8 75+ปรมตฺถมญฺชสาย+นาม+วิสุทธิมคฺคสํวณฺณนาย+มหาฎีกาสมฺมตาย+(ตติโย+ภาโค)
•
0 likes•117 views
![ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 1
ปรมตฺถมฺชุสาย นาม วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย
มหาฏีกาสมฺมตาย
ตติโย ภาโค
---------------
ขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา
[๑] สพฺพากาเรนาติ อุปจารากาโร อปฺปนากาโร วสีภาวา-
กาโร วิตกฺกาทิสมติกฺกมากาโร รูปาทีหิ วิรชฺชนากาโร จุทฺทสธา
จิตฺตสฺส ปริทมนากาโร ปฺจวิธอานิสสาธิคมากาโรติ เอวมาทินา
สพฺเพน ภาวนากาเรน ฯ ตทนนฺตราติ จิตฺต ปฺนฺติ เอว
เทสนากฺกเมน ปฏิปตฺติกฺกเมน จ ตสฺส สมาธิสฺส อนนฺตรา ฯ
ปฺา ภาเวตพฺพา สมาธิภาวนาย สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนาติ
สมฺพนฺโธ ฯ ปฺฺจ ภาวยนฺติ เอว อติสงฺเขปเทสิตตฺตา
คาถาวณฺณนาย วา สมาธิสิลาย นิฆสิต๑
วิปสฺสนาปฺาสตฺถนฺติ
เอว อติวิย สงฺเขเปน ภาสิตตฺตา อย สา ปฺาติ สภาวโต
วิฺาตุมฺป ตาว น สุกรา ฯ ภาวนาวิธานสฺส ปน อทสฺสิตตฺตา
ปเคว ภาเวตุ น สุกราติ สมฺพนฺโธ ฯ ปุจฺฉนฏเน ปฺหา กมฺม
กิริยา กรณ ปฺหาว กมฺม ปฺหากมฺม ปุจฺฉนปฺปโยโคติ
อตฺโถ ฯ กา ปฺาติ สรูปปุจฺฉา ฯ เกนฏเน ปฺาติ
๑. ม. สมาธิสิลาย สุนิสิต.](https://image.slidesharecdn.com/875-150319154959-conversion-gate01/85/8-75-1-320.jpg)
Recommended
More Related Content
Viewers also liked
Viewers also liked (16)
Similar to 8 75+ปรมตฺถมญฺชสาย+นาม+วิสุทธิมคฺคสํวณฺณนาย+มหาฎีกาสมฺมตาย+(ตติโย+ภาโค)
Similar to 8 75+ปรมตฺถมญฺชสาย+นาม+วิสุทธิมคฺคสํวณฺณนาย+มหาฎีกาสมฺมตาย+(ตติโย+ภาโค) (20)
More from Wataustin Austin
More from Wataustin Austin (20)
8 75+ปรมตฺถมญฺชสาย+นาม+วิสุทธิมคฺคสํวณฺณนาย+มหาฎีกาสมฺมตาย+(ตติโย+ภาโค)
- 1. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 1 ปรมตฺถมฺชุสาย นาม วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย มหาฏีกาสมฺมตาย ตติโย ภาโค --------------- ขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา [๑] สพฺพากาเรนาติ อุปจารากาโร อปฺปนากาโร วสีภาวา- กาโร วิตกฺกาทิสมติกฺกมากาโร รูปาทีหิ วิรชฺชนากาโร จุทฺทสธา จิตฺตสฺส ปริทมนากาโร ปฺจวิธอานิสสาธิคมากาโรติ เอวมาทินา สพฺเพน ภาวนากาเรน ฯ ตทนนฺตราติ จิตฺต ปฺนฺติ เอว เทสนากฺกเมน ปฏิปตฺติกฺกเมน จ ตสฺส สมาธิสฺส อนนฺตรา ฯ ปฺา ภาเวตพฺพา สมาธิภาวนาย สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนาติ สมฺพนฺโธ ฯ ปฺฺจ ภาวยนฺติ เอว อติสงฺเขปเทสิตตฺตา คาถาวณฺณนาย วา สมาธิสิลาย นิฆสิต๑ วิปสฺสนาปฺาสตฺถนฺติ เอว อติวิย สงฺเขเปน ภาสิตตฺตา อย สา ปฺาติ สภาวโต วิฺาตุมฺป ตาว น สุกรา ฯ ภาวนาวิธานสฺส ปน อทสฺสิตตฺตา ปเคว ภาเวตุ น สุกราติ สมฺพนฺโธ ฯ ปุจฺฉนฏเน ปฺหา กมฺม กิริยา กรณ ปฺหาว กมฺม ปฺหากมฺม ปุจฺฉนปฺปโยโคติ อตฺโถ ฯ กา ปฺาติ สรูปปุจฺฉา ฯ เกนฏเน ปฺาติ ๑. ม. สมาธิสิลาย สุนิสิต.
- 2. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 2 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย เกน อฏเน ปฺาติ วุจฺจติ ปฺาติ ปท ก อภิเธยฺยตฺถ นิสฺสาย ปวตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ สา ปนาย ปฺา สภาวโต กิจฺจโต อุปฏานาการโต อาสนฺนการณโต จ กถ ชานิตพฺพาติ อาห กานสฺสา ลกฺขณรสปจฺจุปฏานปทฏานานีติ ฯ กติวิธาติ ปเภทปุจฺฉา ฯ กสฺมา ปเนตฺถ สงฺกิเลสโวทานปุจฺฉา น คหิตาติ ฯ วุจฺจเต ฯ โลกุตฺตราย ตาว ปฺาย นตฺเถว สงฺกิเลโส อสติ จ ตสฺมึ กุโต โวทานปุจฺฉาติ ตทุภย น คหิต ฯ โลกิยาย ปน ตานิ ภาวนาวิธาเนเอว อนฺโตคธานีติ กตฺวา วิสุ น คหิตานิ มคฺคามคฺคาณทสฺสนวิสุทฺธิอนฺโตคธตฺตา สมาธิภาวนาย วา วุตฺต- นยานุสาเรน เวทิตพฺพานีติ น คหิตานิ ฯ ปฏิปตฺติ นาม ทิฏานิ- สเสเอว โหตีติ อาห ปฺาภาวนาย โก อานิสโสติ ฯ ตตฺราติ ตสฺมึ ตสฺส วา ปฺหากมฺมสฺส ฯ วิสชฺชนนฺติ วิวรณ ฯ ปุจฺฉิโต หิ อตฺโถ อวิภาวิตตฺตา นิรุฬฺโห๑ มุฏิย กโต วิย ติฏติ ฯ ตสฺส วิวรณ วิสชฺชน วิภูตภาวกรณโต ฯ กา ปฺาติ กามฺจาย สรูปปุจฺฉา วิภาควนฺตานมฺปน สภาววิภาวน วิภาคทสฺสนมุเขเนว โหตีติ วิภาโค ตาว อนวเสสโต ทสฺเสตพฺโพ ฯ ตทสฺสเนน จ อยมาทีนโวติ ทสฺเสตุ ปฺา พหุวิธาติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ พหุวิธาติ กุสลาทิวเสน อเนกวิธา ฯ นานปฺปการาติ อตฺถชาปกาทิเภเทน๒ สุตมยาณาทิเภเทน จ นานา- วิธา ฯ ต สพฺพนฺติ ต อนวเสส ปฺาวิภาค ฯ น สาเธยฺยาติ ๑. ม. นิคูฬฺโห. ๒. สี. อตฺถชาติกาทิเภเทน.
- 3. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 3 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา วิปสฺสนาภาวนาย สทฺธึ มคฺคภาวนา อิธ อธิปฺเปตา๑ ตาย หิ ตณฺหาชฏาวิชฏน ตฺจ น สาเธยฺย ฯ อนวเสสโต หิ ปฺา- ปเภเท วิสชฺชิยมาเน เอกวิเธน าณวตฺถูติอาทิโก สพฺโพ าณ- วตฺถุวิภงฺเค สุตฺตนฺเตสุ จ ตตฺถ ตตฺถ อาคโต ปฺาปเภโท สกโลป วา อภิธมฺมนโย อาหริตฺวา วิสชฺเชตพฺโพ ภเวยฺย ตถา จ สติ ยฺวาย อิธ ปฺาภาวนาวิธิ อธิปฺเปโต ตสฺส วิสชฺชนาย โอกาโสว น ภเวยฺย ฯ กิฺจ ยฺวาย านาานกมฺมนฺตร- วิปากนฺตราทิวิสเย ปฺาย ปวตฺติเภโท โสป ยถารห สทฺธึ ผลาผลเภเทน วิภชิตฺวา วิสชฺเชตพฺโพ สิยา โส จปน วิสชฺชิย- มาโน อฺทตฺถุ วิกฺเขปาย สวตฺเตยฺย ยถาต อวิสเย ฯ เตนาห อุตฺตริฺจ วิกฺเขปาย สวตฺเตยฺยาติ ฯ กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺต วิปสฺสนาาณนฺติ เอตฺถ กุสลคฺคหเณน ทุวิธมฺป อพฺยากต นิวตฺเตติ ตถา อตฺถิ สงฺกิลิฏา ปฺาติ เอว ปวตฺต มิจฺฉาวาท ปฏิเสเธติ ฯ วิปสฺสนาาณคฺคหเณน เสสกุสลา ปฺา ฯ สฺชานนวิชานนาการวิสิฏนฺติ สฺชานนาการวิชานนากาเรหิ สาติสย ฯ ยโต นานปฺปการโต ชานน ชานนภาโว วิสยคฺคหณากาโร โส หิ เนส สมาโน น สฺชานนาทิอากาโร ฯ ปตกนฺตีติ เอตฺถ อิติสทฺโท อาทิอฏโ ฯ เตน โลหิกต โอทาต ทีฆ รสฺสนฺติ- อาทิเก สฺาย คเหตพฺพากาเร สงฺคณฺหาติ ฯ สฺชานนมตฺตเมวาติ เอตฺถ สฺชานนนฺนาม นีล ปตกนฺติอาทิก อารมฺมเณ วิชฺชมาน วา ๑. ม. อธิปฺเปตตฺโถ.
- 4. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 4 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย อวิชฺชมาน วา สฺานิมิตฺต กตฺวา ชานน ฯ ตถาเหสา ปุน สฺชานนปจฺจยนิมิตฺตกรณรสา ฯ มตฺตสทฺเทน วิเสสนิวตฺติอตฺเถน วิชานนปชานนากาเร นิวตฺเตติ ฯ เอวสทฺเทน กทาจิป อิมิสฺสา เต วิเสสา นตฺเถวาติ อวธาเรติ ฯ เตนาห อนิจฺจ ทุกฺขนฺติอาทิ ฯ ตตฺถ วิฺาณกิจฺจมฺป กาตุ อสกฺโกนฺติ สฺา กุโต ปฺากิจฺจ กเรยฺยาติ ลกฺขณปฏิเวธ ปาเปตุ น สกฺโกติจฺเจว วุตฺต น วุตฺต มคฺคปาตุภาวนฺติ ฯ อารมฺมเณ ปวตฺตมาน วิฺาณ น ตตฺถ สฺา วิย นีลปตกาทิกสฺส๑ สฺชานนวเสเนว ปวตฺตติ อถโข น ตตฺถ อฺฺจ ตาทิส วิเสส๒ ชานนฺตเมว ปวตฺตตีติ อาห วิฺาณนฺติ อาทิ ฯ กถมฺปน วิฺาณ ลกฺขณปฏิเวธ ปาเปตีติ ฯ ปฺาย ทสฺสิตมคฺเคน ฯ ลกฺขณารมฺมณิกวิปสฺสนาย หิ อเนกวาร ลกฺขณานิ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปวตฺตมานาย ปคุณภาวโต ปริจยวเสน าณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตนป วิปสฺสนา สมฺภวติ ยถาต ปคุณสฺส คนฺถสฺส สชฺฌายเน ายาคตาป วารา น วิฺายนฺติ ฯ ลกฺขณปฏิเวธนฺติ จ ลกฺขณาน อารมฺมณมตต๓ สนฺธาย วุตฺต น ปฏิวิชฺฌน ฯ อุสฺสกฺกิตฺวาติ อุทยพฺพยาณปฏิปาฏิยา อายูหิตฺวา ฯ มคฺคปาตุภาวฺจ ปาเปตุ น สกฺโกติ อสมฺโพธสภาวตฺตา ฯ วุตฺตนยวเสนาติ วิฺาเณ วุตฺตนยวเสน อารมฺมณฺจ ชานาติ ลกฺขณปฏิเวธฺจ ปาเปติ อตฺตโน ปน อฺสาธารเณน๔ อานุ- ภาเวน อุสฺสกฺกิตฺวา มคฺคปาตุภาวฺจ ปาเปติ ฯ อิทานิ ยถา- ๑. ม. นีลปตาทิกสฺส. ๒. ม. อถโข ตตฺถ อฺฺจ วิเสส. ๓. ม. อารมฺมณกรณมตฺต. ๔. ม. อนฺสาธารเณน.
- 5. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 5 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา วุตฺตมตฺถ อุปมาย ปติฏาเปตุ ยถา หีติ อาทิ วุตฺต ฯ [๒] ตตฺถ อชาตพุทฺธีติ อสฺชาตพฺยวหารพุทฺธิ ฯ อุปโภค- ปริโภคนฺติ อุปโภคปริโภคารห อุปโภคปริโภควตฺถูน ปฏิลาภ- โยคฺยนฺติ อตฺโถ ฯ เฉโกติ มหาสาโร ฯ กูโฏติ กหาปณปฏิรูปโก ตมฺพกสาทิมโย ฯ อฑฺฒสาโรติ อุปฑฺฒคฺฆนโก ฯ อิติสทฺโท อาทิอฏโ ฯ เตน ปาทสารสมสารปโรปาทสาราทีน สงฺคโห ฯ เต ปกาเรติ อินฺทชาลามาติปุปฺผาทิปฺปกาเร๑ เจว เฉกาทิปฺปกาเร จ ฯ สฺา หีติ อาทิ อุปมาสสนฺทน ฯ สฺา วิภาค อกตฺวา ปณฺฑ- วเสเนว อารมฺมณสฺส คหณโต ทารกสฺส กหาปณทสฺสนสทิสี วุตฺตา ฯ ตถา หิ สา ยถาอุปฏิตวิสยปทฏานา วุจฺจติ ฯ วิฺาณ อารมฺมเณ เอกจฺจวิเสสคฺคหณสมตฺถตาย คามิกปุริสกหาปณทสฺสน- สทิส วุตฺต ฯ ปฺา อารมฺมเณ อนวเสสวิเสสาวโพธโต เหรฺิก- กหาปณทสฺสนสทิสี วุตฺตาติ ทฏพฺพ ฯ นานปฺปการโต ชานนนฺติ อิมินา เยฺยธมฺมา ปจฺเจก นานปฺปการาติ เตส เตส ยาถาวโต อวโพโธ ปฺาติ ทสฺเสติ ฯ ตถาหิ วุตฺต สพฺเพ ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต าณมุเข อาปาถ อาคจฺฉนฺตีติ ฯ [๓] ยตฺถาติ ยสฺมึ จิตฺตุปฺปาเท ฯ น ตตฺถ เอกเสน โหตีติ ตสฺมึ จิตฺตุปฺปาเท ปฺา เอกนฺเตน น โหติ ฯ น หิ ทุเหตุก- อเหตุกจิตฺตุปฺปาเทสุ ปฺา อุปฺปชฺชติ ฯ อวินิพฺภุตฺตาติ อวิยุตฺตา ฯ เตหีติ สาวิาเณหิ ฯ ยถา หิ สุข ปติยา น นิยมโต ๑. ม. อินฺทชาลาชาตปุปฺผาทิปฺปกาเร.
- 6. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 6 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย อวิยุตฺต เอว สฺาวิฺาณานิ ปฺาย น นิยมโต อวิ- ยุตฺตานิ ฯ ยถา ปน ปติ สุเขน นิยมโต อวิยุตฺตา เอว ปฺา สฺาวิฺาเณหิ นิยมโต อวิยุตฺตา ฯ ตสฺมา เอว อวินิพฺภุตฺเตสุ อิเมสุ ตีสุ ธมฺเมสุ เตส วินิพฺโภโค ทุกฺกโรติ ติณฺณ ชนาน กหาปณทสฺสน นิทสฺสิตนฺติ เตส ทุวิฺเยฺยนานตฺตตเยว วจนนฺตเรนป ทสฺเสตุ เตนาหาติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ รูปธมฺเมสุป ตาว นานานทีน อุทกสฺส นานาเตลสฺส วา เอกสฺมึ ภาชเน ปกฺขิปตฺวา ปตสฺส๑ อิท อสุกาย นทิยา อุทก อิท อสุกเตลนฺติ นิทฺธาเรตฺวา สรูปโต ทสฺสน ทุกฺกร กิมงฺค ปน อรูปธมฺเมสูติ ทสฺเสนฺโต ย อิเมส อรูปน จิตฺตเจตสิกานนฺติอาทิมาห ฯ ธมฺมาน สโก ภาโว สมาโน จ ภาโว ธมฺมสภาโว ฯ ตตฺถ ปเมน กกฺขฬผุสนาทิสลกฺขณ คหิต ทุติเยน อนิจฺจทุกฺขตาทิ- สามฺลกฺขณ ตทุภยสฺส จ ยาถาวโต ปฏิวิชฺฌนลกฺขณา ปฺาติ อาห ธมฺมสภาวปฏิเวธลกฺขณา ปฺาติ ฯ ฆฏปฏาทิ- ปฏิจฺฉาทกสฺส พาหิรนฺธการสฺส ทีปาโลกาทิ วิย ยถาวุตฺตธมฺม- สภาวปฏิจฺฉาทกสฺส โมหนฺธการสฺส วิทฺธสนรสา ฯ อุปฺปชฺชมาโนเอว หิ ปฺาโลโก หทยนฺธการ วิธเมนฺโต เอว อุปฺปชฺชติ ฯ ตโตเอว ธมฺมสภาเวสุ อสมฺมุยฺหนากาเรน ปจฺจุปติฏตีติ อสมฺโมหปจฺจุ- ปฏานา การณภูตา วา สย ผลภูต อสมฺโมห ปจฺจุปฏาเปตีติ เอวมฺป อสมฺโมหปจฺจุปฏานา ฯ วิปสฺสนาปฺาย อิธาธิปฺเปตตฺตา ๑. ม. มถิตสฺส.
- 7. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 7 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา สมาธิ ตสฺสา ปทฏานนฺติ วุตฺต ฯ ตถาหิ สมาหิโต ยถาภูต ปชานาติ ปสฺสตีติ๑ สุตฺตปท นิพนฺธนภาเวน อาคต ฯ ธมฺมสภาวปฏิเวโธ นาม ปฺาย อาเวณิโก สภาโว น เตนสฺสา โกจิ วิภาโค ลพฺภตีติ อาห ธมฺมสภาวปฏิเวธลกฺขเณน ตาว เอกวิธาติ ฯ ลุชฺชนปลุชฺชนฏเน โลโก วุจฺจติ วฏฏ ฯ ตปฺปริยาปนฺนตาย โลเก นิยุตฺตา ตตฺถ วา วิทิตาติ โลกิยา ฯ ตตฺถ อปริยาปนฺนตาย โลกโต อุตฺตรา อุตฺติณฺณาติ โลกุตฺตรา ฯ โลกุตฺตราป หิ มคฺคสมฺปยุตฺตา ภาเวตพฺพา วิปสฺสนาปริยาโยป ตสฺสา ลพฺภเตวาติ โลกุตฺตรคฺคหณ น วิรุชฺฌติ ฯ อตฺตาน อารมฺมณ กตฺวา ปวตฺเตหิ สห อาสเวหีติ สาสวา ฯ อารมฺมณ- กรณวเสนป นตฺถิ เอติสฺสา อาสวาติ อนาสวา ฯ อาทิสทฺเทน อาสววิปฺปยุตฺตสาสวทุกาทีน สงฺคโห ทฏพฺโพ ฯ นามรูปววฏา- นวเสนาติ นามววฏานวเสน จ รูปววฏานวเสน จ ฯ ปม นิพฺพานสฺส ทสฺสนโต ทสฺสนฺจ นิสฺสยภาวโต สมฺปยุตฺตธมฺมา ภวนฺติ เอตฺถ สยมฺป วา ภวติ อุปฺปชฺชติ น นิพฺพาน วิย อปาตุภาวนฺติ ภูมิ จาติ ทสฺสนภูมิ ปมมคฺโค ฯ เสสมคฺคตฺตยมฺปน ยสฺมา ปมมคฺเคน ทิฏสฺมึเยว ธมฺเม ภาวนาวเสน อุปฺปชฺชติ น อทิฏปุพฺพ กิฺจิ ปสฺสติ ตสฺมา ภาวนา จ ยถาวุตฺเตนตฺเถน ภูมิ จาติ ภาวนาภูมิ ฯ ตตฺถ ปฺา ทสฺสนภูมิภาวนาภูมิวเสน ๑. องฺ. ทสก. ๒๔/๓.
- 8. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 8 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย ทุวิธาติ วุตฺตา ฯ สุตาทินิรเปกฺขาย จินฺตาย นิพฺพตฺตา จินฺตามยา ฯ เอว สุตมยา ภาวนามยา จ ฯ มยสทฺโท ปจฺเจก สมฺพนฺธิตพฺโพ ฯ อาเย วุฑฺฒิย โกสลฺล อายโกสลฺล อปาเย อวุฑฺฒิย โกสลฺล อปายโกสลฺล อุปาเย ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส นิปฺผตฺติการเณ๑ โกสลฺล อุปายโกสลฺลนฺติ วิสุ วิสุ โกสลฺลปท สมฺพนฺธิตพฺพ ฯ อชฺฌตฺต อภินิเวโส ปฏิปชฺชน เอติสฺสาติ อชฺฌตฺตาภินิเวสา ฯ เอว พหิทฺธาภินิเวสา อุภยาภินิเวสา จ เวทิตพฺพา ฯ [๔] โลกิยมคฺคสมฺปยุตฺตาติ โลกิยกุสลจิตฺตุปฺปาเทสุ มคฺค- สมฺปยุตฺตา ฯ วิเสสโต ทิฏิวิสุทฺธิอาทิวิสุทฺธิจตุกฺกสงฺคหิตมคฺค- สมฺปยุตฺตา ฯ สมุทาเยสุ ปวตฺตา สมฺา ตเทกเทเสสุป วตฺตตีติ อาห มคฺคสมฺปยุตฺตาติ ฯ ปจฺเจกมฺป วา สมฺมาทิฏิอาทีน มคฺคสมฺาติ กตฺวา เอว วุตฺต ฯ ธมฺมนานตฺตาภาเวป ปทตฺถ- นานตฺตมตฺเตน ทุกนฺตรวจน โหตีติ วุตฺต อตฺถโต ปเนสา โลกิยโลกุตฺตราวาติ ฯ อาสววิปฺปยุตฺตสาสวทุกาทีสุป วิปฺปยุตฺตา- ทิคฺคหณเมว๒ วิเสโส ฯ อตฺถโต โลกิยโลกุตฺตราว ปฺาติ อาห เอเสว นโยติ ฯ อาทิสทฺเทน โอฆวิปฺปยุตฺตโอฆนิยาทิทุกาน สงฺคโห ทฏพฺโพ ฯ ปมชฺฌานิกานิ จตฺตาริ มคฺคจิตฺตานิ ตถา ทุติยา- ทิชฺฌานิกานิ จาติ เอว โสฬสสุ มคฺคจิตฺเตสุ วิปสฺสนาปฺาย อิธาธิปฺเปตตฺตา มหคฺคตปฺา น คหิตา ฯ อตฺตโน จินฺตาวเสนาติ ตสฺส ตสฺส อนวชฺชสฺส อตฺถสฺส ๑. ม. นิพฺพตฺติการเณ. ๒. ม. วิปฺปยุตฺตตาทิคฺคหณเมว.
- 9. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 9 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา สาธเน ปโรปเทเสน วินา อตฺตโน อุปายจินฺตาวเสเนว ฯ สุต- วเสนาติ ยถาสุตสฺส ปโรปเทสสฺส วเสน ฯ ยถา ตถา วาติ ปรโต อุปเทส สุตฺวา วา อสฺสุตฺวา วา สยเมว ภาวน อนุยฺุชนฺตสฺส ฯ อปฺปนาปฺปตฺตาติ อิท สิกฺขาปฺปตฺตภาวนามย ทสฺเสตุ วุตฺต น ปน อปฺปนาปฺปตฺตาว ภาวนามยาติ ฯ โยควิหิเตสูติ ปฺาวิหิเตสุ ปฺาปริณามิเตสุ อุปายสมฺปาทิเตสุ ฯ กมฺมายตเนสูติ เอตฺถ กมฺมเมว กมฺมายตน กมฺมฺจ ต อายตนฺจ อาชีวานนฺติ วา กมฺมายตน ฯ เอส นโย สิปฺปายตเนป ฯ ตตฺถ ทุวิธ กมฺม หีนฺจ วฑฺฒกีกมฺมาทิ อุกฺกฏฺจ กสิวณิชฺชาทิ๑ ฯ สิปฺปมฺป ทุวิธ หีนฺจ นฬการสิปฺปาทิ อุกฺกฏฺจ มุทฺธาคณนาทิ ฯ วิชฺชาว วิชฺชาฏาน ฯ ต ธมฺมิกเมว นาคมณฺฑลปริตฺตถูปนกมฺมนฺตสทิส เวทิตพฺพ ฯ ตานิ ปเนตานิ เอกจฺเจ ปณฺฑิตา โพธิสตฺตสทิสา มนุสฺสาน ผาสุวิหาร อากงฺขนฺตา เนว อฺเหิ กยิรมานานิ๒ วิปสฺสนฺติ น วา กตานิ อุคฺคณฺหนฺติ น กเถนฺตาน สุณนฺติ อถโข อตฺตโน ธมฺมตาย จินฺตาย กโรนฺติ ปฺวนฺเตหิ อตฺตโน ธมฺมตาย จินฺตาย กตานิป อฺเหิ อุคฺคเหตฺวา กโรนฺเตหิ กตสทิสาเนว โหนฺติ ฯ กมฺมสฺสกตนฺติ อิท กมฺม สตฺตาน สก อิท โน สกนฺติ เอว ชานนาณ ฯ สจฺจานุโลมิกนฺติ วิปสฺสนาาณ ฯ ตฺหิ สจฺจปฏิเวธสฺส อนุโลมนโต สจฺจานุโลมิกนฺติ วุจฺจติ ฯ อทานิสฺส ปวตฺตนาการ ทสฺเสตุ รูป อนิจฺจนฺติ วาติอาทิ วุตฺต ฯ ๑. ม. กสิวาณิชาทิ. ๒. ม. กริยมานานิ.
- 10. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 10 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย ตตฺถ วาสทฺเทน อนิยมฏเน ทุกฺขานตฺตลกฺขณานิป คหิตาเนวาติ ทฏพฺพ นานนฺตริยกภาวโต ฯ ยฺหิ อนิจฺจนฺต ทุกฺข ย ทุกฺข ตทนตฺตาติ ฯ ย เอวรูปนฺติ ย เอว เหฏา นิทฺทิฏสภาว ฯ อนุโลมิก ขนฺตินฺติ อาทีนิ ปฺาเววจนานิ ฯ สา หิ เหฏา วุตฺตาน กมฺมายตนาทีน อปจฺจนีกทสฺสเนน อนุโลมนโต ตถา สตฺตาน หิตจริยาย มคฺคสจฺจสฺส ปรมตฺถสจฺจสฺส นิพฺพานสฺส จ อวิโลมนโต อนุโลเมตีติ อนุโลมิกา ฯ สพฺพานิป เอตานิ การณานิ ขมติ ทฏุ สกฺโกตีติ ขนฺติ ปสฺสตีติ ทิฏิ โรเจตีติ รุจิ มุนาตีติ มุติ เปกฺขตีติ เปกฺขา ฯ เต จ กมฺมายตนาทโย ธมฺมา เอตาย นิชฺฌายมานา นิชฺฌาน ขมนฺตีติ ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติ ฯ ปรโต อสฺสุตฺวา ปฏิลภตีติ อฺสฺส อุปเทสวจน อสฺสุตฺวา สยเมว จินฺเตนฺโต ปฏิลภติ ฯ อย วุจฺจตีติ อย จินฺตมยา ปฺา นาม วุจฺจติ ฯ สา ปเนสา อภิฺาตาน โพธิสตฺตานเมว อุปฺปชฺชติ ฯ ตตฺถาป สจฺจา- นุโลมิก าณ ทฺวินฺนเยว โพธิสตฺตาน อนฺติมภวิกาน เสสปฺา สพฺเพสมฺป ปูริตปารมีน มหาปฺุาน๑ อุปฺปชฺชติ ฯ ปรโต สุตฺวา ปฏิลภตีติ กมฺมายตนาทีนิ ปเรน กยิรมานานิ กตานิ วา ทิสฺวาป ปรสฺส กถยมานสฺส วจน สุตฺวาป อาจริยสนฺติเก อุคฺคเหตฺวาป ปฏิลทฺธา สพฺพา ปรโต สุตฺวาเยว ปฏิลทฺธา นามาติ เวทิตพฺพา ฯ สมาปนฺนสฺสาติ สมาปตฺติสมงฺคิสฺส ฯ นิทสฺสนมตฺตฺเจต ฯ วิปสฺสนา- มคฺคปฺา อิธ ภาวนามยา ปฺาติ อธิปฺเปตา ฯ ๑. ม. มหาปฺาน.
- 11. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 11 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา [๕] สาติ ปริตฺตารมฺมณา มหคฺคตารมฺมณาติ วุตฺตปฺา ฯ โลกิยวิปสฺสนาติ โลกิยวิปสฺสนาปฺา ฯ สา โลกุตฺตรวิปสฺสนาติ ยา นิพฺพาน อารพฺภ ปวตฺตา อปฺปมาณารมฺมณา ปฺา วุตฺตา สา โลกุตฺตรวิปสฺสนาติ มคฺคปฺ สนฺธายาห ฯ สา หิ สงฺขาราน อนิจฺจตาทึ อคณฺหนฺตีป วิปสฺสนากิจฺจปาริปูริยา นิพฺพานสฺส วา ตถลกฺขณ วิเสสโต ปสฺสตีติ วิปสฺสนาติ วุจฺจติ ฯ โคตฺรภุาณมฺปน กิฺจาป อปฺปมาณารมฺมณ มคฺคสฺส ปน อาวชฺชนฏานิยตฺตา น วิปสฺสนาโวหาร ลภติ ฯ อายนฺติ เอตาย สมฺปตฺติโยติ อาโย วุฑฺฒิ ฯ ตตฺถ โกสลฺลนฺติ ตสฺมึ อนตฺถหานิอตฺถุปฺปตฺติลกฺขเณ อาเย โกสลฺล กุสลตา นิปุณตา ฯ ตมฺปน เอกนฺติก อายโกสลฺล ปาลิวเสเนว ทสฺเสตุ อิเม เม ธมฺเมติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ อิท วุจฺจตีติ ยา อิเมส อกุสลธมฺมาน อนุปฺปตฺติปฺปหาเนสุ กุสลธมฺมานฺจ อุปฺปตฺติฏิตีสุ ปฺา อิท อายโกสลฺล นามาติ วุจฺจติ ฯ วุฑฺฒิลกฺขณา อายโต อเปตตฺตา อปาโย อวุฑฺฒิ ฯ ตตฺถ โกสลฺลนฺติ ตสฺมึ อตฺถหานิอนตฺถุปฺปตฺติลกฺขเณ อปาเย โกสลฺล กุสลตา อปายโกสลฺล ฯ ตมฺป ปาลิวเสเนว ทสฺเสตุ อิเม เม ธมฺเมติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ อิท วุจฺจตีติ ยา อิเมส กุสลธมฺมาน อนุปฺปชฺชนนิรุชฺฌเนสุ อกุสลธมฺมาน วา อุปฺปตฺติฏิตีสุ ปฺา อิท อปายโกสลฺล นามาติ วุจฺจติ ฯ อายโกสลฺล ตาว ปฺา
- 12. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 12 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย โหตุ อปายโกสลฺล กถ ปฺา นาม ชาตาติ เอว มฺติ อปายุปฺปาทนสมตฺถตา อปายโกสลฺล นาม สิยาติ ฯ ตมฺปน ตสฺส มติมตฺต ฯ กสฺมา ฯ ปฺวาเยว หิ มยฺห เอว มนสิกโรโต อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา นุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา นิรุชฺฌนฺติ อนุปฺปนฺนา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อุปฺปนฺนา ปวฑฺฒนฺตีติ ปชานาติ ฯ โส เอว ตฺวา อนุปฺปนฺเน อกุสเล น อุปฺปาเทติ อุปฺปนฺเน ปชหติ อนุปฺปนฺเน กุสเล อุปฺปาเทติ อุปฺปนฺเน ภาวนา- ปาริปูรึ ปาเปติ ฯ เอว อปายโกสลฺลมฺป ปฺาเอวาติ ฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ฯ เตส เตส ธมฺมานนฺติ สตฺตาน ตตหิตสุขธมฺมาน ฯ ตขณปฺปวตฺตนฺติ อจฺจายิเก กิจฺเจ วา ภเย วา อุปฺปนฺเน ตสฺส ติกิจฺฉนตฺถ ตสฺมึเยว ขเณ ปวตฺต ฯ าเนน อุปฺปตฺติ เอตสฺส อตฺถีติ านุปฺปตฺติ ต านโสเอว๑ อุปฺปชฺชนก ฯ ตตฺรุปายาติ ตตฺร ตตฺร กรณีเย อุปายภูตา ฯ [๖] คเหตฺวาติ อิท รูป เอตฺตก รูปนฺติอาทินา ปริคฺคณฺหน- วเสน คเหตฺวา ฯ อุภย คเหตฺวาติ อชฺฌตฺต พหิทฺธาติ อุภย อนุปุพฺพโต ปริคฺคเหตฺวา ฯ อถวา ฯ ยกิฺจิ สมุทยธมฺม สพฺพนฺต นิโรธธมฺมนฺติ๒ เอกปฺปหาเรเนว สพฺเพป ปฺจกฺขนฺเธ อวิภาเคน ปริคฺคเหตฺวา ฯ อยมฺปน ติกฺขวิปสฺสนกสฺส มหาปฺุสฺส๓ ภิกฺขุโน วิปสฺสนาภินิเวโส ฯ ๑. ม. านุปฺปตฺติก านโสเอว. ๒. วิ.ม. มหาขนฺธก. ๑/๒๒. ๓. ม. มหาปฺสฺส.
- 13. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 13 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา ทุกฺขสจฺจ อารพฺภาติ ทุกฺขสจฺจ อารมฺมณ กตฺวา ตปฺปฏิจฺฉาทก- สมฺโมหวิทฺธสนวเสน ปวตฺต าณ ทุกฺเข าณ ฯ ทุกฺขสมุทย อารพฺภาติ เอตฺถาป เอเสว นโย ฯ ตถา เสสปททฺวเยป ฯ ปจฺจเวกฺขณาณ หิ จตุสจฺจ๑ อารพฺภ ปวตฺตาณ นาม ฯ ตติยมฺปน มคฺคาณ อิตรสจฺจานิ วิปสฺสนาาณนฺติ ปากฏเมว ฯ [๗] อตฺถาทีสุ ปเภทคตานิ จตฺตาริ าณานีติ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถ ปาลิวเสเนว วิวริตุ วุตฺตฺเหตนฺติอาทิ วุตฺต ฯ ตตฺถ อตฺเถ าณ อตฺถปฏิสมฺภิทาติ ย อตฺถปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณ- วิภาวนววฏานกรณสมตฺถ อตฺเถ ปเภทคต าณ อย อตฺถ- ปฏิสมฺภิทา นาม ฯ เสสปเทสุป เอเสว นโย ฯ ธมฺมปฺปเภทสฺส หิ สลฺลกฺขณวิภาวนววฏานกรณสมตฺถ ธมฺเม ปเภทคต าณ ธมฺมปฏิสมฺภิทา ฯ นิรุตฺติปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณวิภาวนววฏาน- กรณสมตฺถ นิรุตฺตาภิลาเป ปเภทคต าณ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ฯ ปฏิภาณปฺปเภทสฺส สลฺลกฺขณวิภาวนววฏานกรณสมตฺถ ปฏิภาเณ ปเภทคต าณ ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา ฯ นิรุตฺติปฏิภาณปฺปเภทา ตพฺพิสยาน อตฺถาทีน ปจฺจยุปฺปนฺนตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวา เวทิตพฺพา ฯ นิพฺพานมฺป สมฺปาปกเหตุอนุสาเรน อริยติ อธิคมิย๒ ตีติ อตฺโถ ฯ ยกิฺจิ ปจฺจยสมฺภูตนฺติ เอเตน สจฺจเหตุธมฺมปจฺจยา- การวาเรสุ อาคตานิ ทุกฺขาทีนิ คหิตานิ สจฺจปจฺจยาการวาเรสุ นิพฺพาน ปริยตฺติวาเร ภาสิตตฺโถ อภิธมฺมภาชนีเย วิปาโก กิริยา ๑. สี. จตุตฺถสจฺจ. ๒. อรียติ อธิคมฺมตีติ.
- 14. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 14 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย จาติ เอว ปาลิย วุตฺตานเอว วเสน ปฺจ อตฺถา เวทิตพฺพา ฯ ทหตีติ วิทหติ ฯ นิพฺพตฺตกเหตุอาทีน สาธารณเมต นิพฺพจน ฯ ตทตฺถมฺปน วิภาเวตุ ปวตฺเตติ วา สมฺปาปุณิตุ วา เทตีติ วุตฺต ฯ เตสุ ปุริโม อตฺโถ มคฺควชฺเชสุ ทฏพฺโพ ฯ ภาสิตมฺป หิ อวโพธนวเสน อตฺถ ปวตฺเตติ มคฺโค ปน นิพฺพาน ปาเปตีติ ตสฺมึ ปจฺฉิโม อตฺโถ ฯ นิพฺพาน หิ ปตฺตพฺโพ อตฺโถ ภาสิตตฺโถ าเปตพฺโพ อตฺโถ อิตโร นิพฺพตฺเตตพฺโพ อตฺโถติ เอว ติวิโธ โหติ ฯ โยโกจิ ผลนิพฺพตฺตโก เหตูติ เอเตน สจฺจเหตุธมฺมปจฺจยา- การวาเรสุ อาคตานิ สมุทยาทีนิ คหิตานิ สจฺจปจฺจยาการวาเรสุ มคฺโค ปริยตฺติวาเร ภาสิต อภิธมฺมภาชนีเย กุสลากุสลนฺติ เอว ปาลิย วุตฺตานเอว วเสน ปฺจ ธมฺมา เวทิตพฺพา ฯ ตตฺถ มคฺโค สมฺปาปโก ภาสิต าปโก อิตร นิพฺพตฺตโกติ เอว ติวิโธ เหตุ เวทิตพฺโพ ฯ เอตฺถ จ กิริยาน อวิปากตาย ธมฺมภาโว น วุตฺโต ฯ ยทิ เอว วิปากา น โหนฺตีติ อตฺถภาโวป น วตฺตพฺโพ ฯ น ปจฺจยุปฺปนฺนภาวโต ฯ เอว สติ กุสลากุสลานมฺป อตฺถภาโว อาปชฺชตีติ เจ ฯ นาย โทโส อปฺปฏิสิทฺธตฺตา ฯ วิปากสฺส ปน ปฏานเหตุตาย๑ ปากฏภาวโต ธมฺมภาโวเอว เตส วุตฺโต ฯ กิริยาน ปจฺจยภาวโต ธมฺมภาโว อาปชฺชตีติ เจ ฯ นาย โทโส อปฺปฏิสิทฺธตฺตา ฯ กมฺมผลสมฺพนฺธสฺส ปน เหตุภาวา- ภาวโต๒ ธมฺมภาโว น วุตฺโต ฯ อปจ อย อิมสฺส ปจฺจโย อย ๑. ม. ปธานเหตุตาย. ๒. ม. เหตุภาวสฺสาภาวโต.
- 15. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 15 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา ปจฺจยุปฺปนฺโนติ เอว๑ เภทมกตฺวา เกวล กุสลากุสเล วิปากกิริยา- ธมฺเม จ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ธมฺมตฺถปฏิสมฺภิทา โหนฺตีติ เตส อตฺถ- ธมฺมตา น วุตฺตาติ ทฏพฺพ ฯ อยเมว หิ อตฺโถติ ยฺวาย อตฺถธมฺมาน ปฺจธา ปฺจธา วิภชนวเสน อตฺโถ วุตฺโต อยเมว อภิธมฺเม วิภชิตฺวา ทสฺสิโตุ สมฺพนฺโธ ฯ [๘] ธมฺมนิรุตฺตาภิลาเปติ เอตฺถ ธมฺมสทฺโท สภาววาจโกติ กตฺวา อาห ยา สภาวนิรุตฺตีติ ฯ อวิปรีตนิรุตฺตีติ อตฺโถ ฯ เตนาห อพฺยาภิจาริโวหาโรติ ฯ ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส โพธเน ปฏินิยตสมฺพนฺโธ สทฺทโวหาโรติ อตฺโถ ฯ ตทภิลาเปติ ตสฺส สภาวนิรุตฺติสฺิตสฺส อพฺยาภิจาริโวหารสฺส อภิลปเน ฯ สา ปนาย สภาวนิรุตฺติ มาคธ- ภาสา๒ อตฺถโต นามปฺตฺตีติ อาจริยา ฯ อปเร ปน ยทิ สภาวนิรุตฺติ ปฺตฺติสภาวา เอว สติ ปฺตฺติ อภิลปตพฺพา น วจนนฺติ อาปชฺชติ ฯ น จ วจนโต อฺ อภิลปตพฺพ อุจฺจาเรตพฺพ อตฺถิ ฯ อถ ผสฺสาทิวจเนหิ โพเธตพฺพ อภิลปตพฺพ เอวฺจ สติ อตฺถธมฺมานมฺป โพเธตพฺพตฺตา เตสมฺป นิรุตฺติภาโว อาปชฺชติ ฯ ผสฺโสติ จ สภาวนิรุตฺติ ผสฺสาติ๓ น สภาวนิรุตฺตีติ ทสฺสิโตวายมตฺโถ ฯ น จ อวจน เอวมฺปการ อตฺถิ ตสฺมา วจน- ภูตายเอว ตสฺสา สภาวนิรุตฺติยา อภิลาเป อุจฺจารเณติ อตฺโถ ทฏพฺโพ ฯ ต สภาวนิรุตฺติสทฺท อารมฺมณ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส ตสฺมึ สภาวนิรุตฺตาภิลาเป ปเภทคต าณ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ๑. ม. เอต. ๒. สี. มาคธิภาสา. ๓. ม. ผสฺส ผสฺสา
- 16. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 16 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย เอวมย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา สทฺทารมฺมณา นาม ชาตา น ปฺตฺติ- อารมฺมณาติ จ อฏกถาย วุตฺตตฺตา นิรุตฺติสทฺทารมฺมณาย โสตวิฺาณวีถิยา ปรโต มโนทฺวาเร นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปวตฺตตีติ วทนฺติ ฯ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณาติป วจนสทฺท คเหตฺวา ปจฺฉา ชานน สนฺธาย วุตฺตนฺติ ฯ เอว ปน อฺสฺมึ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมเณ อฺ ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณ วุตฺตนฺติ อาปชฺชติ ฯ ยถา ปน ทิพฺพโสตาณ มนุสฺสามนุสฺสาทิสทฺทเภท- นิจฺฉยสฺส๑ ปจฺจยภูต ตตสทฺทวิภาวก เอว สภาวาสภาวนิรุตฺติ- นิจฺฉยสฺส ปจฺจยภูต ปจฺจุปฺปนฺนสภาวนิรุตฺติสทฺทารมฺมณ ตวิภาวก าณ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาติ วุจฺจมาเน น โกจิ ปาลิวิโรโธ ฯ ต สภาวนิรุตฺติสทฺท อารมฺมณ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺสาติ จ ปจฺจุปฺ- ปนฺนสทฺทารมฺมณ ปจฺจเวกฺขณ ปวตฺเตนฺตสฺสาติ จ สกฺกา วตฺตุ ฯ ตฺหิ าณ สภาวนิรุตฺตึ วิภาเวนฺตเมว ตตสทฺทปจฺจเวกฺขณา- นนฺตร ตตปเภทนิจฺฉยสฺส เหตุภาวโตป นิรุตฺตึ ภินฺทนฺต ปฏิวิชฺฌนฺตเมว อุปฺปชฺชตีติ ปเภทคตมฺป โหตีติ ฯ สพฺพตฺถ าณนฺติ สพฺพสฺมึ วิสเย าณ ฯ สพฺพมฺป าณนฺติ อธิปฺปาโย ฯ เตนาห าณารมฺมณ าณนฺติ ฯ สพฺพตฺถาติ วา สพฺเพสุ อตฺถาทีสุ ฯ ตีสุ จตูสุป วา ปวตฺตตฺตา กุสลกิริยภูตาย ปฏิ- ภาณปฏิสมฺภิทาย ธมฺมตฺถภาวโต ตีสุเอว วา ปวตฺตตฺตา สพฺพตฺถ าณนฺติ วุตฺต ฯ เตนาห ยถาวุตฺเตสุ วาติอาทิ ฯ ตตฺถ ๑. ม. มนุสสาทิสทฺทเภทนิจฺฉยสฺส.
- 17. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 17 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา สโคจรกิจฺจาทิวเสนาติ สโคจรสฺส กิจฺจาทิกสฺส จ วเสน อิท าณ อิท นาม อารมฺมณ กตฺวา ปวตฺต อิมินา นาม กิจฺเจนาติ ชานน ฯ อาทิสทฺเทน ลกฺขณปจฺจุปฏานปทฏานภูมิอาทีน สงฺคโห ฯ เตเนวาห อิมานิ าณานิ อิมม๑ ตฺถโชตกานีติอาทิ ฯ [๙] ปเภท คจฺฉนฺตีติ อเนกเภทภินฺเนสุ อารมฺมเณสุ เตส ยาถาวโต ตตปเภทาวโพธนสมตฺถต อุปคจฺฉนฺติ ฯ มหาสาวกานฺจ อเสขภูมิย ปเภท คตาติ สามฺวิธินา ทสฺสิตมตฺถ อปวาเทน นิวตฺเตตุ อานนฺทตฺเถรคฺคหณ กต ฯ เอตา ปฏิสมฺภิทา ฯ เสขภูมิย ปเภทคมน อปฺปวิสย อเสขภูมิย พหุวิสยนฺติ อาห อธิคโม นาม อรหตฺตปฺปตฺตีติ ฯ สาติสย วา อธิคม สนฺธาย เอว วุตฺต ฯ เสเขน ปตฺตานมฺป หิ อิมาส อรหตฺตปฺปตฺติยา วิสทภาวาธิคโมติ ฯ ปุพฺพโยโค วิย ปน อรหตฺตปฺปตฺติ อรหโตป ปฏิสมฺภิทาวิสทตาย ปจฺจโย น โหตีติ ปฺจนฺนมฺป ยถาโยค เสขาเสขปฏิสมฺภิทาวิสทตาย การณตา โยเชตพฺพา ฯ อตฺถธมฺมาทีน อนวเสสสงฺคณฺหนโต พุทฺธวจนวิสยาเอว ปริยตฺติอาทโย ทสฺสิตา ฯ ปาลิยา สชฺฌาโย ปริยาปุณน ฯ ตทตฺถสวน สวน ฯ ปริโต สพฺพโส าตุ อิจฺฉา ปริปุจฺฉาติ อาห ปาลิอฏกถาทีสุ คณฺิปท อตฺถ- ปทวินิจฺฉยกถาติ ฯ ปทตฺถโต อธิปฺปายโต จ ทุวิฺเยฺยฏาเน๒ วิตฺถารโต สนฺนิฏานกถาติ อตฺโถ ฯ ยสฺส หิ ปทสฺส อตฺโถ ทุวิฺเยฺโย ต คณฺิปท ฯ ยสฺส อธิปฺปาโย ทุวิฺเยฺโย ต ๑. ม. อิทมตฺถ. ๒. ม. ทุวิฺเยฺยฏาน.
- 18. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 18 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย อตฺถปท ฯ อาทิสทฺเทน ขนฺธาทิปฏิสยุตฺเต กถามคเค สงฺคณฺหาติ ฯ ภาวนานุโยคสหิต คต ปจฺจาคตฺจ เอตสฺส อตฺถีติ คตปจฺจาคติโก ตสฺส ภาโว เตน คตปจฺจาคติกภาเวน ฯ วสนฏานโต ยาว โคจรคาโม ตโต จ ยาว วสนฏาน กมฺมฏานานุยุตฺโตติ อตฺโถ ฯ ยาว อนุโลมโคตฺรภูสมีปนฺติ สงฺขารุเปกฺขาาณมาห ฯ ตฺหิ เตส สมีปปฺปวตฺต ฯ สตฺเถสูติ อนวชฺเชสุ สตฺตาน หิตสุขาวเหสุ คณฺเสุ ฯ ตถา สิปฺปายตเนสูติ เอตฺถาป ฯ ปุพฺพกาเล เอกสตราชูน เทสภาสา เอกสตโวหารา ฯ ธมฺมปเท ยมกวคฺโค โอปมฺมวคฺโคติ วทนฺติ ฯ มูลปณฺณาเส ยมกวคฺโค โอปมฺมวคฺโคเอวาติ อปเร ฯ สุตปฏิภาณพหุลานนฺติ พหุสฺสุตาน ปฏิภาณวนฺตาน ฯ สพฺพานีติ ปุพฺเพ วุตฺตานิ ปฺจ ปจฺฉา วุตฺตานิ อฏป วา ฯ เสขผล- วิโมกฺขปริโยสาเน ภวา เสขผลวิโมกฺขนฺติกา ฯ านาานาณ- พลาทีนิ สพฺพพุทฺธคุเณสุ สกิจฺจโต ปากฏตรานีติ วุตฺต ทสพลานิ วิยาติ ฯ อฺเ วา สพฺพฺุตฺาณาทโยป สพฺเพ ภควโต คุณวิเสสา อเสขผลวิโมกฺขนฺติกาเอว ฯ [๑๐] อิมาย ปฺายาติ วิปสฺสนาปฺาย ฯ ภูมิ สลฺลกฺ- ขณาทิคฺคหณวเสน ปวตฺติฏานภาวโต ฯ อาทิสทฺเทน อาหาราทีน สงฺคโห ทฏพฺโพ ฯ กสฺมา ปเนเต เอว พหู ธมฺมา๑ ภูมิภาเวน คยหนฺติ นนุ ขนฺธาทีสุ เอเกนาป อตฺถสิทฺธิ โหตีติ ฯ ๑. ม. พหุธมฺมา.
- 19. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 19 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา น ติวิธสตฺตานุคฺคหตฺถ ขนฺธาทิตฺตยคฺคหณ กตฺตพฺพ อฺถา สพฺพสาธารโณ อนุคฺคโห น กโต สิยา ฯ ติวิธา หิ สตฺตา รูปสมฺมุฬฺหา อรูปสมฺมุฬฺหา อุภยสมฺมุฬฺหาติ ฯ เตสุ เย อรูป- สมฺมุฬฺหา ตทตฺถ ขนฺธาน คหณ อรูปธมฺมาน จตุธา วิภตฺตตฺตา ฯ เย รูปสมฺมุฬฺหา ตทตฺถ อายตนาน รูปธมฺมาน อฑฺเฒกาทสธา วิภตฺตตฺตา ฯ เย ปน อุภยสมฺมุฬฺหา ตทตฺถ ธาตูน อุภเยสมฺป วิภตฺตตฺตา ฯ ตถา อินฺทฺริยเภเทน ติกฺขินฺทฺริยา มชฺฌิมินฺทฺริยา มุทินฺทฺริยา สงฺขิตฺตรุจิ มชฺฌิมรุจิ วิตฺถารรุจีติ จ ติวิธา สตฺตา เตส๑ อตฺถาย ยถากฺกม ขนฺธาทิคฺคหณ กตนฺติ โยเชตพฺพ ฯ อินฺทฺริยคฺคหณมฺปน กามเมเต ธมฺมา อิสฺสรา วิย สหชาตธมฺเมสุ อิสฺสริย อาธิปจฺจ ปวตฺเตนฺติ ตมฺปน เนส ธมฺมสภาวสิทฺธ น เอตฺถ กสฺสจิ วสีภาโว สฺุา เอเต อวสวตฺติโนติ อนตฺต- ลกฺขณสฺส สุขคฺคหณตฺถ ฯ ตมฺปเนต จตุพฺพิธมฺป ปวตฺตินิวตฺติ- ตทุภยเหตุวเสน ทิฏเมว อุปการาวห น อฺถาติ สจฺจาทิทฺวย- คหิต ฯ อาทิสทฺเทน คหิตธมฺเมสุป อย นโย เนตพฺโพ ฯ มูล ปติฏาภาวโต ฯ สติ หิ สีลวิสุทฺธิยฺจ จิตฺตวิสุทฺธิยฺจ อย ปฺา มูลชาตา โหติ นาสตีติ ฯ สรีร ปริพฺรูเหตพฺพโต ฯ อิมิสฺสา หิ ปฺาย สนฺตานวเสน ปวตฺตมานาย ปาทปาณิ- สีสฏานียา ทิฏิวิสุทฺธิอาทิกา อิมา ปฺจ วิสุทฺธิโย อวยเวน สมุทายุปลกฺขณนเยน สรีรนฺติ เวทิตพฺพา ฯ ๑. ม. เตสมฺป.
- 20. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 20 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย ปฺจกฺขนฺธาติ เอตฺถ ปฺจาติ คณนปริจฺเฉโท ฯ เตน น ตโต เหฏา น อุทฺธนฺติ ทสฺเสติ ฯ ขนฺธาติ ปริจฺฉินฺน- ธมฺมนิทสฺสน ฯ ยสฺมา เจตฺถ ขนฺธสทฺโท ราสฏโ มหาอุทกกฺ- ขนฺโธติอาทีสุ วิย ตสฺมา อตีตาทิวิภาคภินฺน สพฺพ รูป ราสิวเสน พุทฺธิยา เอกชฺฌ คเหตฺวา รูปเมว ขนฺโธ รูปกฺขนฺโธติ สมานา- ธิกรณสมาโส ทฏพฺโพ ฯ โกฏาสฏโ๑ ตีหิ ขนฺเธหิ อิณ ทสฺสามาติอาทีสุ วิย ฯ โกฏาสฏเ ปน ขนฺธสทฺเท นิพฺพานสฺสาป ขนฺธนฺตรภาโว อาปชฺชตีติ ฯ นาปชฺชติ อตีตาทิวิภาคาภาวโต ฯ น หิ เอกสฺส นิจฺจสฺส สโต นิพฺพานสฺส อตีตาทิวิภาโค อตฺถีติ ปเมนตฺเถน รูปราสีติ อตฺโถ ทุติเยน รูปโกฏาโสติ ฯ เวทนากฺขนฺโธติอาทีสุป เอเสว นโย ฯ กสฺมา ปเนเต ขนฺธา ปฺเจว วุตฺตา อิมินาเอว จ กเมนาติ ฯ ภาชนโภชนพฺยฺชนภตฺตการก- ภฺุชกวิกปฺปทสฺสนโต ยถาโอฬาริกยถาสงฺกิเลสุปเทสโต จาติ เวทิตพฺพ ฯ วิวาทมูลเหตุภาว สสารเหตุต กมฺมเหตุตฺจ จินฺเตตฺวา เวทนาสฺา สงฺขารกฺขนฺธโต นีหริตฺวา วิสุ ขนฺธภาเวน เทสิตา ฯ ตตฺถาติ เตสุ ปฺจสุ ขนฺเธสุ ฯ ยกิฺจีติ อนวเสสปริยาทาน ฯ รุปฺปนลกฺขณนฺติ อติปฺปสงฺคนิยมน ฯ ยสทฺเทน หิ สนิปาเตน กึสทฺเทน จ คหิเตน อนิยมตฺถตาย อติปฺปสงฺเค อาปนฺเน ต รุปปนสทฺโท นิวตฺเตติ ฯ เตน รูปสฺส อนวเสสปริคฺคโห กโต โหติ ฯ สีตาทีหีติ สีตุณฺหชิฆจฺฉาปปาสาทีหิ ฯ เหตุอตฺเถ เจต กรณวจน ฯ ๑. ม. อย ปาโ นตฺถิ.
- 21. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 21 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา รุปฺปน ลกฺขณ เอตสฺสาติ รุปฺปนลกฺขณ ฯ ธมฺโมเอว ธมฺมชาต ฯ รุปฺปนฺเจตฺถ สีตาทิวิโรธิปจฺจยสนฺนิปาเต วิสทิสุปฺปตฺติ ฯ นนุ จ อรูปธมฺมานมฺป วิโรธิปจฺจยสมาคเม วิสทิสุปฺปตฺติ ลพฺภตีติ ฯ สจฺจ ลพฺภติ น ปน วิภูตตร วิภูตตรฺเหตฺถ รุปฺปน อธิปฺเปต สีตาทิคฺคหณโต ฯ ยทิ เอว กถ พฺรหฺมโลเก รูปสมฺา ฯ ตตฺถาป ตสภาวานติวตฺตนโต โหติเยว รูปสมฺา อนุคฺคาหกปจฺจยวเสน วา ฯ วิโรธิปจฺจยสนฺนิปาเต โย อตฺตโน สนฺตาเน ภินฺเน ภิชฺชมานสฺเสว วิสทิสุปฺปตฺติเหตุภาโว ต รุปฺปนนฺติ อฺเ ฯ อิมสฺมึ ปกฺเข รูปยติ วิการ อาปาเทตีติ รูป ปุริมปกฺเข ปน รุปฺปตีติ ฯ สงฺฆฏฏเนน วิการาปตฺติย รุปฺปนสทฺโท นิรุฬฺโหติ เกจิ ฯ อิมสฺมึ ปกฺเข อรูปธมฺเมสุ รูปสมฺาย ปสงฺโคเอว นตฺถิ สงฺฆฏฏนาภาวโต ฯ ปฏิฆาโต รุปฺปนนฺติ อปเร ฯ สพฺพนฺต เอกโต กตฺวาติ ราสฏ หทเย เปตฺวา วทติ ฯ ภูโตปาทาย- เภทโตติ เอตฺถ ฯ ตทธีนวุตฺติตาย ภวติ เอตฺถ อุปาทายรูปนฺติ ภูต ฯ ภูตานิ อุปาทิยเตว น ปน สย เตหิ อฺเหิ วา อุปาทิยตีติ อุปาทาย ฯ กาม จตุธาตุววฏาเน วจนตฺถาทิโตป ภูตานิ วิภาวิตาเนว สภาวธมฺมานมฺปน ลกฺขณาทิวิภาวนาติ กตฺวา วุตฺต ลกฺขณรสปจฺจุปฏานานิ จตุธาตุววฏาเน วุตฺตานีติ ฯ ตตฺถ ปทฏานสฺส อวุตฺตตฺตา อาห ปทฏานโต ปนาติอาทิ ฯ อวจนฺจ ตสฺส ตสฺสตฺถสฺส ปจฺจยโตติ เอตฺถ ปการนฺตเรน
- 22. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 22 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย วิภาวิตตฺตาติ ทฏพฺพ ฯ สพฺพาปติ จตสฺโสป ธาตุโย ฯ อาโปสงฺคหิตาย เตโชอนุปาลิตาย วาโยวิตฺถมฺภิตายเอว ปวีธาตุยา ปวตฺติ น อฺถาติ สา เสสภูตตฺตยปทฏานา ฯ เอวมิตราปติ อาห อวเสสธาตุตฺตยปฏานาติ ฯ [๑๑] จตุวีสติวิธนฺติ คณนปริจฺเฉโท พลรูปาทีน ปฏิเสธ- นฏโ ฯ ตตฺถ ย วตฺตพฺพ ต ปรโต อาวิภวิสฺสติ ฯ จกฺขตีติ จกฺขุ วิฺาณาธิฏิต รูป อสฺสาเทนฺต วิย โหตีติ อตฺโถ ฯ จกฺขตีติ หิ อย จกฺขติสทฺโท มธุ จกฺขติ พฺยฺชน จกฺขตีติอาทีสุ วิย อสฺสาทนฏโ ฯ วุตฺตฺเหต จกฺขุ โข มาคณฺฑิย รูปาราม รูปรต รูปสมุทิตนฺติ๑ ฯ อฏกถายมฺป วุจฺจติ รูเปสุ อาวิฺฉน- รสนนฺติ ฯ สติป โสตาทีน สทฺทารมฺมณตาทิภาเว นิรุฬฺหตฺตา ทสฺสเนเอว จกฺขุสทฺโท ปวตฺตติ ปทุมาทีสุ ปงฺกชาทิสทฺทา วิยาติ ทฏพฺพ ฯ อถวา ฯ จกฺขตีติ วิฺาณาธิฏิต สมวิสม อาจิกฺขนฺต วิย อภิพฺยตฺต วทนฺต วิย โหตีติ อตฺโถ ฯ อฏกถายมฺปน วิภาเวติ จาติ วุตฺต ฯ ต อเนกตฺถตฺตา ธาตูน วิภาวนตฺถตาป จกฺขติ- สทฺทสฺส สมฺภวตีติ กตฺวา วุตฺต ฯ สุณาติ เอเตน วิฺาณาธิฏิต สย วา สุณาตีติ โสต ฯ ฆายติ เอเตน สย วา ฆายตีติ ฆาน ฯ รสคฺคหณมูลกตฺตา อชฺโฌหรณสฺส ชีวิตนิมิตฺต อาหารรโส ชีวิต ตสฺมึ นินฺนตาย ต อวฺหายตีติ ชิวฺหา นิรุตฺตินเยน ฯ กุจฺฉิตาน ๑. ม. ม. ๑๓/๒๗๒ ฯ ปาลิยมฺปน รูปสมฺมุทิตนฺติ ทิสฺสติ ฯ
- 23. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 23 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา สาสวธมฺมาน อาโย อุปฺปตฺติฏานนฺติ กาโย ฯ อนุตฺตริยเหตุภาว อนาคจฺฉนฺเตสุ กามราคนิทานกมฺมชนิเตสุ กามราคสฺส จ วิเสส- ปจฺจเยสุ ฆานชิวฺหากาเยสุ กายสฺส วิเสสโต สาสวปจฺจยตา ฯ เตน หิ โผฏพฺพสุข อสฺสาเทนฺตา สตฺตา เมถุนมฺป เสวนฺติ ฯ กายินฺทฺริยวตฺถุกา วา จตฺตาโร ขนฺธา พลวกามาสวาทิเหตุภาวโต วิเสเสน สาสวาติ กุจฺฉิตาน สาสวธมฺมาน อาโยติ กาโย วุตฺโต ฯ วณฺณวิการ อาปชฺชมาน รูป หทยงฺคตภาว รูปยตีติ รูป รูปมิว ปกาส กโรติ สวิคฺคหมิว ทสฺเสตีติ อตฺโถ ฯ อเนกตฺถตฺตา วา ธาตูน ปกาสนฏโเอว รูปสทฺโท ทฏพฺโพ ฯ สพฺพตีติ๑ สทฺโท อุทาหริยติ สเกหิ วา ปจฺจเยหิ สพฺพิยติ๒ โสตวิฺเยฺยภาว อุปนียตีติ อตฺโถ ฯ คนฺธยตีติ คนฺโธ อตฺตโน วตฺถุ สูจยติ อปากฏ อิท สุคนฺธ ทุคฺคนฺธนฺติ ปกาเสติ ปฏิจฺฉนฺน วา ปุปฺผผลาทึ อิทเมตฺถ อตฺถีติ เปสฺุ กโรนฺต วิย โหตีติ อตฺโถ ฯ รสนฺติ ต สตฺตาติ รโส อสฺสาเทนฺตีติ อตฺโถ ฯ อิตฺถิยาเอว อินฺทฺริย อิตฺถินฺทฺริย ฯ ตถา ปุริสินฺทฺริย ฯ ชีวนฺติ เตน สหชาตธมฺมาติ ชีวิต ฯ ตเทว อินฺทฺริย ชีวิตินฺทฺริย ฯ หทยฺจ ต วตฺถฺุจ หทยสฺส วา มโนวิฺาณสฺส วตฺถุนฺติ หทยวตฺถุ ฯ โจปนกายภาวโต กาโย จ โส อธิปฺปายวิฺาปนโต วิฺตฺติ จาติ กายวิฺตฺติ ฯ โจปนวาจาภาวโต อธิปฺปายวิฺาปนโต จ วจี จ สา วิฺตฺติ จาติ วจีวิฺตฺติ ฯ วิคฺคหาภาวโต ๑. ม. สปฺปตีติ. ๒. ม. สปฺปยติ. สี. สรียติ.
- 24. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 24 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย น กสฺสติ กสิตุ ฉินฺทิตุ น สกฺกา น วา กาสติ ทิพฺพตีติ อกาส ฯ อกาสเมว อากาส ฯ ตเทว นิสฺสตฺตนิชฺชีวฏเน อากาสธาตุ ฯ รูปสฺสาติ นิปฺผนฺนรูปสฺส ฯ ลหุภาโว ลหุตา ฯ สย อนิปฺผนฺนตาย รูปสฺสาติ วิเสสิต ฯ เอส นโย เสเสสุป ฯ อยมฺปน วิเสโส ฯ กมฺมนิ สาธุ กมฺมฺ ตสฺส ภาโว กมฺมฺตา ฯ ปม อุปริ จ จโย ปวตฺติ อุปจโย ฯ ปุพฺพาปรวเสน สมฺพนฺธา ตติ ปวตฺติ สนฺตติ ฯ อนิจฺจสฺส วินาสิโน ภาโว อนิจฺจตา ฯ กวฬ กริยตีติ กวฬิงฺกาโร๑ ฯ อาหรตีติ อาหาโร ฯ เอวนฺตาว อุปาทายรูป สทฺทตฺถโต เวทิตพฺพ ฯ กมโต ปน สพฺเพส รูปธมฺมาน นิสฺสยภาเวน มูลภูตตฺตา ปม ภูตรูปานิ อุทฺทิฏานิ ฯ อิตเรสุ อชฺฌตฺติกภาเวน อตฺตภาว- สมฺาย มูลภาวโต จกฺขาทีนิ ปฺจ อาทิโต อุทฺทิฏานิ ฯ เตส วิสยีน อิเม วิสยาติ ทสฺเสตุ รูปาทีนิ จตฺตาริ อุทฺทิฏานิ ฯ โผฏพฺพมฺปน อนุปาทายรูปตฺตา ภูตคฺคหเณน คหิตตฺตา จ อิธ น คหิต ฯ สฺวาย อตฺตภาโว อิเมหิ อิตฺถีติ วา ปุริโสติ วา สงฺขฺย คจฺฉตีติ ทสฺสนตฺถ ตทนนฺตร อิตฺถีปุริสินฺทฺริยทฺวย อุทฺทิฏ ฯ อิมินา ชีวตีติ โวหาร ลภตีติ ทสฺสนตฺถ ตโต ชิวิตินฺทฺริย ฯ ตสฺส อิม นิสฺสาย วิฺาณปฺปวตฺติย อตฺตหิตาทิสิทฺธีติ ทสฺสนตฺถ หทยวตฺถุ ฯ ตสฺส อิมาส วเสน สพฺเพ กายวจีปโยคาติ ทสฺสนตฺถ วิฺตฺติทฺวย ฯ อิมาย รูปกายสฺส ปริจฺเฉโท อฺชโส จาติ ๑. ม. กพล กรียตีติ กพฬีกาโร. เอวมุปริป.
- 25. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 25 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา ทสฺสนตฺถ อากาสธาตุ ฯ อิเมหิสฺส สุขปฺปวตฺติ อุปฺปตฺติอาทโย จาติ ทสฺสนตฺถ ลหุตาทโย ฯ สพฺโพ จาย จตุสนฺตติรูปสนฺตาโน อิมิมา อุปตฺถมฺภิยตีติ ทสฺสนตฺถ อนฺเต กวฬิงฺกาโร อาหาโร อุทฺทิฏโติ เวทิตพฺโพ ฯ อิทานิ ยถาอุทฺทิฏานิ อุปาทายรูปานิ ลกฺขณาทิโต นิทฺทิสิตุ ตตฺถ รูปาภิฆาตารหภูตปฺปสาทลกฺขณนฺติอาทิ อารทฺธ ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ อุปาทายรูเปสุ ฯ รูเป รูปสฺส วา อภิฆาโต รูปาภิฆาโต ต อรหตีติ รูปาภิฆาตารโห รูปาภิฆาโต โหตุ วา มา วา เอวสภาโว จตุนฺน ภูตาน ปสาโท รูปาภิฆาตารหภูตปฺ- ปสาโท เอวลกฺขณ จกฺขูติ อตฺโถ ฯ ยสฺมา ปจฺจยนฺตรสหิโตเอว จกฺขุปฺปสาโท รูปาภิหนนวเสน ปวตฺตติ น เกวโล ฯ ตสฺมา ต- สภาวโตว ปมาณ น รูปาภิฆาโตติ ทสฺสนตฺถ รูปาภิฆาตาหรตา วุตฺตา ยถา วิปาการห กุสลากุสลนฺติ ฯ อภิฆาโต จ วิสยวิสยีน อฺมฺ อภิมุขีภาโว โยคฺยเทสาวฏาน อภิฆาโต วิยาติ กตฺวา ฯ โส รูเป จกฺขุสฺส รูปสฺส วา จกฺขุมฺหิ โหติ ฯ เตนาห ย จกฺขุ อนิทสฺสน สปฺปฏิฆ รูปมฺหิ สนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ ปฏิหฺิ วาติ๑ ยมฺหิ จกฺขุมฺหิ อนิทสฺสนมฺหิ สปฺปฏิฆมฺหิ รูป สนิทสฺสน สปฺปฏิฆ ปฏิหฺิ วา ปฏิหฺติ วาติ๑ จ อาทิ ฯ ปริปุณฺณาปริปุณฺณา- ยตนตฺตภาว- นิพฺพตฺตกสฺส กมฺมสฺส นิทานภูตา กามตณหา รูปตณฺหา ๑. อภิ. ส. ๓๔/๑๙๙ ฯ
- 26. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 26 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย จ ตทายตนิกภวปฏนาภาวโต ทฏุกามตาทิโวหาร อรหตีติ ทุติยนโย สพฺพตฺถ วุตฺโต ฯ ตตฺถ ทฏุกามตานิทาน กมฺม สมุฏาน เอเตสนฺติ ทฏุกามตานิทานกมฺมสมุฏานานิ ฯ เอววิธาน ภูตาน ปสาโท ทฏุกามตา- ฯเปฯ ปสาโท เอวลกฺขณ จกฺขุ ฯ ตสฺส ตสฺส หิ ภวสฺส มูลการณภูตา ตณฺหา ตสฺมึ ตสฺมึ ภเว อุปฺปชฺชนารหายตนวิสยาป นาม โหตีติ กามตณฺหาทีน ทฏุกาม- ตาทิโวหารารหตา วุตฺตา ฯ ทฏุกามตาติ หิ ทฏุมิจฺฉา รูปตณฺหาติ อตฺโถ ฯ เอตฺถ จ ทฏุกามตาย เสสานฺจ ตนฺตอตฺตภาวนิพฺพตฺตกกมฺมายูหนกฺขณโต สติ ปุริมนิปฺผตฺติย๑ วตฺตพฺพ นตฺถิ อสติ ปน มคฺเคน อสมุคฺฆาฏิตภาเวเนว๒ การณนฺติ ทฏพฺพ ฯ ยโต มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนการณลาเภ๓ สติ อุปฺปชฺชิตฺวา อตฺตโน ผลสฺส ปจฺจยภาวุปคมนโต น๔ วิชฺชมานเมวาติ อุปฺปนฺนตาอตฺถิตา- ปริยาเยหิ๕ วุจฺจติ อริย อฏงฺคิก มคฺค ภาเวนฺโต อริย อฏงฺคิก มคฺค พหุลีกโรนฺโต อุปฺปนฺนุปฺปนฺเน ปาปเก อกุสเล ธมฺเม อนฺตราเยว อนฺตรธาเปตีติ๖ สนฺต วา อชฺฌตฺต กามจฺฉนฺท อตฺถิ เม อชฺฌตฺต กามจฺฉนฺโทติ ปชานาตีติ๗ จ เอวมาทีสุ ฯ รูเปสุ ปุคฺคลสฺส วิฺาณสฺส วา อาวิฺฉนรส ฯ อาธารภาวปจฺจุปฏาน นิสฺสยปจฺจยภาวโต ฯ ทฏุกามตานิทานกมฺมชภูตปทฏาน เยส ภูตาน ปสาโท เตวสฺส อาสนฺนการณนฺติ กตฺวา ฯ เอตฺถ จ ๑. ม. ปุริมนิพฺพตฺติย. ๒. ม. อสมุคฺฆาติตภาโวเยว. ๓. ม. อสมุจฺฉินฺน. ๔. ม. นสทฺโท นตฺถิ. ๕. ม. อุปฺปนฺนตา อตฺถิตา ปริยาเยหิ. ๖. ม. มู. ๑๒/๑๑๑ ฯ ๗. ส. มหาวาร. ๑๙/๗๖ ฯ
- 27. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 27 นฺธนิทฺเทส วณฺณนา ตนฺตอตฺตภาวนิปฺผาทกสาธารณกมฺมวเสน ปุริม จกฺขุลกฺขณ วุตฺต การณวิเสสสฺส อนามฏตฺตา ฯ เอวรูป นาม เม จกฺขุ โหตูติ เอว นิพฺพตฺติตอาเวณิกกมฺมวเสน ทุติยนฺติ วทนฺติ ฯ สติป ปน ปฺจนฺน ปสาทภาวสามฺเ สวิสยาวภาสนสงฺขาตสฺส ปสาทพฺยาปารสฺส วเสน ปุริม วุตฺต ฯ ปสาทการณสฺส สติป กมฺมภาวสามฺเ เอกตฺเต วา อตฺตโน การณเภททสฺสนวเสน๑ ทุติยนฺติ ทฏพฺพ ฯ โสตาทีน ลกฺขณาทีสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ เอตฺถาห จกฺขาทีน อินฺทฺริยาน กึ เอกกมฺมุนา อุปฺปตฺติ อุทาหุ นานากมฺมุนาติ ฯ อุภยถาปติ โปราณา ฯ ตตฺถ นานากมฺมุนา ตาว อุปฺปตฺติย จกฺขาทีน วิเสเส วตฺตพฺพ นตฺถิ การณสฺส ภินฺนตฺตา ฯ เอกกมฺมุนา ปน อุปฺปตฺติย กถ เนส วิเสโสติ ฯ การณสฺส ภินฺนตฺตาเอว ฯ ตนฺตภวปฏนาภูตา หิ ตณฺหา ตนฺตภวปริยาปนฺนายตนาภิลาสตาย สย วิจิตฺตรูปา อุปนิสฺสยภาเวน ตนฺตภวนิพฺพตฺตกกมฺมสฺส วิจิตฺตเภทต วิทหติ ฯ ยโต ตทาหิตวิเสส ต ตถารูปสมตฺถตาโยเคน อเนกรูปาปนฺน วิย อเนก วิสิฏสภาวผล๒ นิพฺพตฺเตติ ฯ น เจตฺถ สมตฺถตา สมตฺถภาวโต อฺา เวทิตพฺพา การณวิเสเสน อาหิตวิเสสสฺส วิสิฏผลนิปฺผาทนโยคฺยตามตฺตโต ฯ อยฺจ เอกสฺสป กมฺมสฺส อเนกินฺทฺริยเหตุตาวิเสสโยโค ยุตฺติโต อาคมโต จ ปรโต อาคมิสฺสติ ฯ อปจ เอตสฺเสว กุสลจิตฺตสฺส โสฬสาทิวิปากจิตฺตนิพฺพตฺติเหตุตา วุจฺจติ ฯ โลเกป เอกสฺเสว ๑. ม. การณเภเทน เภททสฺสนวเสน. ๒. ม. วิสิฏสภาว ผล.
- 28. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 28 วิสุทฺธิมคฺค สวณฺณนาย สาลิวีชสฺส ปริปุณฺณาปริปุณฺณตณฺฑุลผลนิพฺพตฺติเหตุตา๑ ทิสฺสเตว ฯ กึ วา เอตาย ยุตฺติจินฺตาย ฯ ยโต กมฺมผล จกฺขาทีนิ กมฺมวิปาโก จ สพฺพโส พุทฺธานเยว าณสฺส วิสโยติ ฯ [๑๒] เกจีติ มหาสงฺฆิเกสุ เอกจฺเจ ฯ เตสุ หิ วสุธมฺโม เอว วทติ จกฺขุมฺหิ เตโช อธิก โสเต วายุ ฆาเน ปวี ชวฺหาย อาโป กาเย สพฺเพป สมาติ ฯ จกฺขาทีสุ เตชาทิอธิกตา นาม ตนฺนิสฺสยภูตาน ตทธิกตายาติ ทสฺเสนฺโต เตชาธิกาน ภูตาน ปสาโท จกฺขูติอาทิมาห ฯ กาโย สพฺเพสนฺติ โก เอตฺถ วิเสโส นนุ เตชาทิอธิกานฺจ ภูตาน ปสาทา สพฺเพสเยวาติ ฯ สจฺจเมต ฯ อิทมฺปน สพฺเพสนฺติ วจน สมานานนฺติ อิมมตฺถ ทีเปติ อนุวตฺตมานสฺส เอกเทสาทิกภาวสฺส นิวารณวเสน วุตฺตตฺตา ฯ เตชาทีนฺหิ ปจฺเจก อธิกภาเว วิย ทฺวินฺน ติณฺณ วา อธิกภาเวป ยถาวุตฺตาธิกภาเวเนว เอกกาทิวเสน ลพฺภมานาย โอมตฺตตายป กายปฺปสาโท น โหตีติ ปากโฏยมตฺโถ ฯ ตสฺมา จตุนฺนมฺป ภูตาน สมภาเวน กายปฺปสาโท โหตีติ สพฺพสทฺโท อิธ สมภาวทีปโก ทฏพฺโพ ฯ เตชาทีนนฺติ ปทีปสงฺขาตสฺส เตชสฺส โอภาสรูเปน วายุสฺส สทฺเทน ปวิยา คนฺเธน เขฬสงฺขาตสฺส อุทกสฺส รเสนาติ ปุริมวาเท ปจฺฉิมวาเท จ ยถาโยค ตนฺตภูตคุเณหิ อนุคฺคยฺห- ภาวโต รูปาทิคฺคหเณ อุปการิตพฺพโตติ อตฺโถ ฯ อาโลกาทิ- สหการิการณสหิตานเยว จกฺขาทีน รูปาทิอวภาสนสมตฺถตา วิวรสฺส ๑. ม. -ตณฺฑุลาตณฺฑุลผลนิพฺพตฺติเหตุตา.
- 29. ประโยค๘ - ปรมตฺถมฺชสาย นาม วิสุทธิมคฺคสวณฺณนาย มหาฎีกาสมฺมตาย (ตติโย ภาโค) - หนาที่ 29 ขนฺธนิทฺเทส วณฺณนา จ โสตวิฺาณุปนิสฺสยภาโว คุโณติ เตส ลทฺธิ ฯ เตชาทีน วิย ปน วิวรสฺส ภูตภาวาภาวโต ยถาโยคคฺคหณ ฯ อถวา ฯ รูปาทโย วิย วิวรมฺป ภูตคุณาติ ปราธิปฺปาเย เตชสฺส อาโลกรูเปน อากาสสงฺขาตสฺส วิวรสฺส สทฺเทน วายุสฺส คนฺเธน อุทกสฺส รเสน ปวิยา โผฏพฺเพนาติ เอว ยถาโยค ตนฺตภูตคุเณหีติ โยชนา ฯ รูปาทีน อธิกภาวทสฺสนโตติ อคฺคิมฺหิ รูปสฺส ปภสฺสรสฺส วายุมฺหิ สทฺทสฺส สภาเวน สุยฺยมานสฺส ปวิยา สุรภิอาทิโน คนฺธสฺส อาเป จ รสสฺส มธุรสฺสาติ อิเมส วิเสสยุตฺตาน ทสฺสนโต ฯ รูปาทโย เตส คุณาติ ปมวาที อาหาติ ตสฺเสว อิจฺเฉยฺยามาติอาทินา อุตฺตรมาห ฯ อิมินาว อุปาเยน ทุติยวาทิโนป นิคฺคโห โหตีติ ฯ อถวา ฯ รูปาทิวิเสสคุเณหิ เตชอากาสปวีอาปวายูหิ จกฺขาทีนิ กตานีติ วทนฺตสฺส การณทสฺสนวาท๑ อุทฺธริตฺวา ต นิคฺคเหตุ อถาป วเทยฺยุนฺติอาทิ วุตฺตนฺติ ทฏพฺพ ฯ อาสเว อุปลพฺภ- มาโนป คนฺโธ ปวิยา อาโปสยุตฺตาย กปฺปาสโต วิสทิสายาติ๒ น กปฺปาสคนฺธสฺส อธิกภาวาปตฺตีติ เจ ฯ น อนภิภูตตฺตา ฯ อาสเว หิ อุทกสยุตฺตา ปวี อุทเกน อภิภูตา น กปฺปาสปวีติ ตสฺสเอว คนฺเธน อธิเกน ภวิตพฺพ ฯ อุณโหทกสยุตฺโต จ อคฺคิ อุปลพฺภนีโย มหนฺโตติ กตฺวา ตสฺส ผสฺโส วิย วณฺโณป ปภสฺสโร อุปลพฺเภยฺยาติ อุณฺโหทกวณฺณโต๓ อคฺคินา อนภิสมฺพนฺธสฺส สีตุทกสฺส วณฺโณ ปริหาเยถ ฯ ตสฺมาติ เอตสฺส อุภยสฺส อภาวา ฯ ๑. ม. กณาทสฺส วาท. ๒. สี. วิสทิสตายาติ. ๓. ม. อุณฺโหทเก วณฺณโต.