Deep, in
Hull en het Imperial War Museum North, in
Manchester. Het zijn slechts enkele voorbeel-
den, maar ze tonen duidelijke parallellen met
Bilbao. Want dat is het meest opvallend: dat
het nieuwe museum of het nieuwe muziek-
centrum of operagebouw steevast wordt
THEMA CLUSTERING EN BRANDING
In dit dubbelnummer van
MMNieuws veel aandacht
voor het concept van de
cultuurcluster, met een
ronde-tafel gesprek in
M·A·W, een serie
aanbevelingen van Rob
van Steen van lagroup en
een kritisch betoog over de
resultaten van het vor-
men van zgn. creatieve
clusters in Nederland en
Engeland.
Verder in dit nummer veel
aandacht voor cijfers, met
name op het gebied van
publieksonderzoek. In de
bijdrage van het SCP is er
aandacht voor de
resultaten van het Actie-
plan cultuurbereik. Verder
onderzocht Vlaams cultuur-
centrum de Brakke Grond
de rol van de Vlaamse
podiumkunsten in Neder-
land en deed Letty Rans-
huysen een steekproefs-
gewijs onderzoek naar het
bezoekersprofiel van 12
representatieve poppodia
in Nederland. Tenslotte
vindt u in deze MMNieuws
de resultaten van een
onderzoek naar de
bezoekersaantallen van
popfestivals in Nederland.
lagroup
Leisure & Arts Consulting
6’05
7
[Advertentie]
CULTUURCLUSTERS
BESTAAT ER
ÉÉN RECEPT VOOR SUCCES?
Samenwerking Letty Ranshuysen en MMNieuws
MMNieuws is onlangs een redactionele samen-
werking aangegaan met Letty Ranshuysen.
Meer informatie en foto zie pagina 22.
P E R I O D I E K ‘ M M N I E U W S ’ VO O R P E R I O D I E K ‘ M M N I E U W S ’ PAG I N A
GITS
De grote stad geldt als een slijpsteen voor
de geest. Meer dan elders is hier intellectu-
eel en cultureel kapitaal geconcentreerd.
De grote steden herbergen de universitei-
ten en de grootste en de meest spraakma-
kende culturele instellingen. Vooral de
steden in het westen van ons land zijn rijk
aan grote musea, prachtige concertzalen
en toonaangevende theaters. Veel artiesten
willen hier graag werken en belangstellen-
den willen er kritisch, maar bewonderend
genieten van het culturele aanbod.
Veel studenten trekken naar de grote steden
om hier hun opleidingen te volgen en menig
afgestudeerde blijft er graag nog even wonen.
Niet alleen voor het aangename uitgaansleven
in cafés, restaurants en discotheken, maar ook
voor een gevarieerd cultureel aanbod. Het
behoort zelfs tot de redenen om er kortere of
langere tijd te blijven hangen, soms zelfs om
nooit meer te vertrekken, vaker om er juist
voor dit culturele aanbod af en toe terug te
keren.
Cultuur in steden is niet alleen een magneet
voor hoger opgeleiden. De concentratie van
personen met veel menselijk kapitaal (lees
intellectuele vaardigheden) maakt het voor
bedrijven aantrekkelijk om zich hier te vesti-
gen. En voor hun werknemers is dit weer een
extra reden om er te blijven wonen. Deze con-
centratie van veelal jonge hoger opgeleiden
die de kost verdienen door op creatieve wijze
met informatie om te gaan was voor Richard
Florida zelfs reden om te spreken over de
opkomst van de creatieve klasse. Deze klasse
gedijt goed in de grote stad, niet alleen omdat
werk hen er bindt en cultuur hen er boeit.
Juist die combinatie van mensen, bedrijven en
culturele instellingen zorgt voor een aangena-
me sfeer van tolerantie, vertrouwen en syner-
gie. Is dit niet waar de geest zich graag wen-
telt? Is dit niet waar de ruwe kantjes van de
geest geslepen worden?
en Cultureel Rapport 1996 blijkt dat aanbod en
gebruik van kunstinstellingen op vergelijkba-
re wijze hand in hand gaan. Niets wijst erop
dat daar sindsdien verandering in is gekomen.
In de grote stad valt meer van de kunsten te
genieten dan erbuiten en de stedelingen laven
zich ook meer aan het gebodene.
Maar niet alle culturele voorzieningen zijn
ongelijk verdeeld over stad en platteland.
Vooral op het terrein van cultureel erfgoed
kan de geïnteresseerde ook buiten de stad
genoeg van zijn of haar gading vinden.
Bezienswaardige gebouwen zijn meer gelijk-
matig verspreid over Nederland en bij het
bezoek aan monumenten zijn de grootstede-
lingen dan ook niet oververtegenwoordigd.
De belangstelling voor archeologie [zie tabel 2]
draagt evenmin een grootstedelijk karakter.
Opgravingen en landschapselementen met
cultuursporen trekken zelfs relatief veel
bezoekers van buiten de grote steden. Bij de
laatstgenoemde archeologisch overblijfselen
springen vooral de noorderlingen in het oog.
Het lijkt erop dat buiten de grote stad de geest
geslepen wordt aan het culturele erfgoed dat
er aanwezig is. Hoe scherp die slijpsteen slijpt,
valt echter niet te meten. Het blijft gissen naar
de scherpte van geest op het platteland.
Jos de Haan en Frank Huysmans
j.de.haan@scp.nl
Richard Florida (2002), The rise of the creative class, and
how it’s transforming work, leisure, community and everyday
life. New York, Basic Books.
Jos de Haan en Wim Knulst (2000), Het bereik van de
kunsten; een onderzoek naar veranderingen in de belangstel-
ling voor beeldende kunst en podiumkunst sinds de jaren
zeventig. Den Haag, SCP.
SCP (1996), Sociaal en Cultureel Rapport 1996 (hoofdstuk 8).
Rijswijk, SCP.
n
M M N I E U W S 1 2 0 0 5 J A A R G A N G 710
Tabel 1
Bezoek aan musea, monumenten, galeries en archieven, 2003 (in procenten)
museum monument galerie archief
Totaal 38 45 19 3
Amsterdam en omstreken 50 43 29 5
Rest Randstad 40 46 22 5
Rest Nederland 37 45 18 3
Bron: AVO 2003
Tabel 2
Belangstelling voor archeologie, 2003 (in procenten)
opgraving archeologisch reconstructie- oudheidkundige landschaps-
museum park reconstructie element
Totaal 5 7 5 8 16
3 grote steden 3 7 6 11 12
Rest Westen 6 8 7 7 15
Noord 3 8 2 12 40
Oost 5 7 4 6 17
Zuid 6 5 4 5 10
Bron: NIPO Archeologie-onderzoek 2004
DE SCHERPTE VAN DE GEEST
Voor de scherpte van de geest bestaat geen
meetinstrument. Of het vaak literair bezon-
gen verband tussen deze scherpte en de groot-
stedelijke atmosfeer aangetoond kan worden,
of eerder een vooringenomen cliché is, is dan
ook moeilijk. Wat wel vastgesteld kan worden
is het verband tussen de verspreiding van het
culturele aanbod en de herkomst van de
bezoekers. In het rapport Het bereik van de kun-
sten werd al vastgesteld dat inwoners van de
grote steden onder het publiek van podia en
musea oververtegenwoordigd zijn. De grote
steden hebben het grootste aanbod van ten-
toonstellingen in musea en de Amsterdamse
musea weer meer dan die in Den Haag en in
Rotterdam, en op grotere afstand de musea in
Utrecht. Tabel 1 bevestigt nog eens dat meer
inwoners van de grote steden naar musea
gaan. Een royaal voorzieningenaanbod in de
grote steden geldt eveneens voor galeries en
archieven en ook hier zien we een stimulans
voor het bezoek. Uit de gegevens in het Sociaal

P E R I O D I E K ‘ M M N I E U W S ’ S P R E A D S E N PAG I N A’ S
GITS
DE CIJFERS
Uit de jaarlijkse studie die de Brakke Grond
van 2001 tot 2005 deed naar de spreiding van
de Vlaamse podiumkunsten in Nederland
blijkt dat het aantal Vlaamse voorstellingen1
in Nederland in deze periode niet is gedaald.
De gegevens voor deze studie ontleende de
Brakke Grond aan de programma’s van 36
Nederlandse podia aan het begin van elk sei-
zoen. Deze 36 podia werden in 2001 geselec-
teerd door de Brakke Grond vanwege hun rele-
vantie met betrekking tot de programmering
van Vlaamse voorstellingen. Onderstaande
tabel laat de aantallen voorstellingen zien bin-
nen de genres theater, muziek, muziektheater,
jeugdtheater, dans, ballet, cabaret en video op
deze 36 podia over de laatste vier seizoenen.
Hieruit concluderen we dat het aantal Vlaam-
se voorstellingen dat de laatste jaren de
Nederlandse grens overstak, is gestegen. Ook
het aantal producties is duidelijk gestegen,
terwijl de gemiddelde tourneeduur niet lan-
ger is geworden. Dit betekent dat een groei-
end aantal producties de grens overkwam
voor minder speelbeurten. Het aantal produc-
ties dat slechts een aantal keer speelde in
Nederland, zagen we dan ook stijgen. Hoewel
de absolute cijfers dus een stijgende lijn laten
zien, maakt de versnippering die we vaststel-
len het niet makkelijk voor impresariaten om
op een efficiënte manier promotie te voeren.
Bovendien schrijft de pers minder gemakke-
lijk over een productie die slechts een paar
keer in Nederland speelt, waardoor de zicht-
baarheid van die productie in het Nederlandse
podiumkunstenlandschap voor het publiek
afneemt.
Zowel het aantal gesubsidieerde voorstellin-
gen als het aantal niet-gesubsidieerde voor-
stellingen is gegroeid over de vier jaar. Bij de
36 referentiepodia is de verhouding gesubsi-
dieerd/niet-gesubsidieerd ongeveer 70/30%.
Het aandeel niet-gesubsidieerde voorstellin-
gen steeg licht van 27 naar 30%. Het aantal
gesubsidieerde voorstellingen ligt hoger op de
36 referentiepodia dan op landelijk vlak. Ter
vergelijking: het totale aantal Vlaamse voor-
stellingen in Nederland was in 2003-2004
1027, waarvan er 528 gesubsidieerd werden. In
2004-2005 was het totale aantal 1289, met 541
gesubsidieerde voorstellingen.2 Ook hier
nemen we een stijging in het aantal voorstel-
lingen waar, maar dan vooral in het aantal
niet-gesubsidieerde voorstellingen. De ver-
houding gesubsidieerd/niet-gesubsidieerd op
landelijk vlak was in 2003-2004 ongeveer
50/50 en in 2004-2005 ongeveer 40/60. Het
afgelopen seizoen werd dit hoge aantal niet-
gesubsidieerde voorstellingen sterk beïnvloed
door de Vlaams-Nederlandse commerciële co-
productie Pipi Langkous, die 163 keer speelde in
Nederland. De stijging in het aantal niet-ge-
subsidieerde voorstellingen zou dus te maken
kunnen hebben met dit eenmalige project.
SECTOREN EN KLIMAAT
Onder niet-gesubsidieerde voorstellingen val-
len o.a. cabaretvoorstellingen en musicals,
zowel in Nederland als in Vlaanderen. In
Nederland zijn deze beide genres uiterst
populair, wat voor een deel de opmars van
commerciële voorstellingen verklaart. In
tegenstelling tot Vlaanderen wordt cabaret in
Nederland gezien als een volwaardig genre,
dat net zoals andere genres meer of minder
talent kent en artistieke kwaliteit heeft. Net
als voor muziektheater is de publieksdruk
voor cabaretvoorstellingen groot. Deze voor-
stellingen zijn het vaakst uitverkocht in de
Nederlandse theaters.3 Ook neemt de culture-
le diversiteit toe binnen het cabaret, waardoor
het genre een nog breder cultureel veld
beslaat. Voor Vlaamse cabaretiers vormt
Nederland een belangrijke afzetmarkt. Neder-
landse cabaretfestivals zoals Cameretten, het
Groninger Studenten Cabaret Festival en het
Leids Cabaret Festival, vormen een belangrijke
rol bij de zichtbaarheid van vooral nieuwe
Vlaamse cabaretiers omdat ze een trekpleister
zijn voor programmeurs. (Dit is bij theater- en
dansfestivals minder het geval.) Regelmatig
wordt een Vlaamse doorbraak van een Vlaam-
se cabaretier via Nederland bewerkstelligd.
Wat het muziektheater betreft, liggen de kan-
sen voor Vlamingen in Nederland anders. Het
commerciële Joop Van den Ende domineert de
musicalscène in Nederland. Zijn voorstellin-
gen zijn soms maandenlang te zien in één
theater (bijvoorbeeld het Beatrix Theater in
Utrecht, het Circustheater in Scheveningen).
De aantallen kleinschalige muziektheater-
voorstellingen, die ook onder dit genre vallen
en waartoe de meeste Vlaamse producties die
in Nederland te zien zijn, behoren, vallen in
het niet vergeleken met de Joop Van den Ende
producties. Daarbij neemt het aantal Vlaamse
muziektheatervoorstellingen in Nederland
(en in Vlaanderen) af sinds de musicalafdeling
van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen niet
meer wordt gesubsidieerd.
Van alle Vlaamse voorstellingen in Nederland
blijft theater veruit het best vertegenwoordig-
de genre. Ongeveer één derde van alle Vlaamse
voorstellingen in Nederland zijn theatervoor-
stellingen, het grootste deel daarvan wordt
gesubsidieerd. Het aantal theatervoorstellin-
M M N I E U W S 6 / 7 2 0 0 5 J A A R G A N G 724
VLAAMSE PODIUMKUNSTEN EN DE NEDERLANDSE KUNSTENMARKT ALS JE NIETS TE BESTEDEN HEBT,
Het afgelopen seizoen voerde het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond een studie uit naar
de factoren die van invloed zijn op de aanwezigheid van de Vlaamse podiumkunsten in
Nederland. We deden kwantitatief onderzoek naar de spreiding van voorstellingen in
Nederland naar regio en genre, maar voegden hier een kwalitatief gedeelte aan toe over
de Nederlandse kunstenmarkt, het beleid, de promotie en het publieksbereik. Dit deden we
op basis van bronnenonderzoek, interviews met een tiental Nederlandse theaterprogram-
meurs en rondetafelgesprekken met mensen uit de sectoren dans, popmuziek en theater.
Hieronder een overzicht van onze bevindingen.
aantal aantal gemiddelde aantal aantal
voorstellingen producties tourneeduur gesubsidieerd niet-gesubsidieerd
2001-2002 600 160 3,8 435 165
2002-2003 738 169 4,4 588 150
2003-2004 642 196 3,3 466 176
2004-2005 667 180 3,7 463 204
uitvoorstellingJanFabrre
gen is niet afgenomen de laatste vier
seizoenen. Toch kampt het gesubsi-
dieerde theater met problemen. In
Nederland wordt een afnemende reis-
bereidheid bij gezelschappen vastge-
steld. Het kost de gezelschappen
steeds meer moeite, zowel financieel
als artistiek, om overal te komen.4
Voor kleinere, relatief onbekende
gezelschappen, zowel Nederlandse als Vlaam-
se, is dit problematisch. Zij slagen er vaak niet
in de zalen voor meer dan één avond vol te
krijgen. Toch houden de Vlaamse theaterge-
zelschappen samen het aantal Vlaamse voor-
stellingen in Nederland op peil.
De aanwezigheid van Vlaamse dans in Neder-
land is beperkt (5 à 6% van alle in Nederland
gespeelde voorstellingen). Brussel wordt
beschouwd als de Europese hoofdstad van de
dans, maar de Nederlandse dansprogram-
meurs lijken de weg naar die scène niet mak-
kelijk te vinden. Vanwege het internationale
karakter van dans is Nederland voor de
Vlaamse dansgezelschappen niet meer dan
één van de buitenlanden en worden er geen
bijzondere inspanningen geleverd om in
Nederland te kunnen spelen. Omdat dans-
voorstellingen vaak duurder zijn dan theater-
voorstellingen, ondervinden vooral de dansge-
zelschappen, zowel Nederlandse als buiten-
landse, de nadelen van de afnemende koop-
kracht van de Nederlandse theaters (zie Beleid
hieronder).
BELEID
Het veelgehoorde gemopper dat Vlaamse
gezelschappen die in Nederland spelen de
afgelopen jaren lieten horen heeft niet zozeer
te maken met een afkalving van de program-
mering in Nederland in absolute zin, maar
met de verzakelijking die er optreedt in de
podiumkunstenmarkt. Theaters worden in
Nederland gerund door managers, niet geleid
door artistieke bezieling, klinkt het vaak ver-
ontwaardigd in Vlaanderen. Dit heeft te
maken met de drastische besparingen op cul-
tuur in Nederland en de bereidheid van orga-
nisatoren om de richtlijnen van subsidiërende
overheden te volgen. Zowel op rijksniveau als
op gemeentelijk niveau is in Nederland de
afgelopen jaren fors bespaard. In de top tien
van de hardst getroffen sectoren door de
bezuinigingen vinden we dans, muziek en
muziektheater, en podiumkunsten en theater
terug.5 We veronderstellen dat de toenemen-
de klachten in Nederland over de kostprijs van
Vlaamse voorstellingen meer
te maken hebben met deze
besparingen en de verhoog-
de kosten door nieuwe regle-
menteringen dan met signi-
ficante prijsverschillen tus-
sen Vlaamse en Nederlandse
producties.
De schouwburgen en
theaters in Nederland zijn
voor hun financiering in
belangrijke mate afhankelijk
van hun gemeentelijke over-
heid. Deze overheden stellen
meestal zo goed als geen
programmeringbudget ter beschikking. Dit
betekent dat de theaters het verlies dat ze lei-
den door het programmeren van ‘moeilijker’
aanbod moeten compenseren door commer-
ciële, goed verkopende voorstellingen. Een
andere regeling die tegemoet moet komen aan
het gebrek aan een programmeringbudget is
de partageregeling. Ook in het gesubsidieerde
circuit spelen gezelschappen vaak op partage,
wat in Vlaanderen ongebruikelijk is. Vlaamse
gezelschappen in Nederland hebben de groot-
ste moeite om een redelijke uitkoopsom te
krijgen voor hun voorstellingen. Bij sommige
gezelschappen zou de uitkoopsom zelfs 25 à
30% lager liggen in Nederland dan in Vlaande-
ren. In tegenstelling tot de Nederlandse gezel-
schappen, die gesubsidieerd worden om pro-
ducties te maken maar ook te promoten en
distribueren, worden gezelschappen in Vlaan-
deren alleen geacht om artistiek werk te
maken. Het voeren van promotie is de taak
van de podia in Vlaanderen, die daar ook sub-
sidie voor krijgen. Dit leidt vaak tot misver-
standen tussen de Vlaamse en Nederlandse
werknemers in de podiumkunsten wat de
taakverdeling betreft. Deze misverstanden
komen voort uit de verschillen in financie-
ring: in Nederland worden de gezelschappen
beter gesubsidieerd, in Vlaanderen de podia.
Van Vlaamse gezelschappen die in Nederland
spelen, wordt dus niemand rijk. Het moet ech-
ter gezegd dat de ‘win-win’ situatie die ont-
staat als Nederlandse gezelschappen in Vlaan-
deren spelen nauwelijks aanleiding is voor
deze gezelschappen om massaal naar Vlaande-
ren te trekken. Hoewel de verschillen in subsi-
diering nogal eens tot irritatie over de prijs en
promotie zorgen, vormen deze zaken meestal
geen onoverkomelijk struikelblok.
De bezuinigingen en reglementeringen in
Nederland zorgen voor een managementcul-
tuur, waarbij de nadruk op het publieksdis-
cours vaak groter is dan op het artistieke dis-
cours. Sponsoring door bedrijven, alsook extra
subsidiemiddelen, die meestal ondergebracht
zijn bij het Fonds voor Podiumprogramme-
ring en Marketing, zijn eerder gericht op
publieksbereik dan op programmering. De
gemeente lijkt het gelukkigst als zichzelf
bedruipende gezelschappen volle zalen trek-
ken in een theater dat als goed geoliede
machine zitjes en faciliteiten biedt, af en toe
een risico neemt (het liefst om te proberen een
nieuwe doelgroep te benaderen) en op het
einde van het jaar netjes op 0 uitkomt. Intus-
sen zuchten de programmeurs, onder andere
in de interviews voor het onderzoek van de
Brakke Grond, dat ze persoonlijk graag meer
Vlaamse voorstellingen zouden programme-
ren, maar dat ze geen tijd hebben om het
Vlaamse aanbod goed te leren kennen, dat er
in Nederland vroeger geboekt wordt zodat de
Vlaamse gezelschappen vaak te laat komen
met hun aanbod, dat er zo moeilijk publiek te
vinden is voor onbekendere voorstellingen, en
ja, dat die Vlaamse voorstellingen zo duur
zijn. De gedachte aan ‘artistieke bezieling’
roept weemoed, kwaadheid of frustratie op.
Misschien wordt het tijd voor een kleine
opstand in Nederland?
Franky Devos en Jacqueline Schoemaker
Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond
info@brakkegrond.nl
De volledige tekst van het onderzoek, Studie naar de aanwe-
zigheid van Vlaamse kunst op de Nederlandse kunstenmarkt
(2005), kan opgevraagd worden bij het Vlaams Cultuurhuis
de Brakke Grond, Nes 45, 1012 KD Amsterdam.
1 We maken een onderscheid tussen voorstellingen enerzijds
(speelbeurten) en producties anderzijds (een creatie die één of
meerdere voorstellingen kan hebben).
2 Bron: de Brakke Grond. Sinds 2003-2004 beschikt de Brakke
Grond over de aantallen voorstellingen in heel Nederland. We
kiezen er echter voor om het overzicht van de 36 referentiep-
odia weer te geven omdat we daarbij evoluties over vier jaar
kunnen analyseren.
3 Cijfers en Kengetallen, VSCD, Amsterdam, 2004.
4 Trends in de podiumkunsten, VSCD, Amsterdam, 2003.
5 Studie naar de aanwezigheid van Vlaamse kunst op de Nederlandse
markt, de Brakke grond, Amsterdam, 2005.
n
M M N I E U W S 6 / 7 2 0 0 5 J A A R G A N G 7 25
WORDT GOEDKOOP AL GAUW TE DUUR
uitvoorstellingWimVandekeybus
Ontwikkel het concept
niet vanuit één
perspectief
Om maar met de deur in
huis te vallen. De waar-
heid bestaat niet, er is
niet één juiste oplossing.
Cultuurclusters zijn situ-
ationeel bepaald en ontstaan
vaak op basis van een reeks van
toevalligheden en lokale
omstandigheden. Zo kiest Den
Bosch bewust voor drie of vier clus-
ters van culturele voorzieningen terwijl
in Etten-Leur onlangs vrijwel alle ter zake
doende instellingen de intentie uitspraken
zich als Cultureel Knooppunt in één gebouw
en één organisatie te verenigen. Het is van
belang je ervan bewust te zijn dat er meer
oplossingen bestaan voor hetzelfde vraagstuk.
Instellingen kunnen onder één dak worden
samengebracht, maar ook aan één plein of in
één buurt en in sommige gevallen is alleen
samenwerking op afstand de juiste oplossing.
Neem dus de tijd om het juiste concept te ont-
wikkelen en te kiezen. Denk niet alleen aan
publieke functies, de combinatie met private
initiatieven biedt immers ongekende kansen.
Weeg de motivering zowel vanuit de belangen
van de kunsten, als van het publiek, de over-
heid, de projectontwikkelaar, de stad en de
instellingen zelf. Voorkom een oplossing die
slechts vanuit één of enkele perspectieven
werkt.
Stel het publiek
centraal, functiegerichte
clustering is uit
Huisvestingsvraagstuk-
ken en financiën zijn
vaak de aanleiding om
over de clustering van cul-
turele instellingen na te
denken. Dat is mooi, maar
het zijn zaken waar het
publiek geen boodschap aan
heeft. Binnen cultuurparticipatie
zijn vooral onderwerpen als beleving
en ontmoeting belangrijker geworden
en clustering als zodanig heeft, behalve ver-
hoogde vindbaarheid, voor het publiek geen
enkele attractiewaarde. De wederzijdse ver-
sterking tussen instellingen moet inhoudelij-
ke meerwaarde bieden. Dat leidt niet direct
tot een combinatie van bezoeken aan verschil-
lende instellingen, maar eerder tot meer her-
halingsbezoek. Daarnaast is het zeker niet zo
dat publieksgroepen elkaar altijd versterken.
Integendeel, het zal nodig zijn om - zoals in
het ontwerp van het Utrechtse Muziekpaleis -
verschillende publieksgroepen in een eigen
sfeer te kunnen ontvangen en kansen te creë-
ren op ontmoeting. Ofwel, laat life style en
gedrag leidend zijn bij de ontwikkeling van
concepten, niet de functionele overeenkom-
stigheid tussen huisvestingsvraagstukken.
Wat dat betreft is de clustering rond het Chas-
sé Theater in Breda te verkiezen boven de cul-
tuurstrip in Amstelveen.
DE KUNST VAN DE COCKTAIL
Het Barbican Centre in Londen, het Museuminsel in Berlijn, het
Canadaplein in Alkmaar en CODA in Apeldoorn. De clustering van
culturele publieksvoorzieningen is niet nieuw en komt overal voor;
toch is niet iedereen altijd even enthousiast. Waarom niet? Klopte
de samenstelling of de verhouding van de ingrediënten niet of
waren de verwachtingen te hoog gesteld? Dit artikel biedt een eer-
ste hulp bij de zoektocht naar het juiste concept voor clustering
van culturele en commerciële voorzieningen.
Virtuele samenwerking
Cultuurplein
Cultuurstraat
Apart onder één dak
Samen onder één dak
Tot voor kort kon de popsector niet
beschikken over gegevens met betrekking
tot het profiel van bezoekers van de ver-
schillende poppodia. Toch bestond drin-
gend behoefte aan kerncijfers, bijvoor-
beeld om aanvragen voor financiële of
andere steun bij overheden, fondsen en
mogelijke sponsors te onderbouwen en
daarnaast om na te gaan welke mogelijk-
heden er zijn voor de individuele en collec-
tieve marketing van poppodia.
De Vereniging Nederlandse Poppodia
(VNP) vroeg Onderzoeksbureau Letty
Ranshuysen in het najaar van 2004 om
nader onderzoek te doen naar het publiek
van poppodia. Een steekproef van 3.553
bezoekers in 12 uiteenlopende poppodia
geeft een representatief beeld geeft van
het publiek van de Nederlandse poppodia.
Wat valt er van de verzamelde publieks-
gegevens te leren als het gaat om collec-
tieve marketing?
ALGEMENE KENMERKEN VAN HET POPPODIUMPUBLIEK
Voor de collectieve marketing is het van
belang om te weten wat kenmerkende karak-
teristieken zijn van het gezamenlijke publiek.
Er blijkt sprake van een consequente overver-
tegenwoordiging van mannen: circa 60% is
man, terwijl binnen het publiek van ander-
soortige podia vrouwen over het algemeen
domineren. Een derde van elk poppodiumpu-
bliek behoort tot de leeftijdscategorie van 19
tot 25 jaar. Daarnaast kwamen de volgende
min of meer gemeenschappelijke karakteris-
tieken boven tafel.
Het onderzochte poppodiumpubliek:
– is weliswaar minder hoog opgeleid dan
theater- en museumpubliek, maar afgezet
tegen de Nederlandse bevolking zijn hoger
opgeleiden nog wel sterk oververtegen-
woordigd,
– is actief met muziek bezig: twee derde haalt
wel eens muziek van het internet, eveneens
twee derde volgt concerten op radio en tv en
een derde maakt zelf muziek,
– ontwikkelt regelmatig kunstzinnige bezig-
heden, vooral op het gebied van film en
fotografie (25%), maar ook als het gaat om
muziek samplen en dj-en, dansen, schrij-
ven, dichten of rappen, webdesign en beel-
dende kunst (deze activiteiten worden elk
door 15% beoefend),
– bezoekt ook andere poppodia dan waar het
is ondervraagd, zoals popfestivals en dance-
evenementen en, in iets mindere mate,
theater- en filmfestivals,
– geeft vaak aan boeken te lezen, kunst-
programma’s op radio en televisie te volgen
en musea te bezoeken.
VERSCHILLEN TUSSEN GROTE EN KLEINERE POPPODIA
Uit vergelijking tussen grote, middelgrote en
kleine podia komen de volgende patronen
naar voren:
– Hoe kleiner het podium, hoe groter het aan-
deel bezoekers dat jonger is dan 19 jaar.
Voor kleine podia vormen tieners, naast
jongeren in de leeftijd van 19 tot en met 25-
jaar, een belangrijke doelgroep, terwijl voor
grote podia 25-plussers een kansrijke bij-
komende doelgroep vormen.
– Hoe kleiner het podium, hoe meer publiek
er uit de directe omgeving komt.
– Hoe kleiner het podium, hoe hoger de
bezoekfrequentie van het publiek.
– Grote podia trekken meer allochtonen dan
kleinere podia.
PROGRAMMA BEPAALT PUBLIEKSSAMENSTELLING
Binnen de geschetste algemene patronen heeft
elk poppodiumpubliek zijn eigen kenmerken.
Dat wordt vooral bepaald door de program-
mering. Podia die een groot dance-aanbod
hebben, trekken een jong publiek, met een
omnivore smaak, dat vooral komt vanwege de
sfeer en om anderen te ontmoeten. Naarmate
er meer concerten worden aangeboden is het
publiek ouder, minder gefocused op de sfeer
en het opdoen of onderhouden van sociale
contacten en meer trouw aan een bepaald
muziekgenre. Uitzonderingen zijn het hip-
hop- en R&B-aanbod: het publiek dat daar op
af komt lijkt sterk op dancepubliek. Het con-
certpubliek verschilt dus onderling afhanke-
lijk van het bezochte muziekgenre. Dit is niet
alleen zeer bepalend voor de leeftijd van het
publiek, maar ook voor het aandeel allochto-
nen, de vrijetijdsactiviteiten die het publiek
zoal onderneemt, de omvang van het gezel-
schap waarmee men komt en de media waar-
mee men zich op het popconcertaanbod oriën-
teert. Poppodia die zich specialiseren in een
paar muziekgenres trekken dus een vrij
homogeen publiek van gelijkgestemden, ter-
wijl podia die breed programmeren elke
avond een ander publiek binnen halen. Hier-
bij is wel een zekere samenhang met de
omvang van het podium (hoe groter het podi-
um, hoe breder de programmering), maar er
zijn ook andere factoren van invloed. Bijvoor-
beeld de omvang en de bevolkingsopbouw
van de vestigingsplaats en de aanwezigheid
van andere poppodia in de directe omgeving.
KANSEN VOOR COLLECTIEVE PROMOTIE
Het imago van de poppodia blijkt niet erg uit-
gesproken. Het publiek acht de poppodia
tamelijk toegankelijk, boeiend en afwisselend.
De tijd dat poppodia als alternatieve honken
werden gezien, lijkt voorbij, want de meeste
bezoekers nemen ook hierover een vrij neu-
traal standpunt in. Men beschouwt het
publiek dat poppodia aantrekken doorgaans
als divers, hoewel kleine podia wat meer
COLLECTIEVE MARKETING VAN POPPODIA
KANSEN EN ONMOGELIJKHEDEN
AAN HET ONDERZOEK DEELNEMENDE
PODIA
Grote podia
Paradiso, Amsterdam
Nighttown, Rotterdam
Paard van Troje, Den Haag
Middelgrote podia
Effenaar, Eindhoven
LVC, Leiden
Doornroosje, Nijmegen
Iduna, Drachten
Hedon, Zwolle
Kleine podia
R17, Grootebroek
Perron 55, Venlo
Atak, Enschede
De Kelder, Amersfoort
groot middel klein groot middel klein groot middel klein
Aandeel tieners (%) Aandeel regionaal publiek (%) Aandeel vaker dan 6x p.jaar (%)
40
30
20
10
0
80
60
40
20
0
30
25
20
15
10
5
0
14 25 34 60 64 76 18 23 28
Onlangs is er een onderzoek gedaan onder
2000 respondenten uit Nederland, België en
Duitsland, waarin deze vraag centraal stond.
Aan dit onderzoek hebben diverse festivalor-
ganisatoren en festivalbezoekers meegewerkt.
Op de Nederlandse festivalmarkt is duidelijk
sprake van een ‘overkill’. In de zomermaanden
worden elk weekend diverse festivals georga-
niseerd. In zijn totaliteit staat de teller op
6.000 niet-reguliere publieksevenementen per
jaar.
Gezien het feit dat de Nederlandse economie
in een recessie zit, maakt de bezoeker een
afgewogen keuze en stelt de aanschaf van een
ticket vaak tot de laatste paar weken voor het
festival uit. Een meerdaags popfestival kost al
gauw ruim 100 euro en gemiddeld geeft een
bezoeker tijdens het festival nog ongeveer 130
euro uit. Festivalbezoek is dus een dure
vrijetijdsbesteding en daarom bezoekt de
Nederlandse bezoeker slechts gemiddeld twee
popfestivals per seizoen. In Duitsland en Bel-
gië ligt dit aantal hoger. Daar zijn niet alleen
de prijzen lager, maar men bezoekt ook meer
kleinschalige festivals.
Omdat op elk popfestival doorgaans een
goede sfeer hangt, is een ijzersterke line-up
tegenwoordig van doorslaggevend belang. De
sfeer gaat bij herhalingsbezoekers meer een
rol spelen. Sfeer is lastig te communiceren in
de promotie. Herhalingsbezoekers hebben
hier meer kijk op dan iemand die voor het
eerst een festival bezoekt. Ook de behoefte aan
ontspanning en de invloed van vrienden blij-
ken een rol te spelen bij het al dan niet bezoe-
ken van een festival.
Het exacte bezoekersaantal bij gratis popfesti-
vals laat zich overigens lastig meten en wordt
beïnvloed door externe factoren zoals weer-
Over één ding zijn de meeste festivalorganisatoren het eens:
de vraag naar festivals zal de komende jaren blijven bestaan.
In een tijd waarin de maatschappij een individualistische instelling
heeft, bestaat behoefte aan het ondernemen van activiteiten in
een sociale context. Festival- en concertbezoek is bij uitstek een
activiteit die een brug slaat naar gelijkgestemden.
De meeste festivalorganisatoren zien de toekomst voor hun eigen
festival positief in, dit ondanks het gegeven dat veel grote Neder-
landse popfestivals te kampen hebben met dalende bezoekersaan-
tallen. Daarmee hebben niet alleen Pinkpop, maar ook Dynamo
Open Air, Arrow Rock en Njoy te maken. Het laatstgenoemde festi-
val moest hierom zelfs worden geannuleerd. Op de Engelse, Belgi-
sche en Duitse festivalmarkt doet deze ontwikkeling zich niet voor:
Rock Werchter, Rock am Ring, Hurricane en Glastonbury waren uit-
verkocht en ook andere festivals doen het daar goed. Wat moet
een Nederlands festival doen om in de toekomst meer bezoekers
te trekken?
somstandigheden, treinstakingen en concurrentie van andere vrijetijds-
activiteiten (zoals het EK voetbal).
Het boeken van artiesten wordt in Nederland beïnvloed door de mono-
polievorming van de muziekmarkt, de tourdata van artiesten en het
programmabudget. Vanwege de opkomst van het downloaden van
muziek verdienen artiesten echter minder aan de opbrengsten van cd-
verkoop en is de fee van live-performances weer belangrijk.
Het programmeren van de juiste namen op het festival blijkt van groot
BEZOEKERSAANTALLEN OP POPFESTIVALS
wallpaperwww.lowlands.nl
Scriptie
M M N I E U W S 6 / 7 2 0 0 5 J A A R G A N G 7 31
belang te zijn. Daarbij geniet het de voorkeur om in de programmering
vernieuwend te zijn. Bekende artiesten dienen slechts één (hooguit
twee) keer geprogrammeerd te worden en doorbrekend talent dient een
kans te worden gegeven. Relatief kleine, ambitieuze regionale popfesti-
vals pakken tegenwoordig steeds meer uit met grote namen. Zo kwam
Bospop dit jaar met Iron Maiden en Joe Cocker en Dauwpop met Alanis
Morisette en DJ Tiësto. De concurrentie tussen deze festivals draagt bij
aan de versnippering van de festivalliefhebbers over de verschillende
festivals. Daarnaast zijn er jaarlijks ook een
aantal grote stadionconcerten met bekende
artiesten, die invloed uitoefenen op het bezoe-
kersaantal van popfestivals.
Ook de aantrekkingskracht van buitenlandse
popfestivals, zoals Rock Werchter, Rock am
Ring en Wacken Open Air, heeft volgens de
respondenten van het onderzoek een grote
invloed. Veel Nederlanders reizen in de zomer
per auto af naar deze festivals voor het pro-
gramma, uit nieuwsgierigheid, door invloed
van vrienden of in combinatie met een
vakantie.
Ten slotte kan de invloed van de media
genoemd worden als reden van een dalend
bezoekersaantal. Negatieve publiciteit rond-
om een festival is schadelijk voor het imago
van een festival en beïnvloedt het beeld dat
het publiek heeft, zodat sommige festivals
niet langer een ‘place to be’ zijn.
Het succes van festivals als Glastonbury,
Werchter en Rock Am Ring zit in de goede
kwaliteit van het programma en de consisten-
tie ervan. Indien het publiek weet dat een fes-
tival altijd goede artiesten programmeert en
haar beloftes continu waarmaakt, krijgt zij
meer vertrouwen in de organisatie en worden
tickets in een vroeger stadium gekocht. Dit is
de reden dat de tickets voor deze festivals vaak
in een zeer korte tijd uitverkocht zijn.
Festivalbezoekers willen tijdens het festival
het liefst drie of vier van hun favoriete artie-
sten zien. Rockmuziek is favoriet bij het festi-
val-minded publiek en naarmate de line-up
sterker is, zijn bezoekers bereid meer te beta-
len voor hun ticket.
Niet alleen bekende artiesten, maar ook aan-
dacht voor het randprogramma, de vormge-
ving, positieve publiciteit en goede organisa-
tie zijn de sleutel tot succes. Inspelen op de
behoeften van de bezoekers en hun muzikale
voorkeur zorgt voor een grotere tevredenheid
en hogere bezoekersaantallen.
Medewerking aan dit onderzoek kwam van: Joost Carlier van
LOC7000, Hans van Rompaey van Lowlands, Maarten van
Gool van Parkpop, Leen Nonneman van Sfinks, Tom van der
Vat van Wantijpop/Rainbowpark, Kees Koudstaal van Wald-
rock, Martien Distels van Rimpelrock, Sven Wiertz van Pop-
podium Spuugh, Ernst-Ludwig Hartz van Rockpalast, Karen
Proeme van Metropolis en Jan Smeets van Pinkpop.
Voor meer informatie:
Eline Terpstra
06-48374256
emaileline@ilse.nl
www.elineterpstra.tk
Dit artikel is geschreven op basis van een scriptie voor de
NHTV. Begeleidend docent: Jacco van Mierlo.
mierlo.j@nhtv.nl
n

GITS
U I T G E V E R I J K A S T A L I A
B O E K VO O R K A N T E N S P R E A D S
100
atelier berlijn
lende architectuurtheorieën.Maar als we Scharoun nemen,hem laten uitdij-
en en krimpen tot hij in Mies past, hebben we Koolhaas al! Een hoogst com-
plexe vorm (ruimte) in het meest eenvoudige volume (doos).
ambassadeur
Een ambassade is geen winkelcentrum, een winkelcentrum geen huis, een
huis geen kantoor,een kantoor geen ambassade...Wat doet een ambassadeur
eigenlijk dag in, dag uit? Hoeveel mensen werken voor hem en wat zijn hun
taken? Een ambassadeur vertegenwoordigt zijn land.Hij is een geheel-door-
de-staat-gemaakte-man en woont in een huis dat hem er goed doet uitzien.
HijdraagtpakkenvanPradaenspreekttienverschillendetalenvloeiend.Hij
heeft kunstgeschiedenis gestudeerd maar kan urenlang over de economi-
sche problemen van de Derde Wereld praten. Zijn glimlach en zijn vrouw
zijn perfect.Aan dit beeld moet zijn huis voldoen.
droom
Onlangs had ik een droom. Ik werkte bij een mij bekend architectenbureau,
maar met een andere baas dan anders. Ik was een school aan het ontwerpen.
Op mijn tekentafel lag een tekening met een vorm die er echt goed uitzag.
Het probleem was dat ik wist dat je een school niet in zo’n vorm kunt bou-
wen, ik wist dat je niet a priori kunt beslissen hoe een school eruit moet zien
T H I B A U T
101
atelier berlin
botschafter
Eine Botschaft ist kein Einkaufszentrum, ein Einkaufszentrum kein Haus, ein
Haus kein Büro, ein Büro keine Botschaft... Was macht ein Botschafter eigent-
lich tagein, tagaus? Wie viele Leute arbeiten für ihn und was sind ihre Aufgaben?
Ein Botschafter repräsentiert sein Land. Er ist ein ganz-vom-Staat-gemachter-
Mann und lebt in einem Haus, das ihn gut aussehen lässt. Er trägt Prada-Anzüge
und spricht zehn verschiedene Sprachen fließend. Er hat Kunstgeschichte stu-
diert, kann aber stundenlang über die ökonomischen Probleme in der Dritten
Welt sprechen. Sein Lächeln und seine Frau sind perfekt. Diesem Bild soll sein
Haus entsprechen.
traum
Letzte Nacht hatte ich einen Traum. Ich arbeitete in einem mir bekannten Archi-
tekturbüro, aber mit einem anderen Chef als sonst. Ich entwarf eine Schule. Auf
meinem Zeichentisch lag ein Plan mit einer Gestalt, die wirklich gut aussah. Das
Problem war, dass ich wußte, daß man eine Schule nicht in einer solchen Form
bauen kann, ich wußte, daß man nicht a priori entscheiden kann, wie eine Schu-
le aussehen soll, ohne sich um ihre Funktion zu kümmern. Das wäre gegen die
Ethik des Architekten. Mitten in der Nacht wachte ich von diesem Alptraum auf.
D E R U Y T E R
vrijwilligegevangenen
98
atelier berlijn
bebouwen. Om eerlijk te zijn: de actuele reconstructie van Berlijn is verder
niet bijzonder innovatief; zij streeft ernaar de oude structuur in stand te
houden. Dat betekent: het historische perceel bebouwen met anonieme
zandstenen gevels en het te verkopen met een met glas overdekte Hof (uit
reclameoogmerk ‘atrium’ genoemd). Postmoderner dan postmodern of ook:
complete architectonische verveling.In de film BerlinBabylon komt een scène
voor waar Koolhaas deze vorm van reconstructie als het Berlijn-dogma beti-
telt. Met het ambassadegebouw maakt hij zich vrolijk over de belachelijke
regels.
vouwen
Het gebouw is ook een goed voorbeeld voor het thema vouwen. Sinds de
Kunsthal in Rotterdam heeft Rem Koolhaas architectuur gevouwen alsof het
van papier is. Schuine vloeren werden zo hellende vlakken die op hun beurt
de schuin aflopende plafonds vormen van de ruimtes eronder. Het principe
is in een beroemd diagram (s,m,l,xl - p. 430) afgebeeld. In Berlijn hebben de
vouwen zich tot een grotere complexiteit ontwikkeld. De origami voorbij, is
het hier de driedimensionale ruimte zelf die zich vouwt.Alsof de doorsnede
(en daarmee de plattegrond) vlak is gedacht, waarna de hoeken net zolang
zijnomgevouwentotzeeendoosopleverden.Ditisdeeersteontmoetingooit
van een bijna organische en ruimtelijke architectuur (zoals die van Saarinen
of Scharoun) met de perfectie en helderheid van de doos (zoals bij Jacobsen of
Mies.) Het is hoe dan ook een uniek gebouw.
meesterwerk (vervolg)
Een meesterwerk markeert in de carrière van een kunstenaar ook het hoogte-
punt van zijn kunst. Het is een werk dat in concept en idee alle andere wer-
ken in zich draagt.
mies + scharoun = koolhaas
In Berlijn zijn (naast een paar andere) twee uitzonderlijke gebouwen. Het
ene is de Neue Nationalgalerie, ontworpen door Mies van der Rohe. Een gla-
zen doos met een zwaar zwartmetalen dak, twee grote groene marmeren
zuilen en een paar pijlers op een grijze stenen sokkel. Een klassieke tempel
met een modern, industrieel aanzien, waarin de beklagenswaardige kunst-
werken naar de kelder zijn verbannen. Het tweede gebouw, de Philharmo-
nie, een gebouw van Hans Scharoun, vind je driehonderd meter verderop in
noordelijke richting. Het is een voortreffelijk voorbeeld van organische ar-
chitectuur, waarin het toneel zich in een bloemvormige hal in het midden
van het publiek bevindt. Beide gebouwen werden gebouwd in de jaren zes-
tig (Mies 1968, Scharoun 1963) en vertegenwoordigen twee radicaal verschil-
T H I B A U T
freiwilligegefangene
99
atelier berlin
Grundstück mit anonymen Sandsteinfassaden zu bebauen und mit einem glas-
überdachten Hof (zu Werbezwecken ‘Atrium’ genannt) zu verkaufen. Post-
moderner als postmodern oder auch: totale architektonische Langeweile. Im
Film Berlin Babylon gibt es eine Szene, in der Koolhaas diese Rekonstruktion
als ‘Berlin-Dogma’ bezeichnet. Mit dem Botschaftsgebäude macht er sich jetzt
über die lächerlichen Regeln lustig.
faltungen
Das Gebäude ist auch ein gutes Beispiel zum Thema Faltungen. Seit der Kunst-
hal in Rotterdam hat Rem Koolhaas Architektur gefaltet, als ob sie aus Papier
wäre. Schräge Fußböden wurden zu Rampen, die wiederum die geneigten Decken
der darunter liegenden Räume bildeten. Das Prinzip ist in einem berühmten
Diagramm (s, m, l, xl - S. 430) dargestellt. In Berlin entwickelten sich die Fal-
tungen zu größerer Komplexität. Über das Origami hinausgehend, ist es hier
der dreidimensionale Raum selbst, der sich faltet. Als ob der Schnitt (und damit
der Plan) flach gedacht und dann die Ecken und Winkel gefaltet worden wären,
bis sie einen Kasten ergaben. Dies ist das erste Aufeinandertreffen einer fast
organischen und räumlichen Architektur (wie der von Saarinen oder Scharoun)
mit der Perfektion und Klarheit des Kastens (wie bei Jacobsen oder Mies). Das
Gebäude ist jedenfalls unverwechselbar.
meisterwerk (fortsetzung)
Ein Meisterwerk markiert in der Karriere eines Künstlers auch den Höhepunkt
seiner Kunst. EinWerk, das in Konzept und Idee alle anderen enthält.
mies + scharoun = koolhaas
Es gibt (neben einigen anderen) in Berlin zwei außergewöhnliche Gebäude. Das
eine ist die Neue Nationalgalerie, entworfen von Mies van der Rohe. Ein Glas-
kasten mit einem schweren schwarzen Metalldach, zwei großen grünen Marmor-
säulen und ein paar Pfeilern auf einem grauen Steinsockel. Ein klassischerTem-
pel von modernem, industriellem Aussehen, in dem die armen Kunstwerke in
den Keller verbannt sind. Das zweite, die Philharmonie, ein Gebäude von Hans
Scharoun, findet man 300 Meter nördlich. Es ist ein herausragendes Beispiel
organischer Architektur, in dem sich die Bühne in einem blütenförmigen Saal in
der Mitte des Publikums befindet. Beide wurden in den Sechzigern gebaut
(Mies 1968, Scharoun 1963) und repräsentieren sich radikal unterscheidende
Theorien von Architektur. Aber nehmen wir Scharoun, dehnen und schrumpfen
ihn, bis er in Mies paßt schon haben wir Koolhaas! Eine höchst komplexe Form
(Raum) im einfachstenVolumen (Kasten).
D E R U Y T E R
Ausstellungsraum(2004)
_
Het materiaal voor Ausstellungsraum fotografeerde Miriam Böhm tijdens een
Nederlandse kunstenaarsavond,die in december 2004 in Projektraum
Kastalia werd georganiseerd.In het werk van Miriam Böhm verschijnt het
gegeven‘ruimte’niet als vanzelfsprekendheid,maar als iets dat vragen
oproept,omdat het perspectief onwerkelijk of ‘onmogelijk’is.Naast de voor
deze bundel gemaakte bijdrage Ausstellungsraum,zijn op de eerste en laatste
pagina van deze bundel twee werken uit de serie Plants te zien.
Ausstellungsraum (2004)
_
Das Material für Ausstellungsraum fotografierte Miriam Böhm auf einem
‘Niederländischen Künstlerabend’, der im Dezember 2004 im Projektraum
Kastalia organisiert wurde. In Miriam Böhms Arbeiten erscheint das Phänomen
‘Raum’nicht als Selbstverständlichkeit, sondern als etwas, das Fragen
provoziert, weil die Perspektive unwirklich oder ‘unmöglich’ist. Neben dem für
diesen Sammelband produzierten Beitrag Ausstellungsraum sind auf der
ersten und der letzten Seite des vorliegenden Bandes zweiWerke aus der Serie
Plants abgebildet.
MIRIAM BÖHM
83
I F I H A D T O S E L L N O W
F O R F I N A N C I A L R E A S O N S ,
I W O U L D C R Y M Y H E A R T O U T
I W I L L P R O B A B L Y L I V E H E R E U N T I L I D I E

Tao werd in 1993 opgericht met de ambitie om een vorm van
Japans drum-entertainment te ontwikkelen van een
internationaal aansprekend karakter. Daarbij wilden ze niet
alleen voortbouwen op de traditionele Japanse kunsten maar ook
nieuwe onbegane paden bewandelen. Tao introduceerde een
nieuwe manier van het bespelen van de Wadaiko drums.
Wadaiko drums zijn is traditionele Japanse slaginstrumenten die
van nature een immense kracht en impact hebben.
De droom van de Tao kreeg haar unieke en vernieuwende vorm
toen de groep hun intrek nam in Grandioso, hun thuisbasis in Kuji
in het Aso-Kuju National Park. Daar, op het landgoed,
produceerde Tao het ene magische spektakel na het
andere en bracht in zeven jaar meer dan een miljoen
bezoekers in vervoering. Met zo’n 10 performers,
vrouwen en mannen, maken ze een onnavolgbare
combinatie van verfijnde muziek en dans en
adembenemende percussie op drums, van klein tot
kolossaal.
Ook hun meest recente show Buon No Tsuchinari
is ontstaan in deze natuurlijke setting van het
openluchttheater op hun landgoed en is het resultaat
van ontelbare experimenten met allerlei geluiden en
houtsoorten. Een team van dertig ontwerpers en
geluidsregisseurs maakte dit meesterwerk.
Buon No Tsuchinari beleefde haar officiële première op het ‘Tokyo
International Forum’. In Europa was Tao voor het eerst te zien op
het ‘Edinburgh Fringe Festival’ 2004, waar Buon No Tsuchinari
stormachtig werd onthaald. In 2005 was Tao dé hit van het
festival in Edinburgh, het stond meerdere keren op nummer 1 van
de ‘Best Selling Shows at the Metro Fringe Box Office’. Tao is
bezig met een wereldtournee en is in september en oktober 2005
voor het eerst in Nederland te zien.
JAPANSDRUMSPEKTAKEL
M
AKIM
ORIFUJI
DOORKENJISATO
Alsjeiem
and
heelhard
hoortschreeuw
en
en
hetishoorbaartoteen
halvekilom
eterin
de
om
trekdan
zaldatM
akizijn.M
akiontploft
zowatvan
deenergieen
heeftdeneiging
om
zelfsop
dekleinstedingen
m
ethetgrootst
m
ogelijkeenthousiasm
etereageren.Naast
datzeeen
pittigetaikodrum
m
eris,isze
onofficieelchefvan
hetTaolandgoed.
Zelijktquauiterlijknog
hetm
eestop
een
superheld,en
w
intm
etgem
akeen
potje
arm
worstelen
vanYoshinori.
Ondankshaargrotefysiekekrachten
spieren
wordtM
akigezien
alsdem
eestvrouw
elijke
Tao-perform
er.Zeisdaarnaastooktrendsetter
op
hetgebied
van
m
ode,zeheeftaltijd
een
goed
ideevooreen
kostuum
ontw
erp
en
geeft
altijd
adviesaan
w
iehetm
aarvraagt.M
akiis
degrotezusvooralleTao-leden.
KANAKOTAKAGI
DOORM
AKIM
ORIFUJI
Kanakowaseen
echtstadsm
ens,regelm
atig
tezien
in
dehipstenachtclubs.Haarleven
veranderendeingrijpend
toen
zeverhuisde
naarhetplatteland
van
Kuju
waarzeonderdeel
w
erd
van
haarnieuw
e‘Taofam
ilie’.Kanakohet
typedatheelhard
w
erkten
zich
nietkan
ontspannen
voordatzealhaartaken
heeft
gedaan.Haarm
ottois:allesvroeg
doen,vroeg
naarbed
en
vroeg
w
eerop.Totnu
toeheeft
niem
and
dezezelfbew
ustespeelsterzonder
m
ake-up
gezien.Desnelheid
waarm
eeKanako
m
ake-up
op
haargezichtsm
eertisbinnenTao
heelopm
erkelijken
nog
opm
erkelijkerisdatze
hetongeveervijfkeerop
een
dag
bijw
erkt.
Nogaleen
perfectionistzeg
m
aar.
Totnu
toehad
trouw
en
en
kinderen
krijgen
geen
prioriteitvoorKanakom
aaronlangs
verbaasdezeiedereen
doortestellen
datze
heelsnelw
iltrouw
en.Kanakoisop
het
m
om
entaan
hetkijken
hoezehetopvoeden
van
kinderen
kan
com
bineren
m
ethaarTao-
carrière.
TAKAOKUW
ATSURI
DOORKANAKOTAKAGI
Takaoiseen
perform
erdieietsheeleigens
bezit.Zijn
m
edeperform
erslaten
geen
kans
voorbijgaan
om
hem
teim
iteren.Hoew
elhij
zekergeen
prateris,ishijtoch
een
persoon
waarjem
akkelijkgoed
bevriend
m
eeraakt.Hij
heefteen
zwakvoorspecialeschoenenw
inkels
diehun
klanten
m
etalleegardsbehandelen
en
voorchiquekoffieshopsdiealleen
debeste
koffiebonen
gebruiken
en
waarJazzm
uziek
gespeeld
wordt.AlsTakaoeen
atleetzou
zijn
dan
washijm
arathon
renner.Alshijalsdier
wasgeboren
dan
washijeen
sprinkhaan.Als
hijeen
kleurwashijzachtgroen.Hijiszo’n
persoon
diedrieuureen
krantkan
lezen
terw
ijl
hijaan
een
kopjetheeniptin
een
Japanse
stijlkam
er,m
ettraditioneleJapansekleren
aan.Takaoiszow
elvan
dezealsvan
devorige
eeuw
en
heelcool!
RYOHEITAKI
DOORHIROAKIKISHINO
Een
zeerstrijdvaardig
persoon,een
gespierde
m
an,een
pudding
verslaafde,het
donkergekleurdeTaolid.Ryoheispeelthet
liefstvan
zonsopgang
totzonsondergang
op
zijn
taikodrum
.
Toen
hijbijTaokwam
washijeen
beginnerin
hetW
adaikospelen,m
aarhijheeftzich
in
een
sneltreinvaartdoorallestadiagespeeld
en
is
nu
naeen
paarjaareen
van
dekernspelersvan
Tao.M
aarerisookeen
anderekantaan
deze
stoeredrum
m
erdievaak‘vergeet’testoppen
m
etspelen
en
dan
eindeloosdoorgaatm
etzijn
schoenvetersongestrikt.Ryoheiisopvallend
slordig
m
etallesbehalvem
etW
adaiko.W
ij
vinden
hetalnorm
aaldatRyoheiregelm
atig
nageroepen
wordtom
dathijzijn
portem
onnee
w
eerergensheeftlaterliggen.Zijn
Koreaanse
vrienden
noem
en
hem
‘yabottai’watniet
m
odieusgekleed
betekent,m
aarRyoheiw
eet
zelfnog
steedsnietwatdatwoord
betekent.
ARISANISHI
DOORRYOHEITAKI
Op
een
warm
eherfstm
iddag
wasArisaaan
hetluisteren
naarklassiekem
uzieken
een
rom
annetjeaan
hetlezen
m
eteen
kopje
jasm
ijn
theein
haarhand,plotseling
w
erd
ze
overvallen
dooreen
dufgevoel.Nadatzeeen
paaruurtjeshaarogen
had
dichtgedaan
w
erd
zewakkerin
een
verlaten
en
schem
erig
park.
Zewasookhelem
aalvergeten
watzegelezen
had.Ditism
ijn
beeld
vanArisa:een
toegew
ijd
m
uziekliefhebber,heelliefen
vrouw
elijk,toch
hopeloosleeghoofdig
op
m
om
enten.
Arisaisdeonvervangbaresfeerm
akervanTao.
Zegeeftgoedeadviezen
en
heeftaltijd
een
goedegrap
op
zak.Zijiseen
grotebron
van
vreugdebinnen
deTao-fam
ilie,zoalsm
uziek
dierechtjehartingaat.
TAO:THEMARTIALARTOFNOISE
HIROAKIKISHINO
DOORSHINGOKAW
AHARA
Ikkwam
tegelijkm
etHaroakibinnen
bijTaoin
delentevan
2003.Ikhad
bedachtdatw
ew
el
watgem
een
hadden
en
probeerdeeen
gesprek
m
ethem
aan
teknopen.Ikkreeg
absoluut
geen
reactie,en
m
ijn
eersteindrukwasdan
ookdathijnogalonbereikbaaris.
En
ondanksdatw
esam
en
dezelfdew
eg
bewandelden
en
dezelfdelessen
volgden,was
hetHiroakidiealseersteechtlid
vanTao
m
ochtworden.Hijontw
ikkeltzich
nog
steeds
enorm
en
hetisvoorm
ijontzettend
m
oeilijk
om
bijteblijven.
Alshijm
oeisheefthijdeneiging
om
nahet
eten
overdetafelin
slaap
tevallen,hijisdan
m
etgeen
m
ogelijkheid
wakkertekrijgen.
Hiroakispeelttegenwoordig
zelfsdegrootste
drum
.
««DDEEPPEERRFFOORRMMEERRSSSSTTEELLLLEENNEELLKKAAAARRVVOOOORR
YOSHINORISUITO
DOORARISANISHI
Zittend
in
een
donkerekroeg
m
eteen
glas
w
hiskyin
zijn
hand
staarthijrustig
in
deverte.
Ditistyperend
voorYoshinoriSuito,onzeleider
en
hettoonbeeld
van
stoerheid.Eerstwashij
een
hardcorerockeren
hijm
oetzelftoch
ook
w
eleen
beetjeverbaasd
zijn
gew
eestvan
zijn
plotselingeoverstap
van
hard
rocknaarhet
W
adaikodrum
m
en
in
hetbegin
van
de90-er
jaren.Hijisaltijd
op
zoeknaarnieuw
e
m
uzikaleideeën
en
laatzich
graag
inspireren.
Suitogaatdedeurnietuitzonderzijn
notitieboekjewaarin
hijallebelangrijke
gebeurtenissen
en
gevoelensopschrijft.Ikkan
nietwachten
totzijn
vierdealbum
uitkom
t.
KENJISATO
DOORNATSUKOKUROYANAGI
Deze‘huism
eester’leeftin
een
hoekjevan
een
kam
erop
detw
eedeverdieping
van
hetTao
huisGrandioso.Buiten
dekam
ervan
Kenji(die
kam
erisgrootgenoeg
om
in
tewonen)slingert
een
hoop
rond;een
kledingrek;een
grotedoos
van
een
recentgekochtecom
puter;een
berg
tijdschriften
en
erliggen
heelveel
snoeppapiertjes.Toch
isKenjiondankszijn
onverschilligheid
voorditsoortzaken
erg
geliefd
bijiedereen.Kom
tdatm
isschien
door
zijn
lieveglim
lach
diehijookondanksenorm
e
fysiekeinspanningen
op
zijn
gezichthoudt?
DeandereTao-leden
hebben
in
iedergevalde
neiging
hem
zijn
slordigheid
tevergeven.
Persoonlijkhoop
ikdatditoudstelid
van
onze
krijgersaltijd
zolevendig
w
ilblijven
vechten
en
dan
ookm
etdiegroteglim
lach
op
zijn
gezicht!
NATSUKOKUROYANAGI
DOORYOSHINORISUITO
Ikheb
in
m
ijn
heleleven
nog
nooiteen
vrouw
ontm
oetdiezo’n
sterkew
ilheeftalsNatsuko.
Ikkan
m
enog
uitdebeginperiodevanTao
herinneren
datNatuskoéén
van
desterkste
m
annen
van
degroep
overtrof.Zo’n
ontzettendefysiekeen
m
entalekracht
en
dat
in
contrastm
ethaarkleinepostuuren
haar
schattigevoorkom
en.Hetisjuistdeze
contradictiediehaarzoaantrekkelijkm
aakt.
Ikben
erabsoluutzekervan
datwanneerhet
publiekdezekleinedam
ezietoptreden
zijdaar
veelkrachten
m
oed
uitputten.
SHINGOKAW
AHARA
DOORM
AKITOSATO
Shingoiséén
van
degrootsteTaokrijgers,hij
levertheelindrukw
ekkendeprestatiesop
het
podium
,zijn
fysiekekrachten
zijn
bijna
onm
etelijk.Laatst,nog
nahijgend
van
een
veel-
eisendoptreden,gingShingoeenstukjerennen,
14
kilom
eteren
m
etgew
ichten
om
zijn
benen!
Shingoisookheelgetalenteerd
in
hetm
aken
van
rekw
isieten
voordetour.M
aardeze
begenadigd
m
an
heefteen
heelapartgevoel
voorhum
or.Hijverteltdeoudstem
oppen
en
begintaltijd
m
etdeclue.Shingoheefteen
gebrekaan
culinairekennis.Zijn
laatste
creatiewasspaghettim
etchocolawatvolgens
hem
naarinktvissm
aakte.
I M P R E S A R I A A T W A L L I S
P R O G R A M M A FO L D E R VO O R / O P E N G E VO U W E N P R O G R A M M A FO L D E R VO O R / D I C H TG E VO U W E N
GITS

I M P R E S A R I A A T W A L L I S
A F F I C H E F O T O G R A F I E E R W I N O L A F A F F I C H E
GITS

GITS
S A N N E WA L L I S D E V R I E S / I M P R E S A R I A AT WA L L I S
A F F I C H E F O T O G R A F I E E R W I N O L A F A F F I C H E D R I E LU I K [ VO O R S T E L ] F O T O G R A F I E E R W I N O L A F

P E T E R F A B E R / I M P R E S A R I A A T W A L L I S
A F F I C H E F O T O G R A F I E B O P M U L D E R A F F I C H E F O T O G R A F I E B O P M U L D E R A F F I C H E F O T O G R A F I E B O P M U L D E R
GITS

C E N T R O F L A M E N C O P U R O / I M P R E S A R I A AT WA L L I S
A F F I C H E A F F I C H E
‘Dronken van hartstocht naar huis’
Algemeen Dagblad
i m p r e s a r i a a t w a l l i s b v
www.impresariaatwallis.nl
scènefoto’s:JosAlferink/ontwerp:RolfHermsen(GITS)
GITS

˜
Het theaterseizoen2004-2005 ishet
driehonderdste in het bestaan van
deLEIDSE SCHOUWBURG
THEATER SINDS 1705.Straks heeft
de oudste schouwburg van Nederland
300 seizoenen vol gemaakt.De eer-
ste feestelijkheden komen er núal
aan,maar in seizoen 2005-2006vieren
we écht 300jaar Leidse Schouwburg.
Nog één jaartje geduld dus.
Hoewel? Ook hetdriehonderdste
seizoen is weer gevarieerden
feestelijk.Kijk maar indit
SEIZOENPROGRAMMA
2004 2005
2004
LEIDSE SCHOUWBURG
L E I D S E S C H O U W B U R G
S E I Z O E N P R O G R A M M A VO O R S E I Z O E N P R O G R A M M A VO O R
GITS

Gits

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (15)

Similar to Gits

Similar to Gits (20)

Gits