De aanval van Maarten van Rossum op Antwerpen in 1542
•Download as PPTX, PDF•
0 likes•1,108 views
De stad, haar aspiraties, de aanval en zijn gevolgen
Recommended
More Related Content
Similar to De aanval van Maarten van Rossum op Antwerpen in 1542
Similar to De aanval van Maarten van Rossum op Antwerpen in 1542 (20)
More from Marie Marinus
De aanval van Maarten van Rossum op Antwerpen in 1542
- 1. De aanval van Maarten van Rossum in 1542 Wat weten we en wat weten we (nog) niet? Lezing voor het Genootschap voor Antwerpse geschiedenis 5 juni 2018
- 2. 1. Antwerpen in de eerste helft van de 16de eeuw a. Een grote stad b. Een economisch welvarende stad c. Een rijke stad 2. De aanval door Maarten van Rossum 3. De gevolgen Inhoud
- 3. Antwerpen in de eerste helft 16de eeuw
- 4. Antwerpen in de 15e en begin 16de eeuw
- 5. http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.340696 Gezicht op Antwerpen, in vogelvlucht perspectief, vanuit het westen. Ca. 1525
- 6. jaar inwoners Nieuwe huizen per jaar 1496 40.000 66 1526 55.000 91 1542 84.000 Een grote stad • 1502-1540: 26 nieuwe straten geopend • De stad wordt steeds “voller”
- 7. Uitsnede uit het Vogelvluchtplan 1525 De vrijheid van Antwerpen
- 8. Gelukkig treffen van allerlei factoren • Van Brabantse jaarmarkten naar een permanente internationale markt • Centrum “driehoekshandel”: Portugese specerijen, Zuid-Duits koper en zilver, Engels laken • Van vreemde kooplui (ca. 1000) naar een bijkomende lokale verankering • Doorheen 16de eeuw: lonen in Antwerpen stijgen met 600% (brood 700%) Een economisch welvarende stad
- 9. JAAR bouwwerk 1500 Ijzeren Waag 1501-1504 Vleeshuis 1511 Huis van Portugal 1515 Oude Beurs in Hofstraat 1516 Juwelierspand 1516-1522 Ossenmarkt 1530-1532 Nieuwe Beurs aan Lange Nieuwstraat 1500-1540: uitbouw economische infrastructuur
- 10. Een paar cijfers • 1543-1545: 1% op uitvoer in gehele Nederlanden • 76% van de 199.000 gulden door Antwerpen • 1569: 100ste penning op gronden, huizen, koopwaar 1. Antwerpen: 160.000 gulden 2. Brussel: 40.000 gulden 3. Brugge: 36.000 gulden • 1574: verplichte lening in Antwerpen • 83% van het kapitaal door kooplieden en vreemde naties • 10% burgers • 5% politieke elite Een rijke stad
- 11. “wie het breed heeft, laat het breed hangen” • 1502-1518: bouw imposante kathedraaltoren • 1507: hoogkoor Sint-Jacobskerk af • 1521: start nieuw hoogkoor van OLV kerk • 1540: plan voor een nieuwe stadsomwalling naar Italiaanse model • 1541: plan voor een nieuw gotisch stadhuis op Grote Markt Tekenen van rijkdom
- 12. Vogelvluchtplan Rijksmuseum Amsterdam Militaire infrastructuur: landzijde
- 13. http://zoeken.felixarchief.be/zHome/Home.aspx?id_isad=327 139 Militaire infrastructuur: landzijde
- 14. Vogelvluchtplan Rijksmuseum Amsterdam Militaire infrastructuur: waterzijde
- 15. Aanval in 1542
- 17. De dreiging wordt heel concreet • 22 juli: Hoogstraten ingenomen • Antwerpen: ontruiming markt, meer versterkingen • 24 juli: Oranje verliest in Brasschaat, Van Rossum hoofdkwartier in Vordenstein (Merksem) • 25 juli: bezetting Stuivenberghoogte en Sint- Willibrordskerk De veldtocht van 1542
- 18. Vogelvluchtplan Rijksmuseum Amsterdam De veldtocht van 1542
- 19. De dreiging wordt heel concreet • 22 juli: Hoogstraten ingenomen • Antwerpen: ontruiming markt, meer versterkingen • 24 juli: Oranje verliest in Brasschaat, Van Rossum hoofdkwartier in Vordenstein (Merksem) • 25 juli: bezetting Stuivenberghoogte en Sint- Willibrordskerk • Beschieting kerk • Alle vrouwen worden opgeroepen een aarden binnenwal op te hogen • 26 juli: Gelderse heraut komt overgave stad eisen • 1200 extra mannen vanuit Vlaanderen • ‘s nachts alle huizen op Kipdorp en Victorinnenklooster platbranden De veldtocht van 1542
- 20. De dreiging wordt heel concreet • 27 juli: Van Rossum rukt op naar de Rodepoort • Platbranden Karthuizerklooster • 28 juli: Van Rossum trekt verder na plundering Dambrugge, Merksem, Deurne, Borgerhout, Berchem De veldtocht van 1542
- 21. Bronnen in het FelixArchief • Dossier over platbranden en schadeloosstelling • Wat staat er in de schepenregisters over de heropbouw van de vrijheid van Antwerpen? • Waarom doet Maarten van Rossum geen echte poging Antwerpen te veroveren? Angst? Strategie? Verder onderzoek
- 22. De gevolgen
- 23. Bouw van een nieuwe en moderne stadsomwalling • 10 augustus 1542: stadsgebod • 18 augustus 1542: keizerlijk gebod Eerste prioriteit: de militaire versterking van de stad Een vliegende start • Reeds aangekocht materiaal voor nieuw stadhuis • Materiaal afgebroken kloosters • Meteen onteigeningen
- 24. 1565: Virgilius Bononiensis De “Spaanse” omwalling
- 26. Literatuur • De eerste mediahype? Meer dan 50 pamfletten in 1542-1543 • Gedicht van Anna Bijns ca. 1545 • Maer al zijn zij allebeijde van deughden naect, Noch schijndt Merten van Rossom de beste van tweën. Het collectief geheugen
- 28. Museum Mayer van den Bergh inv.nr. 780 • Ca. 1542? • 5,2 cm diameter • Een emotionele herinnering van een tijdgenoot? Iconografie: palmhouten doosje
- 31. MAS AV.3195.1-7 • 1710 • 174 x 275 cm Iconografie: schilderij Constantijn Francken
- 32. Verder onderzoek: waarom dit schilderij?
- 33. • Verband met Spaanse successieoorlog? • Het roemrijke verleden van de stad? • Het collectief geheugen? Verder onderzoek: waarom deze opdracht? 1607 weduwe Juliaan I Teniers "een schilderye van Mertten van Rossum op doeck in lysten" 1617 Frans I Francken "het conterfeytsel van Mertten van Rossen op een guldensmaet" 1635 Gerard Moriaens, brandewijnstoker "een stuck schildery van Marten van Rossum op doeck in lyste" 1651 Augustijn van Lier, stadssecretaris "een conterfeytsel van Marten van Rossem" 1654 Elizabeth Gelynssen "een schilderye van Merten van Rossen" 1662 Jan Baptista Cachopin de Laredo, heer van Kallo "een contrefeytseltken van Merten van Rossen"
- 34. Het brandend gebouw: Hof van Leyen?
- 35. 1. Hoe verteerde de vrijheid van Antwerpen de verwoestingen door Maarten van Rossum? 2. Hoe ontstond en evolueerde het imago van Maarten van Rossum in literatuur en iconografie? 3. Waarom staat het hof van Leyen zo prominent te branden op het doosje en het schilderij van Francken? 4. Waarom maakte Francken dit schilderij? Verder onderzoek
Editor's Notes
- Beste voorstelling van Antwerpen, recent onderzoek wijst uit dat dit plan zeer realistisch is.
- Amsterdam in 1570 minder dan 30.000, Antwerpen 4e grootste stad van Europa
- Vrijheid: ongeveer alles binnen de ring (oude Brialmontomwalling) hier geldt ook het stadsrecht;
- Punt 2: haven Antwerpen voor specerijen, goed landinwaarts voor duitse waren, Engels laken vooral politiek beslissing Punt 3: bestaande nijverheidstakken groeien aan maar er komen er ook nieuwe: boekdrukkunst, diamant, zijdenijverheid, suikerraffinaderij; groothandel en financies in het begin vreemde kooplieden vanaf jaren 30-40 ook de Antwerpse kooplieden
- Portugal: schenking van de stad aan de natie Nieuwe beurs: 2 maal per dag, telkens stroomt daar 5000 man samen om handel te drijven, Dus geen reizende koopman met zijn waren zoals in middeleeuwen maar lokale investeringen!
- Bemerk vooral de kooplieden hebben het geld, dus de stad moet die groep zeker terwille zijn
- De toren is van de stad! Nu nog! Nieuwwerk: stilgelegd door brand en verwoesting middenbeuken en dwarsbeuken in 1533, dus dan eerst dat Nieuwwerk is nog steeds te zien als tuin van de kathedraal
- Sinds begin 15de eeuw dezelfde: hoge stenen omwalling, met 50 toren, 19 water- en landpoorten, maar is rond 1520-1530 niet meer geschikt voor moderne artillerie (ijzeren ipv stenen kanonballen) Archeologische vondsten bewijzen: een aarden wal en daarom dan een hoge stenen omwalling
- Schetskaart van de omgeving van de Ossenmarkt, palend aan de laatmiddeleeuwse omwalling tussen Rode Poort en Kipdorppoort, ca. 1539 Kaart afkomstig uit proces 7 # 328: Stad Antwerpen tegen Gielis Michielsen, 1539 een interessant, maar schematisch beeld van de oude Kipdorppoort en Rode Poort en de daartussen gelegen vestingtorens
- Sinds begin 15de eeuw dezelfde: hoge stenen omwalling, met 50 toren, 19 water- en landpoorten, maar is rond 1520-1530 niet meer geschikt voor moderne artillerie (ijzeren ipv stenen kanonballen). Bovendien slecht onderhouden: huisjes er bovenop gebouwd, in de missen wonen daklozen, hier en daar bouwvallig
- 12/07/1542: oorlogsverklaring Vanaf 15 juli start Maarten zijn veldtocht (oversteken Maas) In antwerpen 19/07/1542: verhoogde militaire bewaking en controle van vreemdelingen 21 juli: alle mannen moeten zich bewapenen en klaarhouden, alle vee binnen de mijl rond de stadsmuren binnenhalen, elke wijk krijgt een stuk muur om te verdedigen, ook de spaanse en italiaanse kooplieden financieren huurlingen
- Over Brasschaat: n dit licht moet ook de verontwaardiging bezien worden die Slichtenhorst signaleert, zich baserend op contemporaine bronnen, over de wijze waarop de Geldersen bij Brasschaat een ontzettingsleger in de pan hakken. René van Châlons, prins van Oranje, trekt met hulptroepen uit Breda en Bergen op Zoom naar Antwerpenom Van Rossum de pas af te snijden. Deze voorziet een treffen bij Brasschaat maar weet zich in het nadeel door het open en vlakke veld. En dan past hij een noviteit toe in het oorlogvoeren die ons inmiddels als basistechniek bekend is. Zijn sluwe tactiek bestaat uit het over de buik schuiven van zijn soldaten, als slangen, waardoor Oranje en de zijnen volkomen verrast worden. Ook dit ‘tijgeren’ moet als bijzonder oneervol struikroversgedrag beschouwd zijn. De ternauwernood naar Antwerpen ontsnapte René en de nu nog beduchtere Antwerpenaren raakten er niet gauw over uitgepraat: ‘Dit verlies deed die te vooren verbaesde Stad schier van vrees en twijffel daveren
- Links achteraan Papenhof
- 10/08/1542: uit elk huis 1 persoon 1 dag per week ofwel 3 stuivers per dag betalen, duidelijk om te vermijden dan de kooplieden weg trekken 18/08/1542: bevel tot het bouwen van een nieuwe omwalling
- Eigenlijk italiaanse want italiaans ontwerp en italiaanse ingenieurs, volledige afbraak van de oude omwalling behalve stukjes aan de Schelde, Op deze afbeelding was ze juist af: 20 jaar aan gewerkt Toen de modernste van Europa, 4,5 km lang, 9 bastions, 5 poorten , buiten de omwalling op 1 km niet bouwen, binnen de omwalling 75 voet Voor het eerst in Europa rondom een bestaande stad een gaaf en volledig nieuw versterkingssysteem, was eeuwenlang een voorbeeld, bv. voor Vauban (1633-1707) Tot in de 19de eeuw intact en dan volledig afgebroken maar onder de leien zit ze nog (verhaal van opgravingen) Talloze afbeeldingen want was een belangrijk element in citymarketing: dit is een veilige stad. Volledig op kosten van stadsbestuur (na 5 jaar bijna bankroet) Bemerk in het noorden een stadsuitbreiding die dan nog leeg is Antwerpen blijft eeuwen een omwalde (beknelde?) stad, invloed op de mentaliteit? Wij tegen de rest van de wereld. ‘t stad
- 1561 tot 1564: Bouw van het Antwerpse Stadhuis in Vlaams-Italiaanse renaissancestijl - In 1564, bij de ingebruikname, zal de voorganger worden gesloopt. Ze waren het al van plan in 1542 maar dan verijdeld, Dankzij Maarten van Rossum hebben wij dit stadhuis, anders hadden we een laatgotisch stadhuis gehad.
- Op houtsneden is een gedrongen, vierkante man te zien, zonder nek, met brandende ogen en borstelige wenkbrauwen, die een wijde mantel tegen zijn lijf geklemd houdt zodat niemand kan zien wat hij daaronder allemaal verbergt: het prototype van de verraderlijke usurpator.
- Velden rond Antwerpen met hier en daar nog brandende gebouwen, Op de voorgrond ook een brandend gebouw (torentje, 2 puntgevels), links Kipdorppoort, rechts Rode Poort Sint-Willibrorduskerk Krans van 6 rozen (cfr. De 6 rozen rond wapenschild) Aan de andere zijde een gouden leeuw met chronogram
- 170 jaar na datum! Meer vanuit het noordoosten, links Kipdorppoort, rechts Rode Poort, rechts ook allemaal brandende molens Weer brandend gebouw, nu 3 puntgevels
- Rekwestboek PK 797, 17-2-1710, tot nu toe enige spoor van deze opdracht
- Maar er waren andere slagen minder lang geleden: 1600: aanval Zwarte Galei 1638: slag bij Kallo 1646: aanslag op het Boerengat 1703: slag bij Ekeren (Francken heeft het in 1703 geschilderd voor secretaris Ekeren, en na zijn dood teruggekocht en dan verkocht aan de stad in 1717) Dus 2 schilders en 2 personen betrokken bij bestuur hebben een Maarten van Rossum hangen Ter vergelijking: in Duverger 17 Farnese, 38 Keizer Karel, 12 Willem Van Oranje