«Еңбек тәрбиесі – барлық тәрбиенің қайнар көзі»

1. ЕҢБЕК ТӘРБИЕСІ – БАРЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ҚАЙНАР КӨЗІ
№6 «Алданыш» балабақшасы КМҚК,
тәрбиеші Яхия Г.Я.
Еңбек тәрбиесі қашан да ең маңызды қоғамдық міндеттердің бірі болып
келеді. Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке сәби кезден қолға алу қажет.
Еңбек – адамның өз қажеттерін қанағаттандыру үшін табиғат заттарының
түрін өзгертілген және оны өз керегіне бейімдеуге бағытталған мақсатқа сай
істелінетін қызметі, қоғамның өмір сүруінің негізі, адамзат тіршілігінің
мәңгілік, табиғи шарты.
«Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси
бағытында, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа жолдауында:
«Мен 2050 жылғы Қазақстан – жалпыға ортақ еңбек қоғамына сенімдімін. Ол –
барлығы да адам игілігі үшін жасалатын, экономикасы мықты мемлекет. Білім
беру саласыда, денсаулық сақтау саласы да үздік. Бейбітшілік пен тыныштық
салтанат құрған. Азаматтары еркін және тең құқықты, ал билігі әділ. Онда заң
үстемдік етеді. Мен біздің дұрыс бағытпен ілгерілеп бара жатқанымызға
сенемін және бізді ештене де түзу жолдан тайдыра алмайды».
Адамның адам болып қалыптасуының құралы еңбек. Еңбектің нәтижесі
әрбір адамға, оның еңбекке саналы, шығармашылық көзқарасына байланысты.
Олай болса бүгінгі таңдағы қоғам қажеттілігі – жас ұрпақтың бойында еңбекке
ынталандыруды тәрбиелеу, болашақ еңбек жолын дұрыс таңдауға балу.
Баланың жеке басыныңеңбекке бейім болып өсуі оны еңбек тәрбиесіне баулуға
тікелей байланысты.
Тәрбие тек адамның ақылын дамытып және белгілі бір мағлұматтар беріп қана
қоймай, қайта саналы еңбекке деген ынтасын арттыра түсуі керек, мұнысыз
оның өмірі ардақты да, бақытта да бола алмайды. Кейбір жағдайдың, әсіресе
адамның балалық және жастық шақтарында алған әсерінің салдарынан еңбекке
деген ынтасы өсіп те, өшіп те қалуі мүмкін, сондықтан баланы мектепке дейінгі
кезеңде ұқыптылықпен баулу, еңбекке деген дұрыс ынта-ықыласын
қалыптастырған дұрыс.
Еңбек тәрбиесі – балаларды әртүрлі істі атқаруға ұмтылдыру, қолөнер
шеберлігін меңгерту, икемділігін дамыту арқылы ұрпақты адамгершілік
рухында тәрбиелей аламыз. Өйткені, балалар көргенін ересектердің нұсқауы
және ықпал етуі нәтижесінде іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірімен, өзінің
іс-әрекетімен байланыстыра білгенде ғана, өзіне де пайдасын тигізе алады.
Еңбекке тәрбиелей отырып іскерлікке, ұқыптылыққа, әдемілікті сезініп,
қабылдауға үйретеміз. Біздің негізгі ұстанымыз:«Сөзден – іске көшу». Баланың
еңбек тәрбиесін меңгеруі, қоғам үшін ғана емес, оның жеке басы, өз тіршілігі
үшін де қажет. Еңбекті сүйетін адамның өмірінде реніш болмайды. Олар үнемі
көтеріңкі көңіл-күйде жүреді.
«Адамды – адам еткен еңбек». Жалпы адам баласы өмірге келген күннен
бастап еңбекпен тығыз байланыста болады. Еңбек дегеніміз бойымыздағы
энергия яғни күшіміз, осы күшті пайдаланудың өзі еңбек. Адамдар еңбек ету

2. арқылы көптеген жетістіктерге жетеді. Күнделікті ішіп-жейтін тамағының
киетін киімінің өзі еңбекпен келеді.
Еңбекке баулу арқылы баланың есте сақтау, көру, сезіну қабілеттері арта
түседі. Мысалы: шұлығын, қолғабын, бас киімін, көйлегін киетін кезде оны қай
жерге киетінің, ойлау, көру, есте сақтау қабілеттері арқылы жасалады.
Баланың әр жасаған еңбегін, қылығын мақтап отыру қажет. Мысалы:
«Ой, жарайсың, бәрекелді, өте жақсы, керемет» - деген марапат сөздер
баланың еңбек етуге деген қызығушылығының оянуына ықпал етеді.
Ұлы педагог, А.С. Макаренко айтқандай бала ойын кезінде қандай болса,
кейін есейгенде жұмыс орнында да сондай болады. Сондықтан бала кезінде
ойнаған кезде баланы қадағалап, ойынына мән беру керек. Егер дұрыс емес
екеніне көз жеткізсеңіз, дұрыс жолға бағыттау керек. Бала ойын ойнағанда
үлкендерден немесе теледидардан көргендерін қайталайды. Өйткені ойын
кезіндегі іс-әрекеті қимыл қозғазылысы бәрі өз отбасында көрген білгендерінің
айқын дәлелі. Баланың ойыны арқылы отбасындағы беріп жатқан тәрбиенің
қандай екенін аңғаруға болады және қандай мамандық иесі екенін білуге
болады. Сондықтан баланың көзінше артық сөз, артық қимыл жасаудың қажеті
жоқ. Балаға ата-ана жақсы жағынан көрінуі қажет. Сондай-ақ баланы еңбекке
баулу арқылы адамгершілікке, мейірімділікке тәрбиелеу болып есептеледі.
Отбасына еңбек тәрбиесін жүргізгенде, баланы белгілі бір мамандыққа
бейімдей даярлауды ескерген жөн. Қазақ отбасында дене, еңбек, ақыл-ой,
адамгершілік, экономикалық, экологиялық, құқықтық, сұлулық тәрбиелері
жүргізілген. Қазақ отбасында аталған тәрбие түрлерін жүзеге асырудың
мақсаты жан-жақты жетілген азамат тәрбиелеу болды. Отбасындағы дене
тәрбиесінің мақсаты бала денесін дамыту, денсаулығын нығайту, ағзасын
шынықтыру және күн тәртібін дұрыс ұйымдастыруға, салауатты өмір салтына
тәрбиелеу болды. Ал қазақ халқы еңбекті бүкіл тәрбие жүйесінің күретамыры
деп құрастырды. Еңбекке асыл мұрат деңгейінде қарады. Еңбек тәрбиесі деп
баланы еңбекке сүйіспеншілікпен, еңбек адамдарына құрметпен қарауға, халық
шаруашылығының салаларындағы еңбек түрлеріне баулу, еңбек іс-әрекетінің
барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру, болашаққа
мамандық таңдауға дайындауды түсінді. Отбасында еңбекке тәрбиелеу, баулу
мен кәсіптік бағдар беру баланың қоғамға па?
Далы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген сапалы көзқарасты
тәрбиелеудің, жеке адамды адамгершілік және зиялылық жағынан
қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады.
Еңбек – баланың адамгершілік дағдыларын дамытумен қатар, нерв
жүйесінің икемділігін арттырып қарапайым еңбек түрлерінің машық
дағдыларын меңгертуі.
Мектепке дейінгі жастағы ересек балалар тобындағы балалардың еңбегі
мазмұны толығып ұжымдық сипат ала астайды. Сондықтан тәрбиешінің қандай
да болмасын бір істі орындату үшін бірнеше баладан тұратын шағын топқа
тапсырма беруі қажет. Мұндай тапсырмада әр бала қандай да болмасын
еңбектің бір түріне қатыса алатындай болуы керек. Олардың қайсысы ортақ
тапсырманың қандай бөлігін атқаратыны жөнінде келісіп алуларына тәрбиеші

3. көмектеседі. Егер жұмысты орындау тәсілі балаларға таныс емес болса онда
алғашқы кезде тәрбиешінің өзі де жұмысқа араласады. Егер балалар көпке
дейін іс-әрекет ырғағына ілесе алмаған жағдайда басқа балалардың қимыл
әрекетінің ұштасуын көрсету, үлгісін беру, мысалға келтіруді пайдалану жағы
біршама тиімді болып келеді. Балалардың ұйымдастырушылық шеберлігін
дамыта түсу үшін оларға қысқа мерзімді жеке тапсырмалар беруге, ал одан
кейін шағын топпен ұзағырақ істеуге болатын ортақ жұмыс жағдайын
ұйымдастыруға болады. Тәрбиеші балаға өз жұмысын ұйымдастыруға
көмектесумен қатар кейбір ережелерді ескертеді алдымен тапсырманы зейін
қойып, тыңдап ал орындауғасодан соң барып кіріс, жұмысты орындауға қажет
құралдарды мұқияттыңдап дайында, жұмысыңды орындап болған соң орнына
қоюды ұмытпа. Сонымен бірге берілген жұмыстың сапасына да көңіл бөлуге
бағытталған ережелер түсіндіріледі. Жұмыспен айналысып жатқанда алаңдауға
болмайды, берілген тапсырманы ыждағаттылықпен ұқыпты да таза орындау
керек, жұмыс орныңды таза ұста және өзіңнен кейін жинастыр, тазарт. Еңбек
жоспарларынорындауережелеріне үйрету тапсырманы орындау кезінде жүзеге
асырылады, сонымен бірге балалардың еңбекке деген шеберлікті меңгеруі арта
түседі. Сөйтіп баланың ортақ мүдде үшін еңбек етуге ынтасы жетіле түседі,
еңбектегі өзара қарым-қатынасы өрістейді.
Еңбек етуге жат қылықтар: еріншектік, жалқаулық, шалағайлық,
ұқыпсыздыққа жиренуге баулу, яғни жол бермеуге тәрбиелеу. Бақыт адамға
еңбек арқылы келетінін ұғындыру.
Гүл өсірсең терлеп,
Бұның аты – еңбек.
Кесте тіксең зерлеп,
Бұның аты – еңбек.
Қиындықтың бәрін
Еңбек қана жеңбек - деген өлең жолдарын айта отырып болашақ біздің
ізбасарларымыз жас-жеткіншектерге «Еңбек түбі – береке», «Еңбек ер
аттандырады», «Еңбектің наны тәтті, жалқаудың жаны тәтті» екенін айтқымыз
келеді.