Introducción al turismo en idioma aymara

1. TURISMO AYMARA ARUNA
Román Pairumani Ajacopa1
romanpai@hotmail.com
Qalltañataki
Jichhurunakanx wali arusipxi turismo tuqita, waljaninakaw sapxi turismox nayraqatar
sarayañawa, markasan turismux wali askispawa, turismux qullqi churistani ukhama sasa.
Bolivia markanx utjiwa Ministerio de Cultura y Turismo uka ministerioxa cultura
ukhamaraki turismo wali ch’amachi, ukhamraki yanapt’awinaka churi kawkir markanakatix
turismo nayraru sarxarayapki taqi ukanakaru, ukhamaraki ch’amachiwa proyectos taqi
ukanaka. Yanapawinakax janiwa taqi markanakaru purkiti, mä qawqha markakiwa uka
yanapanakxa katuqapxi, kunatapachasa?.
Aka qillqawinx yatxatañaniwa turismu uksa tuqita, kunatix wali askiwa taqini yatiñasa
kunas turismoxa, ukatxa kunats aski turismu laqanchayaña markasana, ukhamaraki
yatxatañaniwa kunjams nayraqataru markasan sarxaraysna taqi ukanaka, ukhamax
qallantañani.
Kunas turismo?
Aka jiskt’awi jaysañatakix yanpt’asiñaniwa OMT (Organización Mundial del Turismo)
qillqawipampi, ukanxa sistuwa: turismox luratawa taqi jaqinakana kunapachatix mä
chaqata yaqha chaqaru sarapxi uka pacha, ukax sañ muniwa, kunapachatix mä jaqix
utjawipata sari yaqha chaqaru qamariri, uka qamarawinxa janiwa irnaqañapakiti payllawi
katuqañataki, uka qamarawisti samarañatakiñapawa, ukat yaqhachaqar sarasinxa janiwa
mä mara jiljañapakiti, ukhamaraki mä arumsa qhiparañapawa uka tuqina, ukaw turismo
sas uñt’ata.
Jichhax khitis turista ukhama uñt’ata? Turista sas uñt’atawa kawkir jaqitix utjawipat sarki
yaqha chaqaru samarañati mawk’a pacha, jupaw turista sata. Turistax yaqha markata
1
Licenciado en Turismo, profesional aymara.

2. jutirispawa, anqaxa markata jutirispawa, ukhamaraki jiwasax turista ukhama
uñt’atarakitanwa kunapachatix yaqha chaqaru sarktan uka pachaxa.
Kunats turismu sarxarayañax aski markasataki?
Turismux wali askiwa markasataki, turismux kawkiri markanakantix sarayatäki taqi
ukanakanxa irnaqawinaka uñstayi, OMT sistuwa sapa tunka irnaqawit mayawa turismu
tuqita (de cada 10 empleos 1 es de turismo) ukaxa wali askiwa markasataki, kunatix
jichhurunakanxa sullkïri waynanakax janiw markasana qhiparxapxiti, yaqha jan ukax
anqaxa markanakarukiw sarxapxi.
Ukatxa turismox qullqi wali unxtayi kawkir markantix turismo sarayataki uksa tuqina,
kunapachatix jaqinakax sarapki samariri uka pachaxa payllapxaniwa k’añasku q’iwiriru,
k’añasku q’iwiristi payllaniwa k’añasku askichiriru; ukakikparakiwa manq’a alasipxi,
manq’a phayiristi aliwa aycha, aliwa ch’uqi, juk’ampinaka, ukhamata qullqixa puri taqi
jaqinakaru irnaqapki turismo uksa tuqina ukhamaraki jan irnaqapki taqi ukanakaru.
May saraksnawa, turismo amtampixa markasa wali jach’anchaysna, kunatix turismu
sarayañatakix munasiwa suma thakhinaka, lusa qhana, q’uma uma, qurpachasiñ utanaka,
juk’ampinaka, ukatpi turismo amtampix Gobernador, Alcaldia uksa tuqinakana maysa
markasaru yanapt’añapataki, ukhamata markasa jach’anchayañataki.
Kunjams turismo markasan sarxaraysna?
Turismo sarayañatakix wakisiwa nayraqata utjañapa uñañcht’ayañataki kunayman
tuqinakata (atractivos turísticos): sarawinaka, thuqhuwinaka, manq’anaka, isinaka,
qullunaka, jawiranaka, panqaranaka, juk’ampinaka, taqi ukanakax wali jiwakiñapawa
turistankansa munkaña ukhama.
Ukatxa, turismo sarayañatakiwa wakisiriwa utjañapa turistanakar luqtañataki (servicios
turísticos): k’añaskunaka, qurpachasiñ utanaka, manq’an utanaka, qullayasiñ utanaka,
turistanakar yatiyañataki uta, alasiñ utanaka, juk’ampinaka.

3. Ukakikparakiw, turismo sarayañatakix wakisiwa taqini mä amtawiru pursna, mä wawaki
turismu sarxarayañataki, ukhamatakwa marka irpirinakarus yanapawinak maysa turismo
sarayañataki, yatxatañataki, juk’ampinakataki.
Pay… yaqhuruw yaqha qillqawinaka uñañcht’ayarakiñani turismo markasan
ch’amanchañataki.