2. Հաղթանակի կամրջի մոտից սկսվում է շրջայցը
Աստաֆյան (1920թ.-ից` Աբովյան) փողոցով, որը
եղել և շարունակում է մնալ Երևանի սիրտը։
Աստաֆյանը, որը բացվել է ըստ քաղաքի 1856 թ.
գլխավոր հատակագծի, սկիզբ էր առնում Երևանի
բերդի հյուսիսային դարպասներից (որի համար
կոչվել է նաև Կրեպոստնայա) ու ձգվում դեպի
հյուսիս-արևելք` քաղաքի կենտրոնը կապելով
Նորքին։ 19-րդ դարից այստեղ միայն մի քանի որոշ
շինություններ են պահպանվել։
3. Մինչ օրս պահպանվել է Հրազդան գետի վրա
դեռևս միջնադարում կառուցված Կարմիր
կամուրջը (1)` վերակառուցված 1679-ի
երկրաշարժից հետո։ Այն իր ժամանակին
Հրազդան գետի վրայով Արարատյան դաշտավայր
տանող միակ ճանապարհն էր։ Կառուցված լինելով
կարմրավուն կոփածո քարերով` կոչվել է Կարմիր
կամուրջ, սակայն հայտնի է նաև քանաքեռցի
մեծահարուստ Խոջա Փլավի անունով` ում
միջոցներով էլ վերականգնվել է 1679-ի
երկրաշարժից հետո։ Կամուրջը վերակառուցվել է
նաև 1851-ին։ Կարմիր կամուրջը եղել է երկթռիչք`
մոտ 80մ երկարությամբ և 11մ բարձրությամբ,
երկու ծայրերում փոքր ջրանցքներով` ոռոգման
համար։
4. Հրազդանի կիրճը ի սկզբանե Երևանի համար
ունեցել է կենսական նշանակություն։ Քաղաքը
փռված է Հրազդան գետի ափերին։ Հանդիպակաց
ժայռից բացվում է հին քաղաքի
համայնապատկերը։ Փայտե պատշգամբներով
կարմիր ու սև տուֆե շենքերը հին Երևանի
դիմագիծը վերստեղծելու 1980-ականներին
իրականացված փորձի մասին են վկայում։
Քաղաքի այս հատվածը հին Երևանի Ձորագյուղ
թաղամասն է` Սբ Սարգիս եկեղեցիով (2) ։
Վերականգնված թաղամասում առանձնանում է
Սերգեյ Փարաջանովի թանգարանը (3)։
5. Ձեր աջ կողմում գտնվող «Նոյ» նշանով մեծ շենքի
տեղում եղել է Երևանի բերդը (4), որը կառուցվել է
պարսիկ Ֆարհադ փաշայի օրոք` 1582-83 թթ.։ Այն
հանդիսացել է պարսից խաների աթոռանիստը և
բաղկացած է եղել պալատից, զորանոցներից ու
մզկիթից։ 1827-ին բերդը գրավեցին ռուսները, և
մզկիթի տեղում կառուցվեց ռուսական Սբ Պոկրով
եկեղեցին, իսկ պալատը դարձավ նոր
կառավարիչների նստավայր ։
6. Բերդը հայտնի է նաև պատմական մեկ այլ իրադարձությամբ.
այստեղ է 1-ին անգամ բեմադրվել Ալեքսանդր Գրիբոյեդովի
«Խելքից պատուհասը»` հեղինակի ներկայությամբ։
1864 թ. Երևանի բերդի կայազորը տեղափոխվում է Քանաքեռ
գյուղում (այժմ` թաղամաս Երևանում) կառուցված նոր
զորանոցներ` ամրաշինական այս համալիրի վատ վիճակի
պատճառով։ 1865 թ. բերդը գնում է Առաջին գիլդիայի
(համքարության) վաճառական Ներսես Թաիրյանը։ Սբ Պոկրով
եկեղեցին քանդվեց 20-րդ դարի սկզբին, իսկ Երևանի կենտրոնում
կառուցվեց ավելի մեծաչափ ռուսական Նիկոլաևյան եկեղեցին։
1877-ին հին բերդի տարածքում Թաիրյանը սկսեց գինու, իսկ 1887-
ին կոնյակի արտադրությունը` իր բարեկամ, նկարիչ Հովհաննես
Այվազովսկու աջակցությամբ։ 1899թ. Նիկոլայ Շուստովը գնեց
գործարանը Թաիրյանից։ Երևանի հին բերդից պահպանվել են որոշ
հատվածներ. գործարանը կազմա¬կերպում է շրջայց` ավանդական
ոճով կառուցված թաղածածկ ստորգետնյա մառանների շենքում,
ինչպես նաև գինու ու կոնյակի համտես։
Երևանի պատմության թանգարանում (5) ներկայացված են
քաղաքի պատմության տարբեր ժամանակաշրջանները։
Տեքստի խմաբագրումը` Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի
միջազգային խորհրդի Հայաստանի ազգային կոմիտեի
(ԻԿՕՄՕՍ/Հայաստան)։
