Οι σημειώσεις της παρουσίασης του 3ου κεφαλαίου της Γεωγραφίας της Ε' τάξης Περισσότερες πληροφορίες για την παρουσίαση και την ανάπτυξη του κεφαλαίου στην ιστοσελίδα της "Σχολικής Αποθήκης" στο link: http://educationalstorageegeo.weebly.com/3-eta-taualphaupsilontau972tauetataualpha-tauomicronupsilon-chi940rhotaueta-alpha.html

1. Οι χάρτες
Ένα εργαλείο για τη μελέτη
του κόσμου
Α’ ΕΝΟΤΗΤΑ
3ο Κεφάλαιο
Δημιουργία Πέτρος Μιχαηλίδης - Δάσκαλος

2. 3ο Κεφάλαιο - Η ταυτότητα του χάρτη: Τίτλος και Υπόμνημα
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
● για τα βασικά χαρακτηριστικά ενός χάρτη
● για το υπόμνημα του χάρτη
Δημιουργία Πέτρος Μιχαηλίδης - Δάσκαλος
Το video να προβληθεί δυο φορές, την πρώτη χωρίς υπότιτλους και την δεύτερη με
υπότιτλους, ανάμεσα στις δυο προβολές μπορούν να γίνουν ερωτήσεις όπως:
Σε τι μοιάζουν οι άνθρωποι και οι χάρτες
Τι είναι η ταυτότητα του ανθρώπου;
Τι σχέση έχουν τα στοιχεία από την ταυτότητα του ανθρώπου με την ταυτότητα του
χάρτη; (και τα δυο δίνουν πληροφορίες για κάτι - ύψος , χρώμα ματιών κλπ και
περιοχές με ενδιαφέρον, δρόμοι , πόλεις κλπ)
Όσες από τις ερωτήσεις δεν απαντηθούν επαναλαμβάνονται μετά την δεύτερη
προβολή
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι στόχοι του μαθήματος

3. Εικόνα 3.1: Χάρτης Πελοποννήσου
Γνωρίζουμε ότι κάθε άνθρωπος έχει την
ταυτότητά του, η οποία περιέχει ορισμένα
στοιχεία που αφορούν αποκλειστικά τον ίδιο, τον
κάτοχο της ταυτότητας. Με την ίδια λογική
φτιάχνουμε και την ταυτότητα κάθε χάρτη, έτσι
ώστε όταν τον χρειαζόμαστε να ξέρουμε πώς θα
τον αναζητήσουμε.
Γνωρίζοντας τα στοιχεία που
περιλαμβάνει η ταυτότητα ενός ανθρώπου,
ας συζητήσουμε τον τίτλο του μαθήματος.
Ποια στοιχεία νομίζετε ότι θα πρέπει να
περιλαμβάνει η ταυτότητα του χάρτη; Βρείτε
αυτά τα στοιχεία στο χάρτη της
Πελοποννήσου στην εικόνα 3.1.
Μπορεί να γίνει με ερωτήσεις του τύπου:
Τι γράφει επάνω η ταυτότητα ενός ανθρώπου; (ονοματεπώνυμο, ημερομηνία
γέννησης κλπ)
Η ταυτότητα του χάρτη θα πρέπει να περιλαμβάνει έναν τίτλο, μια χαρακτηριστική
φράση που δηλώνει το περιεχόμενο του χάρτη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο τίτλος του
χάρτη είναι : Χάρτης Πελοποννήσου. Ο τίτλος του χάρτη αντιστοιχεί στο
ονοματεπώνυμο που γράφει η ταυτότητα. Η ταυτότητα του χάρτη θα πρέπει να
περιλαμβάνει επίσης ένα υπόμνημα, στο οποίο θα αναγράφονται όλα τα στοιχεία που
περιέχει ο χάρτης, όπως ακριβώς και η ταυτότητα γράφει τα στοιχεία του κατόχου της
π.χ., πατρώνυμο, ημερομηνία γέννησης, ύψος κλπ. Τα στοιχεία που βλέπουμε στο
χάρτη είναι οι πόλεις, τα αεροδρόμια, τα μοναστήρια, οι αρχαιολογικοί χώροι κλπ της
Πελοποννήσου.

4. Ο τίτλος του χάρτη Για να ζητήσετε από τη Διεύθυνση του
σχολείου τους χάρτες που θα χρησιμοποιήσετε,
πρέπει να ξέρετε τον τίτλο του κάθε χάρτη. Ο
τίτλος είναι μια χαρακτηριστική φράση, η οποία
δηλώνει το περιεχόμενο του χάρτη και επομένως
αποτελεί στοιχείο της ταυτότητάς του.
Συζητήστε ποιους χάρτες θα χρειαστείτε, για να
σχεδιάσετε το πρόγραμμα μιας εκπαιδευτικής
εκδρομής στην Πελοπόννησο. (Μην ξεχνάτε ότι οι
εκπαιδευτικές εκδρομές, εκτός από διασκέδαση,
περιλαμβάνουν ξεναγήσεις σε ιστορικούς,
αρχαιολογικούς, θρησκευτικούς, παραδοσιακούς,
περιβαλλοντικής ομορφιάς και άλλους χώρους).
Εικόνα 3.2: Παιδιά σκυμμένα στο χάρτη σχεδιάζουν εκδρομή
Το λινκ οδηγεί σε μια εφαρμογή σταυρολέξου του Φωτόδεντρου
Θα χρειαστούν χάρτες για να επισκεφτούμε τα αξιοθέατα και να σχεδιάσουμε την
διαδρομή μας έτσι θα ψάξουμε για ιστορικούς αρχαιολογικούς γεωμορφολογικούς,
οδικούς κ.ά.
Στη συνέχεια εμφανίζουμε το κείμενο και τον χάρτη. Αφού διαβάσουμε το κείμενο
μπορούμε να κάνουμε ερωτήσεις όπως:
● Ποιος είναι ο τίτλος αυτού του χάρτη
● Σε τι μπορεί να μας βοηθήσει ο στην εκδρομή μας ο μυθολογικός χάρτης της
Ελλάδας;
● Τι τίτλους μπορεί να έχουν οι άλλοι χάρτες που θα χρειαστούμε;

5. Το υπόμνημα του χάρτη
Ο χάρτης είναι ένα «εργαλείο»
που μας δίνει πληροφορίες για έναν
τόπο. Για να απεικονίζουμε ευκολότερα
αυτές τις πληροφορίες, χρησιμοποιούμε
αντί για λέξεις σύμβολα και χρώματα, το
καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα
συγκεκριμένο στοιχείο του τόπου που
απεικονίζει ο χάρτης. Τα σύμβολα και τα
χρώματα αυτά σχηματίζουν ένα
«χαρτογραφικό αλφάβητο», με το οποίο
μπορούμε να «διαβάζουμε»τους χάρτες
σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένοι
και αποτελούν το υπόμνημα του χάρτη.
Ο χάρτης της εικόνας 3.1 έχει ένα
πλαίσιο με ορισμένα σύμβολα.
Συζητήστε με την ομάδα σας και
σημειώστε σε ποιο πραγματικό
στοιχείο νομίζετε ότι αντιστοιχεί το
κάθε σύμβολο πάνω στο χάρτη.
Εικόνα 3.1: Χάρτης Πελοποννήσου
Αφού διαβαστεί η δραστηριότητα και το κείμενο, ζητάμε από τους μαθητές να
ερμηνεύσουν τα σύμβολα του υπομνήματος και προχωράμε στην επόμενη διαφάνεια,
δεν συμπληρώνουμε τίποτα ακόμη
Το λινκ οδηγεί σε μια εφαρμογή σταυρολέξου του Φωτόδεντρου

6. Ας συζητήσουμε τώρα τις ερμηνείες που η κάθε ομάδα έδωσε στα σύμβολα του χάρτη της
Πελοποννήσου, για να συμπληρώσουμε στο πλαίσιο της εικόνας 3.1 τις ερμηνείες των συμβόλων,
δηλαδή να κατασκευάσουμε το υπόμνημα του χάρτη.
Εικόνα 3.3α: Σύμβολο στο χάρτη Εικόνα3.3β: Σύμβολο στο χάρτη Εικόνα 3.3γ: Σύμβολο στο χάρτη
Ζητάμε από τους μαθητές να περιγράψουν τι δείχνει η κάθε εικόνα (πόλη, εκκλησία,
ποτάμι) και ποια είναι η απεικόνισή της πάνω στον χάρτη.
Το λινκ οδηγεί σε μια εφαρμογή σταυρολέξου του Φωτόδεντρου

7. Κάμπινγκ
Ορειβατικό μονοπάτι
Αεροδρόμιο
Χιονοδρομικό κέντρο
Μοναστήρι
Αρχαιολογικός χώρος
Κάστρο
Λιμάνι
Πρωτεύουσα Ν.
1500-2000 μέτρα
500-1000 μέτρα
1000-1500 μέτρα
0-500 μέτρα
Ποταμός
Συμπληρώστε το
υπόμνημα του
χάρτη
Επαναλαμβάνουμε την ερμηνεία του κάθε συμβόλου και την γράφουμε δίπλα του.

8. Ομαδική δραστηριότητα (προαιρετική)
Με τις ομάδες μας μοιραζόμαστε θεματικούς
χάρτες της Ελλάδας, στους οποίους δεν
αναγράφονται ο τίτλος και το υπόμνημα. Με βάση
τα σύμβολα που περιέχουν οι χάρτες θα
διαμορφώσουμε τον τίτλο και το υπόμνημα του
κάθε χάρτη.
Γεωγραφικό γλωσσάριο
Τίτλος χάρτη: η ονομασία του χάρτη που δηλώνει
το περιεχόμενό του
Yπόμνημα χάρτη: σημείωμα, όπου ερμηνεύονται
διάφορα στοιχεία ενός χάρτη
Aν θέλεις, διάβασε κι αυτό…
Ο Χάρτης της Γης… ένας άλλος «χάρτης»
Είμαστε η Γη, οι άνθρωποι, τα φυτά και τα ζώα, οι βροχές και οι
ωκεανοί, τα θαλάσσια ρεύματα και η ανάσα του δάσους.
Τιμάμε τη Γη, σπίτι όλων των οργανισμών.
Σεβόμαστε και αγαπάμε την ομορφιά της Γης…
Παρά τις διαφορές μας είμαστε όλοι κάτοικοι αυτής της Γης…
Αποτελούμε όλοι το Χάρτη της Γης…
(Μεταφρασμένο απόσπασμα από κείμενο των μη κυβερνητικών οργανώσεων, που
κατατέθηκε στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για το περιβάλλον, στο Ρίο, τον Ιούνιο
του 1992)
Οι νέες λέξεις που μάθαμε σήμερα είναι
● Τίτλος χάρτη και
● Υπόμνημα χάρτη
Πρέπει να προετοιμαστούν οι σχετικοί χάρτες για την ομαδική δραστηριότητα
(εναλλακτικά, μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές να σχεδιάσουν την αυλή του
σχολείου και να δώσουν τίτλο ετοιμάζοντας και το σχετικό υπόμνημα (π.χ. Χώροι
παιχνιδιού στην αυλή του σχολείου, χώροι για κρυφτό κλπ)
Το πρώτο λινκ οδηγεί σε μια εφαρμογή σταυρολέξου του Φωτόδεντρου σχετική με το
υπόμνημα και το δεύτερο σε εκτύπωση χάρτη

9. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες;
Γράψε «Σ» για τη σωστή και «Λ» για τη λανθασμένη στο
Τετράδιο εργασιών - Δραστηριότητα 1η
α) Ο τίτλος του χάρτη είναι ένα στοιχείο της ταυτότητάς του
β) Το υπόμνημα του χάρτη είναι ένα χαρτογραφικό αλφάβητο
γ) Για κάθε γλώσσα του κόσμου υπάρχει κι ένα «χαρτογραφικό αλφάβητο»
δ) Το υπόμνημα του χάρτη περιλαμβάνει λέξεις και αριθμούς
ε) Το υπόμνημα του χάρτη περιλαμβάνει σύμβολα
Σ
Σ
Σ
Λ
Λ

10. Γράψε με δικά σου λόγια μία απάντηση σε κάθε ερώτηση:
Τετράδιο εργασιών - Δραστηριότητα 2η
Ο τίτλος ενός χάρτη είναι μια χαρακτηριστική φράση η οποία δηλώνει το περιεχόμενό του και γι’ αυτό κάθε
χάρτης πρέπει να έχει τίτλο
α) Τι είναι ο τίτλος ενός χάρτη;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
β) Γιατί χρειάζεται ο χάρτης να έχει τίτλο;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
γ) Τι είναι το υπόμνημα του χάρτη;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
δ) Γιατί χρειάζεται να έχει υπόμνημα ένας χάρτης;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
ε) Γιατί το υπόμνημα πρέπει να αποτελείται από σύμβολα και όχι από λέξεις;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .
Για να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον σωστό χάρτη κάθε φορά που χρειαζόμαστε κάποιες
πληροφορίες π.χ., για να οργανώσουμε μια εκδρομή ή τις διακοπές μας
Το υπόμνημα χάρτη είναι ένα σύνολο συμβόλων και χρωματικών διαφοροποιήσεων που χρησιμοποιείται
για να απεικονίζουμε τις πληροφορίες που περιέχονται σ’ έναν χάρτη
Ένας χάρτης πρέπει να έχει υπόμνημα γιατί σε αυτό περιέχονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες
κωδικοποιημένες σε σύμβολα και χρώματα .
Το υπόμνημα του χάρτη πρέπει να αποτελείται από σύμβολα και όχι από λέξεις έτσι ώστε οι πληροφορίες
του να είναι κατανοητές από όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούν
α) Ο τίτλος ενός χάρτη είναι μια χαρακτηριστική φράση η οποία δηλώνει το
περιεχόμενό του και γι’ αυτό κάθε χάρτης πρέπει να έχει τίτλο
β) Για να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον σωστό χάρτη κάθε φορά που
χρειαζόμαστε κάποιες πληροφορίες π.χ., για να οργανώσουμε μια εκδρομή ή τις
διακοπές μας
γ) Το υπόμνημα χάρτη είναι ένα σύνολο συμβόλων και χρωματικών
διαφοροποιήσεων που χρησιμοποιείται για να απεικονίζουμε τις πληροφορίες που
περιέχονται σ’ έναν χάρτη.
δ) Ένας χάρτης πρέπει να έχει υπόμνημα γιατί σε αυτό περιέχονται όλες οι
απαραίτητες πληροφορίες κωδικοποιημένες σε σύμβολα και χρώματα για να είναι
κατανοητά από όλους.
ε) Το υπόμνημα του χάρτη πρέπει να αποτελείται από σύμβολα και όχι από λέξεις
έτσι ώστε οι πληροφορίες του να είναι κατανοητές από όλους τους ανθρώπους
ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούν

11. Παρατήρησε τον χάρτη της Πελοποννήσου, ο οποίος δε συνοδεύεται από υπόμνημα. Προσπάθησε να
σχεδιάσεις μια εκδρομή. Ποια προβλήματα θα παρουσιαστούν, καθώς θα καταστρώνεις τα σχέδιά σου;
Τετράδιο εργασιών - Δραστηριότητα 3η
Εικόνα 3.1: Χάρτης με σύμβολα
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ένας χάρτης δεν μπορεί να “διαβαστεί” χωρίς υπόμνημα, δεν μπορούμε
δηλαδή να αξιοποιήσουμε τις πληροφορίες που μας παρέχει, αν, για
παράδειγμα θέλουμε να οργανώσουμε μια εκδρομή. Έτσι, δεν θα ξέρουμε
από ποιο δρόμο να πάμε, πού βρίσκονται οι μεγάλες πόλεις της
Πελοποννήσου, πού υπάρχουν βουνά και πεδιάδες καθώς και ποια
αξιοθέατα υπάρχουν για να επισκεφθούμε αφού δεν θα μπορούμε να
καταλάβουμε τα σύμβολα που υπάρχουν πάνω στον χάρτη.
Ένας χάρτης δεν μπορεί να “διαβαστεί” χωρίς υπόμνημα, δεν μπορούμε δηλαδή να
αξιοποιήσουμε τις πληροφορίες που μας παρέχει, αν, για παράδειγμα θέλουμε να
οργανώσουμε μια εκδρομή. Έτσι, δεν θα ξέρουμε από ποιο δρόμο να πάμε, πού
βρίσκονται οι μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου, πού υπάρχουν βουνά και πεδιάδες
καθώς και ποια αξιοθέατα υπάρχουν για να επισκεφθούμε αφού δεν θα μπορούμε να
καταλάβουμε τα σύμβολα που υπάρχουν πάνω στον χάρτη

12. Ώρα για διάβασμα.
Καλή
συνέχεια!!!
Δημιουργία Πέτρος Μιχαηλίδης - Δάσκαλος