dfg

1. Тақырып 1: Кіріспе. Өнеркәсіп
кәсіпорындарының атмосферасы
«Экология және химиялық инжиниринг” кафедрасының
аға оқытушысы Сейдалиева Л.К.
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы;
ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс аймағының
микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал.
Улағыштық газдар және булар, шаң

2. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
ЖОСПАРЫ:
1. Негізгі бөлім
Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның
қасиетiнiң құрамы; жұмыс аймағының микроклиматының
мiнездемесi.
Зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы (ШРШ)
Мақсаты: Бөлмедегі микроклиматтың адам ағзасына әсері, сондай-ақ
оның алдын-алу үшін қажетті жағдай жасаудың негізгі жолдарымен
танысу. Микроклиматтың адам ағзасына әсері туралы толық түсіну.
Өнеркәсіптік шаң, зиянды химиялық заттар және олардың адамға
әсерін жетік меңгеру.

3. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және
булар, шаң
Бөлмедегі
микроклиматтың адам
ағзасына әсері, сондай-
ақ оның алдын-алу
үшін қажетті жағдай
жасаудың негізгі
жолдары.
Еңбекті қорғау адамның еңбек өмірінде маңызды рөл атқарады. Еңбекті
дұрыс ұйымдастыру оның өнімділігін едәуір арттырады және өндірістік
жарақат алу, жарақат алу және т. б. мүмкіндігін күрт төмендетеді, бұл өз
кезегінде еңбектің экономикалық жағына тікелей оң әсер етеді: еңбекке
ақы төлеу және қызметкерлерді емдеу азаяды, зиянды жағдайларда
жұмыс істегені үшін өтемақы мөлшері мен мөлшері азаяды және т. б.
Микроклиматтың
адам ағзасына әсері
Адам ағзасының жай - күйіне, оның жұмысқа қабілеттілігіне өндірістік
үй-жайлардағы микроклимат (метеорологиялық жағдайлар) - адам
ағзасына әсер ететін температураның, ылғалдылықтың, ауа
қозғалысының жылдамдығының және қыздырылған беттердің жылу
сәулеленуінің үйлесімімен анықталатын осы үй-жайлардың ішкі
ортасының климаты айтарлықтай әсер етеді.
Өндірістік үй-жайлардың микроклиматы негізінен адам ағзасының жылу
жағдайына және оның қоршаған ортамен жылу алмасуына әсер етеді.
Өндірістік үй-жайлардың микроклиматының параметрлері айтарлықтай
өзгеретініне қарамастан, адам денесінің температурасы тұрақты болып
қалады (36,6 °c).
Микроклимат
параметрлерін
қалыпқа келтіру
Өндірістік үй-жайлардың микроклиматының параметрлерін анықтайтын
негізгі нормативтік құжат ГОСТ 12.1.005-88 болып табылады.
Көрсетілген параметрлер жұмыс аймағы үшін - еден деңгейінен 2 м
биіктікте шектелген кеңістік немесе қызметкерлер тұрақты немесе
уақытша болатын жұмыс орындары орналасқан алаң үшін нормаланады.

4. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Өндірістегі ауа ортасының ластануының алдын алу және
жұмысшыларды қорғаудың жалпы шаралары мен құралдары мыналарды
қамтиды:
- технологиялық процестерден зиянды заттарды алу, Зиянды
заттарды аз зиянды заттармен алмастыру және т. б.;
- технологиялық процестер мен жабдықтарды жетілдіру;
- жұмысшылардың зиянды заттармен тікелей байланысын
болдырмайтын технологиялық процестер мен жабдықтарды
автоматтандыру және қашықтықтан басқару;
- Өндірістік жабдықтарды герметизациялау, желдетілетін
жабындардағы технологиялық жабдықтардың жұмысы, жергілікті
желдету, аспирациялық қондырғылар есебінен зиянды бөлінділерді
оқшаулау;
- жылыту, желдету, ауаны баптау, атмосфераға шығарындыларды
тазалау жүйелерінің қалыпты жұмыс істеуі;
- зиянды жағдайларда жұмыс істейтіндерді алдын ала және мерзімдік
медициналық тексеру, профилактикалық тамақтану, жеке гигиена
ережелерін сақтау;
- жұмыс аймағының ауасындағы зиянды заттардың құрамын
бақылау;
- жеке қорғаныс құралдарын пайдалану.
Өндірістік шаңнан және зиянды химиялық заттардан қорғау

5. Өндірістік үй-жайларды желдету
Желдету дегеніміз - тұрақты жұмыс орындарында, үй-жайлардың жұмыс және
қызмет көрсетілетін аймақтарында метеорологиялық жағдайлар мен гигиеналық және
техникалық талаптарға сәйкес келетін ауа ортасының тазалығын қамтамасыз етуге
арналған шаралар мен құрылғылар жүйесі.
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Желдету
Табиғи желдету Жасанды желдету

6. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Ауа қысымын
жасау және
жылжыту әдісі
бойынша: табиғи
және жасанды
(механикалық)
импульс
Мақсаты
бойынша: жеткізу
және шығару
Ауа алмасуды
ұйымдастыру
тәсілі бойынша:
жалпы алмасу,
жергілікті,
авариялық, түтінге
қарсы
Конструктивті
орындау
бойынша:
арналы және
арнасыз
Желдету жүйелерінің түрлері
Желдету жүйелерінің түрлері
Желдету
жүйелерінің
түрлері
Желдету
жүйелерінің
түрлері

7. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Ауа қозғалысын
ынталандыру әдісі
бойынша жүйелердің
түрлері
Механикалық желдету
Механикалық желдету кезінде ауа
алмасу желдеткіш жасаған қысымның
айырмашылығына байланысты
болады. Бұл тәсіл желдету неғұрлым
тиімді болып табылады, өйткені ауа
алдын ала мүмкін тазартылып, шаңнан
және жеткізілуі талап етілетін
температура мен ылғалдылық.
Табиғи желдету
Табиғи желдету кезінде ауа алмасу
ғимараттың сыртқы және ішкі қысымының
айырмашылығына байланысты жүзеге
асырылады.
Ұйымдастырылмаған табиғи желдету жүйесі
деп ішкі және сыртқы ауаның қысымы мен
желдің қоршау конструкцияларының тығыз
еместігі арқылы, сондай-ақ желдеткіштерді,
фрамугалар мен есіктерді ашу кезінде
болатын бөлмедегі ауа алмасу түсініледі.
Ұйымдастырылған табиғи желдету дегеніміз-
ішкі және сыртқы ауа қысымының
айырмашылығына байланысты пайда
болатын ауа алмасу,бірақ ашылу дәрежесі
реттелетін сыртқы қоршауларда арнайы
жасалған фрамугалар арқылы.

8. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Мақсаты бойынша
жүйелердің түрлері
Сору желдеткіші
Сору желдеткіші бөлмеден
зиянды секрецияларды
кетіру үшін қолданылады.
Ағынды желдету
Ағынды желдету
жүйесімен деп аталады
жүйесі, жасайтын үй-
жайға белгілі бір ауа
мөлшері, ол жылыту
керек, қысқы кезеңде
және салқындатылуы жаз.

9. Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң
Ауа алмасуды ұйымдастыру әдісі
бойынша жүйелердің түрлері
Жалпы алмасу
желдеткіші
Жалпы алмасу желдету
жүйесі үй—жайдың
барлық көлемінде, ең
алдымен оның жұмыс
аймағында (еденнен
1,5-2,0 м), зиянды
заттар үй-жайдың
барлық көлемі
бойынша таралатын
және оларды түзілген
жерде ұстап алуға
мүмкіндік болмаған
кезде ауа ортасының
(ауаның
температурасы,
ылғалдылығы және
қозғалғыштығы)
бірдей жағдайлары мен
параметрлерін жасау
үшін көзделеді.
Жергілікті желдету
Жергілікті желдету дегеніміз-ауа
белгілі бір жерлерге (жергілікті
желдету) берілетін және ластанған
ауа зиянды секрециялар пайда
болған жерлерден (жергілікті сору
желдеткіші) шығарылатын ауа.
Жергілікті ағынды желдету белгілі
бір жерлерге таза ауаның (алдын ала
тазартылған және қыздырылған)
ағынын қамтамасыз етуі мүмкін.
Керісінше, жергілікті сору
желдеткіші ауадағы зиянды
қоспалардың ең көп
концентрациясы бар белгілі бір
жерлерден ауаны кетіреді. Мұндай
жергілікті сору желдеткішінің
мысалы газ немесе электр
плитасының үстіне орнатылған ас
үйдегі сорғыш болуы мүмкін.
Мұндай жүйелер өнеркәсіпте жиі
қолданылады.
Апаттық
желдету
Желдетудің
авариялық жүйесі
өндірістік үй-
жайларда
орнатылады, онда
оларды тез жою
мақсатында
ШЖШ-дан едәуір
асатын мөлшерде
төтенше қауіпті
зиянды заттардың
күтпеген жерден
шығарылуы
мүмкін.
Түтінге қарсы желдету
Түтінге қарсы желдету
жүйесі өрт қауіптілігі
жоғары технологиялар
қолданылатын өндірістік
ғимараттарда
орнатылады және
адамдарды
эвакуациялауды
қамтамасыз етуге қызмет
етеді. Бұл жүйенің
көмегімен бөлмеде
түтіннің таралуына жол
бермейтін ауаның қажетті
мөлшері беріледі. Жүйе
өрттің бастапқы
сатысында жұмыс
істейді.

10. Механикалық желдетуді есептеу мыналарды қамтиды:
1. Өндірістік бөлменің жоспарында желдету жүйесінің конфигурациясын,
оның элементтерінің орналасуын анықтау.
2. Ауа өткізгіштердің өту қимасын анықтау (ауа өткізгіштердегі ауа
қозғалысының жылдамдығы V = 6-10 м/с қабылданады)
FV=L/(3600V),
мұндағы V-қажетті ауа алмасу, м / сағ.
3. Ауа өткізгіш учаскесіндегі ауа арналарындағы қысымның жоғалуын
анықтау:
Робщј = Ртрј + Рмј,
мұндағы Ртрј-ауа өткізгіштер арқылы қозғалу кезінде ауаның үйкеліс
күштерін еңсеруге кедергі; Рм-ауа өткізгіштердің жергілікті кедергісі.
Механикалық желдету ауаны бүкіл өндірістік бөлмеге таратады. Жалпы
жағдайда оған мыналар кіреді: ауа қабылдағыш, сүзгі, калорифер, желдеткіш
және каналдар желісі.
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң

11. Ауа өткізгіштер желісіндегі жалпы шығындар:
мұндағы η-желдету жүйесі бөлінген учаскелер саны.
Желдеткiштiң электр қозғағышының тұтыну қуатының анықтауы N:
N = G Pk (3,6 106 ηб ηп).
мұнда К - электр қозғалтқыш қуаты қорының коэффициенті (1,05-
1,5); Р - желідегі толық қысымның жоғалуы, Па; ηб ηп - желдеткіштің
ПӘК-(КПД) (пайдалы әсер коэффициенті) және электр
қозғалтқышынан желдеткішке беру.
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң

12. Өндірістік үй-жайларды табиғи желдету сыртқы және ішкі ауаның (жылу қысымы) және
желдің (жел қысымы) температурасы айырмасының әсерінен жүзеге асырылады.
2.04.05-86 ҚНжЕ сәйкес табиғи желдетуді есептеу ғимараттың желдету ойықтарының
ауданын анықтаудан тұрады және келесі кезеңдерді қамтиды.
1. Төменгі ойықтағы ауа қозғалысының жылдамдығын анықтау (м/с) V:
мұнда h - төменгі және жоғарғы ойықтардың орталықтары арасындағы қашықтық, м;
ρн, ρв - сыртқы және ішкі ауаның тығыздығы, кг/м.
2. Төменгі желдету ойықтарының ауданын (м2) анықтау:
F = L / (μ1 V1),
Мұнда μ1 - төменгі ойықтар арқылы ауа шығынының коэффициенті (μ1 = 0,15-0,65).
3. Төменгі ойықтардағы қысымның жоғалуын (Па) анықтау H1 = V1
2 ρн/2
4. Жоғарғы ойықтардағы артық қысымды (Па) анықтау:Н2 =Hr-Hi,
мұнда Hr - гравитациялық ауа қысымы. Па,
Нr = h(ρн – ρв) g.
Жоғарғы желдету ойықтарының ауданын (м2) анықтау:
Мұнда μ2 - жоғарғы ойықтар арқылы ауа шығынының коэффициенті.
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң

13. Кейбiр газ сияқты заттардың атмосфералық ауа және өндiрiстiк бөлмелердi ауасындағы
барынша мүмкiн шоғырландырулар
Зат Атмосфералық ауадағы ШРК, мг / м3 Ауадағы өндірістік бөлменің ШЖШ, мг / м3
Азотты диоксид Максимал бiр жолғы 0, 085
Орташа тәулiктiк 0, 04
2,0
Күкiрттiң диоксидi Максимал бiр жолғы 0, 5
Орташа тәулiктiк 0, 05
10,0
Көмiртектiң монооксидi Максимал бiр жолғы 5, 0
Орташа тәулiктiк 3, 0
Жұмыс күннiң iшiнде 20, 0
60 мин. iшiнде * 50, 0
30 мин. iшiнде * 100, 0
15 мин. iшiнде * 200, 0
Фтороводород Максимал бiр жолғы 0, 02
Орташа тәулiктiк 0, 005
0,05
Жұмыс аймағының ауасында жо-ның көп мөлшерде болуы жағдайында қайталама жұмыстар кемінде 2 сағат үзіліспен жүргізілуі мүмкін
Заттың аты ШЖШ шамасы, мг / м3 Қауіптілік сыныбы
Бензин (отындық еріткіш) 100 IV
Бензол+ 5 II
Керосин (С қайта есептегенде) 300 IV
Лигроин (С қайта есептегенде) 300 IV
Минералды мұнай майлары+ 5 III
Нефрас С 150/200 (С қайта есептегенде) 100 IV
Мұнай 10 III
күкіртті сутек 10 II
Көмірсутектері бар қоспадағы күкіртсутегі:
C1 – C5 3 III
Тетраэтилқорғасын 0,005 I
Толуол 50 III
Уайт-спирит 300 IV
Хлор 1 II
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң

14. Өндірістік үй-жайлардағы ауа алмасу еселігі (ҚНжЕ 2.04.05-91 бойынша)
Технологиялық процесте айналатын
өнім
I сағ ауа алмасу еселігі Өнімнің
температурасы
80°С-тан жоғары
болған кезде
ұлғаю
коэффициенті
күкірт
қосылыстары
болмаған
жағдайда,
буларда күкірт
қосылыстары
болған кезде. 0,05
г/м3 астам
Этилденбеген Бензин 6 8 1,5
Этилденген Бензин 13,5 13,5 1,5
Бензол 12 17 1,2
Керосин, дизель отыны, битум, мазут 3 7 1,5
Майлау майлары, парафин
(еріткіштер болмаған кезде)
3,3 5,5 1,5
Пайдаланылған мұнай өнімдері 12 12 –
Мұнай өнімдерінен алдын ала
тазартылған ағынды сулар
2,5 – –
Тақырып 1.2. Өнеркәсiптiк кәсiпорындардың атмосферасы; ауа және оның қасиетiнiң құрамы; жұмыс
аймағының микроклиматының мiнездемесi. Артық жылу. Артық ылғал. Улағыштық газдар және булар, шаң