SlideShare a Scribd company logo

Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com

•
•
Memet Çamur
Memet Çamur

Dergahımız yayınlarından çıkan Battal Pehlivan'ın kitabı. http://www.sahkulu.com

Education
1 of 286
Download to read offline
BATTAL PEHLİVAN ANADOLU’DA ALEVİLİK ŞAH KULU SULTAN KÜIÜYESİ Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Arattırma Eğitim ve Kültür Vakfı Tel.: (0.216) 368 55 25 - 368 30 71 - 467 38 37 Fax: (0.2161 385 64 49
1947 - 1994 BATTAL PEHLİVAN 1947yılında Ceyhan'ın Kızıldere Kö- yü'nde doğdu. İlkokulu köyünde, ortaokulu Ceyhan’da, liseyi Adana'da bitirdi. 1970 yılında AİTİA’ne bağlı Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. Okulu bitirdiğinde bir yıllık gazete­ ciydi. Ankara ve İstanbul’da değişik gaze­ telerde çalıştı. Yazıları Memleket, Yenigün, Demokrat, Akşam, Günaydın, Bugün, Meydan, Sahalı, Gönüllerin Sesi gazetele­ ri ile Düşün (Adana), Edebiyat 81, Somut, Halkçı Oluşum, Söyleşi, Demokratik Bir­ lik, Kervan, Cem dergilerinde çıktı. İlk kitabı 1976 yılında (Kara Şavga-öyküler ) yayınlandı. 80’!i yılların başında halkbilime yöneldi. Aşık Veysel, Dadaloğlu, Bahçe Biziz Gül Bindedir (Türkülerimiz), Ruhi Su... Ruhi Su..., Dom Dom Kurşunu (Aşık Mahzuni) adındaki kitapları yayınlandı. Elinizdeki kitap, Battal Pehlivan ın Alevi­ lik konusundaki ikinci ürünüdür. Bundan önce, 1991 yılı sonlarında Alevi-Bektaşi Düşüncesine Göre ALLAH adlı kitabı yayınlandı. Bu kitabın üçüncü basımı da yapıldı “Anadolu'da Alevilik" Bugün gazetesinde yayınlandığında büyük ilgi gördü. ‘‘Alevi kültürünü yaymayı ve yaşat­ mayı” amaçlayan Semah Kültür ve Yaşat­ ma Vakfı’nm kurucu üyelerinden olan ve Temmuz 1993’te, Sivas olaylarında yakılan otelden eşiyle birlikte sağ kurtulan Pehli­ van, evli ve dört çocuk babasıydı. 5 Mart 1994’te aramızda ayrıldı. Yukarıdaki çizim, Sivas'ta yitirdiğimiz Asaf Koçak'in son çizimidir.
SUNU Üzülerek ifade etmek gerekir ki, Alevîlik konusu, bilim çevrelerinden (üniversiteler) gerekli ilgiyi görmemiş ve bu alan adeta spekülatif, tarafgir araştırmacı lann, deyim yerindeyse cirit attığı bir alan haline gelmiştir. Çoğu sosyal bilimler metodolojisinden habersiz olan bu sözde araştırmacılar, ideolojik düşüncelerini, Alevîlik-Bektaşîlik kitapları aracılığıyla kamuoyuna aktarmışlardır. Böyleoe çok hassas olan bu konuda kamuoyu yanlış bilgilerle donatıldı. Ayrıca bu araştırmaların (!) çoğu Alevî-Sünnî kesimlerin karşılıklı önyargılarını yok edeceği yerde, bu önyargıların devamını sağlayıcı yönde rol oynamışlardır. Kanımca bu zamana kadar süren bilgisizlik ve kimi çıkar gruplarının kışkırtmalarından kaynaklanan ırk1 ve inanç taassubunu gidermenin yegane yolu, Türkiye yurttaşlarını aydınlatabilecek, bilimsel yöntemleri kılavuz edinmiş araştırma faaliyetlerine hem üniversiteler ve diğer devlet kurumlan, hem de vakıflarımız-derneklerimiz tarafından vakit kaybedilmeden girişilmesidir. Anadolu 'da Ale>îlik-Bektaşîlik konusu ancak, Türk kitlelerin anayurtlarında. göç etmeleri sırasında ve son olarak geldikleri Küçük Asya 'da yani Anadolu 'da karşılaşmış bulundukları, dinsel ve kültürel akımlar anlaşılmak suretiyle ele alınabilir. Demek ki Anadolu 'da Alevîlik- Bektaşîlik 'in kökenini, Siinnî-Şîi bölünmesine kaynaklık eden olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hiçbir geçerliliğe sahip bulunmamaktadır. Konu üzeinde yerli-yabanct bilimse! araştırmaların bugün ulaştığı sonuç budur. Bu araştırmalardan, Fuad Köprülü, F. W. Hasluck, İrene Melikoff, Süreya Faruki ve Ahmet Yaşar Ocak gibi araştırmacıların, araştırmalarını kastediyoruz. Türk kitlelerin yüzyıllara yayılan zaman sürecinde ve farklı coğrafyalarda, farklı inançlara ve kültürlere sahip halklarla ilişkide bulunmaları sonucunda oluşan bu dinsel ve kültürel Senkretizm Alevîliğin anlaşılabilmesinin yegâne anahtarıdır. Senkretizm, bağdaştırmacılık anlamında kullanılmaktadır. Bu, birçok dinsel ve kültürel unsurların, bağdaşmasını, içinde bann- dırmasını ifade eder.
Kısaca tanımlamak gerekirse, Anadolu Alevîliği işte bu senkretizm sonucunda oluşmuş bulunan heterodoks bir Islâm anlayışıdır. Ahmet Yaşar Ocak’a dayanarak heterodoksi teriminin, sosyal siyasal ve dinsel üç ayrı cephesinin olduğunu söyleyebiliriz, Heterodoksi, kabul edilmiş din anlayışına yani ortodoksiye karşıt, ayrı bir din anlayışını ifade eder. Heterodoksi siyasi iktidarın desteğinden yoksundur ve çevrenin din anlayışını temsil eder. Bu heterodoks İslâm anlayışı* tarihsel ve sosyal koşulların doğal bir sonucu olarak, kitabi olmaktan çok sözlü geleneğe dayalı, eski inançların ve mitolojinin Islâmi şekiller altında yaşamağa devam ettiği bir halk İslâm-
lığıdır, tkibinli yıllara girmek üzere olduğumuz şu yıllarda Alevîlik konusunun gerektiği gibi ele alınmamasının tarihsel ve sosyolojik kökenleri olduğu da bir gerçektir. Esasında bugün yaşanan Alevî-Sünni meselesinin temelinde yatan ana faktör bilgisizlik ve Selçuklu’dan bu yana bütün iktidarların halka Sünnîliği empoze etmesidir. Yine bu iktidarlar olayın psikolojik yönünü de ihmal etmemişler ve Alevîler’e insanlık dışı iftiralarda bulunulmuştur. Bu iftiralar ve katliamların din adına yapılıyor olduğu noktasına da özellikle önem verilmiştir. Oysa bu iktidarların doğrultusunda çalışan Şeyhülislam ve kadıların düşündükleri dinden çok padişahlara temsil ettiği yönetimin siyasal arzuları idi. Demek ki, Alevî-Sünnî meselesinin kökeninde dinsel gerekçeler yatmamakta, esas gerekçe siyasal olmaktadır. Bugün Alevî-Sünnî kardeşliğinin yegâne şartı, Sünnîler’in samimi olup olmamaları ile ilgilidir. Çünkü tarihsel bir gerçektir ki, yüzyıllardır iktidarlar, salt siyasal nedenlerle, Sünnî halka. Alevî aleyhtarlığı aşıladı. Çeşitli yayın organları ile kitaplarla, cahil kadılar ve hocalarla, dinsel gerekçelerin arkasına sığınarak, ancak esas neden siyasi idi, Sünnî halkın bi- linçaltlanna “Alevîler’e karşı tahammülsüzlük” pompalandı. Bu durum, sıkı disipline tabi, daha ziyade kırda yaşayan bu kitleleri adeta tecrit etmiş, kapalı bir cemaat haline gelmelerine yol açmıştır. Özetlemeye çalıştığımız bu dışsal nedenlerin de Alevîlik konusunun sağlıklı bir şekilde araştınla- bilmesini engellediğini söyleyebiliriz. Bu kitlelerin sosyal yaşamlarının doğal bir sonucu olarak, sahip oldukları yazılı eserler de oldukça sınırlıdır. Alevî köylerinde yaptığımız araştırmalarda, daha çok Dede evlerinde nefeslerin ve deyişlerin yer aldığı kitaplar (Cönkler), Menakıb-ı İmam Cafer-i Sadık, Hutbe-i Düvaz deh İmam/Menakıb-ı Seyyid Safi, "Küçük Buyruk" olarak da bilinen "Der- gah- ı Ali'de Seyyid Abdülbaki Efendi'nin Erenlere Muhib olan Temiz İnançlı Müminlere Gönderdiği Mektup " başlıklı bir kitapçık, Cabbar Kulu, Makalat-ı Hacı Bektaş-ı Veli ve Vilayetname adlı el yazması (OsmanlIca) eserlerin varolduğunu biliyoruz. Oysa Sünnî kesimler yüzyıllara yayılan zaman sürecinde medreseler ve şeyh-mürid ilişkisi çerçevesinde birçok eğitim kurumlanna sahip olmuş, bu şekilde yüzlerce eser kaleme alınmıştır. Anadolu Aleviliği'nin sosyal ve dinsel yapılanmasında temel öneme sahip kurumlardan en önemlisi "Dedelik Kurumu”dur. 19. Yüzyıl sonlarında Anadolu’da yaşayan sosyo-ekonomik dönüşüm ve özellikle
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması sonrası giderek artan oranda yaşanan kırdan kente göç olgusu nedeniyle, zayıflamış olan bu kurum, Anadolu’da Aleviliğin günümüze ulaşmasında birinci derecede rol oynamıştır.
Sonuç olarak bu konu ihmal edilmiş ve bilimsel alanın dışında bırakılmıştır. Üniversiteler ve devlet kuramlarınca “Alevilik” konusunu görmezden gelinmiş, adeta bu insanların inançlarının, kültürlerinin varlığı inkar edilmiştir. Bu durumun doğal bir sonucu olarak bu alan ne yazık ki sözde araştırmacılarınf!) insafına terkedilmiştir. Onların derdi ise konuyu bilimsel yöntemle değil, kendi ideolojik görüşleri doğrultusunda ele almak olmuştur. Ancak şunu mutlulukla söyleyebiliriz ki dünyanın değişik üniversitelerinde “Alevilik" konusunda doktora ve master yapan arkadaşlarımızın sayısında yaşanan artış, sözde araştırmacıların “Alevilik” konusundaki saptırmalarını pek yakında daha geçersiz hale getirecektir. Ayrıca çeşitli bilimsel .sempozyumların yapılmaya ve Araştırma kuramlarının kurulmaya başlanması da oldukça olumlu ancak yetersiz gelişmelerdir. Türkiye’deki dernek ve vakıflarımızın çoğu ise, bu konuda duyarsız durumdadırlar. Her fırsatta eleştirdikleri Sünni Vakıflarca “Alevilik” konusunda sempozyum düzenlenmesi bile onların bu duyarsızlıklarını etkilememektedir. Bundan ders almaları gerekirken “Geccler”Ie ve “Saz ve Semah” kursları ile durum idare etmektedirler. Kuşkusuz Aleviliğin tarihi bütün yönleriyle hala ele alınmış değildir. Bir gün bu tarih yazılırken "Aleviliğe Hizmet” iddiasında bulunan kuramların neler yapıp neler yapmadıkları ayrıntılarıyla yazılacaktır. Hukuksal olarak olmasa bile tarih önünde, Aleviliği kendi çıkarları doğrultusunda kullananlar hesap vereceklerdir. Bugün Alevi dernek ve vakıflarının artık durumu böyle idare etmeleri olanaklı değildir. Bunu kendileri de görmüş olacaklar ki, yeni çalışmalar yönelmişlerdir. Bugünün gereksinimlerine cevap verecek çalışmalara yönelmmesi kaçınılmazdır. Biz Şahkulıı Dergahı Vakfı Araştırma Merkezi olarak yerli ve yabancı tüm araştırmacılara yararlanılabilecek bir kitaplık oluşturmanın yanısııa, toplumumuza yararlı çalışmaların yayınlanmasına da çalışıyoruz. Bu amaçla bazı çeviriler ve tezlerin öncelikle yayınlanması sağlanacaktır. Ayrıca daha önce Aleviliğe yararlı hizmetlerde bulunmuş ve vefat etmiş araştırmacıların da kitapları yeniden yayınlanmak suretiyle toplumumuza ulaştırılmaya çalışıyoruz. Gazeteci-Yazar Battal Pehlivan’m bu çalışması
da değerli bir çalışmadır. Kendisi toplumumuza yönelik özverili çalışmalarda bulunmuş bir Gazeteci-Yazardır. Bu vesileyle kendisini bir kez daha saygıyla anıyoruz. Editörler Ali Yaman - Ali Aktaş
İÇİNDEKİLER Alevilik ve Laiklik (Lötfi Kaleli)........... i .............. Önsöz................................................... ...7 . II . 13 . 19 25 31 33 “Eline. Diline. Beline...” ....................... "Ölür İse Ten Ölür / Canlar Ölesi Def il "Okunacak En Büyiik Kitap İnsandır'' . "İnsanın Gönlü Tanrı nın Evidir"......... On İki İmam ın Aleviler'e Etkisi.......... Musnhiblik................................................'..........................................^ Cem Törenleri ve On İki Hizmet............1..........................................33 Alevi-Bektaşilik’te Suç ve Cezalar...........1..........................................37 Mumsöndü Olayı..............................................................................67 Her Alevi Kızılbaş Olmaktan Gıınır Duyar.........................................73 "Bir Kez Gönül Yıktın İse / Bu Kıldığın »ama/. Değil"....................79 Kamil İnsan Olmanın Koşulu........................................ 83 Her Alevi İbadetini Kendi Dili ile Yapar, i.......................................87 • Bütün Tavlalardan Kopanlar Bizim Tavlamızda Eg lensin” 95(Bektaşi Olmanın Koşulları)......................................... "Yere Göğe Sığmayan / Sığmış Bu Can iç ne" (Yunus Emre Kimdir?)............................ Seyyid Nesimi............................................... Abdal Musa'nın Aleviler Üstündeki Etkisi 40 Bin Alevi nin Katli ve Şah İsmail Olayı ....................................101 ................................ 107 .................................119 ...............................129 "Gelin Canlar Bir Olalım" (Pir Sultan Abdnl)................................139 Köylü Ayaklanmaları ve Alevilik..............I....................................145 Aleviler'de Atatürk Sevgisi.......................;....................................157 "Laik. Demokrat ve Çağdaş Bir Türkiye". 1 ...................................165 Kaynakça .................................................................................... 171 I
BATTAL’IN ANISINA Sevgili Battal Pehlivan’ı Semah Kültür Vakfı’nın kuruluş aşamasında (1991) tanıdım. Coşkulu ve içten konuşmalarıyla dikkatimi çekti. Birlikte çalıştığımız sürede yakınlığımız giderek dostluğa dönüştü. Dürüstlüğü, mertliği hiç eksilmedi. Örgüt disiplinine bağlılığı, gayretli çalışmaları her zaman bize güç kattı... Anlatımını yazıya döktüğünde şiirsel bir tat yaratan Pehlivan’ın içinde yaşattığı öykücü kişiliğini süreç içerisin­ de öğrendiğim zaman, O’nu daha çok sevdim. Gerek yurtiçi, gerekse yurtdışı gezilerimizde birlikte olmanın ve edebiyat­ tan söz etmenin keyfini yaşadım. Son yıllarda Aleviliğe yoğunlaşması ve peşpeşe ürettiği birbirinden güzel yapıtlarıyla bu topluma yararlı olacağı düşünülürken, aniden aramızdan ayrılması büyük bir kayıp oldu. Henüz 47 yaşında (5 mart 1994) yitirdiğimiz bu değerli canımız, dostumuz Battal Pehlivan’m manevi huzurunda saygıyla eğilirken, nur içinde yatmasını aşkı-niyaz ediyorum. 20 Aralık 1994 Lütfı KALELİ
ALEVİLER VE LAİKLİK Battal Pehlivan, günümüz insanının okumaya eğilim derecesini iyi biliyor. Gazeteciliğinden gelen yazar deneyimiyle anlatmak istediğini gereksiz ayrıntıya girmeden okurüna sunuyor. Televizyon gibi görsel, yaygın ve etkin bir iletişim aracının hergün insanımızı tutsak aldığı bir ortamda neyi nasıl yazacağını ve nasıl okutacağını biliyor. Bu biçem özelliği yanışını, içerikte de tutarlı davranıyor Pehlivan. Birçok ayrıntı içinden doğrulan çekip alması ve kısa cümlelerle özü vermesi, işlediği konuva hakim olduğunu7 » w gösteriyor. Sözlü kültürden yazılı kültüre geçilirken, Aleviliği işleyen birçok yazar, bilerek ya da bilmeyerek birçok yanlışı da yazılı kültüre katıyorlar. Bu arada akla, mantığa ve vicdana sığmayan suçlayıcı karalamalar da yer alıyor. Elbette bu iftira ve yanlışların düzeltilmesi, bilinçli ve gayretli bir çalışmayı gerektirmektedir. Aleviliği, kendi içinden yetişen yazarların ele alması bu açıdan yerinde olmuştur. Bunlardan bir bölümü duygusal, şoven ve sekter olsa da, büyük bölümünün akılcı, gerçekçi ve çağcıl olacağına inanıyoruz. Ve şunu asla unutmuyoruz ki, doğrular yazılı kültürde yer aldıkça, yanlışlar dışlanacaktır. Alevi kültürünün tarihteki yerini. Battal Pehlivan ın anlatımına bırakırken; ben, güncelliğini ve her dem önemini koruması nedeniyle azıcık laiklik üzerinde durmak istiyorum;
Laik ve laiklik, sözcük anlamı itibariyle Meydan
ANADOLU'DA ALEVİLİK 9 Larausse’ta şöyle tanımını buluyor: “ Devlet ile din işlerinin ayrılığı; devletin din ve vicdan hürriyetinin gerçekleşmesi bakımından tarafsız olması....” “ Bugün dünyada din ile devlet işleri bakımından çeşitli sistemler uygulanır. Bu sistemler, çeşitli tipte anayasalarla pozitif hukuku alanına girmiştir. Günümüzde teokratik veya yarı teokratik anayasalar sayısı azdır. Yemen, Suudi Arabistan anayasaları gibi.... Çoğunlukta olan (ve uygulanan) laik anayasa tipidir. Devletlerin çoğunda, iktisadi ve sosyal rejimlerdeki ayrılıklar ne olursa olsun laiklik ilkesine yer verilerek, din kurallarının devlet yönetiminde bir rol oynayamaması esası kabul edilmiştir...” Yakup Kadri Karaosmanoğlu’na göre bizdeki laiklik, “ Hıristiyan alemindeki tarife ve uygulamaya” pek uymaz. Laikliği kabul eden 1982 Anayasası’nın 136. maddesi şöyle diyor: “ Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri yerine getirir.” Onuncu maddenin özü de şudur: “ Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Hiç bir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.” Acaba, uygulamada böyle mi hareket edilmektedir? Diyanet işleri Başkanlığı’nın hizmet alanı dinseldir. Ama uygulamada görüldüğü gibi din işleri, devlet bünyesinden ayrı
değildir. Bütçc’den Diyanet’te trilyonların aktarılmasıyla; okullara konulan zorunlu din derslerinde şeriat hükümlerine göre eğitim-öğretim yapılmasıyla bu içiçelik yaşanmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni değişik din ve inanç
10_________________________ BATTAL PEHLİVAN sahibi topluluklar oluşturmaktadır. Varlıklarını “azınlıklar statüsü” ile resmen kabul ettiğimiz Hıristiyan ve Musevi dinine mensup yurttaşlarımız, havralarda, sinegoglarda ve kiliselerde ibadetlerini yerine getirirlerken, devletten tek kuruş yardım almıyorlar. İbadethanelerinin bakımını ve personel giderlerini kendi olanaklarıyla karşılıyorlar. Laiklik, bu yurttaşlarımız tarafından “ihlâl” edilmiyor. Devlet de bu yurttaşlarımıza karşı “ laik!” tavrını koruyor. Sayıları yirmi milyon dolayında olan Alevi yurttaşlarımız da kendi inanç ve ibadetlerini kendi olanaklarıyla yerine getiriyorlar. Bu kesimce de laiklik “ ihlâl” edilmiyor; devlet de laikliğin gereğine harfiyen uyuyor. Ama, nüfusun yansını oluşturan Sünni Hanefi mezhebinin din hizmetleri için Devlet Bütçesinden iki trilyonu aşan bir para tek kalemde harcanıyor. İşte laik devlet ve laik toplum anlayışı da bu uygulama ile bozuluyor. O nedenledir ki, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve onun gibi düşünen gerçekçi aydınlar, bizdeki laikliği pek ciddiye almıyorlar. Çünkü bu uygulama ile devlet bizzat laikliğin canına okuyor. Böylece devlet laik olamıyor, hem de anayasanın açık hükmü olan "Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz” maddesi havada kalıyor. Anayasayı ihlâl eden bu uygulama, hem laiklik anlayışına terstir, hem de toplumlar arası haksızlığa ve adeletsizliğe yol açmaktadır. Sözcük anlamıyla tanımını gördüğümüz laiklik, bu anlamıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Anayasasında yer almasına karşın, uygulamada ihlâl ediliyorsa, burada açıkça devlet suçu işleniyor demektir.
Siyasal erki elinde bulunduranlar, bu konuda duyarlı davranmak ve hiç zaman geçirmeden laikliğin gereğini yerine getirmek zorundadırlar. 27 Ocak 1992 Lütfı KALELİ
ONSOZ Alevilik, yüzyıllardır tartışılıyor. Ama sanıyoruz, en yoğun şekilde, son üç-beş yılda konuşuldu. Son aylarda ise, tartışmaya resmi ağızlar da katıldı. Başbakan Süleyman Demirel, 1980'den önceki Başbakanlıkları döneminde “ Alevi” sözcüğünü bir kez bile ağzına almazken; 1991 ’in sonlarında kendisini ziyaret eden bir gurup Alevi’ye “ Artık göğsünüzü gere gere Alevi olduğunuzu söyleyebilirsiniz” dedi. Diyanet İşleri yetkilileri, “ Alevi” kökenli sözde Alevi birkaç kişiyle toplantılar yapıyor. Star 1 TV'si bir Alevi Dedesi’ne (Doç. Dr. İzzettin Doğan) bir saat süreyle ekranı açıyor. Resmi senedine açıkça “ Amacımız, Alevi kültürünü araştırmak, yaymak ve yaşatmaktır” diye yazan Semah Kültür Vakfı, tüzel kişiliğine kavuşuyor... Demek ki, ülkemizde birşeyler değişiyor. Yanlış olan şeyler; doğrulara, zamana ve toplumsal gelişmeye yenik düşüyor. Fakat ne var ki, Alevilik yeteri kadar bilinmiyor. Aleviliği yalnız karşıt görüşlüler değil. Alevi ana-babadan doğanlar da bilmiyor. Ne yazık ki, “ Aleviyim” diyenler içinde, çok az sayıda da olsa “ Camiler bizimdir” diyenler de var. Oysa Anadolu Aleviliği’nde cami yoktur, Cemevi vardır. Namaz yoktur, niyaz vardır. Hac yoktur, gönül yapmak vardır. Öte yandan “ Diyanet İşleri’nde bize de bir yer ayrılsın” diyenler var. Oysa Aleviler laiktir ve sözkonusu kuruluşun devletle olan
bağlarının koparılması gerektiğine inanırlar. Aleviler’e göre, laik devletin dini olmaz; din bireylerin kendi
12 BATTAI. PHHLİVAN sorunudur.... Her şeyden önce. Alevilik mezhepten öte. bir yaştım biçimidir, bir kültür birikimdir, bir felsefedir, bir dünya görüşüdür. Geniş bir özetini, 22 Aralık 1^91-9 Ocak 1992 tarihleri arasında BUGÜN Gazetesi'nde yayınladığımız bu kitapta, işte bunları anlatmaya çalışacağız Sevgi, saygı ve muhabbetlerim e... Battal PEHLİVAN 13Ocak 1992, Ümraniye
“ELİNE, DİLİNE, BELİNE; AŞINA, İŞİNE, EŞİNE SAHİP OL!..” ► Alevilik, İslâmiyet’in, eski Türk gele­ nek ve görenekleri ile Anadolu’da yaşayan kültürlerin çağdaş bir sentezi­ dir. Hacı Bektaş Veli ile olgunlaşmıştır. Hacı Bektaş Veli, “Eline, diline, beline; aşına, işine, eşine; özüne, gözüne, sözüne sahip ol!..” diyerek, koca bir felsefeyi, birkaç sözcüğe sığdırmıştır. ► Alevi-Bektaşiler, Hz. Muhammed’e, Hz. Ali’ye ve onların soyuna sonsuz saygı beslerler. Hz. Ali ile O’nun oğullarına, torunlarına yapılan haksız­ lık ve zulüm, Aleviler’i derinden yaralamaktadır. En fazla etkilendikleri olay ise, İslâm Tarihi’nin yüzkarası olan ve doğru düşünen herkes tarafından lânetlenen Kerbelâ katliamıdır.
14 BATTAL PEHLİVAN “ Alevi” , sözcük anlamıyla Ali yanlısı” , “ Ali evi” demektir. Alevilik ise süreğin (yolun) adıdır. İslâm Peygamberi Hz. Muhammed’in ölümünden sonra meydana gelen ayrılıkta, Hz. Ali’den yana olanlara, O’nun Halife olmasını isteyenlere, Şia (Alevi) denmiştir. Aleviler, Hz. Ali ve O'nun soyuna, sonsuz saygı duyarlar. Çünkü onlar, Muhammed Peygamber’in ev halkıdır, Hz. Muhammed’in kızı Fatma ve amcasının oğlu/damadı Hz. Ali ile onların çocukları bu ev halkını oluşturur ve “ Ehl-i Beyt” olarak anılırlar. Saygın Bir Kavga Başta Hz. Ali olmak üzere, oğulları Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve diğer yakınlarının katli, Alevileri derinden etkilemektedir. Özellikle, milâdi 680 yılının Muharrem ayının onuncu günü, Kerbelâ’da İmam Hüseyin’e yapılan zulmü, kendi acıları olarak kabul ederler. Çünkü O’nun kavgasını ve yiğitliğini, son derece saygın bulurlar. Kerbelâ Olayı, bir anlamda, tüm mazlumlara önemli mesajlar vermektedir: “ Başınız kesilse de, bütün ev efradınız sizinle birlikte öldürülse de haksıza ve zalime boyun eğmeyin!” , Hz. Hüseyin (626-680) Hakk’a yürümesinden kısa bir süre önce, “ Yezid’in başımı kopardığını duyarsanız, biliniz ki o baş biatsızdır!” demiş ve gerçekten de biat etmemiş (boyun eğmemiş, Yezid’in halifeliğini tanımamış), bu nedenle de başı kesilerek öldürülmüştür. Çünkü, haklıydı ve Yezid’e biat etmektense, ölüm yeğdi. “Ali Benden, Ben Ali’denim” Hz. Hüseyin’in ağabeyi, Hz. Hasan da (625-669) Şam Valisi Muâviye (Yezid’in babası) tarafından, karısı Cu’de’ye
zehirletilerek öldürülmüştür. Tıpkı babası Hz. Ali’nin, Muaviye ile kavgası sürerken, Mülcem Muradi oğlu Abdurrahman adlı bir harici taraf ndan, sırtından hançerlenerek hayatına son verildiği gibi... Hz. Muhammed, kendisinden bir parça gibi gördüğü, 1
ANADOLU'DA ALEVİLİK 15 “ Kardeşlerimin hayırlısı Ali’dir” ,4"Ali, bedenimde bir baş gibidir” / ‘Ben kimin efendisi isem, Ali de onun efendisidir” , “ Ali benden, ben Ali’denim” dediği amcasının oğlu ve damadını kendisinden sonra, halifeliğe en uygun kişi olarak görmüştür. Çünkü O, İslâmiyet’i ilk kabul eden iki kişiden birisidir. (Diğeri de Hz. Muhammed'in ilk karısı Hatice’dir.) Ve yaşamı boyunca, kendisine en fazla yardımcı olandır. İslamiyet’i yayarken, karşılaştığı zorlukların tümünü Hz. Ali ile birlikte aşmıştır. Kaldı ki, Ali dürüsttür ve birliği sağlayacak tek kişidir. Hz. Muhammed’in Vasiyeti Peygamber, ölümünden önce (Veda Hacc’ı sırasında) yakınlarına ve o günün ileri gelenlerine, yaptığı konuşmasının bir bölümünde, Ali’yi ayağa kaldırarak, “ Benden sonra imam olarak halka doğru yolu göstermek üzere seni seçtim, senden razı oldum. Ben kimin mevlâsı isem, Ali de onun mevlâsıdır. Özünüz doğruı olarak, uyun ona” der ve kendisine dua eder. Böylece Hz. Ali’yi, kendisine halife seçtiğini ilan eder. Ayrıca bu durumun, duymayanlara duyurulmasını da emreder. Ölmeden önce de vasiyet eder, ancak vasiyetnamesi, “ Ağır hasta, aklı başında değil, söyledikleri mantıklı olmaz” gerekçesiyle yazılmaz. Çeşitli ayak oyunlarıyla, Hz. Ali’nin yerine Ebubekir halife olur. Hz. Ali, Hz. Muhammed’in cenaze işlemleriyle ilgilenirken kavga başlar ve Hz. Ali’nin başa geçmesini istemeyenler, kendi aralarında anlaşarak, bir oldu-bitti ile hilafeti ele geçirirler. Ali’nin Mücadelesi
Bilindiği gibi, Ebubekir, Ömer ve Osman halifelik yaptıktan sonra, nihayet sıra Hz. Ali’ye gelir. O da yoğun bir mücadelenin sonucunda... İşte Aleviler bunu, Hz. Ali’ye, Ehl-i Beyt’e ve dolayısıyla Hz. Muhammed’e yapılmış büyük bir haksızlık olarak kabul ederler. Hz. Ali halktan yanadır. Karşısındakiler ise hem
16 BATTAL PEHLİVAN varlıklıdır hem de varsıllardan yana olanlardır. Örneğin, baştan beri, yoksullara harcanmak üzere, varsıllardan toplanan 40'ta bir oranındaki zekâtın (bir tür vergi) miktarını az bulmaktadır. Yüzyıllardır Dinmeyen Ağıt O günden beri sürüp gelen günümüzde de yoğun biçimde tartışılan, Alevi-Sünni olayının kökeninde hilafet sorunu vardır. Fakat en önemlisi de, Irak’ın Kerbelâ çölünde Hz. Hüseyin’e ve beraberindekilere yapılan katliamdır. Kendisine biat etmediği için, ordusunu O’nun üzerine gönderen Muaviye’nin oğlu Yezid, yüzyıllardır dinmeyen bir ağıt haline gelen, o hazin olayı gerçekleştirdi. Hz. Hüseyin bütün aile bireyleri ve yakınları ile birlikte kılıçtan geçirildi. Katliamdan kurtulan tek kişi, o sırada hasta olduğu için, çadırda yatan ve bu nedenle savaşa katılmayan Hz. Hüseyin'in oğlu Zeynel Abidin oldu. Hz. Muhammed ve Hz. Ali’nin soyu O’nunla yürüdü. Anadolu Aleviliği’ne Gelince Anadolu Aleviliği, İslâm kökenli olmakla beraber, yukarıda özetlemeye çalıştığımız kanlı olaylara bir tepki sonucu meydana gelmiştir. Fakat asıl esin kaynağı, İslâmiyet’i çok iyi özümlemiş olan Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir. Horasan’dan kalkıp, Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş Veli, birkaç yere uğradıktan sonra, Sulucakaraköyük’e (şimdiki adı Hacıbektaş- Nevşehir’e bağlı bir ilçedir) yerleşiyor. Burasını kendisine yurt olarak seçen Hünkâr, İslamiyet’i Anadolu insanının yaşam biçimi ile bütünleştirip, yep-yeni bir yorumla, çevresine yayıyor. Örneğin, Anadolu Aleviliği, kadını hapseden, kapatan; onu eşya gibi gören görüşü tümüyle reddeder. Horasan’dan kopup, Anadolu’ya geldiğinde, O’nu ilk tanıyan ve kendisine bağlanan
Kadıncık Ana olmuştur. Hacı Bektaş öğretisinin oluşmasına, Kadıncık Ana’nın önemli ölçüde katkısı vardır.
ANADOLU’DA ALEVİLİK 17 Koca Bir Felsefe İslâmiyet, genel olarak, başta resim olmak üzere, güzel sanatları sakıncalı bulurken; Anadolu Aleviliği, bunu özendirmiştir. Anadolu Aleviliğimde temel ilke, “Kadınlarınızı okutu­ nuz!” diyerek, günümüzde bile pek çok şeriat yanlısı tarafından hazmedilemeyen, doğruları öneren Hacı Bektaş Veli’nin “Eline, diline, beline; aşına, işine, eşine; özüne, gözüne, sözüne sahip ol!” şeklindeki özdeyişidir. Hacı Bektaş, hakkında ciltlerle kitap yazılacak koca bir felsefe­ yi, bu birkaç sözcüğe sığdırarak, Hak nakışlı bu süreğin, ne denli bilge bir önderi olduğunu kanıtlamıştır. Ara Bul! “Hararet nardadır sacda değildir / Keramet baştadır tacda değildir / Her ne arar isen kendinde ara / Kudüs’te Mekke’de Hac’ta değildir..." “Sakın bir kimsenin gönlünü yıkma / Gerçek erenlerin sözünden çıkma / Eğer i/ısan isen ölmezsin korkma / Aşığı kurt yemez ucda değildir...” * * * Yedi iklim dört köşeyi dolandım Ben Ali’den gayrı bir er görmedim Kısmet verip alemleri yaratan Ben Ali’den gayrı bir er görmedim Bir ismi Ali’dir bir ismi Allah İnkârım yoktur hem vallah hem billah Muhammed Ali yoluna Allah eyvallah Ben Ali’den gayrı bir er görmedim
18 BATTAL PEHLİVAN Ol kudret bendini kırdım gark ettim Sarı öküz tüyün saydım farkettim Arş-ı muallayı gezdim seyr ettim Ben Ali’den gayn bir er görmedim Cennet bahçesinin nedendir taşı İncidir toprağı hikmettir işi Yüz yirmi bir peygamberler başı Ben Ali’den gayn bir er görmedim Kul Himmet’im eydür kırklara beli Dilim medhin söyler aslımız deli Evveli Muhammed âhiri Ali Ben Ali’den gayrı bir er görmedim
“ÖLÜR İSE TEN ÖLÜR CANLAR ÖLESİ DEĞİL” ► - Hacı Bektaş Veli, Horasan’dan Anado­ lu’ya insanları eğitmek; hamı has, çiği pişkin, eğriyi doğru, çirkini güzel kılmak için gönderilmiştir. Hünkâr, görevini fazlasıyla yerine getirmiş, ünü ve öğretisi, kısa zamanda, Anadolu’dan taşıp, Avrupa’nın içlerine kadar yayıl­ mıştır. “Ölür ise ten ölür, canlar ölesi değil” diyen büyük ozan ve gönül adamı Yunus Emre de, Hacı Bektaş öğretisi­ nin pişirdiği canlardandır. “Bir kez gönül yıktın ise, bu kıldığın namaz değil” şeklindeki sözleri. Yunus Em­ re’nin dünya görüşünü açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
20 BATTAL PEHLİVAN Anadolu Aleviliği, zaman içinde, mezhep olmaktan çıkmış; daha çok özgün felsefe, bir dünya görüşü, bir yaşam biçimi haline gelmiştir. Yeryüzünde, bu denli hoşgörülü, bağnazlıktan uzak, kişi hak ve özgürlüklerine saygılı (deyim yerindeyse) dini bir müessese az bulunur. Alevi büyükleri, halka, “ kendilerine kötülük yapanlara dahi, iyilikle karşılık vermesini’’ öğütlemişlerdir. Hz. Ali’nin haklılığından tohumlanan: Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin öğretisinden sulanıp yeşeren ve 700 yılda kocaman bir ağaç haline gelen Anadolu Aleviliği; günümüzde yaklaşık 25 milyon Alevi-Bektaşi inançlı kişiyi bünyesinde barındırmaktadır. (20-22 milyon Alevi Türkiye'­ de, geriye kalanlar da Batı Trakya, Bulgaristan. Yugoslavya, ve Arnavutluk'la yaşamaktadır. Avrupa'da yaşayanlar, kendilerine Alevi değil, Bektaşi demektedirler.) Hatta diğer din ve mezheplerden olan pek çok kişi de, sözkonusu ağacın gölgesinde serinlemektedir. Çünkü Alevi gibi yaşayan herkes, rahatlıkla “ Ben Aleviyim" diyebilmektedir. Bunu yasaklayan hiçbir kural bulunmamaktadır. "Belimden gelen değil, yolumdan gelen benimdir!...” özdeyişinden hareketle. Alevi ana-babadan doğanlar da, onları bağırlarına basmaktadırlar. Irk Ayrımı Yoktur Alevi, ırk ayrımına karşıdır. Bektaşi kurallarına göre hiç kimse dilinden, dininden, renginden dolayı ayıplanamaz. Aleviler’in baş kitabı olan ve İmam Cafer Sadık tarafından yazıldığı kabul edilen İmam Cafer Buyruğu, ırk ayrımı yapan bir Alevi'yi “ Yol düşkünü" saymaktadır. Bu bir anlamda afarozdur. Afaroz edilen kimseyi "düşkün" adı verilir. Düşkünlük cezası almış kimsenin, sığır ve davarı, kövüni » ’ w # sürüsünün içine alınmaz. Kimse onunla görüşmez. Kim onunla konuşup
görüşürse, o da düşkün sayılır. Ceza süresi bitene kadar bu durum devam eder. Kimi zaman, bu ceza affa uğrar. Tabii, ceza suçun durumuna göre değişir. Talip, ağır suç işlediğinde, evinden ve köyünden çıkartıldığı da
ANADOLU'DA ALEVİLİK 21 olur. Dağda veya herhangi bir yerde, mecburi ikamete mahkum edilir. Köyden ayrılırken, yanında ne götürebilirse, cezası bitene kadar onunla idare etmeye çalışır. (Bkz. Alevilik-Bektaşilikte Suç ve Cezalar bölümü, sayfa 57) İşte bütün bunlar. Hacı Bektaş Veli ve O’nun halifeleri tarafından Anadolu insanına aşılanmıştır. Musa Kazım’m Torunu Mu? Hacı Bektaş Veli, Oniki İmam’dan Musa Kazım’ın soyundandır. Ya da çoğunlukla öyle olduğu kabul edilir. Pir Sultan Abdal ise bir şiirinde O’nun İmam Rıza’nın torunu olduğunu belirtmektedir “ Bahçemde gördüm gülünü / Erenler sürsün demini / İmam Rıza’nın torunu / Hürkâr Hacı Bektaş Veli” Hacı Bektaş Veli, 1210 yılında doğup 1271 yılında Hakk’a yürümüştür. Amaç, İnsanları Eğitmek Hacı Bektaş öğrenim gördüğü ocak tarafından, ululuğa kabul edildikten sonra, Anadolu’ya gönderilir. Amaç, insanları eğitmek; çiği pişkin, hamı has, eğriyi doğru, çirkini güzel kılmaktır. Horasan velileri, Anadolu insanını Ortaçağ karanlığından, aydınlığa çıkarmak için; onları Hacı Bektaş Veli’nin marifetli, bilge dünyasına emanet etmişlerdir. Doğrusu O da, görevini hakkıyla yapmış; Anadolu’yu, Trakya’yı ve Balkanları -etkisi, dünya durdukça duracak şekilde ve hergün biraz daha yayılarak- aydınlatmıştır. Baba İshak’a Halife...
Hacı Bektaş, Anadolu’ya geldiğinde, önce Sivas’a sonra Amasya’ya yerleşir. Burada Anadolu Selçuklularına karşı ayaklanan ve 1240 yılında yakalanıp idam edilen Baba İshak’a halifelik yapar. Selçuklu yöneticilerinin ve onların işbirlikçisi olan beylerin, zulüm ve baskıları altında inim inim inleyen halkın, bundan kurtulmasını sağlamak amacıyla ayaklanan Baba İshak’ın yenilgisinden sonra Amasya’dan
22 BATTAL PEHLİVAN ayrılır. İlkin Kırşehir (O zamanki adı Gülşehir), sonra da Kayseri’de kalır. Son olarak da Sulucakarahöyük’ü kendisine yurt tutar. Ölünceye kadar da orada kalır. “Bana Seni Gerek Seni” Hacı Bektaş, Sulucakarahöyük’te kurduğu dergâhta, yurdun her tarafına Şeyh yetiştirip gönderir. Ölümünden sonra da, Hacı Bektaş Dergâhı, Şeyh yetiştirmeye devam eder. Örneğin Osmanlı İmparatorluğumun kurucusu Osman Gazi’nin (ki gerçek adı Otman’dır) kayınbabası Şeyh Edebali, bir Hacı Bektaş Dergâhı yetiştirmesidir. “ Aşkın aldı benden beni / Bana seni gerek seni / Ben yanarım dün ü günü / Bana seni gerek seni...” diyerek, yerküreyi yüzyıllardır aydınlatan ünlü ozan ve gönül adamı Yunus Emre de yine Hacı Bektaş öğretisinin ürünüdür. “ Bir kez gönül yıktın ise / Bu kıldığın namaz değil / Yetmiş iki millet dahi / Elin yüzün yumaz değil...” Hacı Bektaş’m Soyağacı Hacı Bektaş Veli’nin On iki İmam dan Musa Kazım ın soyundan geldiğini söylemiştik. Bunu böyle kabul eden araştırmact-yazar merhum Abdülbaki Gölpınarlı, günümüz Türkçesine çevirdiği Vilâyet-nâme’de, Hünkârın soyağacını Özetle şu şekilde belirtmektedir: “ Hacı Bektaş Veli, Seyit İbrahim Sâni, Seyit Musa Sâni, Seyit, İbrahim el-Mücab, İmam Musa Kâzım, Cafer Sadık, Muhammed Bakır, Zeynel Abidin, İmam Hüseyin, İmam Ali ve Fatıma ile Hz. Muhammed...” Hacı Bektaş’ın soyağacını başka şekilde ifade edenler de var. Ama genel kanı Gölpınarlt’nm belirttiği doğrultudadır. Bu
arada, soyağacmın kan bağı değil, ilim (bilgi) bağı olduğunu ifade eden görüşler de var. Alevi-Bektaşi düşüncesi, ırk ayrımına karşı olduğuna göre, yetmiş iki millete aynı nazarla bakılması gerekir. Çünkü tümü aynı yerden gelmiştir (Toprak, su, hava, ateş). Böyle olunca, Hünkâr, ister Türk, isterse Arap olsun fark
ANADOLU’DA ALEVİLİK 2 3 etmez. Önemli olan, O’nun ilkeleridir, yaptıklarıdır. Hacı Bektaş ne Arap olduğundan utanacak; ne de Türklüğünden övünç duyacak bir kişiliğe sahip değildi. O’nun felsefesinde bütün insanlar kardeştir. Amaçları Siyasidir Ayrıca, Hacı Bektaş'ı Sünni ve hatta daha da öte, şeriatçı göstermek isteyen görüşler de var. Ama bu görüş kasıtlıdır ve siyasi bir amaç gütmektedir. Tıpkı Yunus Emre’nin mistik yanını sık sık ön plana çıkarıp, O’nu Sünni ve molla gösterme çabalan gibi... “ Çalap Tanrı’yı kendi özümüzde bildik; ve hem kendimizi Çalap Tanrı’dan bildik. Sözümüzün şartı, delili budur. Hazreti Resul buyurur: Her kim kendini bildi, Tann’yı bildi demek olur” veya ‘‘Benim gönlüm marifet evidir. Pes, marifet dünyadan ve ahiretten yeğdir. İmdi, marifetli can, erenler canıdır, marifetsiz can ise hayvanlar canıdır.” Veyahut da “Gönül kabeden bile üstündür. Çünkü, gönül Tann’mn belirdiği yerdir” , “ Kadınlarınızı okutunuz” , “ Her nesne aslına döner, hiçbir şey yoktan var olmaz” , “ Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağlan” , “ Yiğit odur ki, kırılmaya değer bir kimseyi bile kırmaz” , “ Kuran senin içindedir” , “ İnsan yerde ve gökte Tanrfnın vekilidir...” diyen bir kişi şeriatçı olabilir mi?.. Hacı Bektaş, şeriat kapısını çoktan geçmiş, tarikat ve marifet kapılarını da aşarak, hakikat kapısına ulaşmıştır... Aynı şekilde, “ Ölür ise ren'ölür, canlar ölesi değil” veya “ Sırat kıldan ince, kılıçtan keskince imiş / Varıp onun üstüne evler yapasım gelir!” yahut da “ Ezelden benim fikrim, Enel Hak idi zikrim!” diyen Yunus’a Sünni denilebilir mi?
Silahı Düşüncesidir Hünkâr, ömrünü geçirmek için, kırsal alanı seçmekle, tam Bir halk adamı olduğunu göstermiştir. O, yaşamı süresince, cehalete ve zalime karşı çıkmış; ezilen, sömürülen, horlanan Anadolu köylüsünün yanında olmuştur. Önemli halk
24 BATTAL PEHLİVAN hareketlerinden birisi olan Baba İshak olayındaki tavrı, O’nun nasıl bir kişiliğe sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ne var ki, Hacı Bektaş, insanlar arasındaki anlaşmazlıkların savaş/kavga ile değil, barışçı yollardan çözülmesini öner­ miştir. Hayatı boyunca eline kılıç almamıştır. O’nun silahı aydınlık düşüncesidir. Babai Ayaklanması’ndaki rolü ise fikri düzeydedir ve halk adına nefs-i müdâfadır.
“OKUNACAK EN BÜYÜK KİTAP İNSANDIR!...” ► Hacı Bektaş Veli, bu sözüyle, insana ne kadar değer verdiğini, insanın büyüklü­ ğünü ve kutsallığını, çok çarpıcı bir biçimde ifade etmiştir. Anadolu’da yaşayıp da Hacı Bektaş Veli’yi Pir (Önder) kabul eden Aleviler, güzellik­ lerle dolu bu yolun samimi izleyicisi- dirler. ► Aleviler; ırk, dil, din, mezhep, kadm- erkek, küçük-büyük, zengin-fakir ayırı­ mı yapmazlar. Yapanları ayıplarlar. Çünkü, İmam Cafer Sadık’ın belirttiği gibi, “İnsan, Tann’mn kudret eli ile kaleme aldığı kitaptır!” İnsan, manevi yönüyle Tanrı’nın bir parçasıdır.
26 BATTAL PEHLİVAN Anadolu Alevileri’nin Piri, Hacı Bektaş Veli “ Okunacak en büyük kitap insandır” diyerek, insana ne kadar fazla değer verdiğini ve “ İnsan” denen varlığın büyüklüğünü, çok etkileyici bir tümce ile, bu şekilde ifade etmiştir. Çünkü Alevi-Bektaşi düşüncesine göre, insanın gönlü Allah’ın evidir, Beytullah’tır. Gerçi, yeryüzündeki canlı-cansız herşey Allah’ın hayali bir yansımasıdır, ama insanda daha belirgin bir biçimde kendisini gösterir. Bu nedenle insan kutsaldır. Canlıların en tekamül etmişi (gelişmişi) olan insan, manevi yönüyle Allah’ın bir parçasıdır. İnsan, insanın Kâbe’sidir. Gönül kırmak, Allah’ı kırmak demektir. “ Bir kez gönül yıktın ise, bu kıldığın namaz değil!” (Yunus Emre); “ İnsan, Tann’ya ancak iyi şeylerle ulaşabilir!” (Hacı Bektaş Veli) Kadtn-Erkek İlişkisi Alevi-Bektaşi düşüncesinde, kadın ile erkek, “ elmanın birer yarısıdır.” Erkek, insan olarak, hangi haklara sahipse, kadın da o haklara sahiptir. Kadın ile erkek, hem evde, hem de iş hayatında, birbirinin yardımcısı durumundadır. Kader- de- kıvançta, aynı duyguları paylaşmak, karı-kocaya yüklenmiş en önemli ödevdir. Nasıl ki, kadının çok erkekle evlenmesi uygun değilse; erkeğin de, çok kadınla evlenmesi uygun düşmez. Kadını boşamak, çok zor şanlara bağlanmıştır. Kadın da mirastan erkek kadar hak alır. Eş seçiminde, erkek ne kadar özgürse; kadın da koca seçiminde, o kadar özgürdür. Gençlerin Önündeki Engel Alevilik, Alevi’nin başka mezhepten olan birisiyle evlenmesini yasaklamamıştır. Ancak kütürel farklılık; birisi
Sünni, diğeri Alevi olan iki gencin biraraya gelmesini ve gelseler de mutlu olmalarını -ne yazık ki- engellemektedir. Eş seçimindeki özgürlük, bu noktada tıkanmakta ve gençlerin önünde, aşılması güç bir engel oluşturmaktadır. Bilindiği gibi, Türkiye’de çekirdek evliliği değil, adeta
ANADOLU’DA ALEVİLİK 2 7 sülale evliliği yapılmaktadır. Dolayısıyla Alevi-Sünni iki gencin evlenmesi demek, iki ailenin (amcalar, dayılar, teyzeler v.s.) hısım-akraba olması, iç içe girmesi demektir. Bu durum ise, iki farklı kültürün çarpışmasına neden oluyor. İşte bütün zorluklar da, buradan kaynaklanıyor. Yaptığımız gözlemlere göre, çoğunlukla Alevi eve gelin gitmiş Sünni kızı kabul görmekte, baştacı edilmekte; fakat Alevi kızı Sünni eve gittiğinde, aşılması güç sorunlarla karşılaşmaktadır. İki genç, çok iyi anlaşsa da, çevrenin baskısı olumsuz manzaralar doğurmaktadır. Böyle olunca da, iki gencin hayatı zehir olmaktadır. Ülkemiz insanı, top-yekün Alevi- Sünni evliliğini hoş karşılayan kültür yapısına sahip olduğu an, gençlerin özgürce eş seçmeleri kolaylaşacaktır. (Bkz: syf; 168) Maya Aynı, Tohum Aym... Ayrıca, yeryüzündeki bütün insanlar, dil, din, renk ayırımı yapılmaksızın eşittir. Çünkü kimse kimseden üstün değildir. Tümü “Tann’nın kudret eli ile kaleme aldığı kitaptır.” Küçük- büyük, zengin-fakir ayırımı yoktur. Düşküne yardım etmek, onun insanca yaşamasını sağlayacak ortamı hazırlamak, “ Aleviyim” diyen herkesin (varlıklıysa) görevidir. Bu düşkünün ırkı, rengi göz önünde bulundurulmaz. Hacı Bektaş öğretisinde, dinli-dinsiz ayırımı da yoktur. Çünkü hepsi aynı vardan varolmuştur. Maya aynı, tohum aynıdır. Hiç kimse düşüncesinden dolayı horlanamaz, kınanamaz. Konukseverdirler Hacı Bektaş Veli, kapılarını ayırım gözetmeksizin, bütün insanlara açmış, aym şeyi kendisine inananlara da öğütle- miştir.
Bu nedenle. Aleviler, fazlasıyla konukseverdirler. Yolu, erkanı bilen hiçbir Alevi, döşeğine oturttuğu birisine “ Dinin, mezhebin nedir?” diye sormaz. Bunu, dolaylı yollarla öğrenmek için, özel bir çaba da sarfetmez. Elinde olmayarak öğrenmişse bile, sadece bilir. Kesinlikle işine ve ilişkilerine yansıtmaz. Gerçek bir Alevi, hiç kimseye karşı ön
28 BATTAL PEHLİVAN yargılı olmaz. Kin, kibir Alevilerin itibar etmeyeceği davranış biçimleridir. Kâmil İnsan, Gerçek İnsandır Karşılıklı sevgi ve saygı, Aleviler’in vazgeçmemesi gereken temel ilkelerdendir. Erkek, biri hariç her kadına “ Bacı" der. "Bacı'’ demediğine ise gönül koyar. Onunla evlenir ve büyük bir aşkla sever. Aynı şey kadın için de geçeri id ir. Bütün bu kuralları, eksiksiz yerine getiren insan; kâmil insandır, güzel insandır, gerçek insandır. Hünkâr’ın dediği gibi, “ Marifetli can, erenler canıdır; marifetsiz can ise hayvanlar canıdır.” “Kaldır Aramızdan Benlik Çalısın” Alevi-Bektaşi düşüncesinde, “ Benlik” yapan insan ayıplanır. Muhabbet sırasında, canlardan birisi "Beri" diye söze başlar da, bunun farkına vanrsa, darhal konuşmasını böler ve “ Benliğe lanet” diyerek, çevresindekilerden af diler. Anadolu Aleviliğimde “ Ben” yoktur, “ Biz” vardır. Herşey toplum içindir. Örneğin, Alevi-Bektaşi Halk Ozanı Mahzuni Şerif, bir türküsünde “ Kaldır aramızdan benlik çalısın" diyerek, hedef aldığı kişi ya da kuruluşu, doğruluğa davet etmektedir. Türap olmak, alçak gönüllü olmak. Tanrı'ya varmanın bir başka yoludur. İşkence Suçtur İnsana işkence etmek, onu öldürmek suçtur/günahtır!... Suçlu insanları cezalandırmak, belli kurallara bağlanmıştır. Bir insana ceza vermek, tek tek bireylerin görevi değildir. Bu sorun Cem âyinlerinde çözülür. Cem âyini sırasında, herkes Dede den
destur (izin) aldıktan sonra, söz söyleme, düşüncesini açıklama hakkına sahiptir. Tâlip burada yargılanır, suçlu görülürse, ona uygun bir ceza verilir. Amaç toplumsal düzeni/disiplini sağlamaktır.
ANADOLU'DA ALEVİLİK 29 Kendini Bilmeyen, Allah’ı Da Bilmez Alevi-Bektaşi felsefesinde, insanın kutsal niteliği; Tanır - ya ulaşabilmek ve gerçek insan olabilmek için bireyin tanınmasını ön plana çıkarmıştır. İnsanın Tanrı ile buluşması için, öncelikle kendisini ve dolayısıyla çevresini tanıması gerekir. Kendisini bilmeyen Allah’ı da bilemez... ■"Hatayi” tapşırması ile şiirler yazan, büyük ozan ve devlet adamı Şah İsmail ne güzel söylemiş; ’’Hakk ın kapusundan girdim / Kendi vücudumu gör­ düm...” ya da “Muhabbet haslar hasıymış / Etmeyen Hakk’ın nesiymiş / Sevgi Hak sevgisi imiş / Erenler ne der buraya...” Görüldüğü gibi, Alevi inanç tarzı; insanı, varlıkların en üstünü sayar. Çünkü “İnsan okunacak en büyük kitaptır!...” “Madem Ki Ben Bir İnsanım” 18Nisan 1983’de yitirdiğimiz Aşık Daimi ise insanın önemini ve insan olmanın koşullarım “Madem Ki Ben Bir İnsanım” adlı şiirinde söyle ifade ediyor: Kainatın aynasıyım Madem ki ben bir insanım Hakk’ın varlık deryasıyım Madem ki ben bir insanım İnsan Hak’ta Hak insanda Arıyorsan bak insanda Çok marifet var insanda Madem ki ben bir insanım Tevrat'ı yazabilirim İncil’i dizebilirim Kuran ı sezebilirim Madem ki ben bir insanım
30 BATTAL PEHLİVAN Bunca temenni dilekler Vız gelir çark-ı felekler Bana eğilsin melekler Madem ki ben bir insanım Daimi’yim harap benim Ayaklarda türap benim Aşk ehline şarap benim Madem ki ben bir insanım
“İNSANIN GÖNLÜ TANRI’NIN EVİDİR, BEYTULLAH’TIR!” ► Buna inanan Hallac-ı Mansur, gericili­ ğin oldukça yoğun olduğu bir dönemde, “Enel Hak” (Ben Allah’ım veya Allah insandadır) demiş ve softalar tarafından kamçılanarak, vücudu parçalanarak, asılarak, kafası kesilerek ve yakılarak hayatına son verilmiştir. ► Anadolu’daki Aleviler’in Piri olan Hacı Bektaş Veli, Hallac-ı Mansur’dan önemli ölçüde etkilenmiştir. Öğretisini geliştirirken, ana tema olarak ‘‘Enel Hak” felsefesini ele almıştır. Hünkâr- ’ın “Allah’ı özümüzde, özümüzü Al­ lah’ta biliriz” sözü aynı anlama gelir.
3 2 BATTAL PEHLİVAN "Kalbimin gözünde Allah’ı gördiiın. Sen kimsin? M dedim. ‘Sen’ diye yanıtladı" Hallac-ı Mansur Öyle anlaşılıyor ki, İslâm Tarihi'nde Hacı Bektaş Veli'yi etkileyen ve Anadolu Aleviliğimin inşaasında. harç olarak kullanılan önemli olaylardan birisi de, Hallac-ı Mansur'un öğretisidir. 896 yılında ölen Tustari adlı bir bilginin öğrencisi olan Hallac-ı Mansur, gericiliğin bütün kuramlarıyla, var olduğu bir zamanda ortaya çıkmış ve "Enel Hak” (Ben Allah'ım) diyerek, zihinleri allak- bullak etmiş, dolayısıyla önemli bir tabunun yerle bir olmasına neden olmuştur.... Fakat ne yazık ki, doğruluğu ve yürekliliği hayatına malolmuştur. Bir İnsanlık Ayıbı ‘‘İslamın en buyuk mistiklerinden olan Hallac-ı Mansur, İran'ın Beyza kasabasında 857’de doğmuş ve 922'de yedi ay süren sorgulamadan sonra Bağdat'ta kamçılanmak, vücudu parçalanmak, darağacına asılmak, kafası kesilmek ve yakılmak yoluyla öldürülmüştür. Zamanın birçok İslâm âlimi, onun öldürülmesine karşı çıkmıştır. Hallac-ı Mansur, tüm İslâm ülkelerini dolaşmış ve Çin'e giderek oradaki Ttirkler arasında İslâmiyetin yayılmasına hizmet etmiştir. “Varlığın Birliği” Mansur, varlığın birliği (vahdet-i vücut) felsefesini benimsemişti. Bu felsefe herkes tarafından kolay anlaşılmıyordu. Mansur'un mistik açıklamaları şu üç konu çevresinde toplanırdı: 1- İlahi varlığın beşeri varlığa girmesi,
2- Hakikat-i Muhammediye ve Nur-u Muhammed'in ezeli olduğu ve âlemin yaradılışına araç olduğu. 3- Dinlerin birliği ve hepsinin bir tek İlâhi kaynaktan gelmiş olduğu... Mansur, felsefesini "Enel Hak” (Ben Hakk'ım) sözüyle
ANADOLU'DA ALEVİLİK 3 3 özetlerdi. Mistisizm dilinde, Hak yaratan, halk da yaratılandır. Hak, kendi aksi olarak yaratmıştır. Halk da İlâhi aşk sayesinde Hak olur. Mansur bir kıtasında, bu fikrini şu sözlerle anlatmıştır “ Ben sevdiğimin ta kendisiyim, sevdiğim de bendir. Biz ikimiz bir bedene hulul etmiş iki rtıhuz. Sen beni görürsen, onu görmüş olursun; onu görürsen ikimizi gönmüş olursun!” (R. Yürükoğlu, Okunacak En Büyük Kitap İnsandır) Mansur’un Etkisi Hallac-ı Mansur’un başına gelenlerden, kuşkusuz her akl-ı selim gibi Hacı Bektaş Veli de etkilenmiştir. Fakat Mansur’un, Hacı Bektaş Veli’yi etkilediği en önemli yan ise O’nun derin felsefesidir... Hacı Bektaş Veli’nin “ Allah’ı özümüzde, özümüzü Allah’ta biliriz.” , “ İnsan yerde ve gökte Tanrfnın vekilidir” şeklindeki sözleri ve daha pek çok paha biçilmez özdeyişi "Enel Hak“ felsefesinin tohumladığı ağacın meyveleri değil mi? insanın Farkı Alevi-Bektaşiler’in benimsedikleri, tasavvuf düşüncesine göre; yeryüzündeki canlı-cansız herşey; insanlar, bitkiler, toprak, su... tümü Allah’ın bir yansımasıdır. Hiçbir şey yoktan var olmadığı gibi, yine hiçbir şey vardan yok olmaz. Olsa olsa biçim değiştirir. Varlıklar aşamalı görüntülerdir. Canlılar, topraktan var olur, sonra yine toprak olurlar. İnsan, canlıların en gelişmişi olduğuna göre, diğer canlılara oranla. Tanrı’ya biraz daha yakındır. Böyle olunca, insan Tanrı’nın bir görüntüsü olarak kutsaldır. Çünkü hayali de olsa, o Tanrı’dır...
“Yeryüzünün Tanrı’sı” Demek ki, yeryüzünün Tann’sı insandır. Tanrı, kâmil insanda kendini daha açık bir biçimde gösterir. Hz. Ali, tartışmasız kâmil insan olduğuna göre, O Allah’ın bir parçasıdır. İslâm Peygamberi Hz. Muhammed, “ Allah,
3 4 BATTAL PEHLİVAN Adem'i kendi suretinde yarattı. Allah’ın ilk yarattığı benim ve Ali’nin nurudur. Biz aynı nurdanız” diyor. O halde Ali’nin insanlık âlemi içinde özel bir yeri vardır. Aleviler de O’na bağlanmakla çok haklıdırlar. “Ali, Konuşan Kuran’dır” Kâmil insan, konuşan Kuran’dır. Hz. Ali de bir kâmil insan olduğuna göre, O da konuşan Kuran’dır. Ali, iyinin ve kötünün çok üstündedir. İnanışa göre, Ali, 72 millete aynı nazarla bakar ve onların konuştukları dili yazılı ve sözlü olarak bilendir... Anadolu’da, Hz. Ali'nin birçok şekillerde, günümüzde bile yeryüzünde bulunduğu söylenir. Bu aslında hiçbir şeyin yoktan varolmayacağını ve vardan da yok olmayacağını gösteren önemli bir ipucudur. Ali ölmemiştir. biçim değiştirip aramızda dolaşmaktadır. Çünkü "Ölür ise ten ölür, canlar ölesi değil!” Tüm Kâmil İnsanlar Kutsaldır Tabii, yalnız Hz. Ali değil, yeryüzündeki gelmiş geçmiş, bütün evliyalar, peygamberler, veliler de kâmil insandır: Hz. Muhammed, Hz. Musa, Hz. Davut, Hz. Nuh, Hacı Bektaş Veli, Hallac-ı Mansur, Seyyid Nesimi, Yunus Emre, Kadıncık Ana, Balım Sultan, Abdal Musa, Şahkulu Sultan, Karaca Ahmet Sultan, Pir Sultan Abdal, Mustafa Kemal Atatürk ve daha niceleri... Yani kim yeryüzünü aydınlatmışsa, insanlığa hizmet etmişse (maddi-manevi) iyi insandır. Bu anlamda örneğin, ampülün mucidi Edison, keza dünyanın yuvarlak olduğunu kanıtlayan Galile, ilk matbaayı yapan Gutemberg (v.b.) de kâmil insandır. Tümü de kutsaldır.
36 BATTAL PEHLİVAN "Erenler. Veliler. Kırklar. Yediler On İki İmamlar kurbanıyız biz Okundu tekbiri, durduk Kıble’ye On İki İmamlar kurbanıyız biz" Derviş Ali İmamlık: Din ve devlet başkanlığı (halifelik) yapanlara verilen addır. Kerbelâ Olayımdan sonra, Alevi-Bektaşi ozanlarını en fazla etkileyen bir başka konu da. On İki İmam dır. Ozanların nefeslerinde bunlar, “ Düvaz İmam" olarak anılır. Hemen hemen her halk ozanının bir veya daha fazla ‘‘Düvaz İmam'ı vardır. Bunlar Alevi-Bektaşi edebiyatının en güzel örneklerini oluştururlar. Kutsal Bir Çalgı Düvaz İmamlar, kendilerine has makamlarıyla, bağlama eşliğinde okundukları zaman. On İki İmam olayının ayrıntısını bilen herkes, bütün içtenliğiyle dinler ve etkilenir. Bağlama kutsal bir sazdır. ‘‘Telli Kur’an"dır... Çalınmadan Önce öpülür ve alna konur. Bağlama, Şaman geleneğinden, Alevi-Bektaşi geleneğine miras kalmıştır. Çalmasını bilsin veya bilmesin, pekçok Alevinin evinde bulunur. Hz. Ali, Hacı Bektaş Veli’nin temsili resimleri ve bağlama Alevi evlerinin vazgeçemeyecekleri aksesuarlardır. Düvaz İmamlar, daha çok Cem törenlerinde çalınıp söylenirler. İmam Ali?den başlayarak, İmam Mehdi ( Sahip Zaman)’a kadar gelen On İki İmam dönemi; acı, ıstırap ve fakat bir o kadar da onur doludur. Bu dönemde, pek çok olay olmuş, insanlar birbirini kırmıştır. Mezhepler de işte bu dönem içinde doğmuştur. Aleviler'i çatısı altında toplayan Caferilik
de. Altıncı İmam Cafer Sâdık öğretisinden etkilenerek, ölümünden hemen sonra taraftarlarının önde gelenleri tarafından kurulmuştur. İran Şiiliği İle Farkı İran Şiileri ile Anadolu Alevileri’nin tek ortak yanları Ehl-
ANADOLU'DA ALEVİLİK 3 7 i Beyt’e ve On İki İmam’a olan bağlılıklarıdır. Her iki kesim de Caferi olmalarına karşın, inançları ve yakarış biçimleri farklıdır. Muharrem ayında bütün Caferi’ler matem tutar, ancak Şiiler kendilerine zincir ve hançerlerle eziyet ederek, Hz. Hüseyin’e ve beraberindekilerin Kerbelâ'da çektikleri acıyı paylaştıklarına inanırlar. Sözkonusu farklılık, insanların günlük yaşamlarına bile yansır. Şiiler"üe kadın çarşaftadır, ülkemizdeki Aleviler’de ise böyle bir durum yoktur. Şiiler’de. Sünniler gibi cami vardır, Anadolu Alevileri’nde ise cami yok cemevi vardır. Şiiler'de Hacc’a gitmek vardır, fakat Anadolu Alevisi’nde gönül yapmak vardır: ‘‘Her ne arar isen kendinde ara / Kudüs’te, Mekke’de, Hac’da değildir....” çünkü! Şekilcilikleri yönünden, İran Şiileri, Sünniler’e daha çok benzerler. Şeriatın katı kuralları İran’da da vardır, Suudi Arabistan’da da... İmam Ali Alevi-Bektaşiler’in büyük ve kutsal saydıkları On İki İmam’ın başı ve birincisidir. Ebu Talib’in oğludur. 599 yılında doğmuş, 63 yıl yaşamıştır. Sekiz yaşında Müslüman olup, hiç puta tapmadığı için, öteki sahabeden ayrılır. Bunun için kendisine ‘‘Keremullah Veche” denilmiştir. Ayrıca "Şah-ı Merdan” , ‘'Şahların Şah’ı” , "Haydar-ı Kerrar” , “ Murtaza” gibi başka ad ve lâkapları da vardır. İmam Hasan İkinci İmam’dır. Hz. Ali’nin büyük oğludur. 625 yılında doğdu. Adını, dedesi Hz. Muhammed koydu. Künyesi "Ebu Muhammed” ; lâkapları ise "Tâki” , “ Zeki” ve "Sıbt” tır. ”
Hasan’ül-Müctebâ”da denir, Hz. Ali’nin ölümünden sonra imam olmuş, halk da kendisine biat etmişti. O sırada, Şam Valisi’yken imamlığı türlü oyunlarla elde etmiş olan Muaviye’ye mektuplar yazarak, yola getirmeye çalışmışsa da başaramadı. Çevresindekilerin ihaneti yüzünden, Halifeliği ona bırakmak zorunda kaldı. Medine’de sade bir hayat
3 8 BATTAL PEHLİVAN sürerken, karısı Cu’de’ye zehirletilerek öldürüldü (669). İmam Hüseyin Hz. Ali’nin küçük oğludur. 626 yılında doğdu. Künyesi “ Ebu Abdullah” ; lâkaptan ise “ el-Şehit” , el-Sıbt” , “ Zeki” ve “ Mübarek” tir. “ Hüseyin” adını Hz. Muhammed koymuştur. Hz. Muhammed'in torunları İmam Hasan ve İmam Hüseyin için pek çok kutsi hadisi vardır. Örneğin “ Hasan ile Hüseyin’i seven tahkik beni de sever!” diyerek onlara ne kadar değer verdiğini ifade etmiştir. İmam Hüseyin 680 yılında Kerbelâ’da şehit edildi. Türbesi oradadır. İmam Zeynel Abidin Hz. Hüseyin’in oğludur. Genel kanı, O'nun Kerbelâ Olayı sırasında, bir bebek olarak beşikte yattığı için ve düşman askerlerince görülmediğinden öldürülmediği şeklindedir. Fakat merhum Cahit Öztelli, İmam Zeynel Abidin'in 659 yılında duğduğunu, yani o sıralar 21 yaşında olduğunu, çadırda hasta yattığı için babası savaşa katılmasına izin vermediğinden şehit edilemediğini vermektedir. Abdülbaki Gölpınarlı ise doğumunun, hicri 36 (yani miladi 657) şeklinde belirtmektedir. Demek ki, Zeynel Abidin Kerbelâ Olayı sırasında bebek yaşta değildi. Zeynel Abidin’in künyeleri “ebu-Muhammed” , “ Ebiil Hasan” , ünlü lâkabı ise Zeynel Abidin’dir. Zeynel Abidin, Kerbelâ Savaşı ndan sonra Kufe'ye, oradan da Şam’a götürüldü. Zincire vurulmuş olarak Yezid’in önüne çıkarıldı. Daha sonra serbest bırakıldı. Medine’ye döndü. Ölünceye kadar orada kaldı. Hz.
Muhammed’in ve Hz. Ali’nin soyu İmam Zeynel Abidin’le yürüdü. Öztelli’ye göre 719, Gölpınarlfya göre isa 716 yılında öldü. Emevi hükümdarı Abdülmelik tarafından zehirletilerek öldürüldüğü belirtiliyor. "Sahifet-ül Kâmile” ve “Risalet-ül Hukuk “ adında eserleri vardır.
ANADOLU'DA ALEVİLİK 39 İmam Bakır Zeynel Abidin’in oğludur. 677 yılında Medine'de doğdu. Künyesi "ebu Cafer"; en yaygın lâkabı ise "Bakır" dır. O da babası gibi devrin Emevi hükümdarı tarafından zehirletilerek öldürüldü (733). Büyük bir bilgin ve çok cömert bir insandı. Pek çok bilgin yetiştirmiştir. İmam Cafer Sâdık İmam Bakır ın oğludur. 699 yılında doğdu. Künyesi "ebu Abdullah"; en yaygın lakabı “ Sâdık'’tır. Çok bilgili olduğu ve yaşamı süresinde pek çok bilgin yetiştirdiği biliniyor. Hanefi mezhebinin kurucusu İmam Azam da, İmam Cafer’in öğrencisiydi. Hatta kimi kaynaklar İmam Azam’ın mezhep kurmadığını, İmâm Cafer’e tabii olduğunu yazar. O nun zamanında Emevi devleti yıkıldı, yerine Bağdat'ta Abbaso- ğulları devleti kuruldu. Pek çok eseri vardın "Risâletü Abdullah b. Necâşi” "Risalei Diniye” , "Tevhid'ül Mufad- dal” , "Ashabına yazdıkları Risale” (küleyni, ‘Ravzat’ül- Kâfi”nin başlarında, İsmail bin Câbir vasiyetiyle İmam dan rivayet edilmektedir.), "Reiy ve Kıyâs erbabına Risaleleri” , "Ganimetlere dair Risaleleri” , “ Abdullah bin Cendüb’e vasiyyetleri” . "Ebu-Cafer Nu’man’il-Ahvel’e vasiyyetleri” , "Nesr’üd-Dürer Risaleleri", "Ehl-i Beyt e muhabbed; Tevhid, İman, İslam, küfr ve fısk'a ait sözleri", "Geçim ve kazanca dair soru ve cevapları", "Rızık elde etmek için çalışmaya dair ve Sufiyye’yi ilzam eden Risaleleri” , "İnsanın yaratılışına dair Risaleler” , "Kısa sözleri” , "Cebir bin Hayyan-ı Küfi’den rivayet edilen Risale” ... (Abdülbaki Gölpınarlı, On İki İmam, Der Yayınları). Ayrıca, Alevi-Bektaşiler’in tarikat kurallarını öğreten "Buyruk" adlı kitap da İmâm Cafer Sâdık’a mal edilir.
Büyük bir olasılıkla, bu eser, bütün risaleler taranarak oluşturulmuştur. Taraftarları, O’nun görüşlerine dayanarak, ölümünden sonra “ Caferilik’’ mezhebim kurdular Maliki mezhebinin kurucusu sayılan Malik bin Enes’in şu sözleri kayda değer: "Üstünlük, bilgi, ibâdet, ve takva bakımından Cafer bin
4 0 BATTAL PEHLİVAN MuhammecTten ileri birisini ne bir göz görmüştür, ne bir kulak duymuştur; ne de öylesi bir kişi, birinin gönlüne, aklına gelebilir.” İmam Cafer Sâdık, Abbasi Hükümdarı Mansur tarafından, zehir içirtilerek öldürüldü. Ölüm tarihi 765’tir. İmam Musa Kazım İmam Cafer Sâdık’ın oğludur. 745 yılında doğdu. Lâkapları, ‘'Alim” , ‘ El Abdiis- Salih”, "Zeyn-ül Müte- heceidin” , “ Babül Havaic” , künyeleri ise ” Ebul Hasan" ve “ Ebu İbrahiırf'dİr. Abbasi Hükümdarı Mehdi, O'nu Medine’den Bağdat’a getirterek zindana attırdı. Sonra yine Medine’ye gönderdi. Hârıın hükümdar olunca, kendisini tekrar Bağdat’a getirterek, zehir içirtilip, şehit edildi. Ölüm tarihi 799’dur. İmam Rıza Musa Kazım’ın oğludur. 770 yılında Medine’de doğdu. Künyesi ‘‘Ebul Hasan-ı Sani"; lâkapları ise "Rıza” , "Sâbir", "Radıyy” , "Zekiyy", "Veliyy”dir. Abbasoğulla- rından Memun tarafından zehirlendiği söylenir. İlk kez mezarı, Arap topraklarının dışına çıkan İmam'dır. Horasan’ın Tus kentinin Senâbâd köyünde yatmaktadır. Bu nedenle. Hacı Bektaş Veli nin İmam Rıza'nın torunu olduğu, neredeyse kesinlik kazanmaktadır. Çünkü bilindiği gibi Hacı Bektaş Horasanlı dır ve oradan Anadolu’ya gelmiştir. İmam Rıza'nın pek çok eseri vardır. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir; "Şer’i hükümlere ait Risale” , ‘‘Şer’i Hikmetlere ait Risale” , “ Hükümdar Memun'a yazdığı din hakkındaki Risale” , ve yine ona yazdığı "Şer’i hükümlere ait Risale” , "sağlık hakkındaki Risale” . "Fıkhı ur-Rıza, Sahiffet’ür Rıza” ... (Ölümü: 819)
İmam Muhammed Tâki İmam Rıza nın oğludur. 811 yılında Medine’de doğdu. Künyesi “ Ebu Cafer üs Sani” ; lâkapları isa “Cevad” ,
ANADOLU’DA ALEVİLİK 41 “ Kaanı” , “ Necib” , “ Muntecep” , “ Takıyy” dır. Abbasi Hükümdarı Mutasım tarafından, zehirletilerek. 835 yılında şehit edildi. Mezarı Bağdat’ta, dedesi İmam Kazım’ınkinin yanındadır. İmam Naki 829 yılında Medine'de doğdu. İmam Tâki’nin oğludur. Künyesi “ Ebul Hasan-ı Salis” ; lâkapları ise “ Hâdi” , “ Nâsih” , “ Fattâh” , ‘‘Kayyib” , "‘Murtaza” , “ Aliym” , “ Fakıyh” , “ Emin” , “ Mu’temen” , “ Necib” , “ Mütevek­ kil” , “ Askeri” dir. 868’de Bağdat’ta öldü. Abbasogulların- dan Mutemed tarafından asıldığı söylenir. Eserleri: “ Cebr ve Tavfiz ehline Risale” , “ Kadı Yahya’nın sorularına cevaplar” , “ Dini hükümlere dair sözler.” İmam Haşan El-Askeri On birinci İmam dır. İmam Naki’nin oğludur. 846 yılında Bağdat’ta doğdu. Künyesi “ Ebu Muhammed” ; lâkapları ise “ Askeri” , “ Nadi” , “ Refik” , “Zeki” , "Tâki”, "Hâlis” dir. O da ecdadı gibi 27 yaşındayken zehirletilerek öldürüldü. Babasının yanına gömüldü. Eserleri: “Tefsir” , “ İsmail Nişaburi’ye Mektuplar” , “ Helâl ve Haram’a dair Risale” , “ Kısa sözleri ve mektupları” ... İmam Mehdi On İkinci ve son İmam’dır. İmam Askeri’nin oğludur. Künyesi “ Ebul Hasan” ; lâkapları “ Sahip zaman”, “ Sahibü dar", “ Kaaim”, “ Muntazar” , “ İmam-ül Hüccef’tir. 869 yılında doğdu. Babasının ölümünden sonra halktan gizlenmişti. Bu
gizlenişe “ Gaybet Suğra” (Küçük gizleniş) denir. Bu gizleniş sırasında ümmetine elçilik yapan Ebu Hasan Ali ölünce, Gaybet- i Kübra (Büyük gizleniş) başlamıştır. Mehdi’nin ne olduğu, bu gizlenişten sonra anlaşılamadı. Aleviler. O’nu o gün, bu gündür, hep “ Kurtarıcı” olarak beklemektedirler.
42 BATTAL PEHLİVAN “Mehdi Dede'm gelse gerek / Ali divan kursa gerek / Haksızları kırsa gerek / İntikamın ala bir gün... (Pir Sultan Abdal) “Yer yüzünü kızıl taçlar bürüye / Münafık olanın bağn eriye / Sahib-i Zaman’ın emri yürüye / Mehdi kim olduğu bilinmelidir. (Pir Sultan Abdal) Örneğin. Selçuklu’ya karşı ayaklanan Baba İshak; OsmanlI’ya karşı ayaklanan Şahkulu Sultan, Kalender Çelebi, Gazi Mustafa Kemal ve daha pek çok halk önderi, Anadolu Aleviler’i nezdinde birer Mehdi’dir. "Pir Sultan in işi ahtır / İntizarım güzel Şah’tır / Mülk iyesi padişahtır / Mülke sahip ola bir gün!” * * * 18. yüzyılda yaşayan halk ozanı Mahremoğlu, İmamlar’a olan aşkını bakın ne güzel şiirleştirmiş: Ey benim sevdiğim, hem iki gözüm Salın bizi İmamlara gidelim Cümlenizden budur naz-u niyazım Salın bizi İmamlara gidelim Üstad eşiğinde rıza alalım Gönülden ayırman, yola gidelim O dergâha varıp yüzler sürelim Salın bizi İmamlara gidelim Olan muradım Muhammed Ali’ye Erenler ulusu gerçek Veli’ye Otman Baha'dan da Kızıl Deli’ye Salın bizi İmamlara gidelim
ANADOLU’DA ALEVİLİK 43 Kızıl Deli İmamların yoludur Oradan geçilen Gelibolu'dur Pirim Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir Salın bizi İmamlara gidelim Destur aldım ben Mustafa Baba dan Emir geldi bana sırr-ı Hûda’dan Aşk göründü Mahremoğlu gedadan Salın bizi İmamlara gidelim 16. yüzyılın ikinci yarısı ile 17. yüzyılın ilk yıllarında yaşayan Kul Hüseyin’in bir Düvaz İmamı da şöyledir: Muhammed’in bahçesinde Serv-ü çınarım Ali’dir Ta ezelden vücudumda Canda damarım Ali’dir İndim de şimal ilinden İmam Hasan’ın dilinden Şah Hüseyin’in yolundan Belde kemerim Ali’dir Zeynel’i zindana tıkan Şah Bâkır’a kiriş takan Gül olup da irfan kokan İmam Cafer’im Ali’dir Taki’dir gözümüz açan Naki’dir müşküller seçen Askeri'dir meyin içen Saki pınarım Ali’dir
44 BATTAL PEHLİVAN Bu işler böyle olacak Alem nur ile dolacak Mehdi Dedem var, gelecek Kân-u Mekânım Ali’dir Kul Hüseyn’im Hakk’a yalvar Sevdiceğim Ali server Nur olmuş âlemde parlar Şems-ti kamerim Ali’dir
MUSAHİBLİK, TANRI’YA VARMANIN EN KESTİRME YOLLARINDAN BİRİSİDİR ► Alevi-Bektaşilerce “Kutsal” kabul edi­ len bu kurumun, -üzülerek belirtelim ki- günümüzde tam olarak işlediği söyle­ nemez. Fakat işleyebilse, insanlar ara­ sında kesinlikle kötülük diye bir şey kalmaz.
4 6 BATTAL PEHLİVAN Alevi-Bektaşilik'te bir musahiblik (yol kardeşliği) düzeni vardır ki, müessese bütün yönleriyle işlese, yeryüzünde kötülükten eser kalmaz. Alevi-Bektaşiler, Hz. Muhammed ile Hz. Ali'nin musahip olduğuna inanırlar. Çünkü Kuran’da musahiplikle ilgili pek çok hüküm bulunmaktadır! İşte bir örnek: “ Müminler (dinde) kardeştirler, onun için (araları bozulduğu zaman) iki kardeşin aralarını düzeltin ve (Allah'ın emrine karşı gelmekten) sakının ki (Allah tarafından) merhamet olunasınız.” (Hucuret Suresi, lO.Ayet) Samimi Bir Dayanışma Alevi-Bektaşi yolunda, her yetişkin insan (Evli olması şarttır) huyu-suyu kendisininkine benzeyen, bir başka insanla musahip olur. Musahip olmanın kuralları, hemen hemen her Alevi’nin evinde bulunan “ İmam Cafer Buyruğu" adlı kitapta belirtilmektedir. Musahip olanlar, birbiriyle samimi bir dayanışma içine girerler. Eşlerinden başka herşeyleri ortaktır. Taraflardan birinin kardeşi, ötekinin de kardeşidir. Ana-baba ve diğer tüm hısım ve akrabalar, iki taraf için de aynı derecede yakındır. Tanrı’ya yaklaşmanın, O’nunla bir olmanın en kestirme yolu da, biriyle yol kardeşi olmaktır. “Yol Düşkünü!...” Bu kurum yukarıda da belirttiğimiz gibi, tam olarak işlese, Aleviler arasında, ve giderek insanlar arasında varsıl-yoksul ayırımı kalmaz. Çünkü, birlikte üretip, birlikte tüketmek emrolunmaktadır. “ Buyruk”a göre, birisi musahib kardeşine,
hoşgörü 1 mey ece k bir yanlışlık yaptığı zaman, “ Yol düşkünü” sayılır. Halk arasında saygınlığı kalmaz. Musahiplikte, dayanışma çemberi alabildiğine geniştir. Fakat ne yazık ki, günümüzün sosyo-ekonomik koşullan; iç göç ve benzeri etkenler, bu kutsal kurumun amacına ulaşmasına engel olmaktadır.
ANADOLU’DA ALEVİLİK 4 7 “Kirvelik” Bunun yanında, bir de “ Kirvelik” müessesesi vardır. Gerçi Anadolu’nun pek çok yerinde, bu kutsal müesseseye kimi Sünniler de samimi olarak sahip çıkmakta ve gereklerini hakkıyla yerine getirmektedirler. Ama, Aleviler arasında daha yaygın olduğu bir gerçektir. Yer yer Aleviler’le Sünniler'in kirve olduklarına da rastlanmaktadır. Erkek çocukları, sünnet oldukları zaman, kim bunları kucağına almışsa (eteğine koymuşsa) o, onun kirvesidir. Artık o iki can biribirisi için kutsaldır. Musahiplik gibi olmasa da, kirveliğin de katı kuralları vardır. Tarafların birbirine saygılı olmaları, birbirini sevmeleri, birbirinin yardımına koşmaları vazgeçilemeyecek koşullardır. Kız Alıp Verme... Örneğin, İslâmiyet’e, dolayısıyla Alevilik’e göre, kardeş kızının, kardeş oğluna varması yasaklanmamıştır ama, musahiplikte ve kirvelikte kız alıp vermek yasaklanmıştır. Musahibin kızı musahibin oğluna düşmeyeceği gibi, kirvenin oğlu da kirvenin kızına düşmez. Ancak, Hz. Muhammed ile Hz. Ali’nin kız alıp vermeleri, süreğin başı olması bakımından, bu kuralın dışında tutulmuştur. Çünkü, Kuran’a göre, Muhammed ile Ali’nin musahipliği bir rastlantı değil, Tanrı buyruğudur!.. Dört Vücut Aynı Gömlekte Aleviler’de kurallar konurken, kadın ile erkek aynı düzeyde tutulmuştur. İki genç, evlenmeden musahip olamamaktadır. İkisi de dünya evine girecek ve iki çift birlikte, hiçbir baskı altında
kalmadan karar verip, Dede’nin huzurunda dârâ duracaklardır. Her konuda olduğu gibi; bu konuda da, kadınla erkek aynı derecede söz hakkına sahiptir. Kadın, kocasının emriyle, böyle bir şeye “ Evet” diyemez. Dört baş, aynı gömleğin yakasından çıkacaktır. Dört vüçut bütün olumsuzluklardan arınmış olarak, tek beden haline gelecektir. Bu yola girenlerin dönmeye hakları yoktur.
48 BATTAL PEHLİVAN “ Gelenin malı, dönenin canı...” Dede, musahiplik gerçekleşmeden, onlara şu şekilde seslenir: Dönmek Yoktur “ Baka canlar, bir gün darda kalanda, ikrarınızdan dönmeyi muratlarsanız, şunu bilesiniz ki, ölüm yeğdir. Bizde dönmek yazılı değildir. Neden derseniz, biz Hak erenlerdeniz, Hak uğruna can verenlerdeniz. Ölüm hak, eza oyuncak gelir bize. Siz siz olasınız, ikrarınızdan dönmeyesiniz. Siz, size sahip olun, yanlış iş tutup, kötü yol izlemeyin. Gözünüzle görmediğinizi, gördüm demeyin; kulağınızla duymadığınızı, duyduk demeyin. Komşu hakkını Tanrı hakkı bilin. Kaçanı kovalamayın, aman diyeRİn üzerine gitmeyin. Kendinize reva görmediğinizi, başkasına reva görmeyin.” Bölüşmek Şarttır “ Siz artık yol kardeşisiniz. Birbirinizin kadrini bilmelisiniz. İmam Cafer Sadık efendimiz buyuruyor ki, (Musahip, musahibin evine teklifsizdir. Musahibin malı, ötekinindir de... Senin bir külek bulgurun varsa, olmayanın senin bulgurunun yarısını alma hakkı vardır. Bu hakkını kullanan bilerek, fazlasını alırsa, yol düşkünü olur.. Sen de vermezsen aynı şekilde, yol düşkünü olursun) Musahipler kaderde, kıvançta birlikte olmalıdırlar.” Haydar Kaya, “ Musahiblik” adlı kitabında, konunun önemini daha iyi vurgulamak bakımında şu ilginç öyküyü anlatmaktadır. Pir Sultan ve Ali Baba Uğradığı baskıları ve haksızlıkları yeren Pir Sultan
Abdal’ın etkisinden korkan Sivas Valisi, zaptiye göndererek Pir Sultan’ı vilayete getirtir. Pir Sultan Abdal elleri bağlı olarak getirtilirken, onu bir an bile yalnız bırakmayan musahibi Ali Baba da onunla birlikte Sivas’a gelir. Sivas’ta Osmanlı adaletince Şer-i Hukuk yani şeriat
ANADOLU'DA ALEVİLİK 49 kurallarına göre yargılanan Pir Sultan Abdal idama mahkum edilir. Suçu, Hz. Ali'yi sevmek ve Hz. Ali’nin uyguladığı adalet sistemini istemekti... Eh, bu kadar suç da Osmanlı’ya göre, en büyük suçtu. Pir Sultan Abdal da, bu suçtan ötürü mutlaka cezalandırılmalıydı. Ozanların Piri ve ezilen halkının cesur lideri bu sonucu bilmektedir. Tutuklandıktan sonra idam edileceği siyaset gününü beklemeye koyulur. Gün geldi!.. Büyük insanı darağacına doğru sürüklemeye başlarlar. Usulen, son bir diyeceği olup olmadığını sorarlar. Hazreti Pirde; "Musahibim Ali Baba’ya diyeceğim vardır" diyerek, isteğini bildirir. Musahibi Ali Baba koşarak yanına gelir. Pir Sultan Abdal musahibine: -Musahip! Başımıza gelen bu olaydan ötürü fazla üzülme. Bizim soyumuz şehitlikle şeref bulmuştur. Soyumuz haktan ve adaletten ayrılmadığı için daima ezilmiştir. Bizim mükâfatımız Allah yanındadır. Köye varır isen önce sizin eve git. bunları anlat. Sonra da bizim eve git dediklerimi anlat. Hepsine başsağlığı dile, cesur olsunlar, bana layık olduklarını göstersinler. Haklarını helâl etsinler. Benimki sizlere helâl olsun, diyerek sözlerini bitirir. Pir Sultan'ın idamından sonra; Ali Baba köye gider. Başsağlığı dilemek için önce kendi evine gider. Ali Baba’yı yalnız gören hanımı: -Efendi musahibinle niçin gelmedin? diye sorar. Ali Baba: -Musahibimi şehit ettiler. Başın sağ olsun, diye karşılık verir. Hanımı ağlayarak sorar: -Nasıl oldu? Anlat, der. Ali Baba, olayı baştan sona kadar anlatır. Musahibin söylediği son sözü hanımına söyler. Bunun üzerine hanımı oturduğu yerden fırlayarak;
-A efendi, başsağlığı dilemek için sen yanlış gelmişsin. Senin evin burası değildir. Burası Hazreti Pir’in evidir. Senin evin musahibinin evidir. Hemen kalk kendi evine git! Bacı Sultan’a ve oğulluklarına başsağlığı dile. Ondan sonra buraya gel! diyerek Ali Baba’yı uyarır. Bu öykü, bize musahipliğin ne derece önemli olduğunu ve
ANADOLU'DA ALEVİLİK 51 Musahibi olanın özü yuyulur Hak ceme elsiz ayaksız varulur Kahrı özrü lütfile iman olunur Aşinasız işleri varsa da olmaz Aşine gerek imiş yola gitmeğe Cehd edüp dost gediğin aşmağa Dön kapu içinde bir ev yapmağa Mürşidsiz el dön kapıdan girilmez Mürşid olup dört kapıdan girilir Özün teslim edip rıza sürülür Mü’min ise nurdan kefen sarılır Yargılanmadan cennete girilmez Hatayi'yim türaba indirdi teni Alemi nur ile doldurdu seni Pirin meydanında kurtarsın seni Anlar cehennemin od'una yanmaz »** Eğer farz içinde farzı sorarsan Yine farz içinde farzdır musahib Dört kapıdan kırk makamdan ararsan Yine farz içinde farzdır musahib Musahibsiz kişi cenve gelir mi? Ettiği niyazlar kabul olur mu? Muhammed Ali’den derman bulur mu? Yine farz içinde farzdır musahib
CEM TÖRENLERİ VE ON İKİ HİZMET ► Cem töreninin düzenli, mutluluk verici bir tarzda başlayıp, sona ermesini “On İki Hizmet” görevlileri sağlar. Hizmet­ ler bir emir-komuta zinciri içinde başlar ve sonuçlanır. Cem’de disiplin esastır.
ANADOLU'DA ALEVİLİK 55 ibadetlerinde destek olur. Yaramaz hali görülenleri derece­ sine göre uyarır veya Rehberi durumdan haberdar eder. Ayin Cem süresince, hazırda bulunan canlan izler. En ufak bir davranışı dahi gözden kaçırmaz. Hatalı davrananlan kuralına göre, kimse görmeden ve duymadan uyarır. Düşkünlerin, suçluların Cem'e girmesini engeller. Dışardan Ayin Cem'e karşı yapılacak engelleme hareketlerini durdurur veya Rehber e, Mürşid e haber verir. Cem'in huzur içinde, duygusallık içinde devam edip bitmesini sağlar. 4- ÇERAĞCI: Cem evinde bulunan ışıklarla meşgul olur. Ayin Cem yapılacağı zaman, tüm şamdanlan. mumluktan siler, temizler, gazını doldurur, mumlarını takar, yanmaya hazır hale getirir. Ayin Cem süresince gazı biten şamdanlann gazını yeniler. Bitmek üzere olan mumların yerine yenilerini takar. Böylece Cem evinin ışıksız kalmamasını sağlar... Buhardanlıkları siler, temizler. İçlerine gülsuyu ve diğer güzel kokulardan doldurur. Ayin Cem süresince, Cem evinin güzel kokular içinde kalmasını, böylece ter ve benzeri nahoş kokuların etkisini ortadan kaldırmaya çalışır. Boş zamanı kalırsa meydancıya yardım eder. 5- ZAKIR: (Genelde sesi güzel olanlardan seçilir). Mürşid’in emri ile Ayin Cem süresince zikri yönetir. Kuran okur, ilahi okur. Deyiş, nefes ve Duvaz İmamları söyler. Bunları saz eşliğinde okur. Mersiye, Nevruziye okur. Mürşid’e yakın mesafede oturur. 6- SÜPÜRGECİ (Farraş): Cem evinin sürekli temiz tutulmasından sorumludur. Ayin Cem yapılacağı zaman Cem evini silip, süpürür ve temizler. Ayin Cem’in yapıl imasına hazır hale getirir.
7- MEYDANCI (Iznikçi): Ayin Cem evinde bulunan On İki postu temiz tutar ve Cem yapılacağı zaman yerlerine, kurala uygun olarak yerleştirir. Cem evine gelen muhip canlara oturmak için yer gösterir. Oturma, tarikata giriş, musahib oluş sırasına göre yapılır. Maddi rütbeler ve yaş faktörü sözkonusu olmaz. Gerektiğinde yaşı ve rütbesi en büyük olan, tarikattaki yaşı küçükse (yeni girmiş ise) en
ALEVI-BEKT AŞILIK’TE SUÇ VE CEZALAR... Osmanlı İmparatorluğu döneminde. Aleviler kendi içinde disiplini sağla­ mak bakımından, yönetiminkinden ayn bir suç ve ceza sistemi uyguluyorlardı. Suçlular buna göre cezalandırılıyordu. Suç ve cezalar 12 madde halinde belirlenmişti. Buna 12 burç da denili­ yordu. Burçlardaki hükümler Buyruk- ’un hükümler idi ve bütün mürşidler, pirler, rehber er, talipler buna uymak zorundaydı.
ANADOLU'DA ALEVİLİK 59 Pirin öncülüğünde toplanan cemaatin huzurunda 15 dakika ayakta bekletilir. Hafif ısıtılmış demirle dili dağlanır. Bir daha böylesi suçu işlememek için pir ve cemaatin huzurunda tövbe ve yemin ettirilir. Beş sopa vurulur. 2. BURÇ : Kendisine ait olmayan tarlaların sınırını bozan, ağaç ve meyveli ağaçları kesenler, sebze ve bostanları söken ve bozanlar, çocuklarının eğitimini yaptırmayan ve okutma- yanlar, sağlam olduğu halde çalışmayanlar, komşularının hayvanlarını bilerek öldürenler, sahibinin rızası alınmadan ve haberi olmadan bağına, bahçesine girenler veya eşyasını alanlar suçludur. Bu gibilere şu cezalar verilir: İki yıl görgülere alınmazlar. Bu süre içinde yakınları dahil hiçbir komşu kendisiyle ilişki kuramaz. Bu iki yıl bittikten sonra ve üçüncü yıl rehberin öncülüğünde pirin ve cemaatin huzuruna getirilir. (...) Sonra cemaatin huzurunda 4 okka (5132 gram) ağırlığında bir ağırlık boynuna asılarak 20 dakika beklenir. 17 sopa vurulur. Kızgın demirle el ve ayakları dağlanır. 13 -akça halife, 20 akça pir hakkı olmak üzere toplam 33 akça para cezası alınır. Bir kurbanla cemaata ve görgüye alınır. 3. BURÇ : Komşularının ve başkalarının canlı ve cansız malını çalanlar, suçsuz yere akrabalarına ve komşularına hakaret edenler, suçludurlar. Hırsızlıktan çaldığı mallar tanıkların isbatıyla çaldığı paralar, eşyalar ve mallar olduğu gibi yeniden sahiplerine verilir. Yok edilmişseler bedeli ödenir. Her kimseye nasıl davranmış ve neyle dövmüş ise o kişi ve kişiler de aynı şekilde ve aynı cisimle kendisini dövecektir. Bu tip suç işleyenler 3 yıl suçlu olarak pir ve cemaat huzuruna gelemezler. Hiç kimse kendisiyle ilişki kuramaz ve yardım etmez, 3 vyıl sonra rehberin yanma götürülür. Rehber (...) cemaatın huzuruna
götürür. (...) Pir ve cemaatın huzurunda kovulacak, ikinci defa aynı şekilde getirilecektir. Bu sefer cemaatın huzurunda 3 okka (3849
ANADOLU'DA ALEVİLİK 61 cezası alınır. Tövbe ve yemin ettirilir. Bir kurbanla cemaate ve görgüye alınır. 6. BURÇ : Faize para verenler, alanlar ve aracılık edenler, faiz yoluyla başkalarını borçlandırarak evini, tarlasını, bağ ve bahçesini alanlar: hile yoluyla başkasının mallarını elinden alanlar, kumar oynayan, oynatanlar ve kumar yoluyla başkalarının mallarını elinden alanlar ' Günâhı kebir (Büyük günâh) işlemiş olurlar. Bu gibi suçlular 6 yıl pir ve cemaat yüzü göremeyecek. Her türlü akrabalık ve komşuluk ilişkileri kesilecek. Ekmeği yenilmeyecek... 6 yıl sonra rehberin yanına getirilir. Rehber, (...) pir ve cemaatın huzuruna getirir. (...) Pir ve cemaatın huzurunda bir batman ağırlığındaki bir cisim boynuna asılarak 45 dakika ayakta bekletilecek. 45 sopa vurulacak. Kızgın demirle el ve ayakları dağlanacak. Tövbe ve yemin ettirilecek. 60 akça halife, 70 akça pir, 125 akça para rehber hakkı para cezası alınacak. Bir kurbanla cemaate ve görgüye alınacak. 7. BURÇ : Karısını boşamış olanlar veya başkasının nikâhlı karısını alanlar, nikâhını bozmuş olanlar, bunlara yardım edenler suçludur... Bu suçu işleyenler, 7 yıl pir ve cemaat huzuruna alınamazlar. Sığırını, davarını köyün sığır ve davarına kalamazlar. Komşuluk edilmez, selam verilip- alınmaz. Evine gidilmez ve ekmeği yenilmez. 7 yıl sonra rehbere götürülür. Düşkün (...) üç defa huzurdan kovulacak. Her gelişinde aynı şekilde davranılacak. Dördüncüsünde huzura alınacak. (...) Pir ve cemaat huzurunda boynuna ağır bir cisim asılarak bir saat ayakta bekletilecek, 80 sopa vurulacak. Taşlı ve dikenli bir yolda yalınayak olarak bir saat yürüyecek. Sonra pir ve cemaatın huzuruna yeniden getirilecek. O yıl kurbanı ayn kesilecek ve
diğer sofilerin kurbanlarına karıştırılmayacak, ayrı kazanda pişirilip dağıtılacak. Dili ve ayakları kızgın demirle dağlanacak. 90 akça halife, 100 akça pir, 150 akça rehber haki olmak üzere para cezası alınacak. Boşadığı karısına her yıl nafaka ödeyecek.
ANADOLU'DA ALEVİLİK 6 3 kaynattlacağı bacanın içine seni baş aşağı olmak üzere asacağım. Kurban pişinceye kadar böyle kalacaksın. Eğer ölürsen şehitsin, kurtulursan sofisin. Kabul ediyor musun, etmiyor musun?” Suçlu kabul ederse, bu işlem yapılacak. Kabul etmiyorsa ölünceye kadar her türlü akrabalık ve komşuluk ilişkisi kesilecek ve köyden kovulacak. Öldürülen adam zina suçu ile aynı evin içinde öldürülmüşse ve tanıklar varsa bu suç sayılmayacak. 10. BURÇ : Bakire bir kızı zorla veya kandırarak iğfal etmiş, neticede evlenmemiş ve kızın geleceğini karartmış olanlar gaddardır, kâfirdir, münafıktır. Böylelerinin derdine derman bulunmaz. Laneti şeytandırlar. Kazandıkları haramdır. Komşuluk haramdır. Ölünceye kadar suçludurlar. Hiçbir pir. mürşid, sofi, komşu ve akrabasını görmeyecektir. Herhangi bir pir veya mürşid, onu ceme alırsa, o pir ve mürşid de sonsuza kadar suçlu olur. Yıkadığı temiz olamaz. Hiç bir mevkiye oturamaz, karar veremez. Her kim ki suçluyla ilişki kurarsa, yardım ederse o kimseler de suçludurlar. Zorla iğfjıl edilen kızı, her kim kendisine eş kabul ederse alan kişinin sevabı yer ile gök arasını dolduracak kadar büyüktür. Bu evliliğe bütün melekler imrenirler, sevinirler vie tanık olurlar. 11. BURÇ : Musahibinin, pirin, mürşidin, rehberin, kirvenin karısıyla zina edenler; kirvenin kızını almış olanlar; evli, nikâhfi ve sözlü olan kadınlara tecavüz edenler, ırz düşmanları olarak suçludurlar. Böylesi suçluların derdine derman olunmaz. Böyleleri kâfirdir, gaddardır, münafıktır, şeytan-ı lftindir...| Yezid lanetullahdırlar. Nem- rud'un ve Firavun un Sıfatından olup hiç bir suretle Ehlibeyt ve ehlimüsliim tarikatına alınamazlar. Böyleleriyle her türlü ilişki sürdürenler de suçludurlar. Bunların affı mümkün değildir.
12. BURÇ : Mürşidini, pirini, rehberini, musahibini ve
ANADOLU'DA ALEVİLİK 65 11. Düşkünü, düşkünşüğü bitmeden ceme alan dedeye düşkünün cezası veriliri 12. Bir sorun, cemde dede önünde çözüldükten sonra mahkemeye başvurmak suçtur. Dedenin kararına uymayan kişi bir yıl ceme alınmaz. 13. Zorunlu olmamasına karşın, çıkarı için kızını yabancıya veren beş yıl düşkün olur. Kızı alan kişi Bektaşi ise ceza kaldırılır. 14. Karısı zina yapan kişi, beş yıl düşkün olur. Karısını boşarsa düşkünlük kalkar. 15. Rehberin oğluna jtalip kız veremez. Rehber kızını talip oğluna verebilir. 16. Bir rehber kendi bğlunu ve torununu talipliğe alamaz. Damadını alabilir. 17. Suçsuz yere kaniim boşayanlar, beş yıl düşkün olur. 18. Bir rehber düşkün olursa, bu süre içinde talipler başka bir rehber yönetiminde inanç ve törenlerini sürdürürler. 19. Kocası öldükten jsonra. Alevi ve Bektaşi olmayan bir kadın, dinsel törene alılmaz. 20. Cezalardan alıntın paralar üçe bölünür. Üçte biri Seyyit Battal Gazi dergahına, üçte biri Veli Baba dergahına (Afyon yakınlarındadır)], yoksullara verilmek üzere rehbere teslim edilir. 21. Düşkünlerin adları tüm rehberlere duyrulur. Cemlere alınmamaları için uyarılır. 22. Rehber kumar oynar ya da sarhoşluk yaparsa düşkün olur. Cezasını mürşid ayarlar. 23. Talip kumar oynarsa, bir yıl düşkün olur. 24. Rehberler bu kurallar ile ilgili konuları tartışmak üzere ayda bir toplanmayı kabul ederler. “ Bu ahitnameyi, erenler
yolunun selameti bakımından olduğu gibi uygulamayı kabul ediyoruz. Mürşidimiz katında kabul ettik uyguladık” derler. (Bektaşi ve Alevilerde Hukuk Düzeni (Düşkünlük)” , 1. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Cilt 4, Ankara 1976, s. 203-250, Ahitname)
•MUMSONDU” OLAYI ► Sünni mezhep ve tarikatların hiç birinde kadın ve erkek birlikte ibadet etmez. Yalnız dini törenlerde değil, dindışı toplantılarda bile haremlik-selamlık diye iki bölüm vardır. Kadın haremlik­ te, erkek ise selamlıkta oturur. ► Alevilerde ise kadın, erkek beraber otururlar. Çünkü kadın-erkek ayırımı yoktur. Olayın aslını bilmeyen kimi gericiler ise, “Aleviler mumsöndü yapıyorlar” diyerek, namus ehli bu insanlara iftira etmektedirler...
68 BATTAL PEHLİVAN Alevi töresinde, ibadet toplumsaldır. Ayin Cem (Ayn-i Cem), insanların, kadın-erkek ayırımı yapmaksızın, gönül birliği ile biraraya toplanıp yakarmasına denir. Cemler, kurallara bağlı dinsel törenler olduğu için, bunlara yabancı kimse alınmaz. Böyle olunca da gerici kesimler, Aleviler için “ Mumsöndü” yapıyorlar gibi yalan ve yanlış iftiralarda bulunmaktadırlar. Yıllardır bu konuda, yazı yazan kalem erleri, ‘ Bu iftiradır, yalandır” demişlerse de, söylenti bir türlü sona ermedi. Oysa mumsöndü olayı kendisine saygısı olan bir kimsenin asla kabul etmeyeceği, ağır bir iftiradır. Çağımızda, bu denli çirkin bir söylentiyle insanları aşağılamak, çirkinliklerin en büyüğüdür. Peygamber’e Kadar Uzanır Lütfi Kaleli, “ Kimliğini Haykıran Alevilik” adlı kitabında, “ Olayın aslının Peygambere kadar uzandığım” belirtmekte ve şöyle demektedir: “ Bu olayın aslı taa Hz. Muhammed’e ve O’na inananların birlikte yaptıkları gizli toplantılara dayanın İslamiyet’in ilk yıllarında taraf bulmak ve çoğalmak pek kolay bir iş değildi. Kent yaşamında egemen olan Ebu Cehil, Ebu Leheb, Ebu Süfyan’lar Hz. Muhammed’in baş düşmanıydılar. Bunlardan Ebu Leheb için Tanrımın bedduası bile vardır. (.....) Muhammed’i Yok Etmek İçin Hz. Muhammed’e tahammül edemeyenler ve İslamiyet’i kabullenmeyen bu putperestler, inananlara yaşama hakkı tanımıyorlardı. Astıkları astık, kestikleri kestikti. Hz. Muhammed’i ortadan kaldırmak için ellerinden geleni yapıyorlardı. İşte bu baskıcı ortamda kent içinde ve kent dışında, özellikle Hıra Dağı’nda yapılan ve aralarında Hatice ile Fatima gibi kutlu kadınların da bulunduğu gizli
toplantılar, inanmayanların iftiralarıyla çökertilmek isteniyordu. Yani, Hz. Muhammed ve O’na inananlar, inanmayanların gazabından kurtulmak için gizli yaptıkları bu ibadet,
ANADOLU'DA ALEVİLİK 69 “ Meşveret” (söyleşi-dayamşma) toplantılarından dolayı “ ana- bacı tanımıyorlar” gibisine akıl almaz biçimde suçlanıyorlardı. “Kâfirlerin Muradı” Böylece halkı Muhammed’den soğutmak, İslâmi dinden caydırmak istiyorlardı. O kadar ki, türlü işkenceler yanında cana bile kıyıyorlardı. Lütfullah Ahmed'in yazdığı “ Ahir Zaman Peygamberi” adlı yapıtta denildiği gibi “ Kâfirler, Hz. Muhammed’e eziyet yapmak içm elbirliği etmişlerdi. Hele Kureyş’in reisleri hiçbir fırsatı kaçırmıyorlardı. Kendisine ağır hakaretlerde bulunuyor ve işkenceler yapıyorlardı.” Sunni Yazarların Görüşü Cemal Şener de “ Alevi Törenleri” adlı çalışmasında özellikle Sünni din adamlarının ve yazarların görüşlerinden alıntılar yaparak, mumsöndü konusunda, şunları söylemektedir “ Mum söndü iftirası konusunda ilk alıntıyı, 1924 yılında kitabını Osmanlıca yazan Sünni kökenli eğitimci ve l. TBMM Aksaray Milletvekili Besim Atalay’dan alıyorum. Atalay “ Bektaşilik” kitabında; “ Sünniler’in zannettikleri gibi mum söndürme olayı yoktur. Bu çirkin bir iftiradır.” diyor. Şimdi de, halen Diyanet İşleri Başkanlığında başmüfettiş olarak görevli bir ilahiyatçı yazarın bu konuda yazdıklarına bakalım. Abdülkadir Sezgin şöyle yazıyor: 1- Eline sahip olmak : El ile kimseye kötülük etmemek, kimsenin malını çalmamak, kimseye haksızlık etmemek, kimsenin canını yakmamak, kimseyi dövmemek, kısacası;
insanın eli ile yapacağı bütün işlerde ölçülü olması ve elini kontrol etmesi demektir. 2- Diline sahip olmak : Dedi-kodu yapmamak, fitne ve
7 0 BATTAL PEHLİVAN fesata katılmamak, yalan söylememek ve kısaca; insanın diline sahip olması demektir. ı 3-Beline sahip olmak : İnsanın nefsine tabi olması harama “ uçkur” çözmemesi, zina yapmaması ve bu yolda kendisini kontrol etmesi demektir.” (Alevilik Üstüne Ne Dediler) İlahiyatçılar Yazıyor Cemal Şener. “ Evet. Bunları ben değil bir ilahiyatçı yetkili yazıyor .” diyor ve şöyle devam ediyor “ Gene Sünni kaynakların olaya bakışında bir kaç yazarın daha düşüncesini öğrenelim. Alevilik konusunda alan çalışması ile bilinen muhafazakar öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Eröz ise, yaptığı saha araştırmalarına dayanarak kitabında Tahtacı Aleviler’e ilişkin şöyle yazıyor, “ Tahtacılar, zina edeni yakmak suretiyle cezalandırırlardı. Zina yapmak, esrarı kaş etmek, babaların hakkını vermemek, köyde ve obada geçimsizlik etmek.... Bu yolsuzlukların bazıları da ölümle cezalandırılırdı.” (Türkiye’de Alevilik, Bektaşilik) M. Eröz, devamla “ Alevi olan yörükler de zina edeni çam ağacına bağlayarak yakarlardı. Bunu ihtiyar yörüklerden dinlemiştik” diyor. Zina Düşkünlüktür Bu denli katı namus anlayışına sahip toplum ana-baba tanımadan nasıl mumsöndü yapabilir anlamıyorum?! Alevi- lerde zina olayı “düşkünlük” sayılır. Yani yoldan atılmaktır. Yoldan afarozdur. Bu ise en ağır suçlar arasındadır. Durum böyle iken, her kadın erkek birlikteliği mum söndürmek değildir. Zina dağildir. Kadın da erkek de insandır. Konuşmak, sohbet etmek, arkadaş olmak, dost
olmak insanlara mahsustur. Kadını insan yerine koymayanların Alevi Cem ayinlerinde kadınh-erkekli canların vecd halinde, kendinden geçercesine, trans halinde semah
ANADOLU'DA ALEVİLİK 71 dönmelerini (tevhid) elbet doğru algılayamazlar. O olağa­ nüstü insansal olaya leke sürmeye çalışırlar. Bakınız bu olayı gene ilahiyatçı olan başka bir öğretim üyesi Doç. Dr. Yaşar Nuri Öztürk, Alevi Cem ayinlerinde semah dönmeyi şöyle anlatıyor: Çirkin Bir Suçlama “Sema yani zikir, kadın ve erkeklerin birbirlerinin ellerini tutarak dönmeleriyle olur. Karşı cinsler birbirlerini kucakla­ mazlar, sarılmazlar. Vecd ve İstiğrak içinde bir süre sema edip dönen dervişler yine mürşidin işareti ile bir son dua yaparak dağılırlar. İşin esası budur. Bunun aksine, (ayinde kadm-erkek sarmaş dolaş olmakta, ışıklar söndürerek adi münasebetlere girmekte v.s. şeklinde iddialar, Bektaşilerin lanetle andıkları ve bizim de hiçbir zaman müşahade etmediğimiz şeylerdir." (Tarih Boyunca Bektaşilik) Bütün bunlardan anlaşılacağı gibi, mumsöndü olayı yalandır ve çirkin bir suçlamadır. * * * Bugün erenlere kurban Serim meydanda meydanda Bütün ikrar canım feda1 Canım meydanda meydanda Kellemi koltuğuma aldım Kan ettim kapına geldim Ettiğime pişman oldum Tenim meydanda meydanda (Y)oktur çınarım timarım Yoktur kalbimde «ümanım Al malım yarlığa' canım Dilim meydanda meydanda
72 BATTAL PEHLİVAN Mümine hülleler biçin O kelp rakiplerden kaçın Ben bülbülüm bir gül için Zarım meydanda meydanda Mümin olan olur veli Beli olan olur gani Nesimi'yem üzün3 beni Derim meydanda meydanda 12 (1) İkrarımla canım feda (2) yarlığa: bağışla
HER ALEVİ, KIZILBAŞ OLMAKTAN GURUR DUYAR Nasıl ki çeşitli iftiralar atarak Aleviler’i ahlâksız, kir lerse; “Kızılbaş” diyerek, sözde onlara hakaret edip, gütmüşlerdir. i gibi göstermek istemiş- küçük göstermek amacı da ► Oysa, her Alevi, Kızılbaş olmaktan gurur duyar. Kızılbaşlığın iyi bir şey olduğunu bilir, fakat karşıt görüşlüler bu sözü, hakaret amacıyla kullandıkları zaman, tepki gösterir.
7 4 BATTAL PEHLİVAN “ Mumsöndü yapıyorlar, ana-bacı tanımıyorlar, yıkanmıyorlar...” şeklindeki suçlamaların dışında, Aleviler’e bir de “ Kızılbaş” diyerek, onları sözde aşağılıyorlar. Amaçları, Aleviler’i horlamaktır, küçük göstermektir... Oysa, Kızılbaşlık öyle sanıldığı gibi, kötü bir anlam taşımaz. Her Alevi, Kızılbaş olmaktan gurur duyar. Bazılarının dediği gibi Kızılbaşlık, Alevilik’ten ayrı bir şey değildir. Her Alevi Kızılbaştır da... “Kızılbaşlık Gibi Ünvanımız Var” Araştırmalarına güvendiğimiz yazar Rıza Zeylut, “ Öz Kaynaklarına Göre Alevilik” adlı kitabında, “ Aleviler, Kızılbaş olmaktan utanç veya küçüklük duymazlar. Onlar, karşıt insanların bu sözü hakaret anlamında kullanmalarına kızarlar. Hatta “ Kızılbaşlık gibi Unvanımız var” diyerek Kızılbaşlığıyla övünürler.” demekte ve konu ile ilgili görüşlerini şu şekilde açıklamaktadır: Kızılbaşlık Hz. Ali’ye Kadar Uzanır Kızılbaşlık deyiminin geçmişi ile ilgili olarak değişik olaylar gösterilse de, Aleviler, Kızılbaşlık olayını Hz. Ali’ye bağlarlar. Onlara göre, Uhut'ta Hz. Muhammed'in yaralarından akan kanı Ali, başına sürerek yere damlamasını önlemiştir. Ali, Uhut’ta kendisini Peygamber’e siper etmiş, herkes kaçarken. Peygamber’i korumuştu. Bu çarpışmada tam 16 yerinden yaralanmış, eli, yüzü kan içinde kalmıştı. Başlığı da kandan kıpkızıl olduğu için Ali’ye “ Kızılbaş” denilmiştir. Yine; Hayber’in kuşatılmasında Hz. Ali, başına kırmızı bir başlık sarmış, savaşa öyle gitmiş ve kazanmıştır.
Hz. Ali Kırmızı İmame Sardı Peygamber ölünce, Hz. Ali ve akrabalarından bir kaç kişi naaşı yıkamış ve gömmüşlerdir. Peygamberin naaşım ortada bırakan Ebubekir ve Ömer, halife seçimi için sert mücadeleler yapıp bazı insanların
ANADOLU'DA ALEVİLİK 7 5 onayını Ebubekir için almışlardı. Daha sonra Peygamber akıllarına gelmiş, gidip mezardan çıkarmaya kalkışmışlardı. Bunu duyan Hz. Ali, başına kırmızı imamesini sarıp mezarın başında onları karşılamış ve "Eğer Peygamber’i mezarından çıkarmaya kalkarsanız, hepinizi kırarım” demiş; Ebubekir’le Ömer’i ve yandaşlarını püskürtmüştü. Sıffin Savaşı’nda, Hz. Ali'nin askerleri, başlarına kırmızı serpuş giymişlerdi. Bundan sonra. Aleviler için kırmızı başlık ayırıcı bir işaret olmuş, Hz. Ali’ye bağlılığın; O’nun yolunda olmanın sembolü sayılmıştır. Anadolu’daki Alevi Türkmenleri de savaşta kırmızı külah giymişlerdir. Gazi Ruhlu İnsanlar Selçuklular döneminde 1277 yılında ayaklanıp Konya’ya giren Karamamoğlulları kuvvetlerinin de başlarında kırmızı börk vardır. Selçuklular çağında Anadolu’daki savaşçı Tüıkmenler, kırmızı başlık giyiyorlardı. Gazi ruhlu bu insanlar Alevi idiler. Osmaniı Beyliği kurulunca, diğer beylik askerlerinden kendilerininkini ayırmak için kırmızı börkü ak börke çevirdiler. Askerler, o zamana kadar On iki İmam’a bağlılığın ifadesi olarak 12 dilimli külah giyiyorlardı. Osmanlılar, ayaklan yere basınca bunu da 6 dilime çevirdiler. Böylece Anadolu’daki Alevi çoğunluk baskı altına alınmaya, eritilmeye başlanıyordu. Özellikle 16. Yüzyıl’da
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com
Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com

Recommended

Halk takvimi www.sahkulu.com
Halk takvimi www.sahkulu.comHalk takvimi www.sahkulu.com
Halk takvimi www.sahkulu.comMemet Çamur
 
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürDers 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürErciyes University Faculty of Communication
 
Alevilikte Ahilik
Alevilikte AhilikAlevilikte Ahilik
Alevilikte AhilikMemet Çamur
 
Kültür ve Kimlik
Kültür ve KimlikKültür ve Kimlik
Kültür ve KimlikVural Yigit
 
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar Ocak
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar OcakAlevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar Ocak
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar OcakenEntelektüel
 
Darın pirleri
Darın pirleriDarın pirleri
Darın pirleriMemet Çamur
 
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAP
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAPİSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAP
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAPguest9f62957
 
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısım
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısımDoğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısım
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısımSelçuk Sarıcı
 

Recommended

Halk takvimi www.sahkulu.com
Halk takvimi www.sahkulu.comHalk takvimi www.sahkulu.com
Halk takvimi www.sahkulu.comMemet Çamur
 
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürDers 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürErciyes University Faculty of Communication
 
Alevilikte Ahilik
Alevilikte AhilikAlevilikte Ahilik
Alevilikte AhilikMemet Çamur
 
Kültür ve Kimlik
Kültür ve KimlikKültür ve Kimlik
Kültür ve KimlikVural Yigit
 
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar Ocak
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar OcakAlevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar Ocak
Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri - Ahmet Yaşar OcakenEntelektüel
 
Darın pirleri
Darın pirleriDarın pirleri
Darın pirleriMemet Çamur
 
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAP
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAPİSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAP
İSLAM DÜŞMANLARINA KESİN CEVAPguest9f62957
 
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısım
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısımDoğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısım
Doğu batı 51. sayı osmanlılar 1. kısımSelçuk Sarıcı
 
10206
1020610206
10206ATA FE COB
 
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi DedeleriKızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi DedeleriMemet Çamur
 
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürDers 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürErciyes University Faculty of Communication
 
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Rıza şehri
Rıza şehriRıza şehri
Rıza şehriMemet Çamur
 
Insan Tanrı
Insan TanrıInsan Tanrı
Insan TanrıMemet Çamur
 

More Related Content

Similar to Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com

Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi DedeleriKızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi DedeleriMemet Çamur
 
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)HarunyahyaTurkish
 

Similar to Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com (20)

10206
1020610206
10206
 
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
Evrimin fosillere yenilişi. turkish (türkçe)
 
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
Gelin birlik olalım. turkish (türkçe)
 
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
Darwinistlerin beklediği cevaplar. turkish (türkçe)
 
Kızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi DedeleriKızılbas Alevi Dedeleri
Kızılbas Alevi Dedeleri
 
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültürDers 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
Ders 2 kültür ve türki̇ye’ de kültür
 
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
Yeşil mucize. fotosentez. turkish (türkçe)
 
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
Darwin'in varislerine. turkish (türkçe)
 
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
Devlete bağlılığın önemi. turkish (türkçe)
 
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
örümcekteki mucize. turkish (türkçe)
 
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
Münafıklıkla mücadelenin önemi. turkish (türkçe)
 
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
Kuran ahlakı. turkish (türkçe)
 
Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)Filistin. turkish (türkçe)
Filistin. turkish (türkçe)
 
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
Darwin amca biz hiç değişmedik. turkish (türkçe)
 
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
Kuran'da temel kavramlar. turkish (türkçe)
 
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
Deniz altındaki muhteşem dünya. turkish (türkçe)
 
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
Batı dünyası allah'a yöneliyor. turkish (türkçe)
 
Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)Nurculuk. turkish (türkçe)
Nurculuk. turkish (türkçe)
 
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
Kuran'da münafık karakteri. turkish (türkçe)
 
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
Tohum mucizesi. turkish (türkçe)
 

More from Memet Çamur

Dardan indirme erkanı
Dardan indirme erkanıDardan indirme erkanı
Dardan indirme erkanıMemet Çamur
 
Alevilikte kadının yeri
Alevilikte kadının yeriAlevilikte kadının yeri
Alevilikte kadının yeriMemet Çamur
 
Alevi aydınlanması
Alevi aydınlanmasıAlevi aydınlanması
Alevi aydınlanmasıMemet Çamur
 
Olmeden Evvel Olmek
Olmeden Evvel OlmekOlmeden Evvel Olmek
Olmeden Evvel OlmekMemet Çamur
 
Turkish Alevis Today
Turkish Alevis TodayTurkish Alevis Today
Turkish Alevis TodayMemet Çamur
 
Turkische Aleviten Heute
Turkische Aleviten HeuteTurkische Aleviten Heute
Turkische Aleviten HeuteMemet Çamur
 
Anadoluda alevilik
Anadoluda alevilikAnadoluda alevilik
Anadoluda alevilikMemet Çamur
 
Hz huseyin ve kerbela
Hz huseyin ve kerbelaHz huseyin ve kerbela
Hz huseyin ve kerbelaMemet Çamur
 
Alevilik bektasilik turkce
Alevilik bektasilik turkceAlevilik bektasilik turkce
Alevilik bektasilik turkceMemet Çamur
 
Dörtt kapı kırk makam
Dörtt kapı kırk makamDörtt kapı kırk makam
Dörtt kapı kırk makamMemet Çamur
 

More from Memet Çamur (20)

Rıza şehri
Rıza şehriRıza şehri
Rıza şehri
 
Insan Tanrı
Insan TanrıInsan Tanrı
Insan Tanrı
 
Hızır tapımı
Hızır tapımıHızır tapımı
Hızır tapımı
 
Gülbanklar
GülbanklarGülbanklar
Gülbanklar
 
Dardan indirme erkanı
Dardan indirme erkanıDardan indirme erkanı
Dardan indirme erkanı
 
Bedreddin
BedreddinBedreddin
Bedreddin
 
Alevilikte kadının yeri
Alevilikte kadının yeriAlevilikte kadının yeri
Alevilikte kadının yeri
 
Alevi aydınlanması
Alevi aydınlanmasıAlevi aydınlanması
Alevi aydınlanması
 
Alevilik Nedir
Alevilik NedirAlevilik Nedir
Alevilik Nedir
 
Olmeden Evvel Olmek
Olmeden Evvel OlmekOlmeden Evvel Olmek
Olmeden Evvel Olmek
 
Turkish Alevis Today
Turkish Alevis TodayTurkish Alevis Today
Turkish Alevis Today
 
Turkische Aleviten Heute
Turkische Aleviten HeuteTurkische Aleviten Heute
Turkische Aleviten Heute
 
Anadoluda alevilik
Anadoluda alevilikAnadoluda alevilik
Anadoluda alevilik
 
Alevilikte hz ali
Alevilikte hz aliAlevilikte hz ali
Alevilikte hz ali
 
Hz huseyin ve kerbela
Hz huseyin ve kerbelaHz huseyin ve kerbela
Hz huseyin ve kerbela
 
Alevilik bektasilik turkce
Alevilik bektasilik turkceAlevilik bektasilik turkce
Alevilik bektasilik turkce
 
Hacı Bektas Veli
Hacı Bektas VeliHacı Bektas Veli
Hacı Bektas Veli
 
Pir Sultan Abdal
Pir Sultan AbdalPir Sultan Abdal
Pir Sultan Abdal
 
Kırklar cemi
Kırklar cemiKırklar cemi
Kırklar cemi
 
Dörtt kapı kırk makam
Dörtt kapı kırk makamDörtt kapı kırk makam
Dörtt kapı kırk makam
 

Anadolu'da alevilik www.sahkulu.com

  • 1. BATTAL PEHLİVAN ANADOLU’DA ALEVİLİK ŞAH KULU SULTAN KÜIÜYESİ Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Arattırma Eğitim ve Kültür Vakfı Tel.: (0.216) 368 55 25 - 368 30 71 - 467 38 37 Fax: (0.2161 385 64 49
  • 2. 1947 - 1994 BATTAL PEHLİVAN 1947yılında Ceyhan'ın Kızıldere Kö- yü'nde doğdu. İlkokulu köyünde, ortaokulu Ceyhan’da, liseyi Adana'da bitirdi. 1970 yılında AİTİA’ne bağlı Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. Okulu bitirdiğinde bir yıllık gazete­ ciydi. Ankara ve İstanbul’da değişik gaze­ telerde çalıştı. Yazıları Memleket, Yenigün, Demokrat, Akşam, Günaydın, Bugün, Meydan, Sahalı, Gönüllerin Sesi gazetele­ ri ile Düşün (Adana), Edebiyat 81, Somut, Halkçı Oluşum, Söyleşi, Demokratik Bir­ lik, Kervan, Cem dergilerinde çıktı. İlk kitabı 1976 yılında (Kara Şavga-öyküler ) yayınlandı. 80’!i yılların başında halkbilime yöneldi. Aşık Veysel, Dadaloğlu, Bahçe Biziz Gül Bindedir (Türkülerimiz), Ruhi Su... Ruhi Su..., Dom Dom Kurşunu (Aşık Mahzuni) adındaki kitapları yayınlandı. Elinizdeki kitap, Battal Pehlivan ın Alevi­ lik konusundaki ikinci ürünüdür. Bundan önce, 1991 yılı sonlarında Alevi-Bektaşi Düşüncesine Göre ALLAH adlı kitabı yayınlandı. Bu kitabın üçüncü basımı da yapıldı “Anadolu'da Alevilik" Bugün gazetesinde yayınlandığında büyük ilgi gördü. ‘‘Alevi kültürünü yaymayı ve yaşat­ mayı” amaçlayan Semah Kültür ve Yaşat­ ma Vakfı’nm kurucu üyelerinden olan ve Temmuz 1993’te, Sivas olaylarında yakılan otelden eşiyle birlikte sağ kurtulan Pehli­ van, evli ve dört çocuk babasıydı. 5 Mart 1994’te aramızda ayrıldı. Yukarıdaki çizim, Sivas'ta yitirdiğimiz Asaf Koçak'in son çizimidir.
  • 3. SUNU Üzülerek ifade etmek gerekir ki, Alevîlik konusu, bilim çevrelerinden (üniversiteler) gerekli ilgiyi görmemiş ve bu alan adeta spekülatif, tarafgir araştırmacı lann, deyim yerindeyse cirit attığı bir alan haline gelmiştir. Çoğu sosyal bilimler metodolojisinden habersiz olan bu sözde araştırmacılar, ideolojik düşüncelerini, Alevîlik-Bektaşîlik kitapları aracılığıyla kamuoyuna aktarmışlardır. Böyleoe çok hassas olan bu konuda kamuoyu yanlış bilgilerle donatıldı. Ayrıca bu araştırmaların (!) çoğu Alevî-Sünnî kesimlerin karşılıklı önyargılarını yok edeceği yerde, bu önyargıların devamını sağlayıcı yönde rol oynamışlardır. Kanımca bu zamana kadar süren bilgisizlik ve kimi çıkar gruplarının kışkırtmalarından kaynaklanan ırk1 ve inanç taassubunu gidermenin yegane yolu, Türkiye yurttaşlarını aydınlatabilecek, bilimsel yöntemleri kılavuz edinmiş araştırma faaliyetlerine hem üniversiteler ve diğer devlet kurumlan, hem de vakıflarımız-derneklerimiz tarafından vakit kaybedilmeden girişilmesidir. Anadolu 'da Ale>îlik-Bektaşîlik konusu ancak, Türk kitlelerin anayurtlarında. göç etmeleri sırasında ve son olarak geldikleri Küçük Asya 'da yani Anadolu 'da karşılaşmış bulundukları, dinsel ve kültürel akımlar anlaşılmak suretiyle ele alınabilir. Demek ki Anadolu 'da Alevîlik- Bektaşîlik 'in kökenini, Siinnî-Şîi bölünmesine kaynaklık eden olaylarda aramak tarihsel ve sosyolojik olarak hiçbir geçerliliğe sahip bulunmamaktadır. Konu üzeinde yerli-yabanct bilimse! araştırmaların bugün ulaştığı sonuç budur. Bu araştırmalardan, Fuad Köprülü, F. W. Hasluck, İrene Melikoff, Süreya Faruki ve Ahmet Yaşar Ocak gibi araştırmacıların, araştırmalarını kastediyoruz. Türk kitlelerin yüzyıllara yayılan zaman sürecinde ve farklı coğrafyalarda, farklı inançlara ve kültürlere sahip halklarla ilişkide bulunmaları sonucunda oluşan bu dinsel ve kültürel Senkretizm Alevîliğin anlaşılabilmesinin yegâne anahtarıdır. Senkretizm, bağdaştırmacılık anlamında kullanılmaktadır. Bu, birçok dinsel ve kültürel unsurların, bağdaşmasını, içinde bann- dırmasını ifade eder.
  • 4. Kısaca tanımlamak gerekirse, Anadolu Alevîliği işte bu senkretizm sonucunda oluşmuş bulunan heterodoks bir Islâm anlayışıdır. Ahmet Yaşar Ocak’a dayanarak heterodoksi teriminin, sosyal siyasal ve dinsel üç ayrı cephesinin olduğunu söyleyebiliriz, Heterodoksi, kabul edilmiş din anlayışına yani ortodoksiye karşıt, ayrı bir din anlayışını ifade eder. Heterodoksi siyasi iktidarın desteğinden yoksundur ve çevrenin din anlayışını temsil eder. Bu heterodoks İslâm anlayışı* tarihsel ve sosyal koşulların doğal bir sonucu olarak, kitabi olmaktan çok sözlü geleneğe dayalı, eski inançların ve mitolojinin Islâmi şekiller altında yaşamağa devam ettiği bir halk İslâm-
  • 5. lığıdır, tkibinli yıllara girmek üzere olduğumuz şu yıllarda Alevîlik konusunun gerektiği gibi ele alınmamasının tarihsel ve sosyolojik kökenleri olduğu da bir gerçektir. Esasında bugün yaşanan Alevî-Sünni meselesinin temelinde yatan ana faktör bilgisizlik ve Selçuklu’dan bu yana bütün iktidarların halka Sünnîliği empoze etmesidir. Yine bu iktidarlar olayın psikolojik yönünü de ihmal etmemişler ve Alevîler’e insanlık dışı iftiralarda bulunulmuştur. Bu iftiralar ve katliamların din adına yapılıyor olduğu noktasına da özellikle önem verilmiştir. Oysa bu iktidarların doğrultusunda çalışan Şeyhülislam ve kadıların düşündükleri dinden çok padişahlara temsil ettiği yönetimin siyasal arzuları idi. Demek ki, Alevî-Sünnî meselesinin kökeninde dinsel gerekçeler yatmamakta, esas gerekçe siyasal olmaktadır. Bugün Alevî-Sünnî kardeşliğinin yegâne şartı, Sünnîler’in samimi olup olmamaları ile ilgilidir. Çünkü tarihsel bir gerçektir ki, yüzyıllardır iktidarlar, salt siyasal nedenlerle, Sünnî halka. Alevî aleyhtarlığı aşıladı. Çeşitli yayın organları ile kitaplarla, cahil kadılar ve hocalarla, dinsel gerekçelerin arkasına sığınarak, ancak esas neden siyasi idi, Sünnî halkın bi- linçaltlanna “Alevîler’e karşı tahammülsüzlük” pompalandı. Bu durum, sıkı disipline tabi, daha ziyade kırda yaşayan bu kitleleri adeta tecrit etmiş, kapalı bir cemaat haline gelmelerine yol açmıştır. Özetlemeye çalıştığımız bu dışsal nedenlerin de Alevîlik konusunun sağlıklı bir şekilde araştınla- bilmesini engellediğini söyleyebiliriz. Bu kitlelerin sosyal yaşamlarının doğal bir sonucu olarak, sahip oldukları yazılı eserler de oldukça sınırlıdır. Alevî köylerinde yaptığımız araştırmalarda, daha çok Dede evlerinde nefeslerin ve deyişlerin yer aldığı kitaplar (Cönkler), Menakıb-ı İmam Cafer-i Sadık, Hutbe-i Düvaz deh İmam/Menakıb-ı Seyyid Safi, "Küçük Buyruk" olarak da bilinen "Der- gah- ı Ali'de Seyyid Abdülbaki Efendi'nin Erenlere Muhib olan Temiz İnançlı Müminlere Gönderdiği Mektup " başlıklı bir kitapçık, Cabbar Kulu, Makalat-ı Hacı Bektaş-ı Veli ve Vilayetname adlı el yazması (OsmanlIca) eserlerin varolduğunu biliyoruz. Oysa Sünnî kesimler yüzyıllara yayılan zaman sürecinde medreseler ve şeyh-mürid ilişkisi çerçevesinde birçok eğitim kurumlanna sahip olmuş, bu şekilde yüzlerce eser kaleme alınmıştır. Anadolu Aleviliği'nin sosyal ve dinsel yapılanmasında temel öneme sahip kurumlardan en önemlisi "Dedelik Kurumu”dur. 19. Yüzyıl sonlarında Anadolu’da yaşayan sosyo-ekonomik dönüşüm ve özellikle
  • 6. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması sonrası giderek artan oranda yaşanan kırdan kente göç olgusu nedeniyle, zayıflamış olan bu kurum, Anadolu’da Aleviliğin günümüze ulaşmasında birinci derecede rol oynamıştır.
  • 7. Sonuç olarak bu konu ihmal edilmiş ve bilimsel alanın dışında bırakılmıştır. Üniversiteler ve devlet kuramlarınca “Alevilik” konusunu görmezden gelinmiş, adeta bu insanların inançlarının, kültürlerinin varlığı inkar edilmiştir. Bu durumun doğal bir sonucu olarak bu alan ne yazık ki sözde araştırmacılarınf!) insafına terkedilmiştir. Onların derdi ise konuyu bilimsel yöntemle değil, kendi ideolojik görüşleri doğrultusunda ele almak olmuştur. Ancak şunu mutlulukla söyleyebiliriz ki dünyanın değişik üniversitelerinde “Alevilik" konusunda doktora ve master yapan arkadaşlarımızın sayısında yaşanan artış, sözde araştırmacıların “Alevilik” konusundaki saptırmalarını pek yakında daha geçersiz hale getirecektir. Ayrıca çeşitli bilimsel .sempozyumların yapılmaya ve Araştırma kuramlarının kurulmaya başlanması da oldukça olumlu ancak yetersiz gelişmelerdir. Türkiye’deki dernek ve vakıflarımızın çoğu ise, bu konuda duyarsız durumdadırlar. Her fırsatta eleştirdikleri Sünni Vakıflarca “Alevilik” konusunda sempozyum düzenlenmesi bile onların bu duyarsızlıklarını etkilememektedir. Bundan ders almaları gerekirken “Geccler”Ie ve “Saz ve Semah” kursları ile durum idare etmektedirler. Kuşkusuz Aleviliğin tarihi bütün yönleriyle hala ele alınmış değildir. Bir gün bu tarih yazılırken "Aleviliğe Hizmet” iddiasında bulunan kuramların neler yapıp neler yapmadıkları ayrıntılarıyla yazılacaktır. Hukuksal olarak olmasa bile tarih önünde, Aleviliği kendi çıkarları doğrultusunda kullananlar hesap vereceklerdir. Bugün Alevi dernek ve vakıflarının artık durumu böyle idare etmeleri olanaklı değildir. Bunu kendileri de görmüş olacaklar ki, yeni çalışmalar yönelmişlerdir. Bugünün gereksinimlerine cevap verecek çalışmalara yönelmmesi kaçınılmazdır. Biz Şahkulıı Dergahı Vakfı Araştırma Merkezi olarak yerli ve yabancı tüm araştırmacılara yararlanılabilecek bir kitaplık oluşturmanın yanısııa, toplumumuza yararlı çalışmaların yayınlanmasına da çalışıyoruz. Bu amaçla bazı çeviriler ve tezlerin öncelikle yayınlanması sağlanacaktır. Ayrıca daha önce Aleviliğe yararlı hizmetlerde bulunmuş ve vefat etmiş araştırmacıların da kitapları yeniden yayınlanmak suretiyle toplumumuza ulaştırılmaya çalışıyoruz. Gazeteci-Yazar Battal Pehlivan’m bu çalışması
  • 8. da değerli bir çalışmadır. Kendisi toplumumuza yönelik özverili çalışmalarda bulunmuş bir Gazeteci-Yazardır. Bu vesileyle kendisini bir kez daha saygıyla anıyoruz. Editörler Ali Yaman - Ali Aktaş
  • 9. İÇİNDEKİLER Alevilik ve Laiklik (Lötfi Kaleli)........... i .............. Önsöz................................................... ...7 . II . 13 . 19 25 31 33 “Eline. Diline. Beline...” ....................... "Ölür İse Ten Ölür / Canlar Ölesi Def il "Okunacak En Büyiik Kitap İnsandır'' . "İnsanın Gönlü Tanrı nın Evidir"......... On İki İmam ın Aleviler'e Etkisi.......... Musnhiblik................................................'..........................................^ Cem Törenleri ve On İki Hizmet............1..........................................33 Alevi-Bektaşilik’te Suç ve Cezalar...........1..........................................37 Mumsöndü Olayı..............................................................................67 Her Alevi Kızılbaş Olmaktan Gıınır Duyar.........................................73 "Bir Kez Gönül Yıktın İse / Bu Kıldığın »ama/. Değil"....................79 Kamil İnsan Olmanın Koşulu........................................ 83 Her Alevi İbadetini Kendi Dili ile Yapar, i.......................................87 • Bütün Tavlalardan Kopanlar Bizim Tavlamızda Eg lensin” 95(Bektaşi Olmanın Koşulları)......................................... "Yere Göğe Sığmayan / Sığmış Bu Can iç ne" (Yunus Emre Kimdir?)............................ Seyyid Nesimi............................................... Abdal Musa'nın Aleviler Üstündeki Etkisi 40 Bin Alevi nin Katli ve Şah İsmail Olayı ....................................101 ................................ 107 .................................119 ...............................129 "Gelin Canlar Bir Olalım" (Pir Sultan Abdnl)................................139 Köylü Ayaklanmaları ve Alevilik..............I....................................145 Aleviler'de Atatürk Sevgisi.......................;....................................157 "Laik. Demokrat ve Çağdaş Bir Türkiye". 1 ...................................165 Kaynakça .................................................................................... 171 I
  • 10. BATTAL’IN ANISINA Sevgili Battal Pehlivan’ı Semah Kültür Vakfı’nın kuruluş aşamasında (1991) tanıdım. Coşkulu ve içten konuşmalarıyla dikkatimi çekti. Birlikte çalıştığımız sürede yakınlığımız giderek dostluğa dönüştü. Dürüstlüğü, mertliği hiç eksilmedi. Örgüt disiplinine bağlılığı, gayretli çalışmaları her zaman bize güç kattı... Anlatımını yazıya döktüğünde şiirsel bir tat yaratan Pehlivan’ın içinde yaşattığı öykücü kişiliğini süreç içerisin­ de öğrendiğim zaman, O’nu daha çok sevdim. Gerek yurtiçi, gerekse yurtdışı gezilerimizde birlikte olmanın ve edebiyat­ tan söz etmenin keyfini yaşadım. Son yıllarda Aleviliğe yoğunlaşması ve peşpeşe ürettiği birbirinden güzel yapıtlarıyla bu topluma yararlı olacağı düşünülürken, aniden aramızdan ayrılması büyük bir kayıp oldu. Henüz 47 yaşında (5 mart 1994) yitirdiğimiz bu değerli canımız, dostumuz Battal Pehlivan’m manevi huzurunda saygıyla eğilirken, nur içinde yatmasını aşkı-niyaz ediyorum. 20 Aralık 1994 Lütfı KALELİ
  • 11. ALEVİLER VE LAİKLİK Battal Pehlivan, günümüz insanının okumaya eğilim derecesini iyi biliyor. Gazeteciliğinden gelen yazar deneyimiyle anlatmak istediğini gereksiz ayrıntıya girmeden okurüna sunuyor. Televizyon gibi görsel, yaygın ve etkin bir iletişim aracının hergün insanımızı tutsak aldığı bir ortamda neyi nasıl yazacağını ve nasıl okutacağını biliyor. Bu biçem özelliği yanışını, içerikte de tutarlı davranıyor Pehlivan. Birçok ayrıntı içinden doğrulan çekip alması ve kısa cümlelerle özü vermesi, işlediği konuva hakim olduğunu7 » w gösteriyor. Sözlü kültürden yazılı kültüre geçilirken, Aleviliği işleyen birçok yazar, bilerek ya da bilmeyerek birçok yanlışı da yazılı kültüre katıyorlar. Bu arada akla, mantığa ve vicdana sığmayan suçlayıcı karalamalar da yer alıyor. Elbette bu iftira ve yanlışların düzeltilmesi, bilinçli ve gayretli bir çalışmayı gerektirmektedir. Aleviliği, kendi içinden yetişen yazarların ele alması bu açıdan yerinde olmuştur. Bunlardan bir bölümü duygusal, şoven ve sekter olsa da, büyük bölümünün akılcı, gerçekçi ve çağcıl olacağına inanıyoruz. Ve şunu asla unutmuyoruz ki, doğrular yazılı kültürde yer aldıkça, yanlışlar dışlanacaktır. Alevi kültürünün tarihteki yerini. Battal Pehlivan ın anlatımına bırakırken; ben, güncelliğini ve her dem önemini koruması nedeniyle azıcık laiklik üzerinde durmak istiyorum;
  • 12. Laik ve laiklik, sözcük anlamı itibariyle Meydan
  • 13. ANADOLU'DA ALEVİLİK 9 Larausse’ta şöyle tanımını buluyor: “ Devlet ile din işlerinin ayrılığı; devletin din ve vicdan hürriyetinin gerçekleşmesi bakımından tarafsız olması....” “ Bugün dünyada din ile devlet işleri bakımından çeşitli sistemler uygulanır. Bu sistemler, çeşitli tipte anayasalarla pozitif hukuku alanına girmiştir. Günümüzde teokratik veya yarı teokratik anayasalar sayısı azdır. Yemen, Suudi Arabistan anayasaları gibi.... Çoğunlukta olan (ve uygulanan) laik anayasa tipidir. Devletlerin çoğunda, iktisadi ve sosyal rejimlerdeki ayrılıklar ne olursa olsun laiklik ilkesine yer verilerek, din kurallarının devlet yönetiminde bir rol oynayamaması esası kabul edilmiştir...” Yakup Kadri Karaosmanoğlu’na göre bizdeki laiklik, “ Hıristiyan alemindeki tarife ve uygulamaya” pek uymaz. Laikliği kabul eden 1982 Anayasası’nın 136. maddesi şöyle diyor: “ Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri yerine getirir.” Onuncu maddenin özü de şudur: “ Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Hiç bir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.” Acaba, uygulamada böyle mi hareket edilmektedir? Diyanet işleri Başkanlığı’nın hizmet alanı dinseldir. Ama uygulamada görüldüğü gibi din işleri, devlet bünyesinden ayrı
  • 14. değildir. Bütçc’den Diyanet’te trilyonların aktarılmasıyla; okullara konulan zorunlu din derslerinde şeriat hükümlerine göre eğitim-öğretim yapılmasıyla bu içiçelik yaşanmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni değişik din ve inanç
  • 15. 10_________________________ BATTAL PEHLİVAN sahibi topluluklar oluşturmaktadır. Varlıklarını “azınlıklar statüsü” ile resmen kabul ettiğimiz Hıristiyan ve Musevi dinine mensup yurttaşlarımız, havralarda, sinegoglarda ve kiliselerde ibadetlerini yerine getirirlerken, devletten tek kuruş yardım almıyorlar. İbadethanelerinin bakımını ve personel giderlerini kendi olanaklarıyla karşılıyorlar. Laiklik, bu yurttaşlarımız tarafından “ihlâl” edilmiyor. Devlet de bu yurttaşlarımıza karşı “ laik!” tavrını koruyor. Sayıları yirmi milyon dolayında olan Alevi yurttaşlarımız da kendi inanç ve ibadetlerini kendi olanaklarıyla yerine getiriyorlar. Bu kesimce de laiklik “ ihlâl” edilmiyor; devlet de laikliğin gereğine harfiyen uyuyor. Ama, nüfusun yansını oluşturan Sünni Hanefi mezhebinin din hizmetleri için Devlet Bütçesinden iki trilyonu aşan bir para tek kalemde harcanıyor. İşte laik devlet ve laik toplum anlayışı da bu uygulama ile bozuluyor. O nedenledir ki, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve onun gibi düşünen gerçekçi aydınlar, bizdeki laikliği pek ciddiye almıyorlar. Çünkü bu uygulama ile devlet bizzat laikliğin canına okuyor. Böylece devlet laik olamıyor, hem de anayasanın açık hükmü olan "Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz” maddesi havada kalıyor. Anayasayı ihlâl eden bu uygulama, hem laiklik anlayışına terstir, hem de toplumlar arası haksızlığa ve adeletsizliğe yol açmaktadır. Sözcük anlamıyla tanımını gördüğümüz laiklik, bu anlamıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Anayasasında yer almasına karşın, uygulamada ihlâl ediliyorsa, burada açıkça devlet suçu işleniyor demektir.
  • 16. Siyasal erki elinde bulunduranlar, bu konuda duyarlı davranmak ve hiç zaman geçirmeden laikliğin gereğini yerine getirmek zorundadırlar. 27 Ocak 1992 Lütfı KALELİ
  • 17. ONSOZ Alevilik, yüzyıllardır tartışılıyor. Ama sanıyoruz, en yoğun şekilde, son üç-beş yılda konuşuldu. Son aylarda ise, tartışmaya resmi ağızlar da katıldı. Başbakan Süleyman Demirel, 1980'den önceki Başbakanlıkları döneminde “ Alevi” sözcüğünü bir kez bile ağzına almazken; 1991 ’in sonlarında kendisini ziyaret eden bir gurup Alevi’ye “ Artık göğsünüzü gere gere Alevi olduğunuzu söyleyebilirsiniz” dedi. Diyanet İşleri yetkilileri, “ Alevi” kökenli sözde Alevi birkaç kişiyle toplantılar yapıyor. Star 1 TV'si bir Alevi Dedesi’ne (Doç. Dr. İzzettin Doğan) bir saat süreyle ekranı açıyor. Resmi senedine açıkça “ Amacımız, Alevi kültürünü araştırmak, yaymak ve yaşatmaktır” diye yazan Semah Kültür Vakfı, tüzel kişiliğine kavuşuyor... Demek ki, ülkemizde birşeyler değişiyor. Yanlış olan şeyler; doğrulara, zamana ve toplumsal gelişmeye yenik düşüyor. Fakat ne var ki, Alevilik yeteri kadar bilinmiyor. Aleviliği yalnız karşıt görüşlüler değil. Alevi ana-babadan doğanlar da bilmiyor. Ne yazık ki, “ Aleviyim” diyenler içinde, çok az sayıda da olsa “ Camiler bizimdir” diyenler de var. Oysa Anadolu Aleviliği’nde cami yoktur, Cemevi vardır. Namaz yoktur, niyaz vardır. Hac yoktur, gönül yapmak vardır. Öte yandan “ Diyanet İşleri’nde bize de bir yer ayrılsın” diyenler var. Oysa Aleviler laiktir ve sözkonusu kuruluşun devletle olan
  • 18. bağlarının koparılması gerektiğine inanırlar. Aleviler’e göre, laik devletin dini olmaz; din bireylerin kendi
  • 19. 12 BATTAI. PHHLİVAN sorunudur.... Her şeyden önce. Alevilik mezhepten öte. bir yaştım biçimidir, bir kültür birikimdir, bir felsefedir, bir dünya görüşüdür. Geniş bir özetini, 22 Aralık 1^91-9 Ocak 1992 tarihleri arasında BUGÜN Gazetesi'nde yayınladığımız bu kitapta, işte bunları anlatmaya çalışacağız Sevgi, saygı ve muhabbetlerim e... Battal PEHLİVAN 13Ocak 1992, Ümraniye
  • 20. “ELİNE, DİLİNE, BELİNE; AŞINA, İŞİNE, EŞİNE SAHİP OL!..” ► Alevilik, İslâmiyet’in, eski Türk gele­ nek ve görenekleri ile Anadolu’da yaşayan kültürlerin çağdaş bir sentezi­ dir. Hacı Bektaş Veli ile olgunlaşmıştır. Hacı Bektaş Veli, “Eline, diline, beline; aşına, işine, eşine; özüne, gözüne, sözüne sahip ol!..” diyerek, koca bir felsefeyi, birkaç sözcüğe sığdırmıştır. ► Alevi-Bektaşiler, Hz. Muhammed’e, Hz. Ali’ye ve onların soyuna sonsuz saygı beslerler. Hz. Ali ile O’nun oğullarına, torunlarına yapılan haksız­ lık ve zulüm, Aleviler’i derinden yaralamaktadır. En fazla etkilendikleri olay ise, İslâm Tarihi’nin yüzkarası olan ve doğru düşünen herkes tarafından lânetlenen Kerbelâ katliamıdır.
  • 21. 14 BATTAL PEHLİVAN “ Alevi” , sözcük anlamıyla Ali yanlısı” , “ Ali evi” demektir. Alevilik ise süreğin (yolun) adıdır. İslâm Peygamberi Hz. Muhammed’in ölümünden sonra meydana gelen ayrılıkta, Hz. Ali’den yana olanlara, O’nun Halife olmasını isteyenlere, Şia (Alevi) denmiştir. Aleviler, Hz. Ali ve O'nun soyuna, sonsuz saygı duyarlar. Çünkü onlar, Muhammed Peygamber’in ev halkıdır, Hz. Muhammed’in kızı Fatma ve amcasının oğlu/damadı Hz. Ali ile onların çocukları bu ev halkını oluşturur ve “ Ehl-i Beyt” olarak anılırlar. Saygın Bir Kavga Başta Hz. Ali olmak üzere, oğulları Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve diğer yakınlarının katli, Alevileri derinden etkilemektedir. Özellikle, milâdi 680 yılının Muharrem ayının onuncu günü, Kerbelâ’da İmam Hüseyin’e yapılan zulmü, kendi acıları olarak kabul ederler. Çünkü O’nun kavgasını ve yiğitliğini, son derece saygın bulurlar. Kerbelâ Olayı, bir anlamda, tüm mazlumlara önemli mesajlar vermektedir: “ Başınız kesilse de, bütün ev efradınız sizinle birlikte öldürülse de haksıza ve zalime boyun eğmeyin!” , Hz. Hüseyin (626-680) Hakk’a yürümesinden kısa bir süre önce, “ Yezid’in başımı kopardığını duyarsanız, biliniz ki o baş biatsızdır!” demiş ve gerçekten de biat etmemiş (boyun eğmemiş, Yezid’in halifeliğini tanımamış), bu nedenle de başı kesilerek öldürülmüştür. Çünkü, haklıydı ve Yezid’e biat etmektense, ölüm yeğdi. “Ali Benden, Ben Ali’denim” Hz. Hüseyin’in ağabeyi, Hz. Hasan da (625-669) Şam Valisi Muâviye (Yezid’in babası) tarafından, karısı Cu’de’ye
  • 22. zehirletilerek öldürülmüştür. Tıpkı babası Hz. Ali’nin, Muaviye ile kavgası sürerken, Mülcem Muradi oğlu Abdurrahman adlı bir harici taraf ndan, sırtından hançerlenerek hayatına son verildiği gibi... Hz. Muhammed, kendisinden bir parça gibi gördüğü, 1
  • 23. ANADOLU'DA ALEVİLİK 15 “ Kardeşlerimin hayırlısı Ali’dir” ,4"Ali, bedenimde bir baş gibidir” / ‘Ben kimin efendisi isem, Ali de onun efendisidir” , “ Ali benden, ben Ali’denim” dediği amcasının oğlu ve damadını kendisinden sonra, halifeliğe en uygun kişi olarak görmüştür. Çünkü O, İslâmiyet’i ilk kabul eden iki kişiden birisidir. (Diğeri de Hz. Muhammed'in ilk karısı Hatice’dir.) Ve yaşamı boyunca, kendisine en fazla yardımcı olandır. İslamiyet’i yayarken, karşılaştığı zorlukların tümünü Hz. Ali ile birlikte aşmıştır. Kaldı ki, Ali dürüsttür ve birliği sağlayacak tek kişidir. Hz. Muhammed’in Vasiyeti Peygamber, ölümünden önce (Veda Hacc’ı sırasında) yakınlarına ve o günün ileri gelenlerine, yaptığı konuşmasının bir bölümünde, Ali’yi ayağa kaldırarak, “ Benden sonra imam olarak halka doğru yolu göstermek üzere seni seçtim, senden razı oldum. Ben kimin mevlâsı isem, Ali de onun mevlâsıdır. Özünüz doğruı olarak, uyun ona” der ve kendisine dua eder. Böylece Hz. Ali’yi, kendisine halife seçtiğini ilan eder. Ayrıca bu durumun, duymayanlara duyurulmasını da emreder. Ölmeden önce de vasiyet eder, ancak vasiyetnamesi, “ Ağır hasta, aklı başında değil, söyledikleri mantıklı olmaz” gerekçesiyle yazılmaz. Çeşitli ayak oyunlarıyla, Hz. Ali’nin yerine Ebubekir halife olur. Hz. Ali, Hz. Muhammed’in cenaze işlemleriyle ilgilenirken kavga başlar ve Hz. Ali’nin başa geçmesini istemeyenler, kendi aralarında anlaşarak, bir oldu-bitti ile hilafeti ele geçirirler. Ali’nin Mücadelesi
  • 24. Bilindiği gibi, Ebubekir, Ömer ve Osman halifelik yaptıktan sonra, nihayet sıra Hz. Ali’ye gelir. O da yoğun bir mücadelenin sonucunda... İşte Aleviler bunu, Hz. Ali’ye, Ehl-i Beyt’e ve dolayısıyla Hz. Muhammed’e yapılmış büyük bir haksızlık olarak kabul ederler. Hz. Ali halktan yanadır. Karşısındakiler ise hem
  • 25. 16 BATTAL PEHLİVAN varlıklıdır hem de varsıllardan yana olanlardır. Örneğin, baştan beri, yoksullara harcanmak üzere, varsıllardan toplanan 40'ta bir oranındaki zekâtın (bir tür vergi) miktarını az bulmaktadır. Yüzyıllardır Dinmeyen Ağıt O günden beri sürüp gelen günümüzde de yoğun biçimde tartışılan, Alevi-Sünni olayının kökeninde hilafet sorunu vardır. Fakat en önemlisi de, Irak’ın Kerbelâ çölünde Hz. Hüseyin’e ve beraberindekilere yapılan katliamdır. Kendisine biat etmediği için, ordusunu O’nun üzerine gönderen Muaviye’nin oğlu Yezid, yüzyıllardır dinmeyen bir ağıt haline gelen, o hazin olayı gerçekleştirdi. Hz. Hüseyin bütün aile bireyleri ve yakınları ile birlikte kılıçtan geçirildi. Katliamdan kurtulan tek kişi, o sırada hasta olduğu için, çadırda yatan ve bu nedenle savaşa katılmayan Hz. Hüseyin'in oğlu Zeynel Abidin oldu. Hz. Muhammed ve Hz. Ali’nin soyu O’nunla yürüdü. Anadolu Aleviliği’ne Gelince Anadolu Aleviliği, İslâm kökenli olmakla beraber, yukarıda özetlemeye çalıştığımız kanlı olaylara bir tepki sonucu meydana gelmiştir. Fakat asıl esin kaynağı, İslâmiyet’i çok iyi özümlemiş olan Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir. Horasan’dan kalkıp, Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş Veli, birkaç yere uğradıktan sonra, Sulucakaraköyük’e (şimdiki adı Hacıbektaş- Nevşehir’e bağlı bir ilçedir) yerleşiyor. Burasını kendisine yurt olarak seçen Hünkâr, İslamiyet’i Anadolu insanının yaşam biçimi ile bütünleştirip, yep-yeni bir yorumla, çevresine yayıyor. Örneğin, Anadolu Aleviliği, kadını hapseden, kapatan; onu eşya gibi gören görüşü tümüyle reddeder. Horasan’dan kopup, Anadolu’ya geldiğinde, O’nu ilk tanıyan ve kendisine bağlanan
  • 26. Kadıncık Ana olmuştur. Hacı Bektaş öğretisinin oluşmasına, Kadıncık Ana’nın önemli ölçüde katkısı vardır.
  • 27. ANADOLU’DA ALEVİLİK 17 Koca Bir Felsefe İslâmiyet, genel olarak, başta resim olmak üzere, güzel sanatları sakıncalı bulurken; Anadolu Aleviliği, bunu özendirmiştir. Anadolu Aleviliğimde temel ilke, “Kadınlarınızı okutu­ nuz!” diyerek, günümüzde bile pek çok şeriat yanlısı tarafından hazmedilemeyen, doğruları öneren Hacı Bektaş Veli’nin “Eline, diline, beline; aşına, işine, eşine; özüne, gözüne, sözüne sahip ol!” şeklindeki özdeyişidir. Hacı Bektaş, hakkında ciltlerle kitap yazılacak koca bir felsefe­ yi, bu birkaç sözcüğe sığdırarak, Hak nakışlı bu süreğin, ne denli bilge bir önderi olduğunu kanıtlamıştır. Ara Bul! “Hararet nardadır sacda değildir / Keramet baştadır tacda değildir / Her ne arar isen kendinde ara / Kudüs’te Mekke’de Hac’ta değildir..." “Sakın bir kimsenin gönlünü yıkma / Gerçek erenlerin sözünden çıkma / Eğer i/ısan isen ölmezsin korkma / Aşığı kurt yemez ucda değildir...” * * * Yedi iklim dört köşeyi dolandım Ben Ali’den gayrı bir er görmedim Kısmet verip alemleri yaratan Ben Ali’den gayrı bir er görmedim Bir ismi Ali’dir bir ismi Allah İnkârım yoktur hem vallah hem billah Muhammed Ali yoluna Allah eyvallah Ben Ali’den gayrı bir er görmedim
  • 28. 18 BATTAL PEHLİVAN Ol kudret bendini kırdım gark ettim Sarı öküz tüyün saydım farkettim Arş-ı muallayı gezdim seyr ettim Ben Ali’den gayn bir er görmedim Cennet bahçesinin nedendir taşı İncidir toprağı hikmettir işi Yüz yirmi bir peygamberler başı Ben Ali’den gayn bir er görmedim Kul Himmet’im eydür kırklara beli Dilim medhin söyler aslımız deli Evveli Muhammed âhiri Ali Ben Ali’den gayrı bir er görmedim
  • 29. “ÖLÜR İSE TEN ÖLÜR CANLAR ÖLESİ DEĞİL” ► - Hacı Bektaş Veli, Horasan’dan Anado­ lu’ya insanları eğitmek; hamı has, çiği pişkin, eğriyi doğru, çirkini güzel kılmak için gönderilmiştir. Hünkâr, görevini fazlasıyla yerine getirmiş, ünü ve öğretisi, kısa zamanda, Anadolu’dan taşıp, Avrupa’nın içlerine kadar yayıl­ mıştır. “Ölür ise ten ölür, canlar ölesi değil” diyen büyük ozan ve gönül adamı Yunus Emre de, Hacı Bektaş öğretisi­ nin pişirdiği canlardandır. “Bir kez gönül yıktın ise, bu kıldığın namaz değil” şeklindeki sözleri. Yunus Em­ re’nin dünya görüşünü açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
  • 30. 20 BATTAL PEHLİVAN Anadolu Aleviliği, zaman içinde, mezhep olmaktan çıkmış; daha çok özgün felsefe, bir dünya görüşü, bir yaşam biçimi haline gelmiştir. Yeryüzünde, bu denli hoşgörülü, bağnazlıktan uzak, kişi hak ve özgürlüklerine saygılı (deyim yerindeyse) dini bir müessese az bulunur. Alevi büyükleri, halka, “ kendilerine kötülük yapanlara dahi, iyilikle karşılık vermesini’’ öğütlemişlerdir. Hz. Ali’nin haklılığından tohumlanan: Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin öğretisinden sulanıp yeşeren ve 700 yılda kocaman bir ağaç haline gelen Anadolu Aleviliği; günümüzde yaklaşık 25 milyon Alevi-Bektaşi inançlı kişiyi bünyesinde barındırmaktadır. (20-22 milyon Alevi Türkiye'­ de, geriye kalanlar da Batı Trakya, Bulgaristan. Yugoslavya, ve Arnavutluk'la yaşamaktadır. Avrupa'da yaşayanlar, kendilerine Alevi değil, Bektaşi demektedirler.) Hatta diğer din ve mezheplerden olan pek çok kişi de, sözkonusu ağacın gölgesinde serinlemektedir. Çünkü Alevi gibi yaşayan herkes, rahatlıkla “ Ben Aleviyim" diyebilmektedir. Bunu yasaklayan hiçbir kural bulunmamaktadır. "Belimden gelen değil, yolumdan gelen benimdir!...” özdeyişinden hareketle. Alevi ana-babadan doğanlar da, onları bağırlarına basmaktadırlar. Irk Ayrımı Yoktur Alevi, ırk ayrımına karşıdır. Bektaşi kurallarına göre hiç kimse dilinden, dininden, renginden dolayı ayıplanamaz. Aleviler’in baş kitabı olan ve İmam Cafer Sadık tarafından yazıldığı kabul edilen İmam Cafer Buyruğu, ırk ayrımı yapan bir Alevi'yi “ Yol düşkünü" saymaktadır. Bu bir anlamda afarozdur. Afaroz edilen kimseyi "düşkün" adı verilir. Düşkünlük cezası almış kimsenin, sığır ve davarı, kövüni » ’ w # sürüsünün içine alınmaz. Kimse onunla görüşmez. Kim onunla konuşup
  • 31. görüşürse, o da düşkün sayılır. Ceza süresi bitene kadar bu durum devam eder. Kimi zaman, bu ceza affa uğrar. Tabii, ceza suçun durumuna göre değişir. Talip, ağır suç işlediğinde, evinden ve köyünden çıkartıldığı da
  • 32. ANADOLU'DA ALEVİLİK 21 olur. Dağda veya herhangi bir yerde, mecburi ikamete mahkum edilir. Köyden ayrılırken, yanında ne götürebilirse, cezası bitene kadar onunla idare etmeye çalışır. (Bkz. Alevilik-Bektaşilikte Suç ve Cezalar bölümü, sayfa 57) İşte bütün bunlar. Hacı Bektaş Veli ve O’nun halifeleri tarafından Anadolu insanına aşılanmıştır. Musa Kazım’m Torunu Mu? Hacı Bektaş Veli, Oniki İmam’dan Musa Kazım’ın soyundandır. Ya da çoğunlukla öyle olduğu kabul edilir. Pir Sultan Abdal ise bir şiirinde O’nun İmam Rıza’nın torunu olduğunu belirtmektedir “ Bahçemde gördüm gülünü / Erenler sürsün demini / İmam Rıza’nın torunu / Hürkâr Hacı Bektaş Veli” Hacı Bektaş Veli, 1210 yılında doğup 1271 yılında Hakk’a yürümüştür. Amaç, İnsanları Eğitmek Hacı Bektaş öğrenim gördüğü ocak tarafından, ululuğa kabul edildikten sonra, Anadolu’ya gönderilir. Amaç, insanları eğitmek; çiği pişkin, hamı has, eğriyi doğru, çirkini güzel kılmaktır. Horasan velileri, Anadolu insanını Ortaçağ karanlığından, aydınlığa çıkarmak için; onları Hacı Bektaş Veli’nin marifetli, bilge dünyasına emanet etmişlerdir. Doğrusu O da, görevini hakkıyla yapmış; Anadolu’yu, Trakya’yı ve Balkanları -etkisi, dünya durdukça duracak şekilde ve hergün biraz daha yayılarak- aydınlatmıştır. Baba İshak’a Halife...
  • 33. Hacı Bektaş, Anadolu’ya geldiğinde, önce Sivas’a sonra Amasya’ya yerleşir. Burada Anadolu Selçuklularına karşı ayaklanan ve 1240 yılında yakalanıp idam edilen Baba İshak’a halifelik yapar. Selçuklu yöneticilerinin ve onların işbirlikçisi olan beylerin, zulüm ve baskıları altında inim inim inleyen halkın, bundan kurtulmasını sağlamak amacıyla ayaklanan Baba İshak’ın yenilgisinden sonra Amasya’dan
  • 34. 22 BATTAL PEHLİVAN ayrılır. İlkin Kırşehir (O zamanki adı Gülşehir), sonra da Kayseri’de kalır. Son olarak da Sulucakarahöyük’ü kendisine yurt tutar. Ölünceye kadar da orada kalır. “Bana Seni Gerek Seni” Hacı Bektaş, Sulucakarahöyük’te kurduğu dergâhta, yurdun her tarafına Şeyh yetiştirip gönderir. Ölümünden sonra da, Hacı Bektaş Dergâhı, Şeyh yetiştirmeye devam eder. Örneğin Osmanlı İmparatorluğumun kurucusu Osman Gazi’nin (ki gerçek adı Otman’dır) kayınbabası Şeyh Edebali, bir Hacı Bektaş Dergâhı yetiştirmesidir. “ Aşkın aldı benden beni / Bana seni gerek seni / Ben yanarım dün ü günü / Bana seni gerek seni...” diyerek, yerküreyi yüzyıllardır aydınlatan ünlü ozan ve gönül adamı Yunus Emre de yine Hacı Bektaş öğretisinin ürünüdür. “ Bir kez gönül yıktın ise / Bu kıldığın namaz değil / Yetmiş iki millet dahi / Elin yüzün yumaz değil...” Hacı Bektaş’m Soyağacı Hacı Bektaş Veli’nin On iki İmam dan Musa Kazım ın soyundan geldiğini söylemiştik. Bunu böyle kabul eden araştırmact-yazar merhum Abdülbaki Gölpınarlı, günümüz Türkçesine çevirdiği Vilâyet-nâme’de, Hünkârın soyağacını Özetle şu şekilde belirtmektedir: “ Hacı Bektaş Veli, Seyit İbrahim Sâni, Seyit Musa Sâni, Seyit, İbrahim el-Mücab, İmam Musa Kâzım, Cafer Sadık, Muhammed Bakır, Zeynel Abidin, İmam Hüseyin, İmam Ali ve Fatıma ile Hz. Muhammed...” Hacı Bektaş’ın soyağacını başka şekilde ifade edenler de var. Ama genel kanı Gölpınarlt’nm belirttiği doğrultudadır. Bu
  • 35. arada, soyağacmın kan bağı değil, ilim (bilgi) bağı olduğunu ifade eden görüşler de var. Alevi-Bektaşi düşüncesi, ırk ayrımına karşı olduğuna göre, yetmiş iki millete aynı nazarla bakılması gerekir. Çünkü tümü aynı yerden gelmiştir (Toprak, su, hava, ateş). Böyle olunca, Hünkâr, ister Türk, isterse Arap olsun fark
  • 36. ANADOLU’DA ALEVİLİK 2 3 etmez. Önemli olan, O’nun ilkeleridir, yaptıklarıdır. Hacı Bektaş ne Arap olduğundan utanacak; ne de Türklüğünden övünç duyacak bir kişiliğe sahip değildi. O’nun felsefesinde bütün insanlar kardeştir. Amaçları Siyasidir Ayrıca, Hacı Bektaş'ı Sünni ve hatta daha da öte, şeriatçı göstermek isteyen görüşler de var. Ama bu görüş kasıtlıdır ve siyasi bir amaç gütmektedir. Tıpkı Yunus Emre’nin mistik yanını sık sık ön plana çıkarıp, O’nu Sünni ve molla gösterme çabalan gibi... “ Çalap Tanrı’yı kendi özümüzde bildik; ve hem kendimizi Çalap Tanrı’dan bildik. Sözümüzün şartı, delili budur. Hazreti Resul buyurur: Her kim kendini bildi, Tann’yı bildi demek olur” veya ‘‘Benim gönlüm marifet evidir. Pes, marifet dünyadan ve ahiretten yeğdir. İmdi, marifetli can, erenler canıdır, marifetsiz can ise hayvanlar canıdır.” Veyahut da “Gönül kabeden bile üstündür. Çünkü, gönül Tann’mn belirdiği yerdir” , “ Kadınlarınızı okutunuz” , “ Her nesne aslına döner, hiçbir şey yoktan var olmaz” , “ Dinine dizlerinle değil, kalbinle bağlan” , “ Yiğit odur ki, kırılmaya değer bir kimseyi bile kırmaz” , “ Kuran senin içindedir” , “ İnsan yerde ve gökte Tanrfnın vekilidir...” diyen bir kişi şeriatçı olabilir mi?.. Hacı Bektaş, şeriat kapısını çoktan geçmiş, tarikat ve marifet kapılarını da aşarak, hakikat kapısına ulaşmıştır... Aynı şekilde, “ Ölür ise ren'ölür, canlar ölesi değil” veya “ Sırat kıldan ince, kılıçtan keskince imiş / Varıp onun üstüne evler yapasım gelir!” yahut da “ Ezelden benim fikrim, Enel Hak idi zikrim!” diyen Yunus’a Sünni denilebilir mi?
  • 37. Silahı Düşüncesidir Hünkâr, ömrünü geçirmek için, kırsal alanı seçmekle, tam Bir halk adamı olduğunu göstermiştir. O, yaşamı süresince, cehalete ve zalime karşı çıkmış; ezilen, sömürülen, horlanan Anadolu köylüsünün yanında olmuştur. Önemli halk
  • 38. 24 BATTAL PEHLİVAN hareketlerinden birisi olan Baba İshak olayındaki tavrı, O’nun nasıl bir kişiliğe sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ne var ki, Hacı Bektaş, insanlar arasındaki anlaşmazlıkların savaş/kavga ile değil, barışçı yollardan çözülmesini öner­ miştir. Hayatı boyunca eline kılıç almamıştır. O’nun silahı aydınlık düşüncesidir. Babai Ayaklanması’ndaki rolü ise fikri düzeydedir ve halk adına nefs-i müdâfadır.
  • 39. “OKUNACAK EN BÜYÜK KİTAP İNSANDIR!...” ► Hacı Bektaş Veli, bu sözüyle, insana ne kadar değer verdiğini, insanın büyüklü­ ğünü ve kutsallığını, çok çarpıcı bir biçimde ifade etmiştir. Anadolu’da yaşayıp da Hacı Bektaş Veli’yi Pir (Önder) kabul eden Aleviler, güzellik­ lerle dolu bu yolun samimi izleyicisi- dirler. ► Aleviler; ırk, dil, din, mezhep, kadm- erkek, küçük-büyük, zengin-fakir ayırı­ mı yapmazlar. Yapanları ayıplarlar. Çünkü, İmam Cafer Sadık’ın belirttiği gibi, “İnsan, Tann’mn kudret eli ile kaleme aldığı kitaptır!” İnsan, manevi yönüyle Tanrı’nın bir parçasıdır.
  • 40. 26 BATTAL PEHLİVAN Anadolu Alevileri’nin Piri, Hacı Bektaş Veli “ Okunacak en büyük kitap insandır” diyerek, insana ne kadar fazla değer verdiğini ve “ İnsan” denen varlığın büyüklüğünü, çok etkileyici bir tümce ile, bu şekilde ifade etmiştir. Çünkü Alevi-Bektaşi düşüncesine göre, insanın gönlü Allah’ın evidir, Beytullah’tır. Gerçi, yeryüzündeki canlı-cansız herşey Allah’ın hayali bir yansımasıdır, ama insanda daha belirgin bir biçimde kendisini gösterir. Bu nedenle insan kutsaldır. Canlıların en tekamül etmişi (gelişmişi) olan insan, manevi yönüyle Allah’ın bir parçasıdır. İnsan, insanın Kâbe’sidir. Gönül kırmak, Allah’ı kırmak demektir. “ Bir kez gönül yıktın ise, bu kıldığın namaz değil!” (Yunus Emre); “ İnsan, Tann’ya ancak iyi şeylerle ulaşabilir!” (Hacı Bektaş Veli) Kadtn-Erkek İlişkisi Alevi-Bektaşi düşüncesinde, kadın ile erkek, “ elmanın birer yarısıdır.” Erkek, insan olarak, hangi haklara sahipse, kadın da o haklara sahiptir. Kadın ile erkek, hem evde, hem de iş hayatında, birbirinin yardımcısı durumundadır. Kader- de- kıvançta, aynı duyguları paylaşmak, karı-kocaya yüklenmiş en önemli ödevdir. Nasıl ki, kadının çok erkekle evlenmesi uygun değilse; erkeğin de, çok kadınla evlenmesi uygun düşmez. Kadını boşamak, çok zor şanlara bağlanmıştır. Kadın da mirastan erkek kadar hak alır. Eş seçiminde, erkek ne kadar özgürse; kadın da koca seçiminde, o kadar özgürdür. Gençlerin Önündeki Engel Alevilik, Alevi’nin başka mezhepten olan birisiyle evlenmesini yasaklamamıştır. Ancak kütürel farklılık; birisi
  • 41. Sünni, diğeri Alevi olan iki gencin biraraya gelmesini ve gelseler de mutlu olmalarını -ne yazık ki- engellemektedir. Eş seçimindeki özgürlük, bu noktada tıkanmakta ve gençlerin önünde, aşılması güç bir engel oluşturmaktadır. Bilindiği gibi, Türkiye’de çekirdek evliliği değil, adeta
  • 42. ANADOLU’DA ALEVİLİK 2 7 sülale evliliği yapılmaktadır. Dolayısıyla Alevi-Sünni iki gencin evlenmesi demek, iki ailenin (amcalar, dayılar, teyzeler v.s.) hısım-akraba olması, iç içe girmesi demektir. Bu durum ise, iki farklı kültürün çarpışmasına neden oluyor. İşte bütün zorluklar da, buradan kaynaklanıyor. Yaptığımız gözlemlere göre, çoğunlukla Alevi eve gelin gitmiş Sünni kızı kabul görmekte, baştacı edilmekte; fakat Alevi kızı Sünni eve gittiğinde, aşılması güç sorunlarla karşılaşmaktadır. İki genç, çok iyi anlaşsa da, çevrenin baskısı olumsuz manzaralar doğurmaktadır. Böyle olunca da, iki gencin hayatı zehir olmaktadır. Ülkemiz insanı, top-yekün Alevi- Sünni evliliğini hoş karşılayan kültür yapısına sahip olduğu an, gençlerin özgürce eş seçmeleri kolaylaşacaktır. (Bkz: syf; 168) Maya Aynı, Tohum Aym... Ayrıca, yeryüzündeki bütün insanlar, dil, din, renk ayırımı yapılmaksızın eşittir. Çünkü kimse kimseden üstün değildir. Tümü “Tann’nın kudret eli ile kaleme aldığı kitaptır.” Küçük- büyük, zengin-fakir ayırımı yoktur. Düşküne yardım etmek, onun insanca yaşamasını sağlayacak ortamı hazırlamak, “ Aleviyim” diyen herkesin (varlıklıysa) görevidir. Bu düşkünün ırkı, rengi göz önünde bulundurulmaz. Hacı Bektaş öğretisinde, dinli-dinsiz ayırımı da yoktur. Çünkü hepsi aynı vardan varolmuştur. Maya aynı, tohum aynıdır. Hiç kimse düşüncesinden dolayı horlanamaz, kınanamaz. Konukseverdirler Hacı Bektaş Veli, kapılarını ayırım gözetmeksizin, bütün insanlara açmış, aym şeyi kendisine inananlara da öğütle- miştir.
  • 43. Bu nedenle. Aleviler, fazlasıyla konukseverdirler. Yolu, erkanı bilen hiçbir Alevi, döşeğine oturttuğu birisine “ Dinin, mezhebin nedir?” diye sormaz. Bunu, dolaylı yollarla öğrenmek için, özel bir çaba da sarfetmez. Elinde olmayarak öğrenmişse bile, sadece bilir. Kesinlikle işine ve ilişkilerine yansıtmaz. Gerçek bir Alevi, hiç kimseye karşı ön
  • 44. 28 BATTAL PEHLİVAN yargılı olmaz. Kin, kibir Alevilerin itibar etmeyeceği davranış biçimleridir. Kâmil İnsan, Gerçek İnsandır Karşılıklı sevgi ve saygı, Aleviler’in vazgeçmemesi gereken temel ilkelerdendir. Erkek, biri hariç her kadına “ Bacı" der. "Bacı'’ demediğine ise gönül koyar. Onunla evlenir ve büyük bir aşkla sever. Aynı şey kadın için de geçeri id ir. Bütün bu kuralları, eksiksiz yerine getiren insan; kâmil insandır, güzel insandır, gerçek insandır. Hünkâr’ın dediği gibi, “ Marifetli can, erenler canıdır; marifetsiz can ise hayvanlar canıdır.” “Kaldır Aramızdan Benlik Çalısın” Alevi-Bektaşi düşüncesinde, “ Benlik” yapan insan ayıplanır. Muhabbet sırasında, canlardan birisi "Beri" diye söze başlar da, bunun farkına vanrsa, darhal konuşmasını böler ve “ Benliğe lanet” diyerek, çevresindekilerden af diler. Anadolu Aleviliğimde “ Ben” yoktur, “ Biz” vardır. Herşey toplum içindir. Örneğin, Alevi-Bektaşi Halk Ozanı Mahzuni Şerif, bir türküsünde “ Kaldır aramızdan benlik çalısın" diyerek, hedef aldığı kişi ya da kuruluşu, doğruluğa davet etmektedir. Türap olmak, alçak gönüllü olmak. Tanrı'ya varmanın bir başka yoludur. İşkence Suçtur İnsana işkence etmek, onu öldürmek suçtur/günahtır!... Suçlu insanları cezalandırmak, belli kurallara bağlanmıştır. Bir insana ceza vermek, tek tek bireylerin görevi değildir. Bu sorun Cem âyinlerinde çözülür. Cem âyini sırasında, herkes Dede den
  • 45. destur (izin) aldıktan sonra, söz söyleme, düşüncesini açıklama hakkına sahiptir. Tâlip burada yargılanır, suçlu görülürse, ona uygun bir ceza verilir. Amaç toplumsal düzeni/disiplini sağlamaktır.
  • 46. ANADOLU'DA ALEVİLİK 29 Kendini Bilmeyen, Allah’ı Da Bilmez Alevi-Bektaşi felsefesinde, insanın kutsal niteliği; Tanır - ya ulaşabilmek ve gerçek insan olabilmek için bireyin tanınmasını ön plana çıkarmıştır. İnsanın Tanrı ile buluşması için, öncelikle kendisini ve dolayısıyla çevresini tanıması gerekir. Kendisini bilmeyen Allah’ı da bilemez... ■"Hatayi” tapşırması ile şiirler yazan, büyük ozan ve devlet adamı Şah İsmail ne güzel söylemiş; ’’Hakk ın kapusundan girdim / Kendi vücudumu gör­ düm...” ya da “Muhabbet haslar hasıymış / Etmeyen Hakk’ın nesiymiş / Sevgi Hak sevgisi imiş / Erenler ne der buraya...” Görüldüğü gibi, Alevi inanç tarzı; insanı, varlıkların en üstünü sayar. Çünkü “İnsan okunacak en büyük kitaptır!...” “Madem Ki Ben Bir İnsanım” 18Nisan 1983’de yitirdiğimiz Aşık Daimi ise insanın önemini ve insan olmanın koşullarım “Madem Ki Ben Bir İnsanım” adlı şiirinde söyle ifade ediyor: Kainatın aynasıyım Madem ki ben bir insanım Hakk’ın varlık deryasıyım Madem ki ben bir insanım İnsan Hak’ta Hak insanda Arıyorsan bak insanda Çok marifet var insanda Madem ki ben bir insanım Tevrat'ı yazabilirim İncil’i dizebilirim Kuran ı sezebilirim Madem ki ben bir insanım
  • 47. 30 BATTAL PEHLİVAN Bunca temenni dilekler Vız gelir çark-ı felekler Bana eğilsin melekler Madem ki ben bir insanım Daimi’yim harap benim Ayaklarda türap benim Aşk ehline şarap benim Madem ki ben bir insanım
  • 48. “İNSANIN GÖNLÜ TANRI’NIN EVİDİR, BEYTULLAH’TIR!” ► Buna inanan Hallac-ı Mansur, gericili­ ğin oldukça yoğun olduğu bir dönemde, “Enel Hak” (Ben Allah’ım veya Allah insandadır) demiş ve softalar tarafından kamçılanarak, vücudu parçalanarak, asılarak, kafası kesilerek ve yakılarak hayatına son verilmiştir. ► Anadolu’daki Aleviler’in Piri olan Hacı Bektaş Veli, Hallac-ı Mansur’dan önemli ölçüde etkilenmiştir. Öğretisini geliştirirken, ana tema olarak ‘‘Enel Hak” felsefesini ele almıştır. Hünkâr- ’ın “Allah’ı özümüzde, özümüzü Al­ lah’ta biliriz” sözü aynı anlama gelir.
  • 49. 3 2 BATTAL PEHLİVAN "Kalbimin gözünde Allah’ı gördiiın. Sen kimsin? M dedim. ‘Sen’ diye yanıtladı" Hallac-ı Mansur Öyle anlaşılıyor ki, İslâm Tarihi'nde Hacı Bektaş Veli'yi etkileyen ve Anadolu Aleviliğimin inşaasında. harç olarak kullanılan önemli olaylardan birisi de, Hallac-ı Mansur'un öğretisidir. 896 yılında ölen Tustari adlı bir bilginin öğrencisi olan Hallac-ı Mansur, gericiliğin bütün kuramlarıyla, var olduğu bir zamanda ortaya çıkmış ve "Enel Hak” (Ben Allah'ım) diyerek, zihinleri allak- bullak etmiş, dolayısıyla önemli bir tabunun yerle bir olmasına neden olmuştur.... Fakat ne yazık ki, doğruluğu ve yürekliliği hayatına malolmuştur. Bir İnsanlık Ayıbı ‘‘İslamın en buyuk mistiklerinden olan Hallac-ı Mansur, İran'ın Beyza kasabasında 857’de doğmuş ve 922'de yedi ay süren sorgulamadan sonra Bağdat'ta kamçılanmak, vücudu parçalanmak, darağacına asılmak, kafası kesilmek ve yakılmak yoluyla öldürülmüştür. Zamanın birçok İslâm âlimi, onun öldürülmesine karşı çıkmıştır. Hallac-ı Mansur, tüm İslâm ülkelerini dolaşmış ve Çin'e giderek oradaki Ttirkler arasında İslâmiyetin yayılmasına hizmet etmiştir. “Varlığın Birliği” Mansur, varlığın birliği (vahdet-i vücut) felsefesini benimsemişti. Bu felsefe herkes tarafından kolay anlaşılmıyordu. Mansur'un mistik açıklamaları şu üç konu çevresinde toplanırdı: 1- İlahi varlığın beşeri varlığa girmesi,
  • 50. 2- Hakikat-i Muhammediye ve Nur-u Muhammed'in ezeli olduğu ve âlemin yaradılışına araç olduğu. 3- Dinlerin birliği ve hepsinin bir tek İlâhi kaynaktan gelmiş olduğu... Mansur, felsefesini "Enel Hak” (Ben Hakk'ım) sözüyle
  • 51. ANADOLU'DA ALEVİLİK 3 3 özetlerdi. Mistisizm dilinde, Hak yaratan, halk da yaratılandır. Hak, kendi aksi olarak yaratmıştır. Halk da İlâhi aşk sayesinde Hak olur. Mansur bir kıtasında, bu fikrini şu sözlerle anlatmıştır “ Ben sevdiğimin ta kendisiyim, sevdiğim de bendir. Biz ikimiz bir bedene hulul etmiş iki rtıhuz. Sen beni görürsen, onu görmüş olursun; onu görürsen ikimizi gönmüş olursun!” (R. Yürükoğlu, Okunacak En Büyük Kitap İnsandır) Mansur’un Etkisi Hallac-ı Mansur’un başına gelenlerden, kuşkusuz her akl-ı selim gibi Hacı Bektaş Veli de etkilenmiştir. Fakat Mansur’un, Hacı Bektaş Veli’yi etkilediği en önemli yan ise O’nun derin felsefesidir... Hacı Bektaş Veli’nin “ Allah’ı özümüzde, özümüzü Allah’ta biliriz.” , “ İnsan yerde ve gökte Tanrfnın vekilidir” şeklindeki sözleri ve daha pek çok paha biçilmez özdeyişi "Enel Hak“ felsefesinin tohumladığı ağacın meyveleri değil mi? insanın Farkı Alevi-Bektaşiler’in benimsedikleri, tasavvuf düşüncesine göre; yeryüzündeki canlı-cansız herşey; insanlar, bitkiler, toprak, su... tümü Allah’ın bir yansımasıdır. Hiçbir şey yoktan var olmadığı gibi, yine hiçbir şey vardan yok olmaz. Olsa olsa biçim değiştirir. Varlıklar aşamalı görüntülerdir. Canlılar, topraktan var olur, sonra yine toprak olurlar. İnsan, canlıların en gelişmişi olduğuna göre, diğer canlılara oranla. Tanrı’ya biraz daha yakındır. Böyle olunca, insan Tanrı’nın bir görüntüsü olarak kutsaldır. Çünkü hayali de olsa, o Tanrı’dır...
  • 52. “Yeryüzünün Tanrı’sı” Demek ki, yeryüzünün Tann’sı insandır. Tanrı, kâmil insanda kendini daha açık bir biçimde gösterir. Hz. Ali, tartışmasız kâmil insan olduğuna göre, O Allah’ın bir parçasıdır. İslâm Peygamberi Hz. Muhammed, “ Allah,
  • 53. 3 4 BATTAL PEHLİVAN Adem'i kendi suretinde yarattı. Allah’ın ilk yarattığı benim ve Ali’nin nurudur. Biz aynı nurdanız” diyor. O halde Ali’nin insanlık âlemi içinde özel bir yeri vardır. Aleviler de O’na bağlanmakla çok haklıdırlar. “Ali, Konuşan Kuran’dır” Kâmil insan, konuşan Kuran’dır. Hz. Ali de bir kâmil insan olduğuna göre, O da konuşan Kuran’dır. Ali, iyinin ve kötünün çok üstündedir. İnanışa göre, Ali, 72 millete aynı nazarla bakar ve onların konuştukları dili yazılı ve sözlü olarak bilendir... Anadolu’da, Hz. Ali'nin birçok şekillerde, günümüzde bile yeryüzünde bulunduğu söylenir. Bu aslında hiçbir şeyin yoktan varolmayacağını ve vardan da yok olmayacağını gösteren önemli bir ipucudur. Ali ölmemiştir. biçim değiştirip aramızda dolaşmaktadır. Çünkü "Ölür ise ten ölür, canlar ölesi değil!” Tüm Kâmil İnsanlar Kutsaldır Tabii, yalnız Hz. Ali değil, yeryüzündeki gelmiş geçmiş, bütün evliyalar, peygamberler, veliler de kâmil insandır: Hz. Muhammed, Hz. Musa, Hz. Davut, Hz. Nuh, Hacı Bektaş Veli, Hallac-ı Mansur, Seyyid Nesimi, Yunus Emre, Kadıncık Ana, Balım Sultan, Abdal Musa, Şahkulu Sultan, Karaca Ahmet Sultan, Pir Sultan Abdal, Mustafa Kemal Atatürk ve daha niceleri... Yani kim yeryüzünü aydınlatmışsa, insanlığa hizmet etmişse (maddi-manevi) iyi insandır. Bu anlamda örneğin, ampülün mucidi Edison, keza dünyanın yuvarlak olduğunu kanıtlayan Galile, ilk matbaayı yapan Gutemberg (v.b.) de kâmil insandır. Tümü de kutsaldır.
  • 54. 36 BATTAL PEHLİVAN "Erenler. Veliler. Kırklar. Yediler On İki İmamlar kurbanıyız biz Okundu tekbiri, durduk Kıble’ye On İki İmamlar kurbanıyız biz" Derviş Ali İmamlık: Din ve devlet başkanlığı (halifelik) yapanlara verilen addır. Kerbelâ Olayımdan sonra, Alevi-Bektaşi ozanlarını en fazla etkileyen bir başka konu da. On İki İmam dır. Ozanların nefeslerinde bunlar, “ Düvaz İmam" olarak anılır. Hemen hemen her halk ozanının bir veya daha fazla ‘‘Düvaz İmam'ı vardır. Bunlar Alevi-Bektaşi edebiyatının en güzel örneklerini oluştururlar. Kutsal Bir Çalgı Düvaz İmamlar, kendilerine has makamlarıyla, bağlama eşliğinde okundukları zaman. On İki İmam olayının ayrıntısını bilen herkes, bütün içtenliğiyle dinler ve etkilenir. Bağlama kutsal bir sazdır. ‘‘Telli Kur’an"dır... Çalınmadan Önce öpülür ve alna konur. Bağlama, Şaman geleneğinden, Alevi-Bektaşi geleneğine miras kalmıştır. Çalmasını bilsin veya bilmesin, pekçok Alevinin evinde bulunur. Hz. Ali, Hacı Bektaş Veli’nin temsili resimleri ve bağlama Alevi evlerinin vazgeçemeyecekleri aksesuarlardır. Düvaz İmamlar, daha çok Cem törenlerinde çalınıp söylenirler. İmam Ali?den başlayarak, İmam Mehdi ( Sahip Zaman)’a kadar gelen On İki İmam dönemi; acı, ıstırap ve fakat bir o kadar da onur doludur. Bu dönemde, pek çok olay olmuş, insanlar birbirini kırmıştır. Mezhepler de işte bu dönem içinde doğmuştur. Aleviler'i çatısı altında toplayan Caferilik
  • 55. de. Altıncı İmam Cafer Sâdık öğretisinden etkilenerek, ölümünden hemen sonra taraftarlarının önde gelenleri tarafından kurulmuştur. İran Şiiliği İle Farkı İran Şiileri ile Anadolu Alevileri’nin tek ortak yanları Ehl-
  • 56. ANADOLU'DA ALEVİLİK 3 7 i Beyt’e ve On İki İmam’a olan bağlılıklarıdır. Her iki kesim de Caferi olmalarına karşın, inançları ve yakarış biçimleri farklıdır. Muharrem ayında bütün Caferi’ler matem tutar, ancak Şiiler kendilerine zincir ve hançerlerle eziyet ederek, Hz. Hüseyin’e ve beraberindekilerin Kerbelâ'da çektikleri acıyı paylaştıklarına inanırlar. Sözkonusu farklılık, insanların günlük yaşamlarına bile yansır. Şiiler"üe kadın çarşaftadır, ülkemizdeki Aleviler’de ise böyle bir durum yoktur. Şiiler’de. Sünniler gibi cami vardır, Anadolu Alevileri’nde ise cami yok cemevi vardır. Şiiler'de Hacc’a gitmek vardır, fakat Anadolu Alevisi’nde gönül yapmak vardır: ‘‘Her ne arar isen kendinde ara / Kudüs’te, Mekke’de, Hac’da değildir....” çünkü! Şekilcilikleri yönünden, İran Şiileri, Sünniler’e daha çok benzerler. Şeriatın katı kuralları İran’da da vardır, Suudi Arabistan’da da... İmam Ali Alevi-Bektaşiler’in büyük ve kutsal saydıkları On İki İmam’ın başı ve birincisidir. Ebu Talib’in oğludur. 599 yılında doğmuş, 63 yıl yaşamıştır. Sekiz yaşında Müslüman olup, hiç puta tapmadığı için, öteki sahabeden ayrılır. Bunun için kendisine ‘‘Keremullah Veche” denilmiştir. Ayrıca "Şah-ı Merdan” , ‘'Şahların Şah’ı” , "Haydar-ı Kerrar” , “ Murtaza” gibi başka ad ve lâkapları da vardır. İmam Hasan İkinci İmam’dır. Hz. Ali’nin büyük oğludur. 625 yılında doğdu. Adını, dedesi Hz. Muhammed koydu. Künyesi "Ebu Muhammed” ; lâkapları ise "Tâki” , “ Zeki” ve "Sıbt” tır. ”
  • 57. Hasan’ül-Müctebâ”da denir, Hz. Ali’nin ölümünden sonra imam olmuş, halk da kendisine biat etmişti. O sırada, Şam Valisi’yken imamlığı türlü oyunlarla elde etmiş olan Muaviye’ye mektuplar yazarak, yola getirmeye çalışmışsa da başaramadı. Çevresindekilerin ihaneti yüzünden, Halifeliği ona bırakmak zorunda kaldı. Medine’de sade bir hayat
  • 58. 3 8 BATTAL PEHLİVAN sürerken, karısı Cu’de’ye zehirletilerek öldürüldü (669). İmam Hüseyin Hz. Ali’nin küçük oğludur. 626 yılında doğdu. Künyesi “ Ebu Abdullah” ; lâkaptan ise “ el-Şehit” , el-Sıbt” , “ Zeki” ve “ Mübarek” tir. “ Hüseyin” adını Hz. Muhammed koymuştur. Hz. Muhammed'in torunları İmam Hasan ve İmam Hüseyin için pek çok kutsi hadisi vardır. Örneğin “ Hasan ile Hüseyin’i seven tahkik beni de sever!” diyerek onlara ne kadar değer verdiğini ifade etmiştir. İmam Hüseyin 680 yılında Kerbelâ’da şehit edildi. Türbesi oradadır. İmam Zeynel Abidin Hz. Hüseyin’in oğludur. Genel kanı, O'nun Kerbelâ Olayı sırasında, bir bebek olarak beşikte yattığı için ve düşman askerlerince görülmediğinden öldürülmediği şeklindedir. Fakat merhum Cahit Öztelli, İmam Zeynel Abidin'in 659 yılında duğduğunu, yani o sıralar 21 yaşında olduğunu, çadırda hasta yattığı için babası savaşa katılmasına izin vermediğinden şehit edilemediğini vermektedir. Abdülbaki Gölpınarlı ise doğumunun, hicri 36 (yani miladi 657) şeklinde belirtmektedir. Demek ki, Zeynel Abidin Kerbelâ Olayı sırasında bebek yaşta değildi. Zeynel Abidin’in künyeleri “ebu-Muhammed” , “ Ebiil Hasan” , ünlü lâkabı ise Zeynel Abidin’dir. Zeynel Abidin, Kerbelâ Savaşı ndan sonra Kufe'ye, oradan da Şam’a götürüldü. Zincire vurulmuş olarak Yezid’in önüne çıkarıldı. Daha sonra serbest bırakıldı. Medine’ye döndü. Ölünceye kadar orada kaldı. Hz.
  • 59. Muhammed’in ve Hz. Ali’nin soyu İmam Zeynel Abidin’le yürüdü. Öztelli’ye göre 719, Gölpınarlfya göre isa 716 yılında öldü. Emevi hükümdarı Abdülmelik tarafından zehirletilerek öldürüldüğü belirtiliyor. "Sahifet-ül Kâmile” ve “Risalet-ül Hukuk “ adında eserleri vardır.
  • 60. ANADOLU'DA ALEVİLİK 39 İmam Bakır Zeynel Abidin’in oğludur. 677 yılında Medine'de doğdu. Künyesi "ebu Cafer"; en yaygın lâkabı ise "Bakır" dır. O da babası gibi devrin Emevi hükümdarı tarafından zehirletilerek öldürüldü (733). Büyük bir bilgin ve çok cömert bir insandı. Pek çok bilgin yetiştirmiştir. İmam Cafer Sâdık İmam Bakır ın oğludur. 699 yılında doğdu. Künyesi "ebu Abdullah"; en yaygın lakabı “ Sâdık'’tır. Çok bilgili olduğu ve yaşamı süresinde pek çok bilgin yetiştirdiği biliniyor. Hanefi mezhebinin kurucusu İmam Azam da, İmam Cafer’in öğrencisiydi. Hatta kimi kaynaklar İmam Azam’ın mezhep kurmadığını, İmâm Cafer’e tabii olduğunu yazar. O nun zamanında Emevi devleti yıkıldı, yerine Bağdat'ta Abbaso- ğulları devleti kuruldu. Pek çok eseri vardın "Risâletü Abdullah b. Necâşi” "Risalei Diniye” , "Tevhid'ül Mufad- dal” , "Ashabına yazdıkları Risale” (küleyni, ‘Ravzat’ül- Kâfi”nin başlarında, İsmail bin Câbir vasiyetiyle İmam dan rivayet edilmektedir.), "Reiy ve Kıyâs erbabına Risaleleri” , "Ganimetlere dair Risaleleri” , “ Abdullah bin Cendüb’e vasiyyetleri” . "Ebu-Cafer Nu’man’il-Ahvel’e vasiyyetleri” , "Nesr’üd-Dürer Risaleleri", "Ehl-i Beyt e muhabbed; Tevhid, İman, İslam, küfr ve fısk'a ait sözleri", "Geçim ve kazanca dair soru ve cevapları", "Rızık elde etmek için çalışmaya dair ve Sufiyye’yi ilzam eden Risaleleri” , "İnsanın yaratılışına dair Risaleler” , "Kısa sözleri” , "Cebir bin Hayyan-ı Küfi’den rivayet edilen Risale” ... (Abdülbaki Gölpınarlı, On İki İmam, Der Yayınları). Ayrıca, Alevi-Bektaşiler’in tarikat kurallarını öğreten "Buyruk" adlı kitap da İmâm Cafer Sâdık’a mal edilir.
  • 61. Büyük bir olasılıkla, bu eser, bütün risaleler taranarak oluşturulmuştur. Taraftarları, O’nun görüşlerine dayanarak, ölümünden sonra “ Caferilik’’ mezhebim kurdular Maliki mezhebinin kurucusu sayılan Malik bin Enes’in şu sözleri kayda değer: "Üstünlük, bilgi, ibâdet, ve takva bakımından Cafer bin
  • 62. 4 0 BATTAL PEHLİVAN MuhammecTten ileri birisini ne bir göz görmüştür, ne bir kulak duymuştur; ne de öylesi bir kişi, birinin gönlüne, aklına gelebilir.” İmam Cafer Sâdık, Abbasi Hükümdarı Mansur tarafından, zehir içirtilerek öldürüldü. Ölüm tarihi 765’tir. İmam Musa Kazım İmam Cafer Sâdık’ın oğludur. 745 yılında doğdu. Lâkapları, ‘'Alim” , ‘ El Abdiis- Salih”, "Zeyn-ül Müte- heceidin” , “ Babül Havaic” , künyeleri ise ” Ebul Hasan" ve “ Ebu İbrahiırf'dİr. Abbasi Hükümdarı Mehdi, O'nu Medine’den Bağdat’a getirterek zindana attırdı. Sonra yine Medine’ye gönderdi. Hârıın hükümdar olunca, kendisini tekrar Bağdat’a getirterek, zehir içirtilip, şehit edildi. Ölüm tarihi 799’dur. İmam Rıza Musa Kazım’ın oğludur. 770 yılında Medine’de doğdu. Künyesi ‘‘Ebul Hasan-ı Sani"; lâkapları ise "Rıza” , "Sâbir", "Radıyy” , "Zekiyy", "Veliyy”dir. Abbasoğulla- rından Memun tarafından zehirlendiği söylenir. İlk kez mezarı, Arap topraklarının dışına çıkan İmam'dır. Horasan’ın Tus kentinin Senâbâd köyünde yatmaktadır. Bu nedenle. Hacı Bektaş Veli nin İmam Rıza'nın torunu olduğu, neredeyse kesinlik kazanmaktadır. Çünkü bilindiği gibi Hacı Bektaş Horasanlı dır ve oradan Anadolu’ya gelmiştir. İmam Rıza'nın pek çok eseri vardır. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir; "Şer’i hükümlere ait Risale” , ‘‘Şer’i Hikmetlere ait Risale” , “ Hükümdar Memun'a yazdığı din hakkındaki Risale” , ve yine ona yazdığı "Şer’i hükümlere ait Risale” , "sağlık hakkındaki Risale” . "Fıkhı ur-Rıza, Sahiffet’ür Rıza” ... (Ölümü: 819)
  • 63. İmam Muhammed Tâki İmam Rıza nın oğludur. 811 yılında Medine’de doğdu. Künyesi “ Ebu Cafer üs Sani” ; lâkapları isa “Cevad” ,
  • 64. ANADOLU’DA ALEVİLİK 41 “ Kaanı” , “ Necib” , “ Muntecep” , “ Takıyy” dır. Abbasi Hükümdarı Mutasım tarafından, zehirletilerek. 835 yılında şehit edildi. Mezarı Bağdat’ta, dedesi İmam Kazım’ınkinin yanındadır. İmam Naki 829 yılında Medine'de doğdu. İmam Tâki’nin oğludur. Künyesi “ Ebul Hasan-ı Salis” ; lâkapları ise “ Hâdi” , “ Nâsih” , “ Fattâh” , ‘‘Kayyib” , "‘Murtaza” , “ Aliym” , “ Fakıyh” , “ Emin” , “ Mu’temen” , “ Necib” , “ Mütevek­ kil” , “ Askeri” dir. 868’de Bağdat’ta öldü. Abbasogulların- dan Mutemed tarafından asıldığı söylenir. Eserleri: “ Cebr ve Tavfiz ehline Risale” , “ Kadı Yahya’nın sorularına cevaplar” , “ Dini hükümlere dair sözler.” İmam Haşan El-Askeri On birinci İmam dır. İmam Naki’nin oğludur. 846 yılında Bağdat’ta doğdu. Künyesi “ Ebu Muhammed” ; lâkapları ise “ Askeri” , “ Nadi” , “ Refik” , “Zeki” , "Tâki”, "Hâlis” dir. O da ecdadı gibi 27 yaşındayken zehirletilerek öldürüldü. Babasının yanına gömüldü. Eserleri: “Tefsir” , “ İsmail Nişaburi’ye Mektuplar” , “ Helâl ve Haram’a dair Risale” , “ Kısa sözleri ve mektupları” ... İmam Mehdi On İkinci ve son İmam’dır. İmam Askeri’nin oğludur. Künyesi “ Ebul Hasan” ; lâkapları “ Sahip zaman”, “ Sahibü dar", “ Kaaim”, “ Muntazar” , “ İmam-ül Hüccef’tir. 869 yılında doğdu. Babasının ölümünden sonra halktan gizlenmişti. Bu
  • 65. gizlenişe “ Gaybet Suğra” (Küçük gizleniş) denir. Bu gizleniş sırasında ümmetine elçilik yapan Ebu Hasan Ali ölünce, Gaybet- i Kübra (Büyük gizleniş) başlamıştır. Mehdi’nin ne olduğu, bu gizlenişten sonra anlaşılamadı. Aleviler. O’nu o gün, bu gündür, hep “ Kurtarıcı” olarak beklemektedirler.
  • 66. 42 BATTAL PEHLİVAN “Mehdi Dede'm gelse gerek / Ali divan kursa gerek / Haksızları kırsa gerek / İntikamın ala bir gün... (Pir Sultan Abdal) “Yer yüzünü kızıl taçlar bürüye / Münafık olanın bağn eriye / Sahib-i Zaman’ın emri yürüye / Mehdi kim olduğu bilinmelidir. (Pir Sultan Abdal) Örneğin. Selçuklu’ya karşı ayaklanan Baba İshak; OsmanlI’ya karşı ayaklanan Şahkulu Sultan, Kalender Çelebi, Gazi Mustafa Kemal ve daha pek çok halk önderi, Anadolu Aleviler’i nezdinde birer Mehdi’dir. "Pir Sultan in işi ahtır / İntizarım güzel Şah’tır / Mülk iyesi padişahtır / Mülke sahip ola bir gün!” * * * 18. yüzyılda yaşayan halk ozanı Mahremoğlu, İmamlar’a olan aşkını bakın ne güzel şiirleştirmiş: Ey benim sevdiğim, hem iki gözüm Salın bizi İmamlara gidelim Cümlenizden budur naz-u niyazım Salın bizi İmamlara gidelim Üstad eşiğinde rıza alalım Gönülden ayırman, yola gidelim O dergâha varıp yüzler sürelim Salın bizi İmamlara gidelim Olan muradım Muhammed Ali’ye Erenler ulusu gerçek Veli’ye Otman Baha'dan da Kızıl Deli’ye Salın bizi İmamlara gidelim
  • 67. ANADOLU’DA ALEVİLİK 43 Kızıl Deli İmamların yoludur Oradan geçilen Gelibolu'dur Pirim Hünkâr Hacı Bektaş Veli’dir Salın bizi İmamlara gidelim Destur aldım ben Mustafa Baba dan Emir geldi bana sırr-ı Hûda’dan Aşk göründü Mahremoğlu gedadan Salın bizi İmamlara gidelim 16. yüzyılın ikinci yarısı ile 17. yüzyılın ilk yıllarında yaşayan Kul Hüseyin’in bir Düvaz İmamı da şöyledir: Muhammed’in bahçesinde Serv-ü çınarım Ali’dir Ta ezelden vücudumda Canda damarım Ali’dir İndim de şimal ilinden İmam Hasan’ın dilinden Şah Hüseyin’in yolundan Belde kemerim Ali’dir Zeynel’i zindana tıkan Şah Bâkır’a kiriş takan Gül olup da irfan kokan İmam Cafer’im Ali’dir Taki’dir gözümüz açan Naki’dir müşküller seçen Askeri'dir meyin içen Saki pınarım Ali’dir
  • 68. 44 BATTAL PEHLİVAN Bu işler böyle olacak Alem nur ile dolacak Mehdi Dedem var, gelecek Kân-u Mekânım Ali’dir Kul Hüseyn’im Hakk’a yalvar Sevdiceğim Ali server Nur olmuş âlemde parlar Şems-ti kamerim Ali’dir
  • 69. MUSAHİBLİK, TANRI’YA VARMANIN EN KESTİRME YOLLARINDAN BİRİSİDİR ► Alevi-Bektaşilerce “Kutsal” kabul edi­ len bu kurumun, -üzülerek belirtelim ki- günümüzde tam olarak işlediği söyle­ nemez. Fakat işleyebilse, insanlar ara­ sında kesinlikle kötülük diye bir şey kalmaz.
  • 70. 4 6 BATTAL PEHLİVAN Alevi-Bektaşilik'te bir musahiblik (yol kardeşliği) düzeni vardır ki, müessese bütün yönleriyle işlese, yeryüzünde kötülükten eser kalmaz. Alevi-Bektaşiler, Hz. Muhammed ile Hz. Ali'nin musahip olduğuna inanırlar. Çünkü Kuran’da musahiplikle ilgili pek çok hüküm bulunmaktadır! İşte bir örnek: “ Müminler (dinde) kardeştirler, onun için (araları bozulduğu zaman) iki kardeşin aralarını düzeltin ve (Allah'ın emrine karşı gelmekten) sakının ki (Allah tarafından) merhamet olunasınız.” (Hucuret Suresi, lO.Ayet) Samimi Bir Dayanışma Alevi-Bektaşi yolunda, her yetişkin insan (Evli olması şarttır) huyu-suyu kendisininkine benzeyen, bir başka insanla musahip olur. Musahip olmanın kuralları, hemen hemen her Alevi’nin evinde bulunan “ İmam Cafer Buyruğu" adlı kitapta belirtilmektedir. Musahip olanlar, birbiriyle samimi bir dayanışma içine girerler. Eşlerinden başka herşeyleri ortaktır. Taraflardan birinin kardeşi, ötekinin de kardeşidir. Ana-baba ve diğer tüm hısım ve akrabalar, iki taraf için de aynı derecede yakındır. Tanrı’ya yaklaşmanın, O’nunla bir olmanın en kestirme yolu da, biriyle yol kardeşi olmaktır. “Yol Düşkünü!...” Bu kurum yukarıda da belirttiğimiz gibi, tam olarak işlese, Aleviler arasında, ve giderek insanlar arasında varsıl-yoksul ayırımı kalmaz. Çünkü, birlikte üretip, birlikte tüketmek emrolunmaktadır. “ Buyruk”a göre, birisi musahib kardeşine,
  • 71. hoşgörü 1 mey ece k bir yanlışlık yaptığı zaman, “ Yol düşkünü” sayılır. Halk arasında saygınlığı kalmaz. Musahiplikte, dayanışma çemberi alabildiğine geniştir. Fakat ne yazık ki, günümüzün sosyo-ekonomik koşullan; iç göç ve benzeri etkenler, bu kutsal kurumun amacına ulaşmasına engel olmaktadır.
  • 72. ANADOLU’DA ALEVİLİK 4 7 “Kirvelik” Bunun yanında, bir de “ Kirvelik” müessesesi vardır. Gerçi Anadolu’nun pek çok yerinde, bu kutsal müesseseye kimi Sünniler de samimi olarak sahip çıkmakta ve gereklerini hakkıyla yerine getirmektedirler. Ama, Aleviler arasında daha yaygın olduğu bir gerçektir. Yer yer Aleviler’le Sünniler'in kirve olduklarına da rastlanmaktadır. Erkek çocukları, sünnet oldukları zaman, kim bunları kucağına almışsa (eteğine koymuşsa) o, onun kirvesidir. Artık o iki can biribirisi için kutsaldır. Musahiplik gibi olmasa da, kirveliğin de katı kuralları vardır. Tarafların birbirine saygılı olmaları, birbirini sevmeleri, birbirinin yardımına koşmaları vazgeçilemeyecek koşullardır. Kız Alıp Verme... Örneğin, İslâmiyet’e, dolayısıyla Alevilik’e göre, kardeş kızının, kardeş oğluna varması yasaklanmamıştır ama, musahiplikte ve kirvelikte kız alıp vermek yasaklanmıştır. Musahibin kızı musahibin oğluna düşmeyeceği gibi, kirvenin oğlu da kirvenin kızına düşmez. Ancak, Hz. Muhammed ile Hz. Ali’nin kız alıp vermeleri, süreğin başı olması bakımından, bu kuralın dışında tutulmuştur. Çünkü, Kuran’a göre, Muhammed ile Ali’nin musahipliği bir rastlantı değil, Tanrı buyruğudur!.. Dört Vücut Aynı Gömlekte Aleviler’de kurallar konurken, kadın ile erkek aynı düzeyde tutulmuştur. İki genç, evlenmeden musahip olamamaktadır. İkisi de dünya evine girecek ve iki çift birlikte, hiçbir baskı altında
  • 73. kalmadan karar verip, Dede’nin huzurunda dârâ duracaklardır. Her konuda olduğu gibi; bu konuda da, kadınla erkek aynı derecede söz hakkına sahiptir. Kadın, kocasının emriyle, böyle bir şeye “ Evet” diyemez. Dört baş, aynı gömleğin yakasından çıkacaktır. Dört vüçut bütün olumsuzluklardan arınmış olarak, tek beden haline gelecektir. Bu yola girenlerin dönmeye hakları yoktur.
  • 74. 48 BATTAL PEHLİVAN “ Gelenin malı, dönenin canı...” Dede, musahiplik gerçekleşmeden, onlara şu şekilde seslenir: Dönmek Yoktur “ Baka canlar, bir gün darda kalanda, ikrarınızdan dönmeyi muratlarsanız, şunu bilesiniz ki, ölüm yeğdir. Bizde dönmek yazılı değildir. Neden derseniz, biz Hak erenlerdeniz, Hak uğruna can verenlerdeniz. Ölüm hak, eza oyuncak gelir bize. Siz siz olasınız, ikrarınızdan dönmeyesiniz. Siz, size sahip olun, yanlış iş tutup, kötü yol izlemeyin. Gözünüzle görmediğinizi, gördüm demeyin; kulağınızla duymadığınızı, duyduk demeyin. Komşu hakkını Tanrı hakkı bilin. Kaçanı kovalamayın, aman diyeRİn üzerine gitmeyin. Kendinize reva görmediğinizi, başkasına reva görmeyin.” Bölüşmek Şarttır “ Siz artık yol kardeşisiniz. Birbirinizin kadrini bilmelisiniz. İmam Cafer Sadık efendimiz buyuruyor ki, (Musahip, musahibin evine teklifsizdir. Musahibin malı, ötekinindir de... Senin bir külek bulgurun varsa, olmayanın senin bulgurunun yarısını alma hakkı vardır. Bu hakkını kullanan bilerek, fazlasını alırsa, yol düşkünü olur.. Sen de vermezsen aynı şekilde, yol düşkünü olursun) Musahipler kaderde, kıvançta birlikte olmalıdırlar.” Haydar Kaya, “ Musahiblik” adlı kitabında, konunun önemini daha iyi vurgulamak bakımında şu ilginç öyküyü anlatmaktadır. Pir Sultan ve Ali Baba Uğradığı baskıları ve haksızlıkları yeren Pir Sultan
  • 75. Abdal’ın etkisinden korkan Sivas Valisi, zaptiye göndererek Pir Sultan’ı vilayete getirtir. Pir Sultan Abdal elleri bağlı olarak getirtilirken, onu bir an bile yalnız bırakmayan musahibi Ali Baba da onunla birlikte Sivas’a gelir. Sivas’ta Osmanlı adaletince Şer-i Hukuk yani şeriat
  • 76. ANADOLU'DA ALEVİLİK 49 kurallarına göre yargılanan Pir Sultan Abdal idama mahkum edilir. Suçu, Hz. Ali'yi sevmek ve Hz. Ali’nin uyguladığı adalet sistemini istemekti... Eh, bu kadar suç da Osmanlı’ya göre, en büyük suçtu. Pir Sultan Abdal da, bu suçtan ötürü mutlaka cezalandırılmalıydı. Ozanların Piri ve ezilen halkının cesur lideri bu sonucu bilmektedir. Tutuklandıktan sonra idam edileceği siyaset gününü beklemeye koyulur. Gün geldi!.. Büyük insanı darağacına doğru sürüklemeye başlarlar. Usulen, son bir diyeceği olup olmadığını sorarlar. Hazreti Pirde; "Musahibim Ali Baba’ya diyeceğim vardır" diyerek, isteğini bildirir. Musahibi Ali Baba koşarak yanına gelir. Pir Sultan Abdal musahibine: -Musahip! Başımıza gelen bu olaydan ötürü fazla üzülme. Bizim soyumuz şehitlikle şeref bulmuştur. Soyumuz haktan ve adaletten ayrılmadığı için daima ezilmiştir. Bizim mükâfatımız Allah yanındadır. Köye varır isen önce sizin eve git. bunları anlat. Sonra da bizim eve git dediklerimi anlat. Hepsine başsağlığı dile, cesur olsunlar, bana layık olduklarını göstersinler. Haklarını helâl etsinler. Benimki sizlere helâl olsun, diyerek sözlerini bitirir. Pir Sultan'ın idamından sonra; Ali Baba köye gider. Başsağlığı dilemek için önce kendi evine gider. Ali Baba’yı yalnız gören hanımı: -Efendi musahibinle niçin gelmedin? diye sorar. Ali Baba: -Musahibimi şehit ettiler. Başın sağ olsun, diye karşılık verir. Hanımı ağlayarak sorar: -Nasıl oldu? Anlat, der. Ali Baba, olayı baştan sona kadar anlatır. Musahibin söylediği son sözü hanımına söyler. Bunun üzerine hanımı oturduğu yerden fırlayarak;
  • 77. -A efendi, başsağlığı dilemek için sen yanlış gelmişsin. Senin evin burası değildir. Burası Hazreti Pir’in evidir. Senin evin musahibinin evidir. Hemen kalk kendi evine git! Bacı Sultan’a ve oğulluklarına başsağlığı dile. Ondan sonra buraya gel! diyerek Ali Baba’yı uyarır. Bu öykü, bize musahipliğin ne derece önemli olduğunu ve
  • 78. ANADOLU'DA ALEVİLİK 51 Musahibi olanın özü yuyulur Hak ceme elsiz ayaksız varulur Kahrı özrü lütfile iman olunur Aşinasız işleri varsa da olmaz Aşine gerek imiş yola gitmeğe Cehd edüp dost gediğin aşmağa Dön kapu içinde bir ev yapmağa Mürşidsiz el dön kapıdan girilmez Mürşid olup dört kapıdan girilir Özün teslim edip rıza sürülür Mü’min ise nurdan kefen sarılır Yargılanmadan cennete girilmez Hatayi'yim türaba indirdi teni Alemi nur ile doldurdu seni Pirin meydanında kurtarsın seni Anlar cehennemin od'una yanmaz »** Eğer farz içinde farzı sorarsan Yine farz içinde farzdır musahib Dört kapıdan kırk makamdan ararsan Yine farz içinde farzdır musahib Musahibsiz kişi cenve gelir mi? Ettiği niyazlar kabul olur mu? Muhammed Ali’den derman bulur mu? Yine farz içinde farzdır musahib
  • 79. CEM TÖRENLERİ VE ON İKİ HİZMET ► Cem töreninin düzenli, mutluluk verici bir tarzda başlayıp, sona ermesini “On İki Hizmet” görevlileri sağlar. Hizmet­ ler bir emir-komuta zinciri içinde başlar ve sonuçlanır. Cem’de disiplin esastır.
  • 80. ANADOLU'DA ALEVİLİK 55 ibadetlerinde destek olur. Yaramaz hali görülenleri derece­ sine göre uyarır veya Rehberi durumdan haberdar eder. Ayin Cem süresince, hazırda bulunan canlan izler. En ufak bir davranışı dahi gözden kaçırmaz. Hatalı davrananlan kuralına göre, kimse görmeden ve duymadan uyarır. Düşkünlerin, suçluların Cem'e girmesini engeller. Dışardan Ayin Cem'e karşı yapılacak engelleme hareketlerini durdurur veya Rehber e, Mürşid e haber verir. Cem'in huzur içinde, duygusallık içinde devam edip bitmesini sağlar. 4- ÇERAĞCI: Cem evinde bulunan ışıklarla meşgul olur. Ayin Cem yapılacağı zaman, tüm şamdanlan. mumluktan siler, temizler, gazını doldurur, mumlarını takar, yanmaya hazır hale getirir. Ayin Cem süresince gazı biten şamdanlann gazını yeniler. Bitmek üzere olan mumların yerine yenilerini takar. Böylece Cem evinin ışıksız kalmamasını sağlar... Buhardanlıkları siler, temizler. İçlerine gülsuyu ve diğer güzel kokulardan doldurur. Ayin Cem süresince, Cem evinin güzel kokular içinde kalmasını, böylece ter ve benzeri nahoş kokuların etkisini ortadan kaldırmaya çalışır. Boş zamanı kalırsa meydancıya yardım eder. 5- ZAKIR: (Genelde sesi güzel olanlardan seçilir). Mürşid’in emri ile Ayin Cem süresince zikri yönetir. Kuran okur, ilahi okur. Deyiş, nefes ve Duvaz İmamları söyler. Bunları saz eşliğinde okur. Mersiye, Nevruziye okur. Mürşid’e yakın mesafede oturur. 6- SÜPÜRGECİ (Farraş): Cem evinin sürekli temiz tutulmasından sorumludur. Ayin Cem yapılacağı zaman Cem evini silip, süpürür ve temizler. Ayin Cem’in yapıl imasına hazır hale getirir.
  • 81. 7- MEYDANCI (Iznikçi): Ayin Cem evinde bulunan On İki postu temiz tutar ve Cem yapılacağı zaman yerlerine, kurala uygun olarak yerleştirir. Cem evine gelen muhip canlara oturmak için yer gösterir. Oturma, tarikata giriş, musahib oluş sırasına göre yapılır. Maddi rütbeler ve yaş faktörü sözkonusu olmaz. Gerektiğinde yaşı ve rütbesi en büyük olan, tarikattaki yaşı küçükse (yeni girmiş ise) en
  • 82. ALEVI-BEKT AŞILIK’TE SUÇ VE CEZALAR... Osmanlı İmparatorluğu döneminde. Aleviler kendi içinde disiplini sağla­ mak bakımından, yönetiminkinden ayn bir suç ve ceza sistemi uyguluyorlardı. Suçlular buna göre cezalandırılıyordu. Suç ve cezalar 12 madde halinde belirlenmişti. Buna 12 burç da denili­ yordu. Burçlardaki hükümler Buyruk- ’un hükümler idi ve bütün mürşidler, pirler, rehber er, talipler buna uymak zorundaydı.
  • 83. ANADOLU'DA ALEVİLİK 59 Pirin öncülüğünde toplanan cemaatin huzurunda 15 dakika ayakta bekletilir. Hafif ısıtılmış demirle dili dağlanır. Bir daha böylesi suçu işlememek için pir ve cemaatin huzurunda tövbe ve yemin ettirilir. Beş sopa vurulur. 2. BURÇ : Kendisine ait olmayan tarlaların sınırını bozan, ağaç ve meyveli ağaçları kesenler, sebze ve bostanları söken ve bozanlar, çocuklarının eğitimini yaptırmayan ve okutma- yanlar, sağlam olduğu halde çalışmayanlar, komşularının hayvanlarını bilerek öldürenler, sahibinin rızası alınmadan ve haberi olmadan bağına, bahçesine girenler veya eşyasını alanlar suçludur. Bu gibilere şu cezalar verilir: İki yıl görgülere alınmazlar. Bu süre içinde yakınları dahil hiçbir komşu kendisiyle ilişki kuramaz. Bu iki yıl bittikten sonra ve üçüncü yıl rehberin öncülüğünde pirin ve cemaatin huzuruna getirilir. (...) Sonra cemaatin huzurunda 4 okka (5132 gram) ağırlığında bir ağırlık boynuna asılarak 20 dakika beklenir. 17 sopa vurulur. Kızgın demirle el ve ayakları dağlanır. 13 -akça halife, 20 akça pir hakkı olmak üzere toplam 33 akça para cezası alınır. Bir kurbanla cemaata ve görgüye alınır. 3. BURÇ : Komşularının ve başkalarının canlı ve cansız malını çalanlar, suçsuz yere akrabalarına ve komşularına hakaret edenler, suçludurlar. Hırsızlıktan çaldığı mallar tanıkların isbatıyla çaldığı paralar, eşyalar ve mallar olduğu gibi yeniden sahiplerine verilir. Yok edilmişseler bedeli ödenir. Her kimseye nasıl davranmış ve neyle dövmüş ise o kişi ve kişiler de aynı şekilde ve aynı cisimle kendisini dövecektir. Bu tip suç işleyenler 3 yıl suçlu olarak pir ve cemaat huzuruna gelemezler. Hiç kimse kendisiyle ilişki kuramaz ve yardım etmez, 3 vyıl sonra rehberin yanma götürülür. Rehber (...) cemaatın huzuruna
  • 84. götürür. (...) Pir ve cemaatın huzurunda kovulacak, ikinci defa aynı şekilde getirilecektir. Bu sefer cemaatın huzurunda 3 okka (3849
  • 85. ANADOLU'DA ALEVİLİK 61 cezası alınır. Tövbe ve yemin ettirilir. Bir kurbanla cemaate ve görgüye alınır. 6. BURÇ : Faize para verenler, alanlar ve aracılık edenler, faiz yoluyla başkalarını borçlandırarak evini, tarlasını, bağ ve bahçesini alanlar: hile yoluyla başkasının mallarını elinden alanlar, kumar oynayan, oynatanlar ve kumar yoluyla başkalarının mallarını elinden alanlar ' Günâhı kebir (Büyük günâh) işlemiş olurlar. Bu gibi suçlular 6 yıl pir ve cemaat yüzü göremeyecek. Her türlü akrabalık ve komşuluk ilişkileri kesilecek. Ekmeği yenilmeyecek... 6 yıl sonra rehberin yanına getirilir. Rehber, (...) pir ve cemaatın huzuruna getirir. (...) Pir ve cemaatın huzurunda bir batman ağırlığındaki bir cisim boynuna asılarak 45 dakika ayakta bekletilecek. 45 sopa vurulacak. Kızgın demirle el ve ayakları dağlanacak. Tövbe ve yemin ettirilecek. 60 akça halife, 70 akça pir, 125 akça para rehber hakkı para cezası alınacak. Bir kurbanla cemaate ve görgüye alınacak. 7. BURÇ : Karısını boşamış olanlar veya başkasının nikâhlı karısını alanlar, nikâhını bozmuş olanlar, bunlara yardım edenler suçludur... Bu suçu işleyenler, 7 yıl pir ve cemaat huzuruna alınamazlar. Sığırını, davarını köyün sığır ve davarına kalamazlar. Komşuluk edilmez, selam verilip- alınmaz. Evine gidilmez ve ekmeği yenilmez. 7 yıl sonra rehbere götürülür. Düşkün (...) üç defa huzurdan kovulacak. Her gelişinde aynı şekilde davranılacak. Dördüncüsünde huzura alınacak. (...) Pir ve cemaat huzurunda boynuna ağır bir cisim asılarak bir saat ayakta bekletilecek, 80 sopa vurulacak. Taşlı ve dikenli bir yolda yalınayak olarak bir saat yürüyecek. Sonra pir ve cemaatın huzuruna yeniden getirilecek. O yıl kurbanı ayn kesilecek ve
  • 86. diğer sofilerin kurbanlarına karıştırılmayacak, ayrı kazanda pişirilip dağıtılacak. Dili ve ayakları kızgın demirle dağlanacak. 90 akça halife, 100 akça pir, 150 akça rehber haki olmak üzere para cezası alınacak. Boşadığı karısına her yıl nafaka ödeyecek.
  • 87. ANADOLU'DA ALEVİLİK 6 3 kaynattlacağı bacanın içine seni baş aşağı olmak üzere asacağım. Kurban pişinceye kadar böyle kalacaksın. Eğer ölürsen şehitsin, kurtulursan sofisin. Kabul ediyor musun, etmiyor musun?” Suçlu kabul ederse, bu işlem yapılacak. Kabul etmiyorsa ölünceye kadar her türlü akrabalık ve komşuluk ilişkisi kesilecek ve köyden kovulacak. Öldürülen adam zina suçu ile aynı evin içinde öldürülmüşse ve tanıklar varsa bu suç sayılmayacak. 10. BURÇ : Bakire bir kızı zorla veya kandırarak iğfal etmiş, neticede evlenmemiş ve kızın geleceğini karartmış olanlar gaddardır, kâfirdir, münafıktır. Böylelerinin derdine derman bulunmaz. Laneti şeytandırlar. Kazandıkları haramdır. Komşuluk haramdır. Ölünceye kadar suçludurlar. Hiçbir pir. mürşid, sofi, komşu ve akrabasını görmeyecektir. Herhangi bir pir veya mürşid, onu ceme alırsa, o pir ve mürşid de sonsuza kadar suçlu olur. Yıkadığı temiz olamaz. Hiç bir mevkiye oturamaz, karar veremez. Her kim ki suçluyla ilişki kurarsa, yardım ederse o kimseler de suçludurlar. Zorla iğfjıl edilen kızı, her kim kendisine eş kabul ederse alan kişinin sevabı yer ile gök arasını dolduracak kadar büyüktür. Bu evliliğe bütün melekler imrenirler, sevinirler vie tanık olurlar. 11. BURÇ : Musahibinin, pirin, mürşidin, rehberin, kirvenin karısıyla zina edenler; kirvenin kızını almış olanlar; evli, nikâhfi ve sözlü olan kadınlara tecavüz edenler, ırz düşmanları olarak suçludurlar. Böylesi suçluların derdine derman olunmaz. Böyleleri kâfirdir, gaddardır, münafıktır, şeytan-ı lftindir...| Yezid lanetullahdırlar. Nem- rud'un ve Firavun un Sıfatından olup hiç bir suretle Ehlibeyt ve ehlimüsliim tarikatına alınamazlar. Böyleleriyle her türlü ilişki sürdürenler de suçludurlar. Bunların affı mümkün değildir.
  • 88. 12. BURÇ : Mürşidini, pirini, rehberini, musahibini ve
  • 89. ANADOLU'DA ALEVİLİK 65 11. Düşkünü, düşkünşüğü bitmeden ceme alan dedeye düşkünün cezası veriliri 12. Bir sorun, cemde dede önünde çözüldükten sonra mahkemeye başvurmak suçtur. Dedenin kararına uymayan kişi bir yıl ceme alınmaz. 13. Zorunlu olmamasına karşın, çıkarı için kızını yabancıya veren beş yıl düşkün olur. Kızı alan kişi Bektaşi ise ceza kaldırılır. 14. Karısı zina yapan kişi, beş yıl düşkün olur. Karısını boşarsa düşkünlük kalkar. 15. Rehberin oğluna jtalip kız veremez. Rehber kızını talip oğluna verebilir. 16. Bir rehber kendi bğlunu ve torununu talipliğe alamaz. Damadını alabilir. 17. Suçsuz yere kaniim boşayanlar, beş yıl düşkün olur. 18. Bir rehber düşkün olursa, bu süre içinde talipler başka bir rehber yönetiminde inanç ve törenlerini sürdürürler. 19. Kocası öldükten jsonra. Alevi ve Bektaşi olmayan bir kadın, dinsel törene alılmaz. 20. Cezalardan alıntın paralar üçe bölünür. Üçte biri Seyyit Battal Gazi dergahına, üçte biri Veli Baba dergahına (Afyon yakınlarındadır)], yoksullara verilmek üzere rehbere teslim edilir. 21. Düşkünlerin adları tüm rehberlere duyrulur. Cemlere alınmamaları için uyarılır. 22. Rehber kumar oynar ya da sarhoşluk yaparsa düşkün olur. Cezasını mürşid ayarlar. 23. Talip kumar oynarsa, bir yıl düşkün olur. 24. Rehberler bu kurallar ile ilgili konuları tartışmak üzere ayda bir toplanmayı kabul ederler. “ Bu ahitnameyi, erenler
  • 90. yolunun selameti bakımından olduğu gibi uygulamayı kabul ediyoruz. Mürşidimiz katında kabul ettik uyguladık” derler. (Bektaşi ve Alevilerde Hukuk Düzeni (Düşkünlük)” , 1. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Cilt 4, Ankara 1976, s. 203-250, Ahitname)
  • 91. •MUMSONDU” OLAYI ► Sünni mezhep ve tarikatların hiç birinde kadın ve erkek birlikte ibadet etmez. Yalnız dini törenlerde değil, dindışı toplantılarda bile haremlik-selamlık diye iki bölüm vardır. Kadın haremlik­ te, erkek ise selamlıkta oturur. ► Alevilerde ise kadın, erkek beraber otururlar. Çünkü kadın-erkek ayırımı yoktur. Olayın aslını bilmeyen kimi gericiler ise, “Aleviler mumsöndü yapıyorlar” diyerek, namus ehli bu insanlara iftira etmektedirler...
  • 92. 68 BATTAL PEHLİVAN Alevi töresinde, ibadet toplumsaldır. Ayin Cem (Ayn-i Cem), insanların, kadın-erkek ayırımı yapmaksızın, gönül birliği ile biraraya toplanıp yakarmasına denir. Cemler, kurallara bağlı dinsel törenler olduğu için, bunlara yabancı kimse alınmaz. Böyle olunca da gerici kesimler, Aleviler için “ Mumsöndü” yapıyorlar gibi yalan ve yanlış iftiralarda bulunmaktadırlar. Yıllardır bu konuda, yazı yazan kalem erleri, ‘ Bu iftiradır, yalandır” demişlerse de, söylenti bir türlü sona ermedi. Oysa mumsöndü olayı kendisine saygısı olan bir kimsenin asla kabul etmeyeceği, ağır bir iftiradır. Çağımızda, bu denli çirkin bir söylentiyle insanları aşağılamak, çirkinliklerin en büyüğüdür. Peygamber’e Kadar Uzanır Lütfi Kaleli, “ Kimliğini Haykıran Alevilik” adlı kitabında, “ Olayın aslının Peygambere kadar uzandığım” belirtmekte ve şöyle demektedir: “ Bu olayın aslı taa Hz. Muhammed’e ve O’na inananların birlikte yaptıkları gizli toplantılara dayanın İslamiyet’in ilk yıllarında taraf bulmak ve çoğalmak pek kolay bir iş değildi. Kent yaşamında egemen olan Ebu Cehil, Ebu Leheb, Ebu Süfyan’lar Hz. Muhammed’in baş düşmanıydılar. Bunlardan Ebu Leheb için Tanrımın bedduası bile vardır. (.....) Muhammed’i Yok Etmek İçin Hz. Muhammed’e tahammül edemeyenler ve İslamiyet’i kabullenmeyen bu putperestler, inananlara yaşama hakkı tanımıyorlardı. Astıkları astık, kestikleri kestikti. Hz. Muhammed’i ortadan kaldırmak için ellerinden geleni yapıyorlardı. İşte bu baskıcı ortamda kent içinde ve kent dışında, özellikle Hıra Dağı’nda yapılan ve aralarında Hatice ile Fatima gibi kutlu kadınların da bulunduğu gizli
  • 93. toplantılar, inanmayanların iftiralarıyla çökertilmek isteniyordu. Yani, Hz. Muhammed ve O’na inananlar, inanmayanların gazabından kurtulmak için gizli yaptıkları bu ibadet,
  • 94. ANADOLU'DA ALEVİLİK 69 “ Meşveret” (söyleşi-dayamşma) toplantılarından dolayı “ ana- bacı tanımıyorlar” gibisine akıl almaz biçimde suçlanıyorlardı. “Kâfirlerin Muradı” Böylece halkı Muhammed’den soğutmak, İslâmi dinden caydırmak istiyorlardı. O kadar ki, türlü işkenceler yanında cana bile kıyıyorlardı. Lütfullah Ahmed'in yazdığı “ Ahir Zaman Peygamberi” adlı yapıtta denildiği gibi “ Kâfirler, Hz. Muhammed’e eziyet yapmak içm elbirliği etmişlerdi. Hele Kureyş’in reisleri hiçbir fırsatı kaçırmıyorlardı. Kendisine ağır hakaretlerde bulunuyor ve işkenceler yapıyorlardı.” Sunni Yazarların Görüşü Cemal Şener de “ Alevi Törenleri” adlı çalışmasında özellikle Sünni din adamlarının ve yazarların görüşlerinden alıntılar yaparak, mumsöndü konusunda, şunları söylemektedir “ Mum söndü iftirası konusunda ilk alıntıyı, 1924 yılında kitabını Osmanlıca yazan Sünni kökenli eğitimci ve l. TBMM Aksaray Milletvekili Besim Atalay’dan alıyorum. Atalay “ Bektaşilik” kitabında; “ Sünniler’in zannettikleri gibi mum söndürme olayı yoktur. Bu çirkin bir iftiradır.” diyor. Şimdi de, halen Diyanet İşleri Başkanlığında başmüfettiş olarak görevli bir ilahiyatçı yazarın bu konuda yazdıklarına bakalım. Abdülkadir Sezgin şöyle yazıyor: 1- Eline sahip olmak : El ile kimseye kötülük etmemek, kimsenin malını çalmamak, kimseye haksızlık etmemek, kimsenin canını yakmamak, kimseyi dövmemek, kısacası;
  • 95. insanın eli ile yapacağı bütün işlerde ölçülü olması ve elini kontrol etmesi demektir. 2- Diline sahip olmak : Dedi-kodu yapmamak, fitne ve
  • 96. 7 0 BATTAL PEHLİVAN fesata katılmamak, yalan söylememek ve kısaca; insanın diline sahip olması demektir. ı 3-Beline sahip olmak : İnsanın nefsine tabi olması harama “ uçkur” çözmemesi, zina yapmaması ve bu yolda kendisini kontrol etmesi demektir.” (Alevilik Üstüne Ne Dediler) İlahiyatçılar Yazıyor Cemal Şener. “ Evet. Bunları ben değil bir ilahiyatçı yetkili yazıyor .” diyor ve şöyle devam ediyor “ Gene Sünni kaynakların olaya bakışında bir kaç yazarın daha düşüncesini öğrenelim. Alevilik konusunda alan çalışması ile bilinen muhafazakar öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Eröz ise, yaptığı saha araştırmalarına dayanarak kitabında Tahtacı Aleviler’e ilişkin şöyle yazıyor, “ Tahtacılar, zina edeni yakmak suretiyle cezalandırırlardı. Zina yapmak, esrarı kaş etmek, babaların hakkını vermemek, köyde ve obada geçimsizlik etmek.... Bu yolsuzlukların bazıları da ölümle cezalandırılırdı.” (Türkiye’de Alevilik, Bektaşilik) M. Eröz, devamla “ Alevi olan yörükler de zina edeni çam ağacına bağlayarak yakarlardı. Bunu ihtiyar yörüklerden dinlemiştik” diyor. Zina Düşkünlüktür Bu denli katı namus anlayışına sahip toplum ana-baba tanımadan nasıl mumsöndü yapabilir anlamıyorum?! Alevi- lerde zina olayı “düşkünlük” sayılır. Yani yoldan atılmaktır. Yoldan afarozdur. Bu ise en ağır suçlar arasındadır. Durum böyle iken, her kadın erkek birlikteliği mum söndürmek değildir. Zina dağildir. Kadın da erkek de insandır. Konuşmak, sohbet etmek, arkadaş olmak, dost
  • 97. olmak insanlara mahsustur. Kadını insan yerine koymayanların Alevi Cem ayinlerinde kadınh-erkekli canların vecd halinde, kendinden geçercesine, trans halinde semah
  • 98. ANADOLU'DA ALEVİLİK 71 dönmelerini (tevhid) elbet doğru algılayamazlar. O olağa­ nüstü insansal olaya leke sürmeye çalışırlar. Bakınız bu olayı gene ilahiyatçı olan başka bir öğretim üyesi Doç. Dr. Yaşar Nuri Öztürk, Alevi Cem ayinlerinde semah dönmeyi şöyle anlatıyor: Çirkin Bir Suçlama “Sema yani zikir, kadın ve erkeklerin birbirlerinin ellerini tutarak dönmeleriyle olur. Karşı cinsler birbirlerini kucakla­ mazlar, sarılmazlar. Vecd ve İstiğrak içinde bir süre sema edip dönen dervişler yine mürşidin işareti ile bir son dua yaparak dağılırlar. İşin esası budur. Bunun aksine, (ayinde kadm-erkek sarmaş dolaş olmakta, ışıklar söndürerek adi münasebetlere girmekte v.s. şeklinde iddialar, Bektaşilerin lanetle andıkları ve bizim de hiçbir zaman müşahade etmediğimiz şeylerdir." (Tarih Boyunca Bektaşilik) Bütün bunlardan anlaşılacağı gibi, mumsöndü olayı yalandır ve çirkin bir suçlamadır. * * * Bugün erenlere kurban Serim meydanda meydanda Bütün ikrar canım feda1 Canım meydanda meydanda Kellemi koltuğuma aldım Kan ettim kapına geldim Ettiğime pişman oldum Tenim meydanda meydanda (Y)oktur çınarım timarım Yoktur kalbimde «ümanım Al malım yarlığa' canım Dilim meydanda meydanda
  • 99. 72 BATTAL PEHLİVAN Mümine hülleler biçin O kelp rakiplerden kaçın Ben bülbülüm bir gül için Zarım meydanda meydanda Mümin olan olur veli Beli olan olur gani Nesimi'yem üzün3 beni Derim meydanda meydanda 12 (1) İkrarımla canım feda (2) yarlığa: bağışla
  • 100. HER ALEVİ, KIZILBAŞ OLMAKTAN GURUR DUYAR Nasıl ki çeşitli iftiralar atarak Aleviler’i ahlâksız, kir lerse; “Kızılbaş” diyerek, sözde onlara hakaret edip, gütmüşlerdir. i gibi göstermek istemiş- küçük göstermek amacı da ► Oysa, her Alevi, Kızılbaş olmaktan gurur duyar. Kızılbaşlığın iyi bir şey olduğunu bilir, fakat karşıt görüşlüler bu sözü, hakaret amacıyla kullandıkları zaman, tepki gösterir.
  • 101. 7 4 BATTAL PEHLİVAN “ Mumsöndü yapıyorlar, ana-bacı tanımıyorlar, yıkanmıyorlar...” şeklindeki suçlamaların dışında, Aleviler’e bir de “ Kızılbaş” diyerek, onları sözde aşağılıyorlar. Amaçları, Aleviler’i horlamaktır, küçük göstermektir... Oysa, Kızılbaşlık öyle sanıldığı gibi, kötü bir anlam taşımaz. Her Alevi, Kızılbaş olmaktan gurur duyar. Bazılarının dediği gibi Kızılbaşlık, Alevilik’ten ayrı bir şey değildir. Her Alevi Kızılbaştır da... “Kızılbaşlık Gibi Ünvanımız Var” Araştırmalarına güvendiğimiz yazar Rıza Zeylut, “ Öz Kaynaklarına Göre Alevilik” adlı kitabında, “ Aleviler, Kızılbaş olmaktan utanç veya küçüklük duymazlar. Onlar, karşıt insanların bu sözü hakaret anlamında kullanmalarına kızarlar. Hatta “ Kızılbaşlık gibi Unvanımız var” diyerek Kızılbaşlığıyla övünürler.” demekte ve konu ile ilgili görüşlerini şu şekilde açıklamaktadır: Kızılbaşlık Hz. Ali’ye Kadar Uzanır Kızılbaşlık deyiminin geçmişi ile ilgili olarak değişik olaylar gösterilse de, Aleviler, Kızılbaşlık olayını Hz. Ali’ye bağlarlar. Onlara göre, Uhut'ta Hz. Muhammed'in yaralarından akan kanı Ali, başına sürerek yere damlamasını önlemiştir. Ali, Uhut’ta kendisini Peygamber’e siper etmiş, herkes kaçarken. Peygamber’i korumuştu. Bu çarpışmada tam 16 yerinden yaralanmış, eli, yüzü kan içinde kalmıştı. Başlığı da kandan kıpkızıl olduğu için Ali’ye “ Kızılbaş” denilmiştir. Yine; Hayber’in kuşatılmasında Hz. Ali, başına kırmızı bir başlık sarmış, savaşa öyle gitmiş ve kazanmıştır.
  • 102. Hz. Ali Kırmızı İmame Sardı Peygamber ölünce, Hz. Ali ve akrabalarından bir kaç kişi naaşı yıkamış ve gömmüşlerdir. Peygamberin naaşım ortada bırakan Ebubekir ve Ömer, halife seçimi için sert mücadeleler yapıp bazı insanların
  • 103. ANADOLU'DA ALEVİLİK 7 5 onayını Ebubekir için almışlardı. Daha sonra Peygamber akıllarına gelmiş, gidip mezardan çıkarmaya kalkışmışlardı. Bunu duyan Hz. Ali, başına kırmızı imamesini sarıp mezarın başında onları karşılamış ve "Eğer Peygamber’i mezarından çıkarmaya kalkarsanız, hepinizi kırarım” demiş; Ebubekir’le Ömer’i ve yandaşlarını püskürtmüştü. Sıffin Savaşı’nda, Hz. Ali'nin askerleri, başlarına kırmızı serpuş giymişlerdi. Bundan sonra. Aleviler için kırmızı başlık ayırıcı bir işaret olmuş, Hz. Ali’ye bağlılığın; O’nun yolunda olmanın sembolü sayılmıştır. Anadolu’daki Alevi Türkmenleri de savaşta kırmızı külah giymişlerdir. Gazi Ruhlu İnsanlar Selçuklular döneminde 1277 yılında ayaklanıp Konya’ya giren Karamamoğlulları kuvvetlerinin de başlarında kırmızı börk vardır. Selçuklular çağında Anadolu’daki savaşçı Tüıkmenler, kırmızı başlık giyiyorlardı. Gazi ruhlu bu insanlar Alevi idiler. Osmaniı Beyliği kurulunca, diğer beylik askerlerinden kendilerininkini ayırmak için kırmızı börkü ak börke çevirdiler. Askerler, o zamana kadar On iki İmam’a bağlılığın ifadesi olarak 12 dilimli külah giyiyorlardı. Osmanlılar, ayaklan yere basınca bunu da 6 dilime çevirdiler. Böylece Anadolu’daki Alevi çoğunluk baskı altına alınmaya, eritilmeye başlanıyordu. Özellikle 16. Yüzyıl’da