test

1.
Utai Sukviwatsirikul, Pharmacist, Lecturer,
1 of 204   
Gpp คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทาง
เภสัชกรรมในร ้านยา
8,580 views
Share Like
SlideShare Explore Search You
  

2. Follow
Published on Jul 4, 2014
Published in: Business
1. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 2 พิมพ์ครั漀งที 2 พฤษภาคม 2555 จ�ํานวนพิมพ์
1,000 เล่ม สงวนลิขสิทธิ漀ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ漀 พ.ศ. 2537 ราคา 200 บาท ISBN 978­974­401­744­4 เจ ้าของผู้
พิมพ์ สมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) อาคารเภสัชกรรมสมาคมแห่งประเทศไทย (ภ.ส.ท.) เลขที 40 ซอยสันติสุข
(สุขุมวิท 38) ถนนสุขุมวิท แขวงคลองเตย เขตคลองเตย กรุงเทพฯ 10110 โทรศัพท์ 0 2713 5261­3 โทรสาร 0 2713
5541 ออกแบบจัดพิมพ์โดย ห ้างหุ้นส่วนจ�ํากัด ปันชะยา ครีเอชั น เลขที 72 ซอยลาดปลาเค ้า 14 แขวงจรเข ้บัว เขต
ลาดพร ้าว กรุงเทพฯ 10230 โทรศัพท์ 0 2940 3813, 0 2940 3981 โทรสาร 0 2940 3813, 0 2940 3981 กด 16 E­mail
: panchaya_2@yahoo.com คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา Self Development
Manual on Good Pharmacy Practice in Community Pharmacy Settings
2. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 3 วิรัตน์ ทองรอด ภบ., MBA (Marketing), Ph.D.
(Pharmacy Administration) กรรมการและเลขาธิการสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) อาจารย์ คณะเภสัชศาสตร์
มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ สมบัติ แก ้วจินดา ภบ. อุปนายกสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) เภสัชกร
ปฏิบัติการ ร ้านชุมชนเภสัชกรรม จ.ปราจีนบุรี ภิญโญ รุจิจนากุล ภบ. กรรมการสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย)
อาจารย์พิเศษคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น เภสัชกรเจ ้าของและผู้ปฏิบัติการ ร ้านหนองใหญ่เภสัช จ.ขอนแก่น ชู
ศักดิ漀 ไมตรีมิตร ภบ., ภม. (เภสัชกรรมชุมชน), ภม. กิตติมศักดิ漀 (การบริการทางเภสัชกรรม) อาจารย์พิเศษและแหล่งฝึก คณะ
เภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร เภสัชกรปฏิบัติการ บจก.นครปฐมสากลฟาร์ม่า อติชาต อรุณไพโรจน์ ภบ., บธ.ม. (MBA)
เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านบ ้านยาและสุขภาพ จ.นครสวรรค์ ศิริรัตน์ ตันปิชาติ ภ.บ., บธ.ม. (การบริหารการเงินและการตลาด)
กรรมการสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้าน เอ็ม ที ดรั椀ก กรุงเทพฯ รายนามผู้จัดท�ํา
3. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 4 ทวีสิทธิ วีระวัธนชัย, ร ้อยโท ภบ. (BSc in Pharm),
Micro MBA กรรมการสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) กรรมการเภสัชกรรมสมาคมแห่งประเทศไทยในพระบรม
ราชูปถัมภ์ ประธานเครือข่ายเภสัชกรจังหวัดอุบลราชธานี เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านคลังยา จ.อุบลราชธานี สมศักดิ漀 ตรีทิพย์
สถิตย์ ภบ., ศษ.บ. (เอกปฐมวัยศึกษา), บธ.ม. (กิตติมศักดิ漀 สาขาการบริหารธุรกิจ) กรรมการสภามหาวิทยาลัยราชภัฏ
อุดรธานี ที ปรึกษาฝ่ายพัฒนาโรงพยาบาลศูนย์อุดรธานี เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านสมศักดิ漀เภสัช จ.อุดรธานี วัฒนา ตั漀งเกียรติ
ก�ําจาย ภบ. เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านโนราเภสัช จ.สงขลา วิรัตน์ เมลืองนนท์ ภบ. เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านส่งเสริมเภสัช
จ.ปทุมธานี พีระพงศ์ เหลืองอิงคะสุต ภบ.(เกียรตินิยม), บธ.บ.(การจัดการทั วไป), วท.ม. (เภสัชวิทยา) กรรมการผู้ทรง
คุณวุฒิสถานปฏิบัติการชุมชน (ร ้านยา) คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น เจ ้าของและเภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านพีระ
พงศ์เภสัช จ.อุดรธานี รายนามผู้จัดท�ํา
4. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 5 จิรศักดิ漀 โออริยกุล ภบ. กรรมการสมาคมเภสัชกรรม
ชุมชน (ประเทศไทย) รองเลขาธิการ ชมรมร ้านขายยาแห่งประเทศไทย เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านช ้างม่อยเภสัช จ.เชียงใหม่ ชู

  
คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา
สมาคมเภสัช
...
Gpp คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา

3. ศักดิ漀 โชคคติวัฒน์ ภบ., วท.ม. (เภสัชศาสตร์) เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้านเภสัชกรชูศักดิ漀 จ.มหาสารคาม วราวุธ เสริมสินสิริ ภบ.,
ภม. (การคุ้มครองผู้บริโภคด ้านสาธารณสุข) เภสัชกรช�ํานาญการ กองควบคุมยา ส�ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา
ทรงศักดิ漀 วิมลกิตติพงศ์ ภบ., นบ. เภสัชกรช�ํานาญการ กองควบคุมยา ส�ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา กุลธิดา
สุขนิวัฒน์ชัย ภบ., ภม. (เภสัชกรรมชุมชน) เภสัชกร ส�ํานักงานโครงการพัฒนาร ้านยา กองควบคุมยา ส�ํานักงานคณะ
กรรมการอาหารและยา ชาญชัย ศรีมงคลปทุม ภบ. กรรมการสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) เภสัชกรปฏิบัติการ ร ้าน
ชาญชัยเภสัช กรุงเทพฯ รายนามผู้จัดท�ํา
5. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 6 ค�ําน�ํา 7 บทบรรณาธิการ 8 สาสน์จากนายก
สภาเภสัชกรรม 9 สาสน์จากประธานโครงการพัฒนาร ้านยา 10 สาสน์จากนายกสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) 11
มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุนบริการ 12 มาตรฐานที 2 การบริหารจัดการเพื อคุณภาพ 37 มาตรฐานที 3
การบริการเภสัชกรรมที ดี 51 3.1 การจัดหา การควบคุมยาและเวชภัณฑ์ 52 3.2 แนวทางการให ้บริการทางเภสัชกรรม 71
มาตรฐานที 4 การปฏิบัติตามกฎ ระเบียบ และจริยธรรม 141 มาตรฐานที 5 การให ้บริการและการมีส่วนร่วมในชุมชนและ
สังคม 152 ภาคผนวก 160 ดัชนี 197 สารบัญ
6. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 7 “ร ้านยา” คือ “สถานบริการสุขภาพขั漀นพื漀นฐานที
ส�ําคัญ เป็นมิตร และใกล ้ชิดประชาชน” ประชาชนสามารถ เข ้าถึงบริการของร ้านยากว่าหมื นแห่งที กระจายตามชุมชนต่างๆ
ทั วประเทศได ้โดยง่าย สะดวก รวดเร็ว เปิดบริการ ตลอดทั漀งวัน ไม่ต ้องเดินทางไกล หรือ คอยคิวนาน ค่าใช ้จ่ายก็ย่อมเยา ดัง
รายงานวิจัยว่า ประชาชนส่วนใหญ่ประมาณ ร ้อยละ 60­80 จะเลือกใช ้บริการจากร ้านยาเป็นด่านแรกเมื อเกิด การเจ็บป่วย
เบื漀องต ้นขึ漀น และมูลค่าของยาที กระจาย ผ่านร ้านยาคิดเป็นร ้อยละ 45 ของการบริโภคยาทั漀งประเทศ ร ้านยาจึงเป็นที พึ งด ้าน
สุขภาพของชุมชนที แท ้จริง ที คอยให ้ค�ําปรึกษาและแนะน�ําเรื องการใช ้ยา ผลิตภัณฑ์ สุขภาพ การดูแลตนเอง และ
ปัญหาด ้านสุขภาพอื นๆ ของชุมชน พร ้อมทั漀งส่งต่อไปพบแพทย์ผู้เชี ยวชาญตามระดับ ความรุนแรงของโรค ทั漀งนี漀เพื อ ‘สุข
ภาวะของประชาชน’ เป็นเป้าหมายสูงสุด ร ้านยาที เปิดให ้บริการเรื องยาและสุขภาพแก่ชุมชนทั วประเทศ มีรูปแบบการให ้
บริการที หลากหลายแตกต่าง กัน ทั漀งในด ้านผลิตภัณฑ์ยาและสุขภาพ สถานที ตั漀ง บริการ ฯลฯ ส่งผลให ้เกิดความแตกต่าง
หลากหลายของคุณภาพ การให ้บริการ ซึ งเป็นประเด็นส�ําคัญที สังคมไทยให ้ความสนใจและคาดหวังให ้ร ้านยาเป็นที พึ ง
สามารถตอบสนอง ความต ้องการที แท ้จริงของประชาชนและสังคม สภาเภสัชกรรมโดยความร่วมมือกับส�ํานักงานคณะ
กรรมการอาหารและยา และสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) พัฒนาเกณฑ์มาตรฐานร ้านยาขึ漀น เพื อเป็นแนวทางใน
การยกระดับคุณภาพการบริการของร ้านยาให ้มี มาตรฐานระดับสากลตามหลักวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรม (GPP­Good
Pharmacy Practices) และเป็นที ยอมรับ ของแวดวงวิชาการ วิชาชีพ และสังคม ดังนั漀น เพื อให ้เกณฑ์มาตรฐานร ้านยาได ้
เป็นแนวทางในการพัฒนาคุณภาพบริการทางเภสัชกรรมอย่างเป็น รูปธรรม สามารถตอบสนองความต ้องการที แท ้จริงของ
ประชาชน ส�ํานักงานโครงการพัฒนาร ้านยา ส�ํานักงาน คณะกรรมการอาหารและยา สมาคมเภสัชกรรมชุมชน
(ประเทศไทย) สมาพันธ์พัฒนาคุณภาพร ้านยา และสถาบัน การศึกษาด ้านเภสัชศาสตร์ จึงร่วมมือกันพัฒนา “คู่มือการพัฒนา
ตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมใน ร ้านยา” นี漀ขึ漀น เพื อเป็นเครื องมือที ส�ําคัญของผู้ประกอบการและเภสัชกรชุมชน
ได ้เข ้าใจและร่วมกันพัฒนาคุณภาพ บริการของร ้านยาด ้วยตนเองตามแนวทางวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมชุมชนอย่าง
แท ้จริง บนพื漀นฐานบริบทของ ประเทศไทย ในรูปแบบที ง่ายต่อความเข ้าใจ เน้นให ้สามารถศึกษาได ้ด ้วยตนเอง มีค�ํา
อธิบาย พร ้อมทั漀งยกตัวอย่าง รูปภาพ แผนภูมิ แบบฟอร์มต่างๆ ประกอบอย่างชัดเจน คณะผู้จัดท�ําหวังว่า “คู่มือการพัฒนา
ตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมชุมชนในร ้านยา” นี漀 จะเป็น ประโยชน์ต่อการพัฒนายกระดับงานเภสัชกรรมชุมชน
หรือบริการสุขภาพของร ้านยาให ้มีคุณภาพการให ้บริการที ดี ยิ งขึ漀น สามารถตอบสนองความต ้องการด ้านสุขภาพที แท ้จริง
ของประชาชน ช่วยเพิ มประสิทธิภาพและความปลอดภัย ด ้านการใช ้ยา และส่งเสริมความสามารถในการแข่งขันเชิงธุรกิจ จน
เป็นสถานบริการสุขภาพปฐมภูมิที ได ้รับการยอมรับ ของประชาชนในชุมชน และส่วนหนึ งของระบบสุขภาพไทยที ยั งยืนตลอด
ไป คณะผู้จัดท�ําคู่มือ ค�ําน�ํา
7. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 8 หนังสือ “คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติที ดี
ทางเภสัชกรรมในร ้านยา” จัดท�ําขึ漀น ด ้วยจุด มุ่งหมายเพื อเป็นแนวทางให ้กับผู้ประกอบการร ้านยาและเภสัชกรผู้มีหน้าที
ปฏิบัติงานได ้น�ําไปศึกษาและ ประยุกต์ใช ้ให ้เกิดประโยชน์ต่อร ้านยา ช่วยพัฒนายกระดับบริการของร ้านยาให ้คุณภาพดียิ ง
ขึ漀น ก่อให ้ เกิดประสิทธิภาพในการใช ้ยาอย่างคุ้มค่า ปลอดภัย ประหยัด และสมเหตุผล ตามความต ้องการที แท ้จริง ของผู้รับ

4. บริการ เพื อบรรลุถึง ‘สุขภาวะ’ ของประชาชน อันเป็นเป้าหมายสูงสุดร่วมกันของสังคมไทย เมื อผู้รับบริการได ้รับบริการที ดีมี
คุณภาพจากร ้านยาแล ้ว ย่อมจะมีความรู้สึกประทับใจและเกิด ความพึงพอใจต่อร ้านยา และพัฒนาต่อเป็นความไว ้เนื漀อเชื อใจ
และความจงรักภักดีในที สุด ผลตอบแทน ก็จะไหลกลับคืนสู่ร ้านยา ‘ดั งน�ํ漀าซึมบ่อทราย’ ไม่ว่า จะเป็นการยอมรับนับถือ ชื อ
เสียง การแนะน�ํา และการบอกต่อแบบปากต่อปากของคนในชุมชน ส่งผลถึงรายรับและผลประกอบการของกิจการให ้
เจริญรุ่งเรือง เป็นที นับถือของชุมชน พร ้อมกับความมั งคั งของทรัพย์สิน อันเป็นพื漀นฐานที มั นคงของ กิจการ “ร ้านยาในฝัน”
หนังสือคู่มือเล่มนี漀เป็นเหมือนส่วนขยายต่อยอดของ “มาตรฐานร ้านยา” ให ้เข ้าใจได ้ง่ายขึ漀น ขยาย ความเพิ มความชัดเจนของ
แต่ละมาตรฐานให ้สามารถน�ําไปปฏิบัติได ้จริง ประกอบด ้วย 3 ส่วนหลัก ได ้แก่ มาตรฐานร ้านยา ค�ําอธิบาย และตัวอย่าง
ประกอบ (พร ้อมรูปหรือแบบฟอร์ม­ถ ้ามี) ผู้อ่านจึง สามารถศึกษาท�ําความเข ้าใจได ้ด ้วยตนเอง และสามารถน�ําไป
ประยุกต์ต่อยอดสวมมงกุฎให ้กับกิจการ ของตนได ้อย่างสง่างามแท ้จริง คณะท�ํางานประกอบด ้วยผู้พัฒนามาตรฐานร ้านยา
ผู้เยี ยมส�ํารวจร ้านยา เภสัชกรชุมชนเจ ้าของ ร ้านยาคุณภาพ และเภสัชกรรุ่นใหม่ เป็นตัวแทนของทุกภาคส่วนมีมุมมองที
หลากหลายมิติ ร่วมกัน ท�ํางานเป็นทีม ทุ่มเทมุ่งมั น ค ้นคว ้ารวบรวมความรู้ ประสบการณ์ และทักษะที ส�ําคัญถ่ายทอดลง
เป็น ตัวอักษรที อ่านได ้ง่าย ดังปรากฏในหนังสือเล่มนี漀 กว่า 200 หน้า ด ้วยความมุ่งหวังให ้คู่มือเล่มนี漀ได ้เป็น เสมือน “เพื อน
คู่คิด มิตรคู่ร ้านยา” เป็นต�ําราคู่ใจข ้างกายเภสัชกรชุมชนไทย สุดท ้ายนี漀ขอขอบคุณคณะท�ํางานที ได ้ทุ่มเทบากบั นมุ่งมั น
ส�ํานักงานคณะกรรมการอาหารและ ยาที สนับสนุนด ้านงบประมาณและความคิดสร ้างสรรค์ที ดี สมาคมเภสัชกรรมชุมชนที
ให ้การสนับสนุน อย่างเต็มก�ําลัง และสภาเภสัชกรรมที ได ้สร ้างสรรค์มาตรฐานร ้านยาและร ้านยาคุณภาพ และผู้ที เกี ยวข ้อ
งอื นๆ อีกเป็นจ�ํานวนมากที ให ้การสนับสนุนการจัดท�ําหนังสือ “คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติ ที ดีทาง
เภสัชกรรมในร ้านยา” จนส�ําเร็จเป็นที เรียบร ้อย ภก.ดร.วิรัตน์ ทองรอด บรรณาธิการ บทบรรณาธิการ
8. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 9 ในอดีตที ผ่านมา เภสัชกรที มีหน้าที ปฏิบัติการในร ้าน
ยาจะมีการปฏิบัติที หลากหลาย เพราะยัง ไม่มีเกณฑ์มาตรฐานที ก�ําหนดแนวทางให ้มีการปฏิบัติไปในแนวทางเดียวกัน
ในปี พ.ศ. 2546 เริ มมี การก�ําหนดมาตรฐานวิชาชีพเภสัชกรรมชุมชน และมีมาตรฐานร ้านยา ท�ําให ้เกิดการตื นตัวและมี
พัฒนาการเกิดขึ漀นมากในการด�ําเนินการและการปฏิบัติวิชาชีพของเภสัชกรในร ้านยา มีร ้านยาจ�ํานวน หนึ งที ผ่านการ
รับรองมาตรฐานจากสภาเภสัชกรรมเป็น “ร ้านยาคุณภาพ” ขณะเดียวกันทางส�ํานักงาน คณะกรรมการอาหารและยาได ้ช่วย
กระตุ้นร ้านยาต่างๆ ให ้มีการพัฒนาเข ้าสู่มาตรฐานให ้มากขึ漀นและ ช่วยสนับสนุนให ้มีการเขียนคู่มือวิธีปฏิบัติที ดีทาง
เภสัชกรรม (Good Pharmacy Practices­GPP) ซึ ง เป็นเสมือนการอธิบายเพิ มเติมมาตรฐานร ้านยาพร ้อมทั漀งมีการยก
ตัวอย่างประกอบให ้เห็นเป็นรูปธรรม ง่ายต่อการท�ําความเข ้าใจและปฏิบัติ เพื อให ้เภสัชกรที เป็นเจ ้าของกิจการและผู้มีหน้า
ที ปฏิบัติการใน ร ้านยาสามารถพัฒนาได ้ด ้วยตนเอง ช่วยให ้เกิดการพัฒนาไปในทิศทางเดียวกันพร ้อมๆ กันได ้ โดยมี เป้า
หมายเพื อเปลี ยนร ้านยาเป็นสถานประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม การผลักดันร ้านยาจากสถานที ขายยาเป็นสถานประกอบ
วิชาชีพเภสัชกรรมนั漀น เป็นนโยบายหนึ ง ของสภาเภสัชกรรมในวาระที 6 นี漀 และมีนโยบายที จะสนับสนุนและผลักดันให ้ร ้านยา
มีบทบาทส�ําคัญ ในการให ้บริการร่วมในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ การสื อสารท�ําความเข ้าใจกับเภสัชกรที มีหน้า
ที ปฏิบัติการในร ้านยาเป็นเรื องเร่งด่วนที สภาเภสัชกรรมให ้ความส�ําคัญ เริ มจากการที สภาเภสัชกรรมได ้ จัดหลักสูตรอบรม
(1 วัน) เพื อสื อสารกับเภสัชกรที เป็นเจ ้าของกิจการหรือมีหน้าที ปฏิบัติการในร ้านยา ที จะเปิดใหม่ ให ้มีความรู้ความเข ้าใจเรื อง
มาตรฐานการประกอบวิชาชีพเภสัชกรรมชุมชนและวิธีปฏิบัติ ที ดีทางเภสัชกรรม กฎหมายต่างๆ ที เกี ยวข ้อง ตลอดจนความ
รับผิดชอบของเภสัชกรชุมชนต่อสังคม ซึ งจะท�ําให ้เกิดภาพพจน์ที ดีต่อวิชาชีพโดยรวม ทั漀งนี漀เนื องจากร ้านยาเป็นด่านแรก
ที ประชาชนเข ้ารับ บริการ เป็นที พึ งของประชาชนในพื漀นที ที ห่างไกลจากสถานพยาบาล อีกทั漀งเป็นการเตรียมร ้านยาและ
เภสัชกรที มีหน้าที ปฏิบัติการให ้พร ้อมรับกฎกระทรวงที จะประกาศให ้มีวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมใน ร ้านยาในเร็ววันนี漀
เภสัชกรเป็นผู้ที มีองค์ความรู้ด ้านยาโดยตรง หากมีการปฏิบัติตามมาตรฐานวิธีปฏิบัติที ดีทาง เภสัชกรรมแล ้ว สามารถที จะ
ช่วยให ้ผู้ป่วยมีความรู้ความเข ้าใจในการใช ้ยาให ้ถูกต ้องได ้ ช่วยป้องกัน ปัญหาการใช ้ยาซ�ํ漀าซ ้อน ช่วยลดปัญหาการเกิด
อาการไม่พึงประสงค์ที ป้องกันได ้ ลดปัญหาการจัดเก็บยา ผิด ฯลฯ ซึ งนอกจากจะช่วยเหลือผู้ป่วยโดยตรงแล ้ว ยังช่วย
ประเทศชาติในการประหยัดงบประมาณ เรื องยาในภาพรวมได ้อีกด ้วย เหนืออื นใดคือการยกระดับการให ้บริการในร ้านยาที
สังคมส่วนใหญ่มัก มองว่าเป็นการประกอบธุรกิจขายยา ให ้เกิดมุมมองว่าเป็นการประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม ไม่มีใครจะ ช่วย
เหลือให ้สังคมเกิดภาพพจน์ใหม่นี漀ได ้ นอกจากพวกเราเภสัชกรเองเท่านั漀น เภสัชกรหญิง รองศาสตราจารย์ ธิดา นิงสานนท์
นายกสภาเภสัชกรรม มีนาคม 2553 สาสน์จากนายกสภาเภสัชกรรม

5. 9. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 10 วิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรม (Good Pharmacy
Practice : GPP) นั漀น เป็นหลักการที ได ้รับ การยอมรับในระดับสากลว่าเป็น ปฏิบัติการทางวิชาชีพ(Professional­based
Practice) ที ร ้านยาพึง น�ําไปปฏิบัติเพื อประโยชน์สูงสุดที จะเกิดแก่ผู้รับบริการ ส�ําหรับประเทศไทยนั漀น ได ้เริ มเอา
แนวคิดของ GPP มาใช ้ด ้วยการก�ําหนด “มาตรฐานร ้านยาคุณภาพ” โดยสภาเภสัชกรรมขึ漀น จนอาจกล่าวได ้ว่า เป็น “ต ้น
ร่าง” ในการพัฒนา GPP ขึ漀นมาใช ้ในวงการร ้านยาของประเทศไทยนั นเอง ตลอดช่วงกว่า 6 ปีของการด�ําเนินการขับ
เคลื อนโครงการ “ร ้านยาคุณภาพ” โดยใช ้ “มาตรฐาน ร ้านยาคุณภาพ” เป็นเป้าหมายของการพัฒนานั漀น ส�ํานักงานโครงการ
พัฒนาร ้านยาซึ งเป็นหน่วยงาน ภายใต ้กองควบคุมยา ส�ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ได ้ตระหนักว่า ในการ
ให ้บริการ ทางเภสัชกรรมของเภสัชกรชุมชนในปัจจุบัน มีรูปแบบและวิธีการให ้บริการที ดีอยู่บ ้างแล ้ว แต่ยังขาด การรวบรวม
จัดเก็บองค์ความรู้เหล่านั漀น เพื อประโยชน์ในการถ่ายทอดและต่อยอดให ้เกิดความสมบูรณ์ ยิ งขึ漀น ส�ํานักงานคณะกรรมการ
อาหารและยา จึงได ้สนับสนุนงบประมาณแก่ สมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) ในการรวบรวมประสบการณ์การให ้
บริการทางเภสัชกรรมในร ้านยาขึ漀น โดยยึดมาตรฐาน ร ้านยาคุณภาพและหลักการของ GPP เป็นพื漀นฐานในการรวบรวม จน
ได ้เป็นเอกสารฉบับนี漀 โดยคาด หวังหนังสือดังกล่าวจะเป็นเครื องมือส�ําคัญส�ําหรับเภสัชกรชุมชนที ประสงค์จะยกระดับ
คุณภาพการ ให ้บริการใช ้เป็นแนวทางในการพัฒนา อีกทั漀งยังหวังว่าหนังสือดังกล่าวจะเป็นจุดเริ มต ้นในการแลก เปลี ยนเรียน
รู้เพื อการพัฒนา GPP ให ้มีความชัดเจน เหมาะสมกับบริบทของประเทศ และน�ําไปสู่ การถ่ายทอด ขัดเกลา ความเป็น
วิชาชีพแก่เภสัชกรชุมชนในรุ่นต่อๆ ไป เพื อให ้บรรลุวิสัยทัศน์ในการ พัฒนาร ้านยาที ว่า “ร ้านยาในประเทศไทยเป็นสถาน
ให ้การบริบาลทางเภสัชกรรมตามหลักเกณฑ์วิธีการที ดีในการ ให ้บริการด ้านยา และผ่านเกณฑ์มาตรฐาน “ร ้านยาคุณภาพ”
โดยมุ่งเน้นส่งเสริมการใช ้ยาอย่างสม เหตุสมผลมีประสิทธิภาพและปลอดภัย” เภสัชกร วิศิษฏ์ ประวีณวงศ์วุฒิ ประธาน
โครงการพัฒนาร ้านยา ส�ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา สาสน์จากประธานโครงการพัฒนาร ้านยา
10. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 11 ระบบสุขภาพของประเทศไทย ก�ําลังพัฒนาไป
อย่างไม่หยุดยั漀งเพื อแก ้ไขปัญหาด ้านสุขภาพและ สร ้างสุขภาวะที ดีของประชาชน แต่ก็ยังไม่สามารถให ้บริการได ้อย่างทั วถึง
เนื องจากข ้อจ�ํากัดหลาย ประการ ประชาชนส่วนใหญ่ยังใช ้บริการร ้านยาเป็นด่านแรกในการป้องกันและแก ้ไขปัญหาดัง
กล่าว ซึ งนับวันก็เป็นปัญหาที ซับซ ้อนและใหญ่มากขึ漀น ในฐานะที เภสัชกรชุมชนจะต ้องเป็นผู้ให ้บริการหลักในร ้านยา ในฐานะ
ผู้ประกอบวิชาชีพที ถูกต ้อง ตามกฎหมาย เภสัชกรมีหน้าที ต ้องพัฒนาตนเองให ้สอดรับกับสถานการณ์และสามารถแก ้ไข
ปัญหารวม ทั漀งหาแนวทางป้องกันให ้กับผู้รับบริการจนสัมฤทธิ漀ผล เพื อให ้เภสัชกรและผู้ที เกี ยวข ้องสามารถพัฒนาโดยตนเอง
สมาคมเภสัชกรรมชุมชน(ประเทศไทย) จึงได ้จัดท�ําหนังสือคู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฏิบัติที ดีทางเภสัชกรรมใน
ร ้านยา หรือ Self Development Manual on Good Pharmacy Practice in Community Pharmacy Settings เล่มนี漀ขึ漀น
ซึ งเล่มนี漀เป็นการพิมพ์ครั漀งที 2 หลังจากเล่มแรกที ได ้หมดไปอย่างรวดเร็ว และมีการทบทวน เนื漀อหา พร ้อมทั漀งแทรกบทบาท
ใหม่ๆที เกิดขึ漀น รวมทั漀งการท�ํางานร่วมกับสหวิชาชีพ เพื อใช ้เป็นเครื อง มือส�ําคัญในการพัฒนาการปฏิบัติหน้าที ของ
เภสัชกรที ร ้านยาในการให ้ค�ําปรึกษาและดูแลผู้ป่วยให ้มีการ ได ้รับยาที ถูกต ้องเหมาะสม สมาคมเภสัชกรรม
ชุมชน(ประเทศไทย) ขอขอบพระคุณส�ํานักยา ภายใต ้คณะกรรมการ อาหารและยา กระทรวงสาธารณสุขที ได ้กรุณาให ้การ
สนับสนุนการจัดพิมพ์ครั漀งแรก และหวังเป็น อย่างยิ งว่าในการจัดพิมพ์ครั漀งนี漀จะยังประโยชน์ให ้ผู้ด�ําเนินการร ้านยา เภสัชกร
ตลอดจนผู้เกี ยวข ้องได ้ มีความรู้ความเข ้าใจบทบาทบริการต่างๆในร ้านยา สามารถพัฒนาตนเองและกิจการให ้เป็นที พึ งแรก
ด ้านสุขภาพของประชาชน เภสัชกรหญิงช ้องมาศ นิติศฤงคาริน นายกสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย) สาสน์จาก
นายกสมาคมเภสัชกรรมชุมชน (ประเทศไทย)
11. 12
12. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 13มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ มาตรฐานร ้านยา มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุนบริการ ความมุ่งหมายของมาตรฐานนี漀เพื อให ้มีองค์
ประกอบทางกายภาพที เหมาะสมและสนับสนุนให ้เกิดการบริการที มี คุณภาพ โดยมีการจัดแบ่งพื漀นที เป็นสัดส่วนที เพียงพอ
และเหมาะสมส�ําหรับการให ้บริการ แสดงให ้เห็นอย่างเด่นชัด ระหว่างพื漀นที ที ต ้องปฏิบัติการโดยเภสัชกร และพื漀นที บริการ
อื นๆ มีการจัดหมวดหมู่ของยา ผลิตภัณฑ์สุขภาพ และ การเก็บรักษาที เอื漀อต่อการรักษาคุณภาพของผลิตภัณฑ์ ตลอดจนต ้อง
จัดหาอุปกรณ์ และสิ งสนับสนุนการให ้บริการที ดี แก่ประชาชน โดยมีรายละเอียดของมาตรฐานดังนี漀 1.1 สถานที 1.1.1 ต ้อง
เป็นสถานที มั นคง แข็งแรง มีพื漀นที เพียงพอแก่การประกอบกิจกรรม มีอาณาบริเวณแยกจากสถาน ที แวดล ้อมเป็นสัดส่วน

6. 1.1.2 มีความสะอาด มีแสงสว่างเหมาะสม อากาศถ่ายเท รวมถึงมีระบบหรืออุปกรณ์ป้องกันอัคคีภัย 1.1.3 มีการจัดการ
ควบคุมสภาวะแวดล ้อมที เหมาะสมต่อการรักษาคุณภาพผลิตภัณฑ์ 1.1.4 มีบริเวณที จัดวางยาที ต ้องปฏิบัติการโดยเภสัชกร
เท่านั漀นและเป็นที รับรู้ของผู้รับบริการอย่างชัดเจน 1.1.5 มีบริเวณให ้ค�ําแนะน�ําปรึกษาที เป็นสัดส่วน 1.1.6 มีบริเวณ
แสดงสื อให ้ความรู้เรื องสุขภาพ ในกรณีจัดวางเอกสารหรือติดตั漀งสื อที มุ่งการโฆษณาให ้มีพื漀นที จัดแยกโดยเฉพาะ 1.1.7 มี
ป้ายสัญญลักษณ์ต่างๆ ดังนี漀 ก. ป้ายแสดงว่าเป็น “ร ้านยา” ข. ป้ายแสดงชื อ รูปถ่าย เลขที ใบประกอบวิชาชีพ และเวลาปฏิบัติ
การของเภสัชกรที ก�ําลังปฏิบัติหน้าที ไว ้ในที เปิดเผย ค. ป้ายสัญลักษณ์ที เป็นไปตามข ้อก�ําหนดของใบอนุญาตและ
ประเภทของยา ง. ป้าย “จุดบริการโดยเภสัชกร” แสดงบริเวณที ปฏิบัติงานโดยเภสัชกร และกิจกรรมอื นๆ ตาม ความ เหมาะ
สม เช่น “รับใบสั งยา” “ให ้ค�ําแนะน�ําปรึกษาโดยเภสัชกร” มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุนบริการ
13. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 14 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ 1.1 สถานที 1.1.1 ­ ต ้องเป็นสถานที มั นคง แข็งแรง เพื อป้องกัน อันตรายที อาจขึ漀นกับผู้รับบริการ ผู้ปฏิบัติงานหรือผู้
สัญจร ผ่าน ยกตัวอย่างเช่น โครงสร ้างของอาคารที ไม่แข็งแรง อาจพังทลายเนื องจากภัยธรรมชาติ รวมถึงส่วนเชื อมต่อ
อาคาร ได ้แก่ หลังคากันสาด ป้ายต่างๆ ควรตรวจสอบว่า มั นคงเพียงพอต่อสภาพอากาศ หากพบว่ามีการช�ํารุดควร
รีบท�ําการซ่อมแซมแก ้ไข ­ มีพื漀นที เพียงพอแก่การประกอบกิจกรรม (โดย ตามร่างกฏกระทรวงใหม่ว่าด ้วยหลักเกณฑ์ วิธี
การ และ ค�ําอธิบายพร ้อมตัวอย่าง ความมุ่งหมายของมาตรฐานนี漀เพื อให ้มีองค์ประกอบ ทางกายภาพที เหมาะสมและ
สนับสนุนให ้เกิดการบริการที มี คุณภาพ โดยมีการจัดแบ่งพื漀นที เป็นสัดส่วนที เพียงพอและ เหมาะสมส�ําหรับการให ้บริการ
แสดงให ้เห็นอย่างเด่นชัด ระหว่างพื漀นที ที ต ้องปฏิบัติการโดยเภสัชกร และพื漀นที บริการ อื นๆ มีการจัดหมวดหมู่ของยา
ผลิตภัณฑ์สุขภาพ และการ เก็บรักษาที เอื漀อต่อการรักษาคุณภาพของผลิตภัณฑ์ ตลอด จนต ้องจัดหาอุปกรณ์ และสิ ง
สนับสนุนการให ้บริการที ดีแก่ ประชาชน โดยมีรายละเอียดของมาตรฐานดังนี漀 มาตรฐานร ้านยา 1.2 อุปกรณ์ 1.2.1 มีอุปกรณ์
ในการให ้บริการสุขภาพที เหมาะสมเพื อประโยชน์ในการติดตามผลการใช ้ยา เช่น ­ เครื องชั งน�ํ漀าหนัก ­ ที วัดส่วนสูง ­ ที วัด
อุณหภูมิร่างกาย ­ เครื องวัดความดันโลหิต ­ ชุดวัดระดับน�ํ漀าตาลในเลือด ฯลฯ 1.2.2 มีอุปกรณ์นับเม็ดยา จ�ําแนกตาม
กลุ่มยาที จ�ําเป็นในการให ้บริการ เช่น ยาปฏิชีวนะกลุ่มเพนนิซิลิน ยาซัลโฟนาไมด์ ฯลฯ 1.2.3 มีอุปกรณ์เครื องใช ้ในการให ้
บริการที สะอาด และไม่เกิดการปนเปื漀อนในระหว่างการให ้บริการ 1.2.4 มีตู้เย็นเก็บเวชภัณฑ์ที เป็นสัดส่วนเพียงพอและมีการ
ควบคุมและบันทึกอุณหภูมิอย่างสม�ํ าเสมอ 1.2.5 มีภาชนะบรรจุยา โดยที ก. ยาที มีไว ้เพื อบริการ ควรอยู่ในภาชนะเดิมที มี
ฉลากครบถ ้วนตามที กฎหมายก�ําหนด ไม่ควรมี การเปลี ยนถ่ายภาชนะ ข. ภาชนะบรรจุยาที เหมาะสมส�ําหรับการให ้
บริการต่อประชาชน ต ้องค�ํานึงถึง ปริมาณบรรจุ การป้องกันยาเสื อมคุณภาพ เป็นต ้น 1.3 สิ งสนับสนุนบริการ 1.3.1 มีแหล่ง
ข ้อมูล ต�ํารา ที เหมาะสมในการใช ้อ ้างอิงและเผยแพร่ 1.3.2 มีฉลากช่วย เอกสารความรู้ สนับสนุนการบริการอย่างเหมาะ
สม 1.3.3 มีอุปกรณ์พิเศษที ช่วยเพิ มความร่วมมือในการใช ้ยา (ในกรณีจ�ําเป็น)
14. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 15มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ เงื อนไขการขออนุญาต การออกใบอนุญาต การต่ออายุ ใบอนุญาต และการออกใบแทนใบอนุญาต เกี ยวกับการ ขาย
ยาแผนปัจจุบัน ขนาดต ้องไม่น้อยกว่า 8 ตาราง เมตร) มีอาณาบริเวณแยกจากสถานที แวดล ้อมเป็นสัดส่วน สามารถให ้ผู้รับ
บริการรับทราบได ้อย่างชัดเจนถึงอาณา บริเวณที เป็นร ้านยา 1.1.2 ­ มีความสะอาด และถูกสุขอนามัย ควร ท�ําความ
สะอาดอย่างสม�ํ าเสมอ ป้องกันไม่ให ้มีการ สะสมของฝุ่น สิ งสกปรกอื นๆ เช่น หยากไย เศษแมลง ขี漀แมลง คราบสกปร
กอาจท�ําความสะอาดด ้วยน�ํ漀ายาฆ่า เชื漀อโรค ­ มีแสงสว่างเหมาะสมให ้เพียงพอต่อการปฏิบัติ งาน ป้องกันการผิดพลาด
ในการท�ํางานเนื องจากมีแสง สว่างไม่เพียงพอ ­ มีอากาศถ่ายเท หรือหาอุปกรณ์เพื อช่วยระบาย อากาศ เช่น พัดลมระบาย
อากาศ หากภายในร ้านมีกลิ น อับ หรือกลิ นไม่พึ งประสงค์ย่อมส่งผลต่อบรรยากาศในการ ปฏิบัติงาน ตลอดจนอารมณ์ของ
ผู้รับบริการ ­ ควรมีระบบหรืออุปกรณ์ป้องกันอัคคีภัย ได ้แก่ ถังดับเพลิงตามความเหมาะสมของพื漀นที ร ้าน (ดังแสดง ในรูปที
1.1) หัวฉีดน�ํ漀าอัตโนมัติส�ําหรับอาคารส�ํานักงาน เนื องจากเวชภัณฑ์บางอย่างสามารถติดไฟได ้ง่าย การมี อุปกรณ์
ช่วยดับเพลิงจะบรรเทาความเสียหายจากอุบัติเหตุ เนื องจากไฟไหม ้ ทั漀งนี漀ควรตรวจอุปกรณ์ดังกล่าวอย่าง สม�ํ าเสมอให ้อยู่
ในสภาพที ใช ้งานได ้ 1.1.3 มีการจัดการควบคุมสภาวะแวดล ้อมที เหมาะสมต่อการรักษาคุณภาพผลิตภัณฑ์ ได ้แก่ ­ การ
ป้องกันแสงส่องกระทบต่อบริเวณที เก็บ ยาโดยตรง เช่น ใช ้ผ ้ายางกันแดด ผ ้าม่านหรือใช ้วัสดุ กันแสงอื นๆ ­ การป้องกันผลก
ระทบต่ออุณหภูมิที ร ้อนจัด เช่น การใช ้พัดลมระบายอากาศ การติดฉนวนกันความร ้อน การติดเครื องปรับอากาศ เป็นต ้น
ควรน�ํายาที เสื อมสภาพ ได ้ง่ายจากอุณหภูมิสูงไปเก็บที ควบคุมอุณหภูมิได ้ เช่น ตู้เย็น ห ้องควบคุมอุณหภูมิ เป็นต ้น 1.1.4

7. มีบริเวณที จัดวางยาที ต ้องปฏิบัติการโดย เภสัชกรเท่านั漀น และเป็นที รับรู้ของผู้รับบริการอย่างชัดเจน โดยแสดงป้าย
สัญลักษณ์บอก ณ บริเวณดังกล่าว (ดังแสดง ในรูปที 1.2) เช่น “จุดให ้บริการโดยเภสัชกร” เป็นต ้น และ จัดเรียงยาที ต ้องจ่าย
เภสัชกรเท่านั漀น เช่น ยาอันตราย ยา ควบคุมพิเศษ ยาเสพติด ฯลฯ ทั漀งนี漀เป็นการป้องกันไม่ให ้ ผู้รับบริการมาเลือกซื漀อยาดัง
กล่าวได ้ด ้วยตนเอง เป็นการ ป้องกันความเสี ยงต่อการน�ํายาไปใช ้อย่างไม่ถูกต ้อง รูปที 1.1 ถังดับเพลิงตามความเหมาะ
สม ของพื漀นที ร ้าน รูปที 1.2 ป้ายแสดง “จุดรับบริการโดยเภสัชกร” และบริเวณที จัดวางยา บริการโดยเภสัชกรเท่านั漀น
15. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 16 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ ในทางปฏิบัติเภสัชกรจะสอบถาม และระบุความต ้องการที แท ้จริงก่อน จึงสามารถจ่ายยาดังกล่าวได ้ตามความ เหมาะ
สมหรือเงื อนไขของกฎหมาย ใน กรณีเภสัชกรไม่อยู่เนื องจากเหตุจ�ําเป็น ฉุกเฉินใดๆ สามารถงดให ้บริการยาใน บริเวณ
หวงห ้ามนี漀แก่ลูกค ้า (ดังแสดงใน รูปที 1.3) แต่ยังสามารถให ้บริการยา สามัญประจ�ําบ ้านที ผู้รับบริการเลือกซื漀อ ยาดังกล่าว
ได ้ด ้วยตนเอง 1.1.5 มีบริเวณให ้ค�ําแนะน�ํา ปรึกษาที เป็นสัดส่วน • สามารถจัดท�ําเป็นห ้อง ให ้ค�ําปรึกษาโดยเฉพาะ
(ดังแสดงใน รูปที 1.4) หรือจัดบริเวณพื漀นที ในร ้าน บางส่วนให ้มีขนาดเหมาะสม โดยมี โต๊ะส�ําหรับท�ํากิจกรรมให ้ค�ํา
ปรึกษา มี เก ้าอี漀ให ้ผู้รับบริการนั งพัก (ดังแสดงใน รูปที 1.5) หรือมีฉากกั漀นเป็นอาณาบริเวณ ให ้ค�ําปรึกษา ทั漀งนี漀เพื อให ้ได ้รับ
การไว ้วางใจ เกิดความเป็นส่วนตัวที จะเก็บรักษาความ ลับของลูกค ้า ตลอดจนป้องกันไม่ให ้ลูก ค ้าอื นๆมาสอดแทรกการให ้
ค�ําปรึกษา นอกจากนี漀ควรป้องกันเสียงรบกวนที ส่งผล กระทบระหว่างการปฏิบัติงานให ้ค�ําปรึกษา (ดังแสดงในรูปที 1.6)
รูปที 1.4 ตัวอย่างห ้องให ้ค�ําปรึกษาโดยเภสัชกร รูปที 1.3 รูปแสดงป้ายการบอกให ้ผู้รับบริการรับรู้กรณีเภสัชกรไม่อยู่
16. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 17มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ รูปที 1.6 ด ้านนอกบริเวณพื漀นที ให ้ค�ําปรึกษามีเก ้าอี漀ให ้ผู้รับบริการรายอื นได ้นั งพักระหว่างรอเภสัชกร รูปที 1.5
บริเวณให ้ค�ําปรึกษาโดยเภสัชกร โดยดัดแปลงพื漀นที บางส่วนในร ้านให ้เป็นสัดส่วน โดยมีฉากกั漀น เพื อความสะดวก และ
ความเป็นส่วนตัว อีกทั漀งมีจอคอมพิวเตอร์ ช่วยในการให ้ความรู้แก่ผู้รับบริการ
17. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 18 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ 1.1.6 มีบริเวณแสดงสื อให ้ ความรู้เรื องสุขภาพ โดยไม่มุ่งการโฆษณา ได ้แก่ แผ่นพับ แผ่นปลิว โปสเตอร์ จัดบอร์ด
ความรู้เกี ยวกับโรคต่างๆ ที เหมาะสมในแต่ละโอกาส พร ้อม รายละเอียด เช่น สาเหตุ อาการ การรักษา และการป้องกัน
เป็นต ้น (ดังแสดงใน รูปที 1.7 ถึง 1.9) ในกรณีจัดวาง เอกสารหรือติดตั漀งสื อที มุ่งการโฆษณาให ้ มีพื漀นที จัดแยกโดยเฉพาะ
และไม่ควรมา จัดไว ้ในบริเวณที ปฏิบัติงานโดยเภสัชกร (professional service area) รวมถึง การไม่ติดสติ椀กเกอร์หรือป้าย
โฆษณายา บริเวณตู้ยาหรือชั漀นวางยาที ต ้องปฏิบัติ การโดยเภสัชกรเท่านั漀น รูปที 1.7 ตัวอย่างแผ่นพับแนะน�ําความรู้สุข
ภาพส�ําหรับแจกให ้ผู้รับบริการ รูปที 1.8 ตัวอย่างการจัดบอร์ดให ้ความรู้การดูแลตนเองและป้องกันโรค
18. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 19มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ รูปที 1.9 ตัวอย่างรูป จัดบอร์ดรณรงค์การใช ้ยาปฏิชีวนะให ้เหมาะสม 1.1.7 มีป้ายสัญลักษณ์ต่างๆ ดังนี漀 ก. ป้ายแสดง
ว่าเป็น “ร ้านยา” มีขนาดที เห็นได ้เด่นชัด (ดังแสดงในรูปที 1.10) รูปที 1.10 รูปป้ายแสดงอย่างชัดเจนว่าเป็นร ้านยา
19. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 20 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ ­ ป้ายแสดงว่าเป็นร ้านยา เช่น “ขายยา” “ร ้าน ขายยา” “จ�ําหน่ายยา­เวชภัณฑ์­อาหารเสริมสุขภาพ” ­ หลีกเลี ยงป้าย
ที อาจให ้เกิดความสับสนว่าเป็น ร ้านยาหรือไม่ เช่น “จ�ําหน่ายผลิตภัณฑ์“ “คลินิกเวชภัณฑ์” ­ หลีกเลี ยงป้ายที เชิญชวนให ้
เชื อหรือไม่จริง เช่น “ขายยาถูกที สุด” “ขายยา........เห็นผลภายใน 7 วัน” หรือ “ขายยาโดยเภสัชกรตลอดวัน” ทั漀งๆ ที ร ้านมี
เภสัชกร เป็นบางเวลา ข. มีป้ายแสดงชื อ รูปถ่ายที ควรเป็นปัจจุบัน เลขที ใบประกอบวิชาชีพ และเวลาปฏิบัติการของเภสัชกร
ที ก�ําลัง ปฏิบัติหน้าที ไว ้ในที เปิดเผย และแสดงให ้ลูกค ้าทราบโดย เด่นชัดว่าขณะนี漀มีเภสัชกรที แสดงไว ้ที ป้ายว่าก�ําลัง
ปฎิบัติ งานอยู่ หรือ ไม่อยู่ปฎิบัติงาน หากร ้านที มีเภสัชกรหลาย คนหมุนเวียนมาปฏิบัติงาน ควรแสดงให ้ชัดเจนว่าเภสัชกร ผู้
ปฏิบัติงานในขณะนั漀น คือใคร ดังแสดงในรูปที 1.11 ถึง 1.12 รูปที 1.11 ป้ายแสดงชื อ รูปถ่ายที ควรเป็นปัจจุบัน เลขที ใบ
ประกอบวิชาชีพ และเวลาปฏิบัติการ ของเภสัชกรที ก�ําลังปฏิบัติหน้าที ไว ้ในที เปิดเผย รูปที 1.12 ป้ายแสดงเภสัชกรที
ก�ําลังปฏิบัติงาน
20. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 21มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ ค. ป้ายสัญลักษณ์ที เป็นไปตามข ้อก�ําหนดของใบ อนุญาตและประเภทของยาส�ําหรับร ้านขายยาแผนปัจจุบัน
(ตามร่างกฎกระทรวงใหม่) ได ้แก่ (๑) จัดท�ําป้ายด ้วยวัตถุถาวรสีน�ํ漀าเงิน ขนาดกว ้าง และยาวไม่น้อยกว่า ๒๐ x ๗๐

8. เซนติเมตร และมีข ้อความ เป็นตัวอักษรไทยสีขาว สูงไม่น้อยกว่า ๓ เซนติเมตร แสดง ว่าเป็นสถานที ขายยาแผนปัจจุบัน
หรือสถานที ขายส่งยา แผนปัจจุบัน (ดังแสดงในรูปที 1.13) (๒) จัดท�ําป้ายด ้วยวัตถุถาวรสีน�ํ漀าเงิน สีเขียว หรือ สีแดง
ตามประเภทสถานที ขายยา ขนาดกว ้างและยาว ไม่น้อยกว่า ๒๐ x ๕๐ เซนติเมตร และมีข ้อความเป็น ตัวอักษรไทยสีขาว สูง
ไม่น้อยกว่า ๓ เซนติเมตร แสดง ชื อตัว ชื อสกุล และวิทยฐานะของผู้มีหน้าที ปฏิบัติการ (ดังแสดงในรูปที 1.14) รูปที 1.13
ป้ายแสดงสถานที ขายยาแผนปัจจุบัน รูปที 1.14 ป้ายแสดงตัวของผู้มีหน้าที ปฏิบัติการ
21. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 22 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ (๓) จัดท�ําป้ายด ้วยวัตถุถาวรสีน�ํ漀าเงิน สีเขียว หรือ สีแดง ตามประเภทสถานที ขายยา แสดงชื อตัว ชื อสกุล และ
วิทยฐานะของผู้มีหน้าที ปฏิบัติการ เลขที ใบประกอบ วิชาชีพหรือใบประกอบโรคศิลปะ รูปถ่ายผู้มีหน้าที ปฏิบัติ การหน้าเต็ม
รูปสี ไม่เกินห ้าปี ขนาดอย่างน้อย ๘ x ๑๕ เซนติเมตร และเวลาที ปฏิบัติการ (ดังแสดงในรูปที 1.15) ง. ป้าย “จุดบริการโดย
เภสัชกร” แสดงบริเวณ ที ปฏิบัติงานโดยเภสัชกร และกิจกรรมอื นๆ ตามความ เหมาะสม เช่น “รับใบสั งยา” “ให ้ค�ําแนะน�ํา
ปรึกษาโดย เภสัชกร” (ดังแสดงในรูปที 1.16 และ 1.17 ตามล�ําดับ) รูปที 1.15 ป้ายแสดงรูปถ่ายผู้มีหน้าที ปฏิบัติการ หน้า
เต็มและเวลาที ปฏิบัติการ รูปที 1.16 ป้าย “รับใบสั งยา” รูปที 1.17 ป้าย “ให ้ค�ําแนะน�ํา ปรึกษาโดยเภสัชกร”
22. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 23มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ รูปที 1.18 รูปเทอร์โมมิเตอร์แบบต่างๆ รูปที 1.19 เครื องวัดความดันแบบต่างๆ รูปที 1.20 สายวัดส�ําหรับวัดขนาด
สัดส่วน 1.2 อุปกรณ์ 1.2.1 มีอุปกรณ์ในการให ้บริการสุขภาพที เหมาะสมเพื อประโยชน์ในการติดตามผลการใช ้ยา เช่น ­
เครื องชั งน�ํ漀าหนัก นอกจากเป็น การบริการให ้ผู้ที อยากทราบน�ํ漀าหนักแล ้ว ยังเป็นการตรวจ สอบน�ํ漀าหนักของผู้ป่วยให ้
แน่ใจเพื อใช ้ค�ํานวณขนาดยาให ้ ถูกต ้อง ­ ที วัดส่วนสูง มีประโยชน์ เช่น การค�ํานวณดัชนีมวลกาย (BMI) การเจริญ
เติบโตในเด็ก เป็นต ้น ­ ที วัดอุณหภูมิร่างกาย โดยสามารถ ใช ้เทอร์โมมิเตอร์แบบต่างๆที ใช ้ในร ้านได ้สะดวก เช่น
เทอร์โมมิเตอร์แบบตัวเลข (ดังแสดงในรูปที 1.18) มี ประโยชน์ในการวัดภาวะไข ้ของผู้ป่วย ­ เครื องวัดความดันโลหิต อาจ
ใช ้แบบ ตัวเลข (ดังแสดงในรูปที 1.19) มีประโยชน์ในการคัดกรอง ผู้ป่วยที มีความเสี ยงต่อโรคความดันโลหิตสูง หรือยืนยัน
อาการบางอย่างที มีสาเหตุของภาวะความผิดปกติของความ ดันโลหิต เช่น อาการปวดศีรษะ วิงเวียน หน้ามืด เป็นต ้น ควร
ศึกษาวิธีการใช ้เครื องวัด และการแปรผลให ้ได ้ถูกต ้อง (สามารถศึกษาเพิ มเติมในแนวทางเวชปฏิบัติโรคความดัน โลหิตสูง
สมาคมโรคความดันโลหิตที http://www.thai hypertension.org/2008guideline.pdf) อุปกรณ์อื นๆ ตามกิจกรรมที ร ้านยามี
ความพร ้อม เช่น ­ สายวัด ส�ําหรับวัดขนาดเอว (ดังแสดง ในรูปที 1.20) ใช ้เพื อพิจารณาความเสี ยงของภาวะ โรคอ ้วน
ลงพุง metabolic disease ตลอดจนความเสี ยงต่อ โรคเบาหวาน ­ ชุดวัดระดับน�ํ漀าตาลในเลือด โดยวิธี เจาะเลือดจาก
ปลายนิ漀ว (capillary blood glucose, CBG) โดยใช ้เครื อง glucose meter แบบตัวเลข (ดังแสดงในรูปที 1.21) ใช ้ในการคัด
กรองผู้ป่วยที มี ความเสี ยงต่อโรคเบาหวาน ตลอดจนผู้ป่วยโรคเบาหวาน ที ต ้องการตรวจสอบระดับน�ํ漀าตาลเบื漀องต ้นใน
ระหว่าง ท�ําการรักษาจากแพทย์ เภสัชกรควรศึกษาวิธีการใช ้เครื อง ตรวจระดับน�ํ漀าตาลในแต่ละรุ่นจากคู่มือฯ หรือผู้ขาย
และ รูปที 1.21 เครื องเจาะวัดน�ํ漀าตาลในเลือดแบบพกพา หมายเหตุ อุปกรณ์ต่างๆ ในการให ้บริการสุขภาพควรหมั น ตรวจ
สอบอย่างสม�ํ าเสมอ ให ้มีความถูกต ้องแม่นย�ํา ป้องกัน การผิดพลาดในการแปรผล
23. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 24 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ ฝึกซ ้อมการใช ้เครื องให ้ช�ํานาญก่อนให ้บริการ รวมถึงวิธี การแปรผลเพื ออธิบายผู้ป่วยได ้อย่างถูกต ้อง ศึกษาเพิ ม
เติมจากแนวเวชปฏิบัติส�ําหรับโรคเบาหวาน 2554 ที http://www.nhso.go.th/NHSOFront/SelectViewItem
Action.do?folder_id=000000000000106&item_ id=000000000027532 1.2.2 มีอุปกรณ์นับเม็ดยา จ�ําแนกตามกลุ่ม
ยาที จ�ําเป็นในการให ้บริการ โดยเฉพาะกลุ่มที มีโอกาสแพ ้ยา ได ้บ่อย เช่น ยาปฏิชีวนะกลุ่มเพนนิซิลิน ยาซัลโฟนาไมด์
ฯลฯ และมีเครื องหมายแสดงโดยจ�ําเพาะอย่างชัดเจน (ดังแสดงในรูปที 1.22) เพื อป้องกันการปนเปื漀อนจากการ รูปที 1.22
ถาดนับเม็ดยา ใช ้ยาต่างชนิดกันในถาดนับเม็ดยาอันเดียวกัน ซึ งมีความ เสี ยงให ้เกิดการแพ ้ยาได ้โดยไม่ตั漀งใจ เช่น การนับ
เม็ดยา เพนนิซิลินวี ในถาดนับให ้กับลูกค ้ารายหนึ งเสร็จ แล ้ว มีลูกค ้าอีกรายซึ งเคยมีประวัติแพ ้ยาเพนนิซิลินมาขอ ซื漀อยาไอ
บูโพรเฟน เภสัชกรจึงเทยาไอบูโพรเฟนในถาด เดิม แล ้วนับเทใส่ซองยา เศษผงจากเม็ดยาเพนนิซิลินวี อาจปนเปื漀อนมากับ
ยาไอบูโพรเฟน เมื อผู้ป่วยรับประทาน ยาแล ้วมีอาการแพ ้ยาหรืออาจท�ําให ้เข ้าใจผิดว่าแพ ้ยา ไอบูโพรเฟนได ้ 1.2.3 มี
อุปกรณ์เครื องใช ้ในการให ้บริการที สะอาด และไม่เกิดการปนเปื漀อนในระหว่างการให ้บริการ
24. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 25มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน

9. บริการ ได ้แก่ ­ การเช็ดท�ําความสะอาดถาดนับเม็ดยา และอุปกรณ์นับด ้วยล�ําสีชุปแอลกอฮอล์อย่างสม�ํ าเสมอและ
ทุกครั漀งก่อนจ่ายยาหากพบว่าถาดนั漀นมีสิ งปนเปื漀อน ข ้อนี漀รวม ถึงห ้ามใช ้มือเปล่าในการหยิบนับเม็ดยา ­ เทอร์โมมิเตอร์วัดไข ้ ที
ใช ้อมใต ้ลิ漀นหรือใช ้ ใส่ในรูหู ต ้องท�ําความสะอาดทุกครั漀งเมื อใช ้เสร็จ และเช็ด ฆ่าเชื漀อด ้วยแอลกอฮอล์ ­ แก ้วน�ํ漀าที ไว ้ให ้
ผู้รับบริการรับประทานยา ควรใช ้แบบครั漀งต่อครั漀ง ไม่ใช่มีแค่แก ้วใบเดียวใช ้ด ้วยกัน ซึ งจะมีโอกาสแพร่กระจายเชื漀อโรคได ้ ­ ใน
กรณีที ใช ้เครื องมือที มีโอกาสปนเปื漀อน เลือด สารคัดหลั งต่างๆ ที มีโอกาสติดเชื漀อ เภสัชกรหรือ ผู้ปฏิบัติงานควรสวมถุงมือยาง
เพื อป้องกันการติดเชื漀อ เช่น สวมถุงมือยาง ช่วยท�ําแผลในการปฐมพยาบาลเบื漀องต ้นให ้ ผู้ป่วย (ดังแสดงในรูปที 1.23)
1.2.4 มีตู้เย็นเก็บเวชภัณฑ์ที เป็นสัดส่วนเพียงพอ และมีการควบคุมและบันทึกอุณหภูมิอย่างสม�ํ าเสมอ (ดู รายละเอียดเพิ ม
เติมที หัวข ้อ 3.1.2) และไม่เก็บรวมกับสิ ง อื นๆ ที ไม่ใช่ยา เช่น การแช่อาหารที มีกลิ นไว ้ในตู้เย็นที มี รูปที 1.23 การ
ปฐมพยาบาลเบื漀องต ้นแก่ผู้ป่วยโดยสวมใส่ถุงมือยาง
25. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 26 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ การเก็บยา (ดังแสดงในรูปที 1.24) 1.2.5 มีภาชนะบรรจุยา โดยที ก. ยาที มีไว ้เพื อบริการ ควรอยู่ในภาชนะ เดิมที มี
ฉลากครบถ ้วนตามที กฎหมายก�ําหนด ไม่ควรมีการ เปลี ยนถ่ายภาชนะ หรือถ ้ามีเหตุจ�ําเป็นต ้องเปลี ยนถ่าย ภาชนะ ก็
ต ้องมีข ้อความและข ้อมูลที จ�ําเป็นครบถ ้วนตาม รูปตู้เย็นภายนอก รูปตู้เย็นภายใน (ยาควรบรรจุในภาชนะป้องกันความชื漀น)
รูปแสดงกล่องเก็บยาที ต ้องควบคุมอุณหภูมิให ้ได ้ 2­8 องศา รูปเทอร์โมมิเตอร์วัดอุณหภูมิในตู้เย็น รูปที 1.24 ตู้เย็นและ
ภายในตู้เย็น
26. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 27มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ ที บัญญัติไว ้ในกฎหมาย เช่น ­ ไม่ควรถ่ายเทยาเม็ดจากขวดหนึ งไปใส่ใน ยาอีกขวด ถึงแม ้ยานั漀นเป็นยาที มีเลขที ของ
การผลิตเดียวกัน เนื องจากการเปิดใช ้ไม่พร ้อมกัน การน�ํายาที เปิดใช ้นาน แล ้วไปปะปนกับยาที เพิ งเปิดใช ้ใหม่ อาจมีความ
เสี ยงที มี ยาเสื อมคุณภาพหากยาเม็ดเก่าตกค ้างในขวดยาใหม่เป็น เวลานาน ข. ภาชนะบรรจุยาที เหมาะสมส�ําหรับ การให ้
บริการต่อประชาชน ต ้องค�ํานึงถึง ปริมาณบรรจุ การป้องกันยาเสื อมคุณภาพ เช่น ­ ใช ้ซองยาสีน�ํ漀าตาลกันแสง ส�ําหรับ
ยาที เสื อมสลายง่ายจากแสง (ดังแสดงในรูปที 1.25) ­ ใส่ซองบรรจุสารกันชื漀น ในขวดยาหรือ กระป๋องในกรณีจ่ายยาเม็ด
ปริมาณมากใส่ขวดยา ­ ไม่แกะยาออกจากแผงที ป้องกันการเสื อม จากแสงหรือความชื漀นลงใส่บรรจุในขวดไว ้จ่าย ยกเว ้น
เตรียมเพื อความสะดวกของผู้ป่วยบางราย หรือเตรียมเป็น Unit dose รูปที 1.25 ซองยาสีชา รูปที 1.26 MIMS, MIMS
Pharmacy, MIMs Annual, MIMs Annual Identa 1.3 สิ งสนับสนุนบริการ 1.3.1 มีแหล่งข ้อมูล ต�ํารา ที เหมาะสมในการ
ใช ้อ ้างอิงและเผยแพร่ ได ้แก่ หนังสือหรือต�ํารา เช่น ­ หนังสือเพื อใช ้อ ้างอิงหรือค ้นหาข ้อมูลยา ตลอดจนความรู้พื漀นฐาน
เกี ยวเภสัชวิทยา drug interaction, adverse reaction (ดังแสดงเป็นตัวอย่าง ในรูปที 1.26 ถึง 1.35)
27. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 28 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ รูปที 1.27 Drug Information Handbook รูปที 1.28 Drug Facts and Comparisons รูปที 1.29 Martindale :
The Extra Pharmacopoeia รูปที 1.30 Pharmacotherapy : A Pathophysiologic Approach รูปที 1.31
Pharmacotherapy Handbook รูปที 1.32 Drug interaction facts
28. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 29มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน
บริการ รูปที 1.34 บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2551 และ คู่มือการใช ้ยาอย่างสมเหตุผลตาม บัญชียาหลักแห่งชาติ รูปที
1.35 หนังสือหรือคู่มือมาตรฐานแนวทางการักษาโรคพื漀นฐานเบื漀องต ้น (common illness) เช่น ต�ําราการตรวจรักษา โรค
ทั วไป แนวทางเวชปฏิบัติส�ําหรับโรคเรื漀อรัง ได ้แก่ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูงและหลอดเลือด โรคหืด โรคผิวหนัง
ฯลฯ รูปที 1.33 Goodman and Gilman’s Manual of Pharmacology and Therapeutics เภสัชกรสามารถหาข ้อมูลผ่าน
website อื นๆ ที รวบรวม ข ้อมูลและงานวิจัยโดยตรง เช่น www.cochrane.org หรือ cochrane library ที
http://thecochranelibrary.com/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ www.clinicalevidence.com www.evidence­
basedmedicine.com www.medscape.com การหาแหล่งข ้อมูลทางอินเตอร์เน็ต ได ้แก่ การค ้นหาข ้อมูลผ่าน search
engine เช่น www.google.co.th หรือ www.yahoo.com หรือ www. msn.com ฯลฯ โดยใส่ key word ที ต ้องการทราบ
เช่น ถ ้าอยากทราบผลของยา paracetamol ที มีต่อตับ สามารถ พิมพ์ค�ําว่า paracetamol + liver และกด search จะ
แสดงข ้อมูลทั漀งหมดที เคยมีการรายงานหรือตีพิมพ์ อย่างไรก็ ดีข ้อมูลบางอย่างอาจไม่ใช่ข ้อมูลเชิงวิชาการโดยตรง ดังนั漀น
29. คู่มือการพัฒนาตนเองสู่การมีวิธีปฎิบัติที ดีทางเภสัชกรรมในร ้านยา 30 มาตรฐานที 1 สถานที อุปกรณ์ และสิ งสนับสนุน