De ontwikkeling van de bouwconjunctuur wordt doorlopend gevolgd door Buildsight. Een beschouwing hierop gegeven we in de maandelijkse update. In een eerdere update kon u lezen dat in het tweede kwartaal de Nederlandse economie groeide mede dankzij positieve ontwikkelingen in de bouwsector, maar de kwetsbare conjunctuur dreigt met name de utiliteitsbouw parten te gaan spelen. En daarover leest u in deze update van september 2014 alles.

1. Kenmerk: RD233-14
Datum: 30 september 2014
Buildsight® Prognose
Update, september 2014
De ontwikkeling van de bouwconjunctuur wordt doorlopend gevolgd door Buildsight. In het tweede kwartaal groeide de Nederlandse economie mede dankzij positieve
ontwikkelingen in de bouwsector, maar de kwetsbare conjunctuur dreigt met name de utiliteitsbouw parten te gaan spelen. Lees hieronder meer.
Pagina 1 van 7
Bron: CBS
Bron: CBS
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
2008 januari
2008 maart
2008 mei
2008 juli
2008 september
2008 november
2009 januari
2009 maart
2009 mei
2009 juli
2009 september
2009 november
2010 januari
2010 maart
2010 mei
2010 juli
2010 september
2010 november
2011 januari
2011 maart
2011 mei
2011 juli
2011 september
2011 november
2012 januari
2012 maart
2012 mei
2012 juli
2012 september
2012 november
2013 januari
2013 maart
2013 mei
2013 juli
2013 september
2013 november
2014 januari
2014 maart
2014 mei
2014 juli
2014 september
Consumenten- en producentenvertrouwen
Consumentenvertrouwen gem. saldo pos. en neg. antw. Producentenvertrouwen %
0
20
40
60
80
100
120
140
Indexcijfer omzet algemene B&U-bouw (2010=100)
2011 2012 2013 2014
1. Conjunctuur
De Nederlandse economie is in het tweede kwartaal van dit jaar gegroeid. Uit de eerste
raming van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in augustus was dat al duidelijk.
Nu de tweede uitgebreidere raming gemaakt is, blijkt dat deze groei in eerste instantie
enigszins onderschat is. De groei ten opzichte van het eerste kwartaal bedroeg 0,7
procent en niet 0,5 procent. Het verschil kan verklaard worden uit een kleine opwaartse
bijstelling van de investering en de consumptie. Ten opzichte van het eerste kwartaal
bleek de krimp van de investeringen dus iets mee te vallen. Dat geldt ook voor de
investeringen in woningen. De terugval van de bouwproductie in het tweede kwartaal
blijkt volgens de meest recente raming mee te vallen (-2,9 procent). Dankzij het herstel
van de renovatieproductie is de bouwproductie in het tweede kwartaal iets gegroeid (0,3
procent) ten opzichte van het tweede kwartaal van 2013. De economie als geheel
groeide in het tweede kwartaal met 1,1 procent vergeleken met een jaar eerder. De
economische groei is vooral te danken aan de export en dan met name de wederuitvoer.
De binnenlandse conjunctuur blijft zwak. Vanaf de zomer van 2013 tot het voorjaar van
dit jaar, toonde de conjunctuur in Nederland verbeteringen. In de zomer verbetert het
conjunctuurbeeld niet langer. Vooral de vertrouwensindicatoren staan onder druk. Zowel
consumenten als producenten maken zich zorgen over de huidige economische
ontwikkelingen. De handelsoorlog met Rusland en de zorgen over de strijd met het
terrorisme in Syrië en Irak spelen daarbij een grote rol. De economie binnen de eurozone
is in het tweede kwartaal gestagneerd, waarop de Europese Centrale Bank (ECB) haar
rentetarieven verder heeft verlaagd in de strijd tegen de deflatie die na Spanje,

2. Pagina 2 van 7
Bron: EIB (t/m juni 2014)
Bron: CBS
25%
30%
35%
40%
45%
50%
55%
60%
65%
5,00
5,25
5,50
5,75
6,00
6,25
6,50
6,75
7,00
mei-10
aug-10
nov-10
feb-11
mei-11
aug-11
nov-11
feb-12
mei-12
sep-12
dec-12
mrt-13
jun-13
okt-13
jan-14
apr-14
Conjunctuurmeting bouwnijvheid maanden orderportefeuille woningbouw
maanden orderportefeuille utiliteitsbouw
percentage bedrijven met gebrek aan orders woningbouw
percentage bedrijven met gebrek aan orders utiliteitsbouw
-20
-15
-10
-5
0
5
10
Economische groei (BBP) in Nederland
(jaar-op-jaar ontwikkeling)
Bruto binnenlands product (%) Bouwnijverheid (%)
Griekenland, Portugal en Italië ook België heeft getroffen. De deflatie is een grote
bedreiging voor het economisch herstel in de eurozone.
Terwijl het vertrouwen in de economie onder druk staat, zijn de Nederlandse
binnenlandse bestedingen in juli gegroeid. Dat geldt voor de consumptie en voor de
investeringen. Ook over de arbeidsmarkt zijn de laatste berichten positief. Steeds meer
mensen vinden de laatste maanden een baan. Zelfs in de bouwsector lijkt het dieptepunt
bereikt. Volgens de conjunctuurmeting van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB)
stijgen de orderportefeuilles van de aannemers binnen de burgerlijke- en utiliteitsbouw in
de eerste helft van 2014. Voor de woningbouwers groeide de werkvoorraad met een hele
maand van 5,5 maand eind 2013 tot 6,5 maand eind juni 2014. Utiliteitsbouwers zagen
hun orderboekjes gemiddeld een halve maand groeien van 5,5 maand naar 6 maanden.
Ook het aantal faillissementen binnen de bouwsector neemt af. Deze afname is groter
dan voor het hele Nederlandse bedrijfsleven. In de 12 maanden tot en met augustus
2014 gingen er ongeveer net zoveel bouwbedrijven failliet als in 2009. Begin 2013 waren
dat er bijna 1,5 keer zoveel. Ook worden er weer meer bouwvergunningen geregistreerd.
In 2014 is er zowel voor de woningbouw als voor de utiliteitsbouw een duidelijke
verbetering zichtbaar. Vanaf mei is er echter wel een einde gekomen aan de stijgende lijn
waar de utiliteitsbouw in zat.
De verbeteringen van de bouwconjunctuur leiden dit najaar tot een herstel van de
nieuwbouwproductie. Eerder was het herstel van de bouwproductie vooral het gevolg van
meer werk op de woningrenovatiemarkt. Deze markt krijgt een steuntje in de rug van de
regering, omdat nog tot juli 2015 het lage BTW-tarief gehanteerd mag worden voor de
arbeidskosten van woningverbouwingen.

3. Pagina 3 van 7
2. Woningbouw
De vooruitzichten voor de woningbouwproductie in Nederland blijven zich verbeteren dit jaar. Terwijl de conjuncturele ontwikkeling enigszins stagneert, blijft de woningmarkt aantrekken. Het aantal verkopen van bestaande woningen blijft maand op maand toenemen. In augustus wisselden volgens het Kadaster 12.328 woningen van eigenaar. Dat waren er ruim 1.500 minder dan in juli, maar wel ruim 23 procent meer dan in augustus 2013. Behalve in Drenthe steeg het aantal verkochte bestaande woningen in alle provincies ten opzichte van augustus 2013. Van alle woningtypen werden er meer verkocht. Het aantal verkochte appartementen liet de grootste stijging zien (30 procent). De stijging van aantal verkochte 2-onder-1-kapwoningen steeg het minst, maar nog altijd met 15,6 procent. Ook de woningprijzen blijven stijgen. In augustus waren bestaande koopwoningen 1,7 procent duurder dan een jaar eerder. Met deze stijging is het prijsniveau van de gemiddelde verkochte bestaande koopwoning in Nederland nu gelijk aan het niveau van mei 2003.
De lage (en dalende) hypotheekrente is een belangrijke stimulans voor de koopwoningmarkt. Zeker nu de huren sneller mogen stijgen. Omdat een verhuizing vaak aanleiding is om te verbouwen, is ook de verlaging van het BTW-tarief een stimulans voor de bestaande koopwoningmarkt. Ten slotte speelt ook de tijdelijk verruimde schenkingsvrijstelling een positieve rol. De gematigd positieve ontwikkeling van de woningprijzen, lijkt er op te wijzen dat het prijsopdrijvende effect van de verruimde schenkingsvrijstelling mee valt. Het negatieve effect van het spoedig aflopen van de verschillende stimuleringsmaatregelen op de ontwikkeling van de koopwoningmarkt, lijkt mee te kunnen vallen door de positieve invloed van de nog altijd lage prijzen, de lage hypotheekrente en de instroom van nieuwe kopers vanuit de huursector.
Uit onderzoek van het CBS blijkt dat vooral ouderen (65-plussers) veel bijdragen aan het stijgende aantal verkopen. Vergeleken met 5 jaar geleden kocht deze groep in het tweede kwartaal van dit jaar 133 procent meer bestaande koopwoningen. Mensen tot 25 jaar kochten in dezelfde periode bijna een kwart minder woningen. Jongeren krijgen moeilijker toegang tot de woningmarkt, terwijl de ouderen mobieler zijn op deze markt, omdat ze vaak veel overwaarde hebben. Ouderen kiezen in toenemende mate voor appartementen, wat de populariteit van dit woningtype verklaart.
Volgens de projectontwikkelaars worden er dit jaar ook meer nieuwbouwwoningen verkocht. Het herstel van de markt voor nieuwbouw koopwoningen is belangrijk voor het herstel van de bouwproductie als geheel. Vooral omdat de vooruitzichten voor woningnieuwbouwproductie voor de huursector minder positief zijn. Dit beeld komt ook naar voren uit de ontwikkeling van de afgegeven bouwvergunningen voor nieuwbouwwoningen. Vooral het aantal te bouwen koopwoningen laat een stijging zien. Dat geldt voor alle verschillende opdrachtgevers. In juni en juli van dit jaar verkregen zelfs woningcorporaties voor meer nieuwe koopwoningen een bouwvergunning. Het aantal vergunde koopwoningen na de eerste zeven maanden van dit jaar ligt op 12.843. In dezelfde periode van 2013 was dit niet meer dan 7.644. Vooral de bouwers voor de markt doen het goed met 108 procent meer vergunde koopwoningen. Ook voor andere particuliere opdrachtgevers werd de bouw van meer nieuwe koopwoningen vergund (26 procent), terwijl woningcorporaties 29 procent nieuwe koopwoningen minder doen. Ook het aantal huurwoningen dat woningcorporaties van plan zijn te bouwen neemt af, blijkt uit de vergunningverlening in 2014. Ondanks dat er iets meer huurwoningen gebouwd gaan worden door de bouwers voor de markt (+14 procent meer huurwoningen

4. Pagina 4 van 7
vergund in de eerste zeven maanden van 2014), zal de nieuwbouw voor de huursector blijven dalen als gevolg van de krimp bij de woningcorporaties.
Het is te vroeg om te spreken van een omslag bij de woningcorporaties, maar het feit dat ze in juli voor meer nieuwbouwwoningen een bouwvergunning hebben verkregen dan in dezelfde maand een jaar eerder is bemoedigend. Misschien is binnen de corporatiesector nu voldoende financiële zekerheid om weer de investeringsplannen uit de kast te halen. De huurstijgingen die het nieuwe woningmarktbeleid van de regering heeft mogelijk gemaakt, zijn belangrijk voor (het herstel van) de financiële gezondheid van de corporatiesector. Ook met de verkoop van woningen wordt daar de komende jaren aan bijgedragen.

5. Pagina 5 van 7
Bron: CBS/Kadaster Bron: CBS
Bron: DNB Bron: CBS
3,30
3,70
4,10
4,50
4,90
5,30
5,70
Rente alle nieuwe woninghypotheken in Nederland
(Gemiddelde rentepercentage)
Gemiddelde alle woninghypotheken (%) Gemiddelde > 10 jaar rentevast (%)
100.000
110.000
120.000
130.000
140.000
150.000
160.000
170.000
180.000
190.000
200.000
210.000
-10
-9
-8
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
2008 januari
2008 juli
2009 januari
2009 juli
2010 januari
2010 juli
2011 januari
2011 juli
2012 januari
2012 juli
2013 januari
2013 juli
2014 januari
Verkoopprijzen bestaande koopwoningen
en aantal verkochte woningen (12 maanden vrts.)
Jaar op jaar ontwikkeling woningprijzen % (linker as) Aantal verkochte woningen stuks voortschrijdend
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
2010 januari
2010 februari
2010 maart
2010 april
2010 mei
2010 juni
2010 juli
2010 augustus
2010 september
2010 oktober
2010 november
2010 december
2011 januari
2011 februari
2011 maart
2011 april
2011 mei
2011 juni
2011 juli
2011 augustus
2011 september
2011 oktober
2011 november
2011 december
2012 januari
2012 februari
2012 maart
2012 april
2012 mei
2012 juni
2012 juli
2012 augustus
2012 september
2012 oktober
2012 november
2012 december
2013 januari
2013 februari
2013 maart
2013 april
2013 mei
2013 juni
2013 juli
2013 augustus
2013 september
2013 oktober
2013 november
2013 december
2014 januari
2014 februari
2014 maart
2014 april
2014 mei
2014 juni
Aantal nieubouwwoningen, 12-maanden voortschrijdend
vergunningen koop gereedgekomen koop
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
2010 januari
2010 februari
2010 maart
2010 april
2010 mei
2010 juni
2010 juli
2010 augustus
2010 september
2010 oktober
2010 november
2010 december
2011 januari
2011 februari
2011 maart
2011 april
2011 mei
2011 juni
2011 juli
2011 augustus
2011 september
2011 oktober
2011 november
2011 december
2012 januari
2012 februari
2012 maart
2012 april
2012 mei
2012 juni
2012 juli
2012 augustus
2012 september
2012 oktober
2012 november
2012 december
2013 januari
2013 februari
2013 maart
2013 april
2013 mei
2013 juni
2013 juli
2013 augustus
2013 september
2013 oktober
2013 november
2013 december
2014 januari
2014 februari
2014 maart
2014 april
2014 mei
2014 juni
Aantal nieuwbouwwoningen, 12-maanden voortschrijdend
vergunningen huur gereedgekomen huur

6. Pagina 6 van 7
Bron: CBS
Bron: CBS
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
2010 januari
2010 april
2010 juli
2010 oktober
2011 januari
2011 april
2011 juli
2011 oktober
2012 januari
2012 april
2012 juli
2012 oktober
2013 januari
2013 april
2013 juli
2013 oktober
2014 januari
2014 april
2014 juli
Nieuwbouwwaarde budgetsector in mln. euro, 12-maandentotaal
vergunningen productie
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
5.500
2010 januari
2010 april
2010 juli
2010 oktober
2011 januari
2011 april
2011 juli
2011 oktober
2012 januari
2012 april
2012 juli
2012 oktober
2013 januari
2013 april
2013 juli
2013 oktober
2014 januari
2014 april
2014 juli
Nieuwbouwwaarde marktsector in mln. euro, 12-maandentotaal
vergunningen productie
3. Utiliteitsbouw
De ontwikkelingen binnen de utiliteitsbouw zijn altijd een goede afspiegeling van de
ontwikkeling van de algemene conjunctuur. Zoals de stagnatie die zichtbaar is in
de conjuncturele ontwikkeling, doet ook de utiliteitsbouw in de zomer van 2014 een
pas op de plaats. Dat geldt met name voor de ontwikkeling van de
vergunningverleningen voor de bouw van nieuwe utiliteitsgebouwen. Na een sterk
begin van het jaar, laat de vergunningverlening vanaf februari een veel meer
matigde ontwikkeling zien. Tussen januari en augustus waren er twee maanden
waarin de vergunningverlening voor nieuwe utiliteitsgebouwen (gemeten in
bouwsommen) kromp (met meer dan 24 procent). Over de eerste zeven maanden
van 2014 is sprake van een stijging van slechts 15 procent (gemeten in
bouwsommen) ten opzichte van dezelfde periode in 2013. Gezien het erg lage
niveau in 2013 is deze stijging enigszins teleurstellend.
Het is de vraag of het herstel van de utiliteitsbouw op korte termijn aan kracht zal
winnen, nu met name voor de producenten in de agrarische en foodsector de
winstgevendheid onder druk staat. De boycot van voedsel uit het westen en het al
oudere importverbod voor varkensvlees hebben de afzetprijzen sterk doen dalen.
Daarnaast lijdt de pluimveesector onder de te lage eierprijzen. Onder deze
omstandigheden is het niet gek dat veel bedrijven in deze sectoren hun
investeringsbeslissingen uitstellen. Op de langere termijn blijven de vooruitzichten
voor deze – in Nederland – hoogontwikkelde sectoren echter positief. De meeste
investeringen die uitgesteld worden, zullen daarom niet worden afgesteld.

7. Pagina 7 van 7
4. Actualiteit
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) waarschuwt in haar rapport ‘Balans van de Leefomgeving 2014. De toekomst is nu’ en een bijbehorend persbericht voor te veel nieuwbouwwoningen de komende jaren. De vrees is dat de vraag naar nieuwbouwwoningen de komende jaren zal afnemen door de vergrijzing. Ouderen zouden namelijk minder mobiel zijn op de woningmarkt. Bovendien zullen er volgens het PBL het komende decennium een stijgend aantal bestaande koopwoningen op de markt komen, omdat er steeds meer oude mensen niet meer thuis kunnen blijven wonen of komen te overlijden. Door dit stijgende aanbod, zou er een overschot aan woningen ontstaan; vooral in de krimpregio’s. Er zou daarom volgens het PBL meer aandacht uit moeten gaan naar de bestaande woningvoorraad. Dit persbericht kwam het PBL, niet onverwacht, op kritiek te staan uit de bouwsector. Daarbij wordt gewezen op het aantal huishoudens in Nederland dat ook volgens de laatste bevolkingsprognoses tot na 2020 zal blijven stijgen. Ook blijft er volgens de bouwers de komende jaren nog veel behoefte aan vervangende nieuwbouw, waardoor er een nieuw hoofdstuk is toegevoegd aan de lopende discussie over keuze voor sloop-vervangende nieuwbouw of renovatie. Deze discussie zal daarom nog wel even gevoerd blijven worden. Uiteindelijk zal het er op neerkomen dat van gebied tot gebied bepaald moet worden welke oplossing gekozen zal worden. Daarom zullen vervangende nieuwbouw én renovatie de komende jaren toe blijven nemen. Dat geldt ook voor de sloop van woningen (al dan niet gevolgd door vervangende nieuwbouw). De conclusies van het PBL worden bovendien gedeeltelijk onderuit gehaald door het recente onderzoek van het CBS over de leeftijd van de huidige kopers van bestaande koopwoningen, waaruit blijkt dat de markt wordt aangevoerd door 65-plussers. De huidige ouderen lijken dus mobieler te zijn op de woningmarkt dan de ouderen uit het verleden. Met een verhuizing naar een appartement bereiden ze zich voor op een toekomst waarin een verhuizing vanuit de eigen eengezinswoningen naar het verzorgingshuis niet langer vanzelfsprekend is.
Terwijl al jaren door de overheid wordt gewerkt aan een Nationale Hypotheek Instelling (NHI), hebben drie pensioenfondsen besloten om daar niet op te wachten en zich direct te melden op de Nederlandse hypotheekmarkt. Het gaat om het Pensioenfonds Metaal & Techniek (PMT), het Pensioenfonds Hoogovens en het Pensioenfonds PGB. Samen hebben ze een budget van 2 miljard euro bijeen gebracht waaruit hypotheken zullen worden verstrekt onder de naam Munt Hypotheken. De verwachting is dat nog meer (middelgrote) pensioenfondsen zich bij dit initiatief aan zullen sluiten. Het is niet bekend wat de gevolgen zullen zijn voor de NHI, maar de rol die de NHI zou kunnen gaan spelen op de hypotheekmarkt is hiermee wel verkleind. Nu ook de SNS-bank weer terrein terug wil winnen op de Nederlandse hypoheekmarkt, wordt huizenkopers steeds meer keuze geboden. Hierdoor zal een stijging van de hypotheekrentes nog langer worden uitgesteld, waardoor de koopwoningmarkt makkelijker op zou kunnen bloeien.
Over de overheidsbegroting werden de regeringspartijen en de bevriende oppositiepartijen het in augustus al snel eens en traditiegetrouw waren er al veel details rondom de nieuwe begroting uitgelekt, waardoor het nieuws op Prinsjesdag zeer beperkt was. Ook de daarop volgende Algemene Beschouw- ingen leverden weinig nieuwswaarde en brachten het kabinet niet in de problemen. Het verwijt dat de nodige belastinghervorming te lang op zich laat wachten, kon het kabinet gemakkelijk naast zich neerleggen. De bouwlobby kon zich op de borst kloppen, omdat de verlaging van het BTW-tarief voor de arbeid bij woningverbouwingen nog eens werd verlengd. Dit keer met een half jaar.