1. Dirk‐Jan Dekker
Portfolio Pagina 1 van 6
PORTFOLIO
Persoonlijke gegevens
Naam: Dirk‐Jan Dekker
Adres: Prof. Evertslaan 95, 2628XP, Delft
Telefoonnummer: 06 457 98 147
E‐mailadres: dirkjan.dkkr@gmail.com
Mijn afstudeerproject:
Kasteel Gemert te Gemert
Inleiding
Kasteel Gemert, gelegen in de provincie Noord‐Brabant even ten noorden
van Helmond, werd omstreeks 1400 gebouwd als Commanderij
(bestuurseenheid) voor de Duitse Orde (kloosterlijke ridderorde). Direct
tegen het Kasteel ontstond het dorp Gemert.
Het complex dat, met uitzondering van een korte periode in de 19de eeuw,
altijd door de geestelijkheid bewoond werd – te weten achtereenvolgens
de Duits Orde, Jezuïeten en Missiepaters – groeide in 500 jaar tijd uit tot
een conglomeraat van gebouwen met verschillende bouwkundige,
historische en architectonische kwaliteit. Op het gebied van ruimtelijke
samenhang, typologie, materiaalgebruik en leesbaarheid van het ensemble
is een slecht te duiden spanning ontstaan.
Per 1 april 2010 zou de huidige functie van het Kasteel komen te vervallen
en zou het vrijwel geheel leeg komen te staan. Het doel van de
afstudeeropgave was om voor het complex een passende bestemming te
vinden. De eis die daarbij vooraf werd gesteld is dat een nieuwe functie niet
alleen voorziet in het behoud van het complex, maar dat het juist ook
continuïteit zou vinden door aan te passen, te vernieuwen en uit te breiden.
Keuzen in ieder stadium van het ontwerp zouden worden onderbouwd en
getoetst aan een waardestelling (waardebepaling) welke door de student
zou worden gemaakt na een zorgvuldige analyse van alle voorgaande
architectonische en ruimtelijke ingrepen. De situatie zou worden
opgenomen en beoordeeld tijdens talloze uitvoerige locatiebezoeken.
Uiteraard was er ook sprake van archiefonderzoek.
Moderne topografische kaart met daarop de oorspronkelijke lintstructuur
van het dorp en de landerijen van het kasteel aangegeven.
Historische en Bestaande Situatie
Fragment uit een kaartenboek uit 2e helft 18e eeuw. De landerijen rond het
kasteel zijn duidelijk aangegeven. Het kasteel bestaat uit een afleesbare
drie‐eenheid, gevormd door achtereenvolgens een poortgebouw, een
voorburcht, en tot slot de hoofdburcht.
De contour en de indeling van de oorspronkelijke landerijen is
tegenwoordig nog zichtbaar. Een groot deel van het gebied is open
gebleven. Het kasteel is niet gericht op het dorp, maar ligt hier juist
ruggelings tegenaan. Het opent zich naar de eigen landerijen. Direct rond
het kasteel ligt een Engelse landschapstuin, vroeger was dit een veel
formelere tuin.
2. Dirk‐Jan Dekker
Portfolio Pagina 2 van 6
Een gravure door H. Cause uit de periode 1648 – 1699 toont het
middeleeuwse karakter van het kasteel. Het kasteel en de voorburcht zijn
door een gracht van elkaar gescheiden.
In de achttiende eeuw is de hoofdburcht van het kasteel verbouwd tot een
landhuis in een stijl naar zeventiende eeuwse voorbeelden. Dit schilderij van
Hendrikus Johannes Knip uit de periode 1890‐1897 geeft dit goed weer. De
landerijen van het kasteel kunnen vanaf dat moment het beste worden
omschreven als een buitenplaats.
Het poortgebouw met zijn renaissance hoektoren heeft veel van zijn
oorspronkelijke karakter weten te behouden getuige deze hedendaagse
foto. De zijbeuken zijn 20e
eeuwse imitaties van het origineel.
Het hoekpaviljoen dat gekoppeld is aan de voorburcht moest de bezoeker
imponeren en doet dit nog steeds op oorspronkelijke wijze. Het deel van de
voorburcht op de achtergrond is een 20e
eeuwse fantasie, dat enigszins
gebaseerd is op het middeleeuwse kasteel.
In de periode 1907‐1909 werd het grootste gedeelte van de voorburcht
afgebroken. Alleen het genoemde hoekpaviljoen bleef gespaard. Op de
fundamenten van het kasteel bouwde men een nieuw onderkomen.
In de tweede wereldoorlog liep het kasteel opnieuw grote schade op. Onder
andere de grote ronde hoektoren met aangrenzende vleugel dateren van
de herbouw in 1943.
3. Dirk‐Jan Dekker
Portfolio Pagina 3 van 6
Het aangezicht van landhuis verloor de hoofdburcht midden 19e
eeuw toen
eerst de gracht tussen de voor‐ en de hoofdburcht werd gedempt en
definitief na een brand eind 19e
eeuw die het klassieke interieur en ook de
vloeren en de kapconstructie in vlammen liet opgegaan.
De oude glorie werd niet hersteld. De reconstructie was functioneel. De
kapconstructie werd verhoogd om meer geestelijken te kunnen huisvesten.
Op de foto is daarnaast een kapel te zien uit de jaren dertig die werd
gebouwd op het stuk grond dat was vrijgekomen ter plaatse van de oude
gracht voor het gebouw.
In 1961 werden de hoofd‐ en de voorburcht bouwkundig met elkaar
verbonden toen een refter (eetzaal) en een verbindingsgang werden
gebouwd.
Waardestelling
Hoge monumentwaarde
Positieve monumentwaarde
Indifferente monumentwaarde
Storend element
Zeer storend element
Het poortgebouw vormt het historische visitekaartje als men het terrein op
komt. In zijn gehele verschijning sluit dit gebouw als, onderdeel van het
grotere complex, het beste aan op de middeleeuwse situatie. Het
poortgebouw zelf en de hoektoren dateren – met name aan de buitenkant –
van deze vroege periode en hebben een hoge monumentwaarde. De
aangrenzende beuken zijn een twintigste eeuwse reconstructie. Hun functie
in het ensemble is helder. De historische kwaliteit van het materiaal is
beperkter, vandaar de positieve waarde.
Het hoekpaviljoen van de voorburcht heeft een hoge monumentale waarde
gekregen. Door de combinatie van exterieur en een goed geconserveerd
interieur is dit het best behouden gebouw van het ensemble qua historisch
materiaal. De middeleeuwse oorsprong van het complex is aan de hand van
dit gebouw inzichtelijk te maken voor het publiek.
De L‐vorm van de voorburcht heeft een positieve monumentwaarde. De
waarde van het daadwerkelijke bouwmateriaal is beperkt. Het gebouw‐
volume versterkt evenwel de ensemble werking door de historische relatie
met de burcht en het landschap dat het heeft. Hoewel het gebouw te hoog
en daardoor te prominent is komt het desondanks goed tot zijn recht.
Daarnaast laat het een 20e
eeuwse restauratiefilosofie zien die het
behouden waard is.
De leesbaarheid van het historische gegeven van de driedeling van de
burcht in poortgebouw, voorburcht en hoofdburcht is ernstig belemmerd
door het gebouw van de refter en de kapel. Deze zijn aangemerkt als zeer
storende elementen.
De verbindingsgang heeft het predicaat storend gekregen. In het ensemble
is dit een minder prominent en daardoor minder storend bouwwerk.
Daarnaast laat deze gang door zijn architectuur een wezenlijk onderscheid
zien met de oudere gebouwtypologieën waardoor het een heldere
afleesbaarheid heeft in het geheel. Evenwel staat de gang een reconstructie
van de gracht in de weg en zou het vanuit dat oogpunt moeten verdwijnen.
De muren van het hoofdgebouw zijn 18e
eeuws en deels nog ouder. Uit
onder meer de vensteropeningen blijkt nog de monumentaliteit die het
gebouw ooit heeft gehad. De kelders van de burcht zijn oud, deels
middeleeuws wellicht. In dit gebouwdeel zit zoveel historisch materiaal, dat
deels nog niet is onderzocht en dat vragen oproept, dat het alleen al vanuit
archeologisch oogpunt behouden zou moeten blijven. Dit gebouwdeel krijgt
een hoge monumentwaarde.
De kap van het hoofdgebouw is te stijl en sluit niet aan bij de architectuur
van het landhuis dat het gebouw ooit was. De kap is daarnaast niet uniek
qua uitvoering en datering. De kap is wel deels de drager van het
gereconstrueerde lijstwerk, van de goten en het timpaan; elementen die
qua stijl wel goed aansluiten bij de 18e
eeuwse situatie. Zij krijgt daarom een
positieve waarde.
4. Dirk‐Jan Dekker
Portfolio Pagina 4 van 6
Concept
De opgave was om een nieuwe functie te kiezen die passend is voor het
kasteel zowel als de buitenplaats, die past bij beider karakter en oorsprong,
maar die tegelijkertijd ook moderne eisen stelt aan het gebouw en moet
leiden tot architectonisch ingrijpen en uitbreiden.
Mijn keuze is om een campus te maken van het gebied en de gebouwen te
bestemmen voor een Business School (HBO). Het campus concept heeft
goede aansluitingsmogelijkheden op de publiek toegankelijke buitenplaats
dat het gebied in de 20e
eeuw was geworden.
De activiteit Business School sluit aan op de onderwijsfunctie die het
gebouw zeer lange tijd heeft gehad. Daarnaast kan het gebouw door
inpassing van deze functie deels zijn publieke toegankelijkheid behouden
waardoor ook derden het kunnen bezoeken en waarderen.
Programma van Eisen
Hier volgt een overzicht met functies ten behoeve van de
onderwijsinstelling:
‐ 2700 m2 kantoor en docentenkamers
‐ 750 m2 vergaderruimte
‐ 1 collegezaal van 230 m2 (120 zetels)
‐ 3 collegezalen van 100 m2
‐ 3 computerzalen van 120 m2
‐ 700 m2 restaurant inclusief keuken
‐ 450 m2 opslag, archief en printer‐, serverruimten
‐ 350 m2 conferentieruimten
‐ 350 m2 bibliotheek
‐ 80 m2 studie‐infocentrum
‐ 200 m2 sanitair
‐ 500 m2 overig waaronder verkeerruimte en techniek
De onderwijsinstelling zal geheel in het ensemble van burchtgebouwen
worden gerealiseerd. In het schema staan ook de nevenfuncties huisvesting
en sportaccommodatie welke onderdeel zijn van het plan. Deze functies
zijn, tezamen met het parkeerterrein, buiten beschouwing gelaten van deze
portfolio omdat ze elders op het terrein van de buitenplaats zijn
gerealiseerd en zij geen onderdeel uitmaken van het complex als zodanig.
Ontwerp
Het eerste uitgangspunt voor de ontwerpingrepen is dat de drie‐eenheid
van het complex wordt hersteld. Daarom zullen de kapel, de refter en de
verbindingsgang moeten worden gesloopt. De gracht met zijn
karakteristieke schegvorm zal naar het middeleeuwse voorbeeld worden
terug gebracht.
Het bijkomend effect hiervan is dat de oude zichtlijn vanuit het dorp op
deze manier terugkomt en dat vanaf het burchtvoorplein opnieuw een
onbelemmerde oriëntatie ontstaat in de richting van de buitenplaats.
Het totaal aantal vierkante meters dat benodigd is ten behoeve van de
onderwijsinstelling komt boven dat van de burcht uit, dit sluit aan bij de
doelstelling van de opgave dat ook moet worden uitgebreid.
Ten behoeve van de nieuwe architectuur heb ik een duidelijk van de
bestaande bouw te onderscheiden vormgeving in beton gekozen,
geïnspireerd op de Japanse architect Tadao Ando. De nieuwbouw zijnde
geen onderdeel van de burcht wordt hierdoor herkenbaar.
De nieuwbouw zal een duidelijke relatie aangaan met het landschap, zoals
ook te zien is in de referentiebeelden en daarin zelfs deels zijn verzonken.
Transparante verbindingen met het landschap zijn ook erg belangrijk.
Voor een goede planontwikkeling is een inpandige verbinding tussen het
hoofdgebouw en de voorburcht noodzakelijk, de rustieke beton‐
architectuur maakt het mogelijk om daarvoor een oplossing te vinden.
