It is my teacher's presentation

1. • Iqtisodiyot va uning bosh masalasi.
2 • Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishi.
3 • Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari.
4 • Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar).
5 • Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning uslublari.
1
1-BO’LIM. IQTISODIY TARAQQIYOTNING UMUMIY ASOSLARI
1-mavzu. IQTISODIYOT NAZARIYASI FANINING PREDMETI VA
USLUBI

2. • O’sha davrlarda iqtisodiy faoliyatning asosiy
shakli uy xo’jaligi doirasida ro’y berganligi
uchun iqtisodiyot - uy xo’jaligi va uni yuritish
qonunlari deb tushuntirilgan.
Qadimda Ksenofont,
Platon, Aristotellar
bergan ta'rif
• Iqtisod tejamkorlik ma’nosida tushunilgan,
chunki islom diniga oid adabiyotlarda
tejamkorlikka alohida e’tibor berilgan.
Arab leksikonida
• Iqtisodiyot - yirik xususiy xo’jalik, jamoa
xo’jaligi, xissadorlik jamiyatlari, davlat
xo’jaliklaridan, moliya va bank tizimlaridan,
xo’jaliklararo, davlatlararo birlashmalar,
korporatsiyalar, kontsernlar, qo’shma
korxonalar, davlatlar o’rtasidagi turli
iqtisodiy munosabatlaridan iborat o’ta
murakkab ijtimoiy tizimni anglatadi.
Xozirgi davrda
"IQTISODIYOT" TUSHUNCHASINING
MAZMUNI

3. • Bu o’z ichiga alohida olingan korxona, tashkilot, firma yoki oila
iqtisodiyotini kamrab oladi.
Mikroiktisodiyot bu – alohida korxona, tashkilot yoki
oila miqyosidagi iqtisodiyotdir.
3
Qamrov darajasiga ko’ra iqtisodiyotning asosiy turlari
Mikroiktisodyot
Makroiqtisodiyot
• Bu o’z ichiga jahon iqtisodiyoti, mamlakat iqtisodiyoti, milliy va
mintaqaviy iqtisodiyot, tarmoqlar iqtisodiyoti va shu kabilarni qamrab
oladi.
Makroiqtisodiyot bu – mamlakat darajasidagi
iqtisodiyotdir.

4. Iqtisodiyotning asosiy fazalari
Iste’mol
Shaxsiy iste’mol Unumli iste’mol
Ayriboshlash
Tovar ayriboshlash Xizmatlarni ayriboshlash
Taqsimlash
Ishlab chiqarish omillarining
taqsimlanishi Daromadlarning taqsimlanishi
Ishlab chiqarish
Moddiy Nomoddiy

5. Inson
ehtiyojlarining
cheksizligi
Resurslarning
cheklanganligi
Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi

6. 6

7. Ehtiyojlarning
asosiy turlari
Moddiy
Nomoddiy
Birlamchi
Ikkilamchi

8. Ijtimoiy-iqtisodiy
tavsifiga ko’ra
Qondirilish shakli
va ko’lamiga
ko’ra
Qondirilish
ketma-ketligiga
ko’ra
Ehtiyojlarning asosiy turlari

9. 1
• Jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi
2
• Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy tuzum
3
• Tabiiy-geografik sharoitlar
4
• Tarixiy-milliy an'analar va urf-odatlar
5
• Aholi sonining o’sishi, uning tarkibidagi o’zgarishlar
9
Jamiyat ehtiyojlarining o’zgarishiga ta'sir ko’rsatadigan
omillar

10. 10

11. Resurslarning
asosiy turlari
Tabiiy
resurslar
Ishchi kuchi
resurslari
Moddiy
resurslar
Pul
resurslari

12. Iqtisodiyotning
asosiy to’rtta
ustuni
Nima? Qancha? Qanday?
Kim
uchun?

13. • Merkantilistlar birinchi bo’lib muomala sohasi, ya’ni pul muomalasi va
savdodagi qonuniyatlarni ochib berdilar.
Мerkantilizm T.Man (1571-1641), A.Monkreten de Vattevil (1575-1621),
G.Skaruffi (1519-1584), D.Nore (1641-1691), D.Yum (1711-1776),
J.B.Kolber
• Fiziokratlar, merkantilistlardan farqli o’laroq, tadqiqot yo’nalishini ishlab
chiqarish sohasiga ko’chirib, boylikning manbai sifatida faqat qishloq
xo’jaligi sohasidagi mehnat deb ko’rsatdilar.
Fiziokratlar maktabi F.Kene (1694-1774), V.R.Mirabo (1715-1789),
Dyupon de Nemur (1739-1817), Ann Tyurgo (1727-1781)
• Qiymatning mehnat nazariyasi kurtaklarini ta'rifladilar. Qiymat manbai
sifatida mehnat bilan tabiatni qabul qilishni talab etdilar.
Klassik siyosiy iqtisod maktabi U.Petti (1623-1686), A.Smitt (1723-1790),
D.Rikardo (1771-1823)
13

14. • Bu ta'limot materialistik dialektika metodiga tayanadi. Ular iqtisodiy
nazariyaning tamal toshi bo’lgan qo’shimcha qiymat nazariyasini
yaratdilar.
Marksistik nazariya K.Marks (1818-1883), F.Engels (1820-1895)
• «Eng yuqori foydalilik» va «eng yuqori unumdorlik» nazariyalari asosida
burjua siyosiy iqtisodida nufuzli o’rin egalladilar.
Marjinalizm A.Marshall (1842-1924), D.B. Klark (1847-1938)
• Makroiqtisodiy jarayonlarni tartiblash nazariyasini asoslab berdi. Xozirgi
zamon ish bilan bandlik iqtisodiy nazariyasining birinchi ilmiy
poydevorini yaratdi.
Keynschilar ta’limoti J.M.Keyns (1883-1946)
14

15. • Iqtisodiy o’sishni bozor mexanizmi ta’minlaydi, bu mexanizmning asosiy
vositasi - pul degan xulosadan iborat.
Мonetarizm M.Fridmen (1912-2006)
• Institutsionalizm vakillari ijtimoiy harakatlantiruvchi kuch institutlar deb
hisoblashadi. Ular iqtisodiy taraqqiyotda ham texnokratiyaga ustunlik
beradilar.
Institutsionalizm T.Veblen (1857-1929), U.Mitchell (1874-1948),
J.Robinson (1903-1983), J.Gelbreyt (1908-2006)
• Liberalizm - Bozor iqtisodiga xos erkin faoliyat yuritish qoidalariga yo’l
ochib berish zarurligini, iqtisodiyotida bozor regulyatori orqali
muvozanatga erishish mumkinligini tan oluvchi nazariyadir.
Liberalizm L. fon Mizes (1881-1973), V.Oyken, V.Ryo’pke,
L.Erxad (1897-1977), F. fon Xayek (1899-1992)
15

16. 16

17. • Iqtisodiy hodisa va jarayonlarni o’rganish,
ularning o’zaro aloqa va bog’liqliklarini
ochib berish
Bilish vazifasi
• Jamiyat a’zolarini iqtisodiy bilim bilan
qurollantirish, iqtisodiy hodisa va
jarayonlarning mohiyatini ularning
e’tiboriga yetkazish, davlatning iqtisodiy
siyosatini shakllantirishga xizmat qilish
Amaliy vazifa
• Barcha iqtisodiy fanlar - tarmoq (sanoat
qishloq xo’jaligi, qurilish va boshqalar)
iqtisodiyoti, maxsus iqtisodiy fanlar
(moliya, kredit, marketing va b.), axborot-
tahliliy fanlar (statistika, iqtisodiy tahlil va
b.) uchun nazariy asos bo’lib xizmat qilish
Metodologik vazifa

18. 18
Iqtisodiy qonunlar iqtisodiy hayotning turli
tomonlari, iqtisodiy hodisa va jarayonlar
o’rtasidagi doimiy, takrorlanib turadigan,
barqaror sabab-oqibat aloqalari va ularning
o’zaro bog’liqligidir.
Iqtisodiy qonunlar

19. Iqtisodiy qonunlarning
asosiy turlari
Umumiy iqtisodiy
qonunlar
Kishilik jamiyati
rivojlanishining
barcha bosqichlarida
amal qiladi.
Xususiy yoki davriy
iqtisodiy qonunlar
Insoniyat jamiyati
taraqqiyotining
ma’lum bosqichlarida
amal qiladi
Maxsus, o’ziga xos
iqtisodiy qonunlar
Alohida olingan
iqtisodiy tizim
sharoitida amal qiladi

20. 20
Iqtisodiy kategoriyalar

21. • Iqtisodiy hodisa va jarayonlar o’zaro
aloqada, bog’liqlikda, ziddiyatda, o’zaro
ta'sir va rivojlanishda oddiydan
murakkabga tomon doimiy harakatda
bo’ladilar, deb qarashga asoslanuvchi usul
Dialektik usul
• Tahlil chog’ida halal berishi mumkin
bo’lgan ikkinchi darajali omillar, voqea-
hodisalarni fikrdan chetlashtirib,
o’rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga
e’tibor qaratish
Ilmiy abstaktsiya
usuli
• Iqtisodiy hodisa va jarayonlarni
o’rganishda tarixiylik hamda asosiy
ichki zarur mantiqiy qonuniy
bog’lanishlar nuqtai-nazaridan
yondashish
Mantiqiylik va
tarixiylikning birligi

22. • Iqtisodiy hodisa va jarayonlarni alohida
qismlarga ajratish (tahlil) va aksincha,
o’rganilgan qismlardan olingan xulosa va
natijalarni bir butun, yaxlit jarayon deb
qarab, umumiy xulosa chiqarish (sintez)ga
asoslangan usul.
Tahlil va sintez
usuli
• Iqtisodiy hodisa va jarayonlarni nisbatan
qulay shart-sharoitlarda o’rganish hamda
amaliyotga tatbiq etish maqsadida ularni
sun'iy ravishda hosil etish, shakllantirishga
asoslangan.
•
Iqtisodiy
eksperiment usuli
• Iqtisodiy voqea-jarayonlarni o’rganishda
xususiy, alohida dalillardan umumiy qoida va
xulosalar chiqarish (induksiya) va aksincha,
umumiy xulosalardan nisbatan xususiy
dalillarga o’tishga asoslangan (deduksiya)
usul
Induksiya va
deduksiya usuli

23. E’tiborlaringiz uchun rahmat!
23