3. HERENTZIA GENETIKOA
• Klasean hainbat gairi buruz ibili gara hitz
egiten eta niri interesgarria iruditu zaidana
herentzia genetikoa izan da, beraz gai honetan
interesgarriak diren hainbat atal aztertuko
ditugu.
4. GARAPENA
• Herentzia genetikoa gizakiaren ezaugarri
fisiologikoak, morfologikoak, biokimikoak belaunaldiz belaunaldi trasmititzeari
deritzo.
• Ezaugarri horiek geneen bitartez ondorengoei trasmititzen zaizkie eta genotipo
izena ematen zaie kanpoaldean ikusten ez direnei eta gizakian ikus daitezkeen
emaitzei fenotipo.
• Ondorengoei ezaugarri horiek transmititzeko beharrezkoa da aurretik
egindako erreprodukzio berdina gertatzea, eta hori meiosian gertatzen da.
• Zientzialarien artean eztabaida handi bat dago finkatzeko ea nork daukan pisu
gehiago, kulturak ala izaerak.
• Baieztatuta dago geneetan azaleko kolorea, ilekoa eta begietakoa trasmititzen
direla baina betidanik egin diogu gure buruari galdera berdina.
5. • PERTSONALITATEA, GUSTOKO GAUZAK, INTELIGENTZIA, GAUZAK EGITEKO
KAPAZITATEA ETA IZAERA GENEEN BITARTEZ TRASMITITZEN DIRA?
• Catherine Vidalek, Pariseko ikerketa bateko zuzendariak, azaldu zuen
garunaren plastikotasuna zela inteligentzian eta ikasketetan oinarritutako
zirkuitu neuronal berrien sortzailea.
• Ezer ez dago jaiotzetik finkatuta. Jaiotzen garenean neuronen %10 bakarrik
daukagu garatuta, beste %90 bizitzan zehar garatzen doa familiaren, ikasketen,
kulturaren eta sozietatearen laguntzaz.
• Albert Rothenberg y Grace Wyshak baieztatu zuten jenio bat izatea ez zela
bakarrik geneen transmisioaren ondorioa baizik eta faktore psikologikoetan
ere oinarritzen zela.
• Afektibitateak eta kognitibitateak zerikusi handia daukate edukazioarekin,
genetikarekin eta faktore sozialekin.
6.
7. NOLA TRANSMITITZEN DIRA?
• Ondorengoaren genotipoa bi progenitoreen ezaugarriak izango ditu:
1. Arrak espermatozoideetako kromosometan.
2. Emeak obuluaren kromosometan.
Kromosometan geneak gordetzen dira eta ADN-z edo ARN-z osatuta daude.
-Geneak ADN-z osatutako segmentu luzeak dira,
ezaugarri baten herentzia determinatzen dute.
-Geneak kromosometan aurkitzen dira,
eta horizontalki kokatuta daude.
-Gene bakoitzak kromosoman toki bat dauka.
9. MENDEL
• Gregor Johann Mendel abade eta
zientzialari austriarra zen. Genetika
modernoaren aita dela esan dezakegu. Bere
ikerketekin biologiaren herentzia
genetikoaren atalari oinarri sendoak jarri
zizkion.
• XX.mendea hasi arte bere ikerketak eta
legeak ez ziren ondo ulertuak eta azalduak
gelditu.
• Bere lanak Brünneko Natura Ikerketarako
Elkartearen bileretan aurkeztu zituen.
• Ilarrekin ikerketa amaitutakoan, erleak
erabili zituen baina, emaitzak ez ziren hain
onak izan.
10. MENDELEN 1.LEGEA
• Arraza puruko bi organismo elkartzen direnean lehenengo generazioko
ondorengoak denak berdinak izango dira (uniformitatearen legea) betetzen da bai
genotipoan zein fenotipoan.
• Mendelek bere ikerketa burutzeko ilarrak erabili zituen.
11. • Hazi horiko ilarrak eta hazi berdekoak gurutzatu zituen. Horretarako, ilarraren
kolore bateko polena ilarraren beste koloreko estigman sartu zuen, eta
gurutzatutako landareen haziak erein zituen. Gero, ondorengoen haziaren
kolorea aztertu zuen.
• Haziaren kolore horia zehazten duen genea A bada (alelo gainartzailea izanik),
eta kolore berdea zehazten duena a (alelo azpirakorra), gurutzaketa honako
hau izango da:AA x aa. Gurutzaketa honetako ondorengo guztiek Aa izango
dute genotipoa, eta fenotipo horia izango dute (A genea gainartzailea baita).
12. MENDELEN 2.LEGEA
• Gametoak sortzean karaktere
bakoitza eragiten duten aleloak
banatu egiten dira, hau da ez daude
betiko lotuta (alelo bikotea osatzen
duten geneen bereizketaren legea)
betetzen da.
• Lehenengo belaunaldian eskutaturik
geratutako gene azpirakorrak
bigarrenean azaleratzen dira.
Beraz, ondorengoak ez dira
uniformeak.
• Lehen belaunaldian lortu diren ilar
hazietatik sortutako landareak
gurutzatzen dira bigarrenean eta hiru
genotipo agertzen dira: AA, aa, Aa.
13. MENDELEN 3.LEGEA
• Karaktere desberdinen arteko erlazioa aztertuz azaldu zuen 3.legea, bi
karaktere desberdin aintzakotzat hartu zituen.
• Karaktere edo ezaugarri bat zehazten duen gene bakoitza bere gisa
transmititzen da, besteekiko modu independentean" (karaktereen herentzia
independentearen legea).
• Lege honek karaktereen independentziaz jarduten du.
14. • Bi karaktereen transmisioa ikertzeko, Mendelek bi arraza puruko ilarrak
gurutzatu zituen: batek haziak hori kolorekoak eta azal leunekoak zituen eta
bestearen haziak berde koloreakoak eta azal zimurrarenak ziren.
• A eta L geneak gainartzaileak dira a eta l geneekiko. Meiosia burutzean
lehenengoaren gametoak AL geneak eramango dituzte, eta bigarrenak
al geneak. Lehenengo belaunaldiko ondorengo guztiek AaLl izango dute
genotipoa, eta hazi hori leuna izango dute fenotipoa (A eta L gainartzaileak
direlako).
• Baina kasu hauetan lege hau ez da betetzen:
-Aztertutako karaktereak kromosoma bereko geneek determinatuta
badaude.
-Aztertutako karaktereak kromosoma sexualetako geneek determinatuta
badaude.
16. HIZTEGIA
• GENOTIPOA: Genotipoa zelula, organismo edo banakako baten
osaera genetikoa da. Gehienetan ezaugarri batez aritzeko erabiltzen da.
• FENOTIPOA:edozein organismoren ezaugarri behagarriak dira: morfologia,
garapena, ezaugarri biokimiko edo fisiologikoak edo portaera.
• GARUNAREN PLASTIKOTASUNA: Gauzetara moldatzeko edo gauzak aldatzeko
gaitasunari deritzo.
• MEIOSIA: Meiosia zelula diploide bakar batetik lau gameto sortzen
dituen zelularen zatiketa mekanismoa da.
• GAMETOA: Gametoak ugalketa sexualean parte hartzen duten zelulak dira.
17. • HETEROZIGOTO: Gene batek bi alelo desberdin dituenean.
• HOMOZIGOTO: Gene batek bi alelo berdinak dituenean.
• ALELO: gene baten aldaerak dira.
• ALELO GAINARTZAILEA: fenotipoan beti agertzen dena da,
organismoa homozigotoa izan ala heterozigotoa izan.
• ALELO AZPIRAKORRA: fenotipoan agertzen ez dena, gainartzailea
dagoenean.
• KROMOSOMA: zelulan dagoen DNA eta proteinaz osatutako egitura bat
da
